Ас қорыту жүйесінің жалпы анатомиясы мен дамуы

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Лекция №1 (ІІ семестр, 2 сағат)
Тақырыбы: Ас қорыту жүйесінің жалпы анатомиясы мен дамуы
Жоспары:
І. Кіріспе
2. Ас қорыту жүйесінің дамуы
3. Ішектердің айналуы және сонын салдарынан болған ақаулар
4. Ас қорыту жүйесіне жалпы сипаттама
5. Ас қорыту жүйесінің бөлімдері, құрылысы, қызметтері:
А) ауыз қуысы (cavitas oris)
Б) жұтқыншақ (pharynx)
В) жұтыну актісі ()
Г) өңеш (esophagus)
Д) асқазан (gaster)
Е) аш ішек (intestinum tinue)
Ж) тоқ ішек (intestinum crassum)
І. Кіріспе.
Адамның дене құрылысын оқи отырып, келесі тарауға көшеміз. Бұл тарау спланхнология деп аталады. спланхнология ішкі мүшелердің құрылысын және қызметін зерттейтін ғылым. Оған ас қорыту, тыныс алу және несеп-жыныс мүшелері жатады.
Бүгінгі лекциямыз осы аталған үш жүйенің бірі ас қорыту жүйесіне арналады.
2. Ас қорыту жүйесінің дамуы. Ас қорыту жүйесі мүшелерінің құрылысы түтікше тәрізді болып келеді. Эмбриональді даму кезінде дененің ұзына бойында ішек түтікшесі пайда болады, дененің жоғары бөлігінде тыныс алу мүшелерінің әсерінен, ал төменгі бөлігінде несеп жүйесінің мүшелерінің даму салдарынан ішек түтікшелері күрделене бастайды. Сөйтіп күрделене отырып 3 бөлікке бөлінеді: алдыңғы, ортаңғы және артқы ішектер. Осы аталған ішек түтікшелерінен келесі мүшелер дамиды:
1. Алдыңғы ішектен - жұтқыншақ, өңеш, асқазан, 12 елі ішектің бөлігі пайда болады.
2. Ортаңғы ішектен - ұлтабардың қалған бөлігі, ащы ішек, мықындық, соқыр ішек, жоғарылаған және көлденең тоқ ішектер бөлігі пайда болады.
3. Артқы ішектен - көлдененең тоқ ішектің қалған бөлігі, төмендеген, сигма тәрізді және тік ішек пайда болады.
Ішек түтікшесі эндодермадан пайда болады, эмбрион сыртынан эктодермамен жабылған, не бса бөлігінде, не құйрықты бөлігінде эндодерма эктодермаға жетпейді, сондықтан ішек түтікшесі тұйықталған. Ұрықтаң жоғары бөлігінде арнайы шұңқыр пайда болады, бұл жұтқыншақтық жарғақ деп аталады. Эмбриональды дамудың 4-ші аптасында алғашқы ішек эктодермада краниальді және каудальді шеттермен арнайы шұңқырларға қарай өседі. Осының салдарынан жұтқыншақтық және анальді жарғақтар пайда болады. Кейін бұл жарғақтар ашылып ішек түтікшесі сыртқы ортамен байланысады. Кейде жаңа туған баланың анальді жарғағы бітеу болып келеді, бұл жағдайда жылдам операция жасау керек. Мезодерманың бір бөлігінен ішперде және оның туындылары пайда болады.
3. Ас қорытужүйесінің даму кезенінің бірі - ішектердің айналуы болып табылады. Ішектің айналуы 12 елі және тоқ ішектің мойыны аумағында болады, ол шажырқайдан түзілген, бір-біріне жақын орналасқан екі ішектің бөліктерінде пайда болады.
Айналу кезеңі 3-ке бөлінеді:
1 кезең:
А) ішкі құрсақтық дамудың 5-ші аптасында барлық ішек сагитальді жазықтықта жалпы дорсальді шажырқайда ілінеді. Құрсақ қуысына қараған кезде, ішек түтікшесі тез өседі, сондақтан ішектің бір бөлігі сыймай, кіндік шылбырынан шығады, осының салдарынан уақытша, ауыспалы, физиологиялық кіндік кіркесі (грыжасы) пайда болады.
Б) ішкі құрсақтық дамудың 8-ші аптасында кіндік шылбарында орналасқан ішек ілмегі, сағат тіліне қарама-қарсы 90°-қа, сагитальді жазықтықтан горизантальді бағытқа бұрылады.
а8 аптаға дейін б8 аптадан кейін
2 кезең:
А) 10-шы апта кезінде керісінше құрсақ қуысы сагитальді жазықтықта ұлғаяды. Физиологиялық кіндік грыжасының кейбір бөлігі, кіндік шылбырынан құрсақ қуысына тартылады. Бұл ішектің сағат тіліне қарама-қарсы 180°-қа бұрылуына әкеліп соқтырады. Осы жерден тоқ ішектің көкбауырлық иілімі мен төмендеген қалыпты орналасуына әкеледі.
а10 аптаға дейін б10 аптада
Б) 11 аптада барлық ішек құрсақ қуысында орналасады. Бұрылу ары қарай жалғасып, соқыр ішек эпигастральді аймақта болады.
а11 аптаға дейін б11 аптада
В) Бұрылу, соқыр ішек оң жақ жоғарғы квадратына бөлігіне жеткенше жалғаса береді.
а11-аптаға дейін бсоқыр ішек оң жақтық жоғарғы
бөлікте бауырастылық орналасады
3 кезең:
Соқыр ішек оң жақ жоғарғы квадраттан төменгі квадратқы жетіп, өзінің қалыпты орнын алады. Бұл кезеңде аш ішектің шажырқайы қиғаш бағытта құрсақ қуысының артқы қабырғасына бекиді, көкбауырдан соқыр ішекке дейін. Ішектің айналуы нәтижесінде туған ақаулар.

1 кезең:
Физиологиялық кіндік кірнесі.
2 кезең:
1. Ішектің айналуынан болмауы.
2. Ұлтабардың сырттан басылуы.
3. Ұлтабардың шамадан тыс фиксациясы.
4. Ортаңғы ішектің туа болған айналуы.
5. Ішкі кірнелер.
6. Ішектің айналуының керісінше бағытталуы.
3 кезең:
1. Соқыр ішектің жоғары орналасуы
2. Аппендикстің ретроцекальді орналасуы
3. Соқыр ішектің қозғалмалы болуы

4.Ас қорыту жүйесіне жалпы сипаттама
Ас қорыту жүйесінің мүшелері тамақты ұнтақтауға, қорытуға, тасымалдауға, кейін керекті заттардың сіңірілуіне және экскреттердің шығарылуына қатысады. Сонымен ас қорыту мүшелері зат алмасу процесстеріне қатысып, адам организміне керекті энергияны тасымалдауға қатысады.
Ас қорыту жүйесінің қуыс мүшелерінің құрылысы ұқсас болып келеді, оның ұқсастығы үш қабықшадан тұруында.
1) Серозды қабықшасы - талшықты дәнекер тінінен тұарды, сыртынан мезотелиймен жабылған. Ол тегіс және ылғал болып келеді, сондықтан ішкі мүшелердің қозғалысы кезінде, үйкеліс азаяды. Серозды қабықшасы жоқ жерлерде, мүшелер іркілдек талшықты дәнекер тінімен - адвентициямен жабылған.
2) шырышты қабықшасы қуысты мүшелерді ішінен жауып тұрады. Ол эпителий мен меншікті дәнекер - тін жапырақшасынан тұрады, онда бездер мен лимфа түйіндері орналасады. Оған сыртынан шырышасты негізі орналасады, шекарасында тегіс бұлшықет клеткалары болады.
Шырышты қабықшасында күрделі құрылымды бездер мен эпителиальді бокал тәрізді клеткалар болады, олар шырыш бөліп отырады. Лимфа тәрізді түйіндер қорғаныштық қызмет атқарады.
3) Бұлшықетті қабықшасы серозды және шырышты қабықшалардың арасында орналасқан.
Екі қабықтан тұрады: сыртқы - байлық қабат, ішкі - циркулярлық қабақ.
Ал асқазанда 3 қабықтан тұрады: - осы екі қабаттан және бұлшықет талшықтарының қиғаш қабаттан тұрады.
5. Ас қорыту жүйесінің бөлімдері, құрылысы, қызметтері.
Адамнын ас қорыту жолынын ұзындығы 8-10 м. Ол ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңеш, асқазан, аш ішек және тоқ ішек бөлімдерінен тұрады.
А Ауыз қуысы, шекаралары, құрамы және қызметі.
Ауыз қуысының шекаралары:
1. Алдынан және бүйірінен - ерін және ұрт.
2. Жоғарғы жағынан - жұмсақ, қатты таңдай.
3. Төменгі жағынан - ауыз диафрагмасы, жұп төменгі жақтіластылық бұлшық еттерінен түзілген.

Ауыз қуысы екі бөлікке бөлінеді:
1. Ауызға кіреберіс
2. Меншікті ауыз қуысы
1. Ауызға кіреберіс бөлігінің шекаралары.
1) Алдынан және бүйірінен - ерін және ұрт.
2) Артынан және бүйірінен - тістің сыртқы беті және қызыл иектер.
2. Меншікті ауыз қуысының шекаралары:
1) алдынан және бүйірінен - тістердің ішкі беті және қызыл иек
2) жоғары жағынан - қатты және жұмсақ таңдай.
3) төменгі жағынан - ауыз диафрагмасы
4) артқы - тесік аранмен шектелген
Ауыз қуысының құрамы:
1. Кіші сілекей бездері
2. Тістер
3. Тіл
4. Үлкен сілекей бездердің бағаналары
Үлкен сілекей бездері үшеу:
1. Шықшыт безі құлақ аумақтық
Ен үлкен, салмағы 20-30 г, капсуламен жабылған, без бөлік құрылысты, яғни 7 бөліктен тұрады, тағы қосымша бөлігі болуы мүмкін. Шығару өзегі 5-6 см, ауызға кіреберісінің 2-і жоғарғы үлкен азу тісінен ашылады. Бөліп шығаратын секреттің сипатына қарай серозды болып келеді. Без құрылысына қарай альвеолды.
2. Төменгі жақасты безі - 10 бөліктен тұрады, секреттіен сипатына қарай - аралас серозды, шырышты құрылысына қарай күрделі альвеолды-түтікті. Шығару өзегі тіл астына меншікті ауыз қуысына ашылады.

3. Тіласты безі -18-20 бөліктен тұрады. Секреттің сипатына қарай - шырышты,құрылысы жағынан күрделі альвеолды-түтікті. Тіласты бездің негізгі өзегі, төменгі жақасты безінің өзегімен қатарласа өтіп, не онымен ортақ тесік арқылы, не дәл соның қасында ашылады.

Адам күніне 0,5 литрден 2 литрге дейін шырыш бөліп шығарады. Ол І тамақты шырыштап, тамақ түйірінін түзілуіне қатысады.
2 Ауызды ылғалдап тұрады
3 Тамақтардағы көмірсуларды ыдыратады
4 Бактерицидті қасиеті бар (белок - муцин)
5 Тісті шылап отырып, эмальды кальциймен қоректендіреді.
6 Эндокринді қызмет атқарады (гормон - паротин)

Шырыштың бөлінуі 6-8 айдан бұрын басталмайды, түнде бөлінуі төмендейді. Бездерден шырыштың бөлінуі бездердің миоэпителиальды клеткаларының жиырылу әсерінен болады.
Кіші сілекей бездері ауыз қуысының шырышты қабатында орналасқан, қатты таңдайда 30 безге жуық, ал жұмсақ таңдайда 239-ға дейін без болады.
Тіл - бұлшықетті мүше. Ол скелетті және меншікті бұлшықеттерінен тұрады. Скелетті бұлшықеттерге:
1. Таңдай - тіл -
2. Без тәрізді бұлшықеті -
3. Иек - тіл асты бұлшықеті -
4. Тіл асты бұлшықеті -
Меншікті бұлшықеттері:
1. Жоғарғы бойлық бұлшықет -
2. Төменгі бойлық бұлшықет -
3. Вертикальды бұлшықет -
4. Көлденең бұлшық ет -
Тілдің бөліктері: 1.Түбірі,2.денесі, 3.ұшы немесе негізі таңдайға қарай көтеріліп тұрған беті - тілдің арқашығы деп аталады.
Тілдің қызметтері:
1. Сөйлеу қызметі
2. Тамақты механикалық өңдеу және тамақ түйірінің түзілуіне қатысады.
3. Дәм сезу қызметі - бұл бүртіктерге байланысты:
1. Саңырауқұлақ тәрізді - тілдің ұшында және жиегінде орналасқан. Қызметі: дәм сезу
2. Науалық тәрізді бүртіктер, Ү рим цифры түрінде болады, оны саны 7 ден 12 дейін, дәм сезу қызметін атқарады
3. Жіп тәрізді және конусты бүртіктер - тілдің алдыңғы бөлімнің жоғарғы бетін алып жатады, сипап сезу қызметін атқарады
4. Жапырақ тәрізді бүртіктер - тілдің жиектерінде орналасқан, дәм сезу қызметін атқарады.
Тілде барлығы 10 000 дәм сезу рецепторы бар. Кішкене балаларда дәм сезу қызметі жақсы дамыған. Дәм сезу бүртіктері тілдең басқа, таңдайда, жұтқыншақтың артқы қабырғасында, бадамша бездерінде, көмей қуысында болады.

ТІСТЕР
Тістердің эмбриональды түзілуі 7 аптада басталады. Тістер сүт және тұрақты тістер болады. Сүт тістер 5-6 айда (2 жаста) шыға бастайды да, 24 айда дамуын аяқтайды. Кейде балалар тістермен туады.
Тұрақтың тістердің түзілуінде 3 кезең болады:
1)4,5-6,5 жаста бірінші тұрақты тістердің пайда болуы
2)6-14 жас аралығында уақытша тістерінің тұрақты тістерге ауысуы.
3)Ақыл тістің пайда болуы (31 жасқа дейін)
Жұтқыншақ 3 бөліктен тұрады:
1)Мұрындық бөлігі
2)Ауыздық бөлігі
3)Көмейлік бөлігі
Ол бассүйек негізінен басталып, 6-7 мойын омыртқасының тұсына дейін, өңешке өтетін жерде аяқталады. Ұзындығы 14-15 см.
Жұтқыншақ бөліктеріне жалпы сипаттама
Жұтыну актісіне жұтқыншақтың тамаққа тартылуынын әсерінен жүреді. Жұтқыншақтың бұлшықеттері ұзына бойы (кеңейтетін) және циркулярлы (тарылтқыш) орналасқан.
Циркулярлы қабат жақсы дамыған және 3 констрикторлармен көрсетіліп 3 қабат болып орналасқан: Жоғарғы: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Ортаңғы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Төмеңгі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Жұтқыншақтың ұзына бойы бұлшықеттері 2 бұлшықеттен тұрады:
1)Біз - жұтқыншақ бұлшықеті
2)Таңдай - жұтқыншақ бұлшықеті
Өңеш - esophagus
Бұлшықетті түтік, жұтықыншақты асқазанмен қосып тұрады.
Өнештің қабаттары:
1)Сыртқы - дәнекер тінді - адвентиция
2)Ортаңғы - бұлшықетті, ол екі қабаттан тұрады, сыртқы ұзына бойы ішкі циркулярлы
Өңештің бұлшықеттері көлденең жолақ бұлшықеттерінен тұрады. Өңеш ауыспалы жер болып саналады, себебі асқазан мускулатурасы тегіс. Сондықтан өңештің жоғарғы бөлігінде мускулатурасы көлденең жолақ, ортаңғы аралас, төменгі тегіс.
3)Ішкі қабаты - шырышты, шырыш асты негізі бар, осыған байланысты ұзына бойы қатпарлар пайда болады.
Өңештің шырышты қабатында бездер бар, олардың кейбіреулері шырыш бөліп шығарады, ал қалғандары асқазанның кортиальды бездеріне ұқсайды.
Өңештің тарылу жерлері: анатомиялық және физиологиялық тарылулар бар.
Анатомиялық тарылулар:
1)Жұтықншақтың өңешке өткен жерінде (6 мойын омыртқасы тұсында)
2)Бифуркациялық (5 кеуде омыртақасы тұсында)
3)Диафрагмальлды (10-11 кеуде омыртқасы тұсында)
Физиологиялық:
4)Аортальды - қолқа доғасы тұсында (4 кеуде омыртқасы деңгейінде)
5)Өңештің асқазанға өткен жері (11 кеуде омыртқасы тұсында)
Өңештің ұзындығы 23-25 см, тістең асқазанға дейін - 42 см
Өңештің дамуының ақаулар: өнештің аплазия, атрезия (саңылауы болмайды).
Асқазан
Тамақ асқазанда 4 - 10 сағ дейін болады. Қызметтері:
1)Резервуарлық
2)Ас қорыту - асқазан сөлінің әсерінен тағамның химиялық өңделуі
3)Эвакуаторлық - тамақ ботқасының ұлтабарға эвакуациясы
4)Моторлоры - тамақ ботқасының түзілуінде асқазан сөлінің тағам заттарымен араласуы
5)Секреторлық - тұз қышқылы, пепсин, шырыш секреиясы
6)Эндокринді - кейбір гормон түзілуі (серотонин)
7)Ферментативті - Кастл факторы
8)Бактерицидті эффект - лизоцим ферменттерінің әсерінен болады.
Асқазан эмбриональды даму кезінде екі айналу болады: вертикальды және сагитальды остьте. Диафрагма түскен кезде 6 жасқа қарай асқазан қалыпты орналасады.
Асқазан ақаулары: киста, дивертикул, пилорестеноз
Асқазан бөліктері:
1)Кардиальды
2)Күмбезі
3)Денесі
4)Пилорикалық: кіреберіс, үңгірлі, канал
Асқазан қабырғасының құрылысы:
А)Серозды қабаты - ен сыртқы, висцеральды іш пердесімен түзілген
Б)Бұлшықетті қабаты - тегіс бұлшықетті талшықтардан тұрады, үш қабаттаорналасқан : сыртқы - ұзына бойы; ортаңғы - циркулярлы; ішкі - қиғаш;
В)Шырышты - ішкі, құрамына сілекей асты негізі кіреді, бұлшықетті пластинкадан тқрады.
Осы бұлшықетті пластинкадан тұрады. Осы бұлшықетті пластинка жиырыла отырып, сілекейлі қабықты қатарларға жинайды.
Асқазан қуысына асқазан бездері ашылады. Олар 35 млн шамасындай.
Келесітүрлері бар:
1)Кардиальды бездер - қарапайым түтікті бездер, белокты ыдыратады және көміртегін ыдратып гликолитикалық ферменттерді бөледі.
2)Фундальды бездер - тарамдалған түтік тәрізді, ол негізгі жабынды қосымша клеткалардан тұрады. Негізгі клеткалар: пепсиноген, жабушы: тұз қышқылын, қосымша - шырыш бөліп шығарады.
3)Пилорикалық бездер - кардиальды және фундальды бездерге қарағанда өте тарамданған, пепсиноген және сілекей секрет бөлетін әр түрлі клеткалардан тұрады.
Асқазан бездері күніне 1,5-3 литр сөл бөледі.
Аш ішек
Бөліктері:
1)Ұлтабар қозғалмайтын бөлігі
2)Ащы ішек
3)Мықындық аш ішектің қозғалмалы бөлігі
Қызметтері:
1)Секреторлы - ішектің бездері - ішек сөлі мен шырышбөліп шығарады. Күніне 2 л сөл бөліп шығарады.
2)Қозғалғыштық - аш ішектін тегіс бұлшықетті талшықтары әсерінен перилстатикасы жақсы дамыған.
3)Сіңірілуі - аш ішек шырышты қабатында 0,3-1,2 мм бүрлер болады. Осы салдарына сіңірілубеті 1000 ретке өседі.
Әр бүрлердің ішінде артериальды, венозды және лимфа капилярлы болады.
4)Қорғаныштық - шырышасты қабатында лимфоидты фолликулалара 2 түрі бар а)салитарлы б)топталған- тек мықындық бөлігінде болады.
5)Гормональды - асқазан секілді гормондар болады.
Аш ішек қабықтары
1)Серозды - висцеральды, іш пердесі жағынан.
2)Бұлшықетті - екі қабат, ішкі циркулярлы, сыртқы бойлық.
3)Шырышты - ішкі, шырышасты бөлігі бар.
Тоқ ішек
Бөлімдері:
А)Соқыр ішек
Б)Жоғарлаған тоқ ішек
В)Көлденең тоқ ішек
Г)Төмендеген тоқ ішек
Д)Сигма тәрізді ішек
Е)Тік ішек
Аш ішектің тоқ ішектің айырмашылықтары
Тоқ ішекте камполалар, майлы өсінділер, ұзына бойы бұлшықетті таспалар, олар бос таспалар tenia libera, шажыркайлық tenia mesocolica, шарбылық tenia omentalis.
Үш бұлшық етті таспаларынан таралу жерінде соқыр ішікте құрт тәрізді өсіндінің түбірі болады.
Оның орналасу варианттары
-кәдімгі медиалды
- латералды
- төмендеу жамбастын
- жоғарлау бауырасты
- ретроцекалды
- сол жақты
Аш ішектің тоқ ішекке өтетін бөлігі илеоцекалді бұрыш деп аталады.
Тоқ ішектің қызметтері.
1. Абсорбционды судың сіңірілуі
2. Синтездік кіт сіңірілуі
3. Нәжістің түзілуі
4. Резервуарлық нәжістердің жиналуы
5. Эвакуаторлы нәжістің шығуы
Тік ішек.
Тік кішкене балаларда тік ішектің пішіні түзу болып келеді. баланын 6 - 7 айлығында омыртқанын сегіз көз иілімі түзіледі, бұл ішек иілімін пайда болуына әсер етеді. Кішкене балаларда тік ішек әлсіз бекітілген, сондықтан үдкен қысым салдарынан, күшенген кезде, қатты шүкіргенде тік ішектін сыртқа шығуы мүмкін. Бір жасқа дейін тік ішектің ампуласы кеңейген бөлімі түзіледі.
Тік ішектің ұзындығы 14 -18 см орташа 16 см ол мүйіс деңгейінен басталып, каналдан тесікпен аяқталады. Сыйымдылығы 250 - тен 350 мл дейін. Қысымы 0 - ден 130 - 180 мм.сын.бағанасы.

Үш бөлігі бар:
1. Ампула үстілік мүйіс деңгейінен басталады, ұзындығы 4 - 5 см
2. Ампулалық, ортаңғы, кеңейген бөлігі ұзындығы 8 - 10 см
3. Аналды, аралық, сфинктер зонаы, ұзындығы 2.5 - 4 см
Іш пердесіне қатынасы:
Жоғарғы бөлігі - интроперитонеалды
Ортаңғы - мезоперитонеалды
Төмеңгі - экстроперитонеалды
Қабықтары:
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.