Медициналық арахноэнтомология

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

МЕДИЦИНАЛЫҚ АРАХНОЭНТОМОЛОГИЯ

(отрядтар: тарақандар, биттер, бүргелер, қандалалар)

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . .

Кіріспе . . .: Ғылыми жіктелуі . . .

4: 4

Кіріспе . . .: Тараќандар отряды өкілдерінің жалпы сипаттамасы . . .

4: 4

Кіріспе . . .: Тарақандармен күресу жолдары және олардың алдын-алу шаралары . . .

4: 8

Кіріспе . . .: Биттер отрядының жалпы сипаттамасы . . .

4: 9

Кіріспе . . .: Биттердің медициналық маңызы . . .

4: 14

Кіріспе . . .: Биттермен к‰ресу жолдары . . .

4: 17

Кіріспе . . .: Бүргелер отряды өкілдерінің жалпы сипаттамасы . . .

4: 20

Кіріспе . . .: Бүргелердің медициналық маңызы . . .

4: 22

Кіріспе . . .: Қандалалар отряды өкілдерінің жалпы сипаттамасы . . .

4: 25

Кіріспе . . .: Тестік тапсырмалар . . .

4: 34

Кіріспе . . .: Әдебиеттер . . .

4: 42

I. Кіріспе

Медициналық паразитологияның бір бөлімі «Медициналық арахноэнтомология», адам ауруларының қоздырғыштарын және табиғи резервуарларды тасымалдайтын буынаяқтылар типінің өкілдерін зерттейді.

Келешек дәрігерлер үшін паразиттің түрін дұрыс анықтау өте маңызды, яғни дұрыс диагноз қоюға көмектеседі, өз кезегінде емдеу әдістерін анықтайды. Паразиттер адамның кез-келген мүшесін зақымдауы мүмкін, әртүрлі мамандықтағы дәрігерлер паразитарлық аурулармен кездеседі. Морфологиясын, даму циклін, таралуын, паразиттердің орналасуын білу келешек дәрігерлер үшін аурудың симптомдарын оқып білу, диагноз қою, емдеу және алдын-алу шараларын білу үшін қажетті, сондықтан медициналық арахноэнтомология кешенелі медико-биологиялық пәндердің бірі болып табылады.

II. Ғылыми жіктелуі

Тип: Буынаяқтылар (Arthropoda)

Тип асты: Кеңірдекпен тыныс алушылар (Tracheata)

Класс үсті: Алтыаяқтылар

Класс: Жәндіктер (Insecta)

Отряд: Тарақандар (Blattoidea)

Түрлері: Сары тарақан (Blatta germanica)

Қара тарақан (Blatta orientalis)

Американдық тарақан (Periplaneta americana)

Отряд: Биттер (Anoplura)

Түрлері: Бас биті (Pediculus humanus capitis)

Киім биті (Pediculus humanus humanus)

Шап биті (Phthirus pubis)

Отряд: Бүргелер (Aphaniptera)

Отряд: Қандалалар

III. Тараќандар отряды өкілдерінің жалпы сипаттамасы

Тарақандар ( тарака́ндар , латынша Blattoptera , немесе Blattodea ) жєндіктер отрядасты, тараќантєрізділер отряды. Кейбір энтомологтар тараќандарды жеке отряд ретінде ќарастырады (сурет 1) .

Геологиялық тарихы. Тарақандар палеозойдың шүгінділеріндегі көп-теген әртүрлі жәндіктердің іздері, қарашегіртке қалдықтары болып табы-лады. Тарақандар - ең ерте Polynepteraдан таралған. Палеозойлық және көп-теген мезозойлық түрлері ұзын жұмыртқасын салумен ерекшелінді. «Қазіргі» тарақандарға ұқсас түрі сырттай қысқа жұмыртқа салушы, ерте меледе пайда болып, кайназой кезінде толықтай жойылып кетті.

Сурет 1 - Сол жақта сары тарақанның аталығы және аналығы дернәсілі бар пілләға салып көтеріп жүреді, оң жақта қара тарақан ұрпағымен бірге

Ќ±рылысы . Денесі жалпаќ, сопаќша, ±зындыѓы 4 мм ден 9, 5 см-ге дейін жетеді. Басы ±шб±рышты немесе ж‰ректєрізді, жалпаќ. Ауыз аппараты кеміргіш.

Тараќандардыњ мыќты жаќ с‰йектері, хитинді тістері жаќсы дамыѓан. Денесі - бас, кµкірек ќ±рсаќќа бµлінген. Кµкірек бµлігі 3 сегменттен (бунаќ-тан) т±рады, єрбір бунаѓында 1 ж±п, барлыѓы 3 ж±п аяѓы бар. 2-ші, 3-ші бу-наќасты ќанаттар ж±бы орналасќан. Ќ±рсаѓында 6-12-ге дейін бунаќ болады.

Кµкірегіне жалѓасќан ќозѓалмалы басы бар, онда ж±п м±ртшасы, ауыз аппараты, басыныњ екі б‰йірінде ірі екі кµзі (жәй жєне к‰рделі) бар. Ауыз м‰шелерініњ ќ±рылысы ќоректену т‰ріне байланысты: кеміргіш - шайнайтын, тесіп жєне жалап - соратын болып келеді. М±ртшалары ±зынша, кµп б±наќты (сурет 2) .

Сурет 2. Сары тарақан

Ќанаттары кµкірегініњ ортањѓы жєне артќы бµліктерінде орналасады. Кейбір жєндіктерде ќанаттардыњ екі ж±бы да жаќсы дамыѓан. Ќос ќанатты-лар ±шу ‰шін бірінші ж±бын ѓана ќолданады, кейбіреулерінде екінші ж±бы жойылѓан, олардыњ кішкентай рудименттері - ызыњдаѓыш ретінде саќталѓан, олар кейде тепе-тењдік м‰шесі болып табылады. Ќанаттарында кµлденењ жєне жіњішке µзектер бар, олардыњ ішінде нервтер, трахеялар µтеді.

Аяќтары ж‰гіргіш, 5-бунаќтардан т±рады. Ќ±рсаќ бµлімі тыѓыз, ±зынша, 8-10 тергиттен жєне 8-9 (аталыѓы) немесе 7 (аналыѓы) стерниттен т±рады.

Биологиялық іс єрекеті. Паразитті емес синантропты тараќандар т‰рлері адамдар мекендейтін экологиялыќ жаѓдайы баржерлерде болады, олар маусымдыќ табиѓат µзгерісіне тєуелсіз, µйткені ќоректенулері ќолайлы. Олардыњ т±раќты мекен ортасы болады, сондыќтан сол ортаѓа бейімделгіш (ж±мыртќа салуына, µздерініњ іс-єрекетіне ќолайлы) . Осыѓан байланысты эволюциялыќ регресске ±шырамайды. Кµптеген тараќандар жылу с‰йгіш тропикалыќ, субтропикалыќ µњірден шыќќан, олардыњ біразы ќорек ретінде азыќ-т‰лік ќалдыќтарын, ќиды пайдаланады. Сондыќтан олар инфекциялыќ жєне паразиттік ауру ќоздырѓыштарын механикалыќ т‰рде тасымалдануылар болып саналады. Вирустар, бактериялар, ќарапайымдылар цистасын, ќ±рт-тардыњ ж±мыртќаларын аяќтарына жабыстырып, (асќорыту жолдарында кµбеймей-аќ), адам денесіне тасымалдайды.

Тараќандар - жылы с‰йгіш жєне ылѓалды с‰йетін, µте жылдам жєндік-тер. К‰ндіз тастыњ астында немесе т‰скен жапыраќтардыњ астында тыѓылып жатады. Тараќандар тµзімді жєндіктер болып табылады. Кейбір тараќандар айлап тамаќсыз µмір с‰ре алады. 45 минутқа демін ұстап тұрады және жүрек соғуы төмендейді.

Тараќандар жынысты жєне партеногенетикалыќ жолмен кµбейеді. Аналыќтар ж±мыртќаларын піллєѓа салады. ¦рыќ бірнеше ай бойы дамиды (сурет. 3) . Мысалы, сары тараќанныњ ±рыѓы +22 C температурада 172 к‰н ішінде дамиды, жоѓары температура метаморфозды тездетеді, тµменгі температура бєсењдетеді. Толыќ емес метаморфоз, ќанатсыз дернєсіл т‰рлері ересек т‰рлерінен айырмашылыѓы; бірнеше айлар бойы дамиды (сары тара-ќан) 4 жылѓа дейін (ќара тараќан), осы кезењде 5 - 8 рет, 8 немесе одан да тµмен температурада µледі

Таралуы жєне кµбеюі. 5000-дай т‰рі белгілі; єсіресе кµп т‰рлері тропик-терде жєне субтропиктік аймақтарда кездеседі. Қазіргі ТМД территория-сында 55 т‰рі бар. Орта Азияда жєне Ќырымда кездеседі.

220px-Blatella_germanica_cdc

Сурет 3. Кейбір тараќандардың аналықтары құрсақтың соңында пілләсін алып жүреді

Адаммен ќарым-ќатынасы

Тараќандар - т‰нгі жєндіктер, к‰ндіз жылы орындарында, ќарањѓылау жерлерде тыѓылып жатады. Америкалыќ тараќандардыњ ішегінде тырысќаќ вибриондары 75 саѓаттан 15 к‰нге дейін тіршілігін саќтай алады (сурет 4) .

220px-Blaberus_giganteus_%28Buffalo_Zoo%29

Сурет 4 - Үлкен тарақан кейде қоңыржай елдерге бананмен бірге әкелінеді.

Олар дизентерия микробын да таратады, дизентерия микробы 10 к‰нге дейін тіршілігін жоймай саќталады, тіпті іш с‰зегініњ таяќшалары да 2-3 к‰нге дейін тараќандар ішегінде µлмей, індетті таратуѓа себепкер болады. Кейбір тараќандар єр т‰рлі ќоќыстармен, сонымен ќатар адам нєжісімен де ќоректенеді, сондыќтан кµптеген инфекциялыќ ауруларды таратады (мысалы дизентерия) . Тараќандар ±заќ уаќыт сусыз жєне тамаќсыз µмір с‰ре алады: сары тараќандар 3-40 к‰н, ќара тараќандар - 4-70 к‰н, туркестандық тара-қандар - 4-100 к‰нге дейін (дернєсілдері 70 к‰нге дейін тамаќсыз µмір с‰ре алады ) .

Бір ќатар синантропты тараќандар т‰рлері адамдар мекендейтін жер-лерде болады, мысалы, сары тараќан (прусак), ќара тараќан.

Бµлмелерде тіршілік ететін тараќандар нанмен, жемістермен, етпен т. б. таѓамдармен ќоректенеді. Кµбінесе олар ќоќыс, адам нєжістерімен де ќорек-тенеді, сондыќтан ауру тудыратын микроорганизмдерді тасымалдауы м‰м-кін. Тараќандардыњ зияндылыѓы - тері ќабаттарын кеміріп, ыдырау µнім-дерімен ластанып, гельминттердіњ, ішек инфекцияларыныњ (мысалы дизенте-рия) ќоздырѓыштарын ж±ќтыру м‰мкіндігімен байланысты. Тараќандардыњ кµп мµлшері т‰нде ±йыќтап жатќан адамѓа шабуы м‰мкін (кµбінесе балаларѓа) жєне дененіњ ашыќ жерлерініњ эпидермистерін тістейді. Сары жєне ќара тараќандар адамныњ сыртќы есту м‰шесі арќылы µтіп, дабыл жарѓаѓын, ќатты тітіркенуді шаќырады.

IV. Тарақандармен күресу жолдары және алдын-алу шаралары

Ењ алдымен санитарлыќ гигиеналыќ нормаларды саќтау жєне өндірістер мен ‰йлердіњ, азыќ-т‰ліктіњ ќалдыќтарын жинау, сонымен ќатар, су ќ±быр-ларыныњ µткізгіштігін єсіресе т‰нгі уаќытта жабу. Тараќандарды жою ‰шін жанасу арқылы немесе ішекке єсер ететін инсектицидтерді ќолданылады. Кµ-бінесе нәтижесі жаќсы реопан, неопин, цинбуш, ровикурт, килзар, перетрум, боракс.

Жанасу арқылы єсері бар инсектицидтердіњ ќабырѓаларѓа, тараќандар мекендейтін жерлерге тамаќќа жєне суѓа, ѓимаратќа кіру жолдарына ені 20 см жолаќ салып себеді. Сонымен ќатар, кабырѓа, кіре беріс жолын, еденді, су ќ±бырларын, жылу ж‰йесі жєне олардаѓы кењістіктерді, желдететін сањылау-ларды µњдейді. Соныњ ішінде жылу беретін, ќабырѓалардыњ аумаќтарын, едендерін, жылу ќ±бырларын ерекше µњдеу ќажет. ¤њдеуді бір мезетте адам-дар болмаѓан кезде ж‰ргізіледі.

Ішекке єсері бар инсектицидтерді ќолдану жаќсы нєтиже береді. Ондай нєтижеге жету ‰шін, єсіресе аќ нан ‰зіндісін 1% хлорофос ерітіндісіне баты-рып, соныњ ішіндегі ќанттыњ су ерітіндісін шектеу керек. Єсіресе картоп жєне бір шай ќасыќ бораксты ќолдану пайдалы. Дайындалѓан массадан ‰лкен емес домалаќтарды дайындайды. Еліктіргішті биік емес таза ыдысќа салады. Еліктіргіштіњ шыѓынын бір ыдыста 30-50 мл ретінде ќолданылады. Еліктіргіші бар ыдысты тараќандар кµп таралатын жерлерге ќояды, єр 4-5 к‰н сайын оларды ауыстырады. Инсектицидтік еліктіргіштерді адамдар болмайтын ѓимараттарда пайдалануѓа болады.

Тамаќ µнімдерініњ профилактикалыќ дезинфекциясын кем дегенде айына бір реттен µткізуіміз ќажет. Инсектицидтік препараттармен тек ќон-дырѓыларды µњдеудіњ ќажеті жоќ. Оларды єр кез механикалыќ тазалап т±рады жєне ќажет болѓанда ыстыќ сумен жуады. Балалар мекемелерінде дезинсекцияны балалар жоќ кезде, яѓни демалыс к‰ндердіњ соњѓы уаќытында µткізеді.

Тараќандармен к‰ресу ‰шін инсектицидтерді ќолданады. Инсектицид-терді жолаќтар ретінде аэрозольді ерітінділерімен себеді жєне порошоктарды шашу ретінде ќолданады. Тараќандармен к‰ресудіњ мањызы ѓимараттарды толыќ тазалау болып табылады. Химиялыќ к‰ресу тек уаќытша єсер береді. Тараќандармен к‰ресудіњ негізі ѓимараттаѓы тазалыќтыњ саќталуы. Азыќ т‰лік жабыќ жєшіктерде немесе ќорапшаларда саќтау керек. Олар тараќанд-арѓа тиімді болмау керек. Жуылмаѓан ыдыстарды жєне тамаќ ќалдыќтарын тараќандарѓа тиімді жерде ќалдырмауымыз керек.

V. Биттер отрядының жалпы сипаттамасы

Адам баласы биттермен өте ерте уақыттан бері байланысты. Олар тура-лы алғашқы мәліметтерді Аристотель (IV ғасыр б. э. ) айтқан. Байырғы көміл-ген адамдарда кеуіп қалған биттер египтян, перуан және үнді мумияларында табылды. Сонымен қатар биттер Гренландия мен Алеут аралдарында (XV ғ. ) мумияланған өлген адамдарда да табылды. К. Линней 1758 жылы адам битін Pediculus туысын алғаш сипаттады және олар жеке түр ретінде қарастырыла бастады. Pediculus туысының латынша атынан педику-лез пайда болды, яғни, биттеген адам деген мағынаны білдіреді.

Қазіргі кезде әлемнің барлық елдерінде, әсіресе балалар мен жастардың арасында биттеу өсіп келе жатқаны байқалады. Педикулезді анықтап және олармен жетік күресу үшін биттерді нақты диагностикалау керек және олардың биологиясының ерекшеліктерін білу қажет.

Биттер адам мен басқа сүтқоректілердің тұрақты эктопаразиттері, қан-сорғыш жәндіктерге жатады. Әлемде шамамен биттердің 300 түрі бар, тәуел-сіз мемлекеттер достығы (ТМД) аймағында 41 түрі 15 туыстары белгілі (сурет 5) . Барлық биттердің өз ерекшеліктері бар, әрбір жануарда биттердің арнайы түрі паразиттейді. Мысалы, иттерде - ит биті (Linognathus setosus), шошқаларда - шошқа (Haematopinus suis) биті.

Картинка 23 из 12961

Сурет 5 - А, Б - бас биті (аталығы және аналығы) ; В - киім биті (аналығы) ;

Г - шат биті (аналығы) .

Отрядтың негізгі морфологиялық белгілері: денесі сопақша келген, арқа-құрсақ бағытында тегіс болып келеді, ұзындығы 0, 5-6, 5 мм, ені 0, 2-2, 5 мм, бояуы ақшыл-қоңыр түсті, жаңа ғана қанды ішкен даралардың түсі сіңіру дәрежесіне қарай қызылдан қара түске дейін болады. Денесі үш бөлімнен тұрады: бас, кеуде және құрсақ бөліктен. Басы үлкен емес, алдыңғы жаққа қарай тарылған, бесбунақты мұртшалары (антеннлары) болады, олардың артында пигментке толы жай көздері орналасады. Басының алдыңғы жағында домалақ, кішігірім ауыз тесігі мен бітеді, ауыз аппараты шаншып-сору типті, үш стилеттерден тұрады: төменгі, үшкірленген - теріні тесу үшін қажет, үстіңгісімен қанды сорады, ортаңғысы - түтікшелі, сілекей бездерінің ағысынан жараға сілекей келіп түседі. Тыныштық кезде барлық стилеттер басының ішінде тығылып тұрады және сырт жағынан көрінбейді. Кеудесі трапеция тәрізді дөңестелген және бірігіп кеткен. Кеудесінің астыңғы жағында 3 жұп аяқтары бар. Құрсақ бөлігі 9 сегменттен тұрады, 6 сегменттің шет жақтарының формасы фестон тәрізді, әрбір фестонның жоғары жағынан тыныс алатын тесіктері (дыхальце) болады; аналығының құрсағының артқы жағы айырлы. Аяқтары өте күшті, бесбунақты, тазиктерден тұрады.

Аталықтары аналықтарына қарағанда кішілеу болады. Биттер жұмыртқа салады. Жұмыртқалары (сіркелер) сопақша (ұзындығы 1, 0 - 1, 5 мм), үстіңгі жағы жалпақ қақпақшамен жабылған. Сіркелер ақшыл-сары түсті, аналықта-ры жұмыртқасын салар кезде арнайы сірке бездері секреттерін бөліп шығара-ды, астыңғы жағымен шашқа немесе матаның талшықтарына сол арқылы бекінеді. Дамуы толық емес метаморфозды, үш рет түлеу арқылы дамиды. Барлық үш личинкаларының (немесе нимфаларының) ересектерден айырма-шылығы болады: сыртқы жыныс мүшелері жоқ, өлшемдерімен және денесі-нің пропорциясы басқаша. Нимфаларының басы және кеуделері үлкен және әрбір түлеген кезде өсетін құрсағы бөлінбеген қысқа болады. 3-ші түлеген-нен кейін аталыққа немесе аналыққа айналады, бұл уақытта жыныс мүшелері қалыптасады және биттер шағылыса алады. Биттер шаштың түбінде теріге жақын жерде орналасады, киім биті тек қана киімдерде болады.

Биттеген адамдармен жақын қарым-қатынаста болған адам битті жұқты-рады, мысалы, балалар ұжымында қарым-қатынас кезінде (бала-бақшаларда, интернаттарда, лагерьлерде және т. б. ), адамдар көп мінген көліктерде, киім-кешектерді, төсектерді, тарақты, щетканы бірге қолданған кезде және т. б. Ересек адамдар шат биттерді жақын (интим) қатынаста болған кезде, ал балалар, өздерін күтетін - үлкендерден, және де төсек арқылы жұқтырады.

Бас биті мен киім биттері бір туысқа (Pediculus) жатады және сыртқы түрлері бір-біріне өте ұқсас келеді. Сондықтан да көп уақыт бойы оларды бір түр асты ретінде немесе Pediculus humanis L. бір түр деп қарастырды. Тек 1978 жылы Бүкіләлемдік Паразитологтар Конгрегесінде оларды жеке түрге бөлді. Шат биті - өте сирек кездеседі және ол басқа туысқа Phthirus Leach жатады.

Адамда биттердің үш түрі өмір сүреді: бас , киім және шат биттері.

Биттердің арасында бас битінің медициналық маңыздылығы өте жоғары, өйткені олар бөртпе тиф қоздырғыштарын және волындық қалтырама қоз-дырғыштарын тасымалдайды. Биттердің барлық үш түрі тістеген кезде қатты қышу, бүртиіп ісу, бүртік пайда болады.

Биттердің түрлерін диагностикалау

Бас биті - Pediculus capitis , киім битіне қарағанда кішкентай, аналығының денесінің ұзындығы 2, 1-3, 5 мм, аталығы 2, 0-3, 0 мм. Қоңыр түсті. Денесі арқа-құрсақ бағытында тегіс болып келеді. Ауыз аппараты тесіп-сору типіне жатады. Кеуде сегменттері бірігіп кеткен және 3 жұп аяғы бар. Құрсағы кеудесіне қарағанда біршама үлкен, ол 10 сегменттен тұрады. Аналықтарының құрсақ бөлімдерінде копулятивті аппараты бар. Құрсақтың екі жағында терең жырықтары болады, антеналары қысқа және тығыз, үшінші бунағы өзінің енінен сәл ғана ұзын болады (сурет 6) .

Картинка 14 из 12961

Сурет 6. Бас биті

Бастың шаш бөлігінде бас биті өмір сүреді және көбейеді, көбінесе самайға және желкеге жұмыртқаларын салады. Сіркелерін бір шашқа мөлдір жабысқақ массаға жабыстырады, жұмыртқасының бос аймағы дөңес қалпақ-пен жабылады. Бас битінің сіркелерінің өлшемі 0, 75-0, 8 мм, дөңес қақпақпен әлсіз жабылған болады. Дамудың дәрежелеріне байланысты сіркелердің құрамы әртүрлі болады. Ол алдымен түйіршікті, ал соңғы кезеңдерінде қабықшаның астынан дамып келе жатқан ұрықты көруге болады. Дамуы толық емес метаморфозбен жүреді. Жұмыртқадан шыққан нимфа қоректен-геннен кейін шамамен 10-14 тәулік өткеннен соң келесі нимфалдық кезеңге өтеді. Ересек аналықтары қанның аздаған мөлшерімен (0, 5-0, 65 мг) жиі (тәулігіне 6-12 рет) қоректенеді, олар ұзақ уақыт (бір тәуліктен артық) аш жүруге бейімсіз. Қатаң түрде тек адам қанымен қоректенеді. Ұрпақ қалды-руы анау айтқандай көп болмайды (1-күнде 4 жұмыртқа, бүкіл өмірінде 88-140) . Эмбрионалды дамуы қысқа (9 күнге дейін) болады. Даралардың өмір сүру ұзақтығы көп емес, 27 күннен 38 күнге дейін. Лабораториялық өсірулер (культивирлеу) қиынға соғады Лабораториялық өсірулерді жүргізу қиынға соғады, өйткені бас биті тәулігіне 4 -ке дейін адамда қоректеніп, көбеюге қабылетті. Температураның және ылғалдылықтың өзгеруіне өте сезімтал келеді, шамамен +28°С, егер температура одан төмендейтін болса дамуы баяулай бастайды, ал +20°С жұмыртқа салмайды және дамуы тоқталады.

Бас биті (P. humanis capitis) қайталамалы сүзектің бір түрінің қоздырғы-шы спирохеталарды тасымалдаушы. Битті денеде сығып, қышыған жерін қасыған кезде спирохеталар теріге еніп адамға жұғады.

Киім биті - Pediculus capitis , бас битіне қарағанда, ірілеу болады, сырт-қы түрі мен дамуы бас битіне ұқсас, аналығының денесінің ұзындығы - 2, 3-4, 75 мм, аталығы - 2, 1-3, 7 мм, ақшыл түсті болады. Бүйір жырықтары бас битіне қарағанда тереңірек болып келеді (сурет 7) .

Сурет 7 - Киім биті

Киім биті іш киім мен көйлектің қыртыстарында, әсіресе тігістерінде өмір сүреді, сол жерлерге матаның талшықтарына жабыстырып жұмыртқа-ларын салады; шаштан басқа адамның денесінің түктеріне жұмыртқаларын жабыстырып салады. Бас битіне қарағанда бұлардың сіркелері үлкендеу (0, 9-1, 0 мм) және сіркелердің қақпақтары төмен цилиндрлерден тұрады. Аналығы бірнеше жіптердің немесе шаштардың айқасқан жерлеріне сіркелерін жабыс-тырады. Ересек жәндіктер тәулігіне 2-ден 8 рет қоректенеді; бас битіне қара-ғанда, біруақытта (0, 7-1, 7 мг) қанды көбірек іше отырып, 3-10 минуттың ішінде тояды. Күнделікті 10 жұмыртқа салады, бүкіл өмірінде шамамен 200, максимальді 300-дейін жетеді. Орташа өмір сүру ұзақтыңы 34 күн, макси-мальді - 46 күн. Қолайлы температура бас битіне қарағанда 2-4 градусқа жоғары, +30-32°С; +25-30°C кезінде 2-3 күн аш жүреді; ал температура жағ-дайы +10-20°С төмендегенде бір аптаға дейін аш жүре алады. Темпера-тура +37°С жоғары болса, дамудың барлық кезеңдері, жұмыртқасы да өте сезімтал келеді. Өте қатты ыстықты (47-50°С) биттер 10 минутқа дейін көте-ре алады, ал содан кейін өледі, сондықтан да киімдерді залалсыздандырғанда, осындай температураны қолданады. Температураның төмендеуі мен жоғары ылғалды-лықты биттер өздерін жақсы сезінеді, 13°С температурада тіршілік қабылетін 7 күнге дейін сақтай алады. Биттердің жоғары температураға кері өатынасы эпидемиологиялық жағынан өте маңызды, өйткені температурасы өте жоға-ры ауруларды биттер тастап, қоршаған адамдарға өтуі мүмкін. Жаға қорек-тендірушіні іздеу үшін биттер минутына 20-30 мм жылдамдылықта жылжып, тігінен көтерілуі мүмкін. 30 мм дейін терең құрғақ құм арқылы өтуге қабы-летті және суда 17°С температурада 2-тәулікке дейін тіршілігін сақтайды.

Киім және бас биті бір-бірімен еркін шағылысып жаңа ұрпақ бере алады.

Шап биті - немесе жабысқақ Phthirus туысқа P. pubis L түрге жатады, адам биттерінің ішіндегі ең кішісі; денесі қысқа, ұзындығы 1, 36-1, 6 мм. Адам денесінде тығыз жабысып қан сорады, денені өте қатты қышытады, мезгіліне қарай ауысып қан сорады (сурет 8) .

Адамның қалыпты температурасында денеде 5-8 күнге дейін жүреді. Адам киімдерін ауыстырмай бірнеше күн пайдаланса, кейде моншаға бармай, жуынбай киім ауыстырмаса, бір адамнан екінші адамға жұғады. Кей кезде анасынан емшектегі балаға жүғуы мүмкін. Аяқтары мықты, үлкен қайырыл-ған тырнақтары бар, 2-ші және 3-ші жұп аяқтары шоқпарланған.

Лобковые вши