Цитология және гистология түсінігі

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым Министрлігі

С.Торайгыров атындағы Павлодар мемлекеттік университет

Биология және экология кафедрасы

Пәнді оқыту бағдарламасы

Цитология және гистология

050607 Биология мамандығының студенттеріне арналған

Құрастырушы:
БжЭ кафедраның

Аға оқытушысы

Шарипова А.К.

БжЭ кафедрасының отырысында ұсынылған ___ ___ 2010 г. хаттама № ___

Кафедра меңгерушісі ______________________ Исимбеков Ж.М.

Павлодар

Пән туралы мәліметтер

Пән 3 семестрде 15 апта аралығында оқылады. Жалпы сағат көлемі – 135, оның
ішінде 22,5 дәріс, 15 тәжірибелік, 7,5 зертханалық және 90 сағат СӨЖ
сағаттары қарастырылады. Бақылау түрі – емтихан.

Пәннің еңбек сыйымдылығы

СемеКредАудиториялық сабақ түрлері бойынша Студенттің Бақылау
стр иттақарым-қатынас сағаттарының саны өздік жұмысыныңнысаны
р сағат саны
саны

Пәннің мақсаты және тапсырмасы
Цитология жене гистология курсының мақсаты студенттерге өсімдіктер және
жануарлар клеткаларының құрылысы мен физиологиясының негізгі заңдылықтарын,
жануарлардың ұлпалалар жүйесінің құрылысын, қызметін, генезисі мен негізгі
түрлерінің классификациясын және әртүрлілігі туралы түсініктерді
қальштастыру.
Пән оқытудың негізгі міндеті студенттерге клетка туралы, улпалардың
құрамына кіретін негізгі клетка популяцияларын, қалыпты жағдайдағы жөне
жағымсыз сыртқы факторлардың өсері кезіндегі әртүрлі үлпааралық қарым-
қатынастардың негізгі заңдылықтарын, үлпалар жүйесінің қүрылысы мен
клеткааралық заттарының биохимиясын, үлпалардың физиологиялық және
репаративті регенерацияларының ерекшеліктері туралы теориялық білімді
қалыптастыру.

Білімге, икемділікке және машықтарға қойылатын талаптар
Курсты оқыту нәтижесінде Сіз міндетті түрде білуге тиіссіз:
• клетка теориясының негізгі қағидаларын;
• клеткалар мен үлпаларды зерттеудің өдістерін;
• қалыпты жағдайдағы клеткалар мен клетка органоидтарының қүрылысы
мен қызметін;
• қалыпты және патология кезіндегі клетка бөлінуінің механизмдері
мен дифференциациясын;
• жануарлар организміндегі үлпалардың қүрылысын, классификациясын,
қызметін, онтогенезде өртүрлі үлпалар жүйесінің дамуын, ортаның
жағымсыз әсерлерінен ұлпалардағы реактивті және бейімделу
қүрыльшдарьш.

Курсты оқыту нәтижесінде Сіз міндетті түрде істей білуініз қажет:
• тәжірибелік сабақтарда цитологиялық және гистологиялық
препараттарды жарық және электронды микроскоптардың кемегімен
алынған микросуреттерді, сонымен қатар студенттер өзіндік жұмыстар
кезінде клеткалардың морфологиясы, физиологиясы, генезисі және
ұлпалар жүйесі бейнеленген микросуреттермен, сызбалармен жұмысты
істеу;
• тәжірибелік сабақтарда цитологиялық, гистологиялық препараттарды,
электроннограммаларды оқи білуді, клетка типтері мен ұлпалардың
негізгі түрлерін суреттер мен сызбалардан ажырата алуды;
• алған жоғары теориялық білім деңгейлерін тәжірибеде қолдана білуі.

Перереквизиттер
Мамандыққа кіріспе, омырқасыздар зоологиясы, химия, экология

Постреквизиттер
Адам анатомиясы, адам және жануарлар физиологиясы, генетика,
паразитология

Тақырыптық жоспар
№ Пән тақырыптарының аты Дәріс Тәж Зерт СОӨЖ СӨЖ
1 Кіріспе. Зерттеу әдістері 2 0,5 1 2 6
2 "Цитология"бөлімі. 2 0,5 - 2 6
Қазіргі цитология - клетка
биологиясы
3 Клетка ядросының қүрылысы және 3 1 2 3 7
қызметі. Цитоплазма құрылымы
4 Клетка органоидтарының құрылысы3 0,5 2 3 7
және қызметі
5 Клеткалардың бөлінуі және 2 0,5 2 2 7
клеткалардың дифференциациясы
6 "Гистология"бөлімі. Кіріспе. 2 0,5 - 2 6
7 Эпителий ұлпаларының жүйелері 2 1 2 2 7
8 Ішкі орта ұлпалары 2 1 2 2 7
(дәнекер ұлпалары)
9 Бүлшық ет ұлпасы 2 1 2 2 7
10 Нерв жүйесінің ұлпалары 2,5 1 2 2,5 7,5
Барлығы: 22,5 7,5 15 22,5 67,5

Цитология және гистология пөні тірі табиғатты танып білу үшін қажетті
іргелі пөндердің бірі болып табылады. Цитология - өсімдіктер мен жануарлар
клеткаларының күрьшысы мен қызметін зерттейтін ғылым болса, гистология -
жануарлар организмінің үлпаларын зерттейтін гылым.
Цитология және гистология басқа да биологиялық пәндермен - адам
анатомиясымен, зоологиямен, биохимиямен, молекулалық биологиямен,
физиологиямен, иммунологиямен тығыз байланысты. Сонымен қатар цитология
және гистологияның биология, экология медицина, ауыл шаруашылығы салалары
үшін практикалык маңызы зор.

1 Тақырып. Кіріспе
Цитология жене гистология биологиялық білім беруде іргелі пендердің
бірі болып табылады. Соңғы он жылда цитология жөне гистология тірі
организмдердің клеткалары мен үлпаларының тіршілігіндегі морфологиялық,
физиологиялық жөне биохимиялық аспектілерін зерттеуде синтетикалық ғылымға
айналды. Цитология мен гистологияның негізгі объектісі клетка мен үлпа
болып табылады. Сондықтан клетканың әртүрлі типтерінің қүрылысы мен
қызметінің ерекшеліктеріне, үлпалар жүйесінің классификациясына,
қүрылысына, қызметіне баса кеңіл аудару қажет. Сонымен бірге эмбриогенезде
үлпалар мен олардың элементтерінің дамуы, үлпалардың физиологиялық жөне
репаративті регенерациясы қарастырылады.
Клетка популяциясы мен ұлпалар жүйесін жарық микроскопының көмегімен
(фазасы қарама-қарсы, люминесцентті, интерференциялық, поляризациялық),
электронды микроскоппен, сандық цитохимия әдісімен (цитофотометрия,
цитофлуориметрия, авторадиография, интерферометрия) зерттеу. Соңғы он жылда
цитология жөне гистологияда басқа да биология гылымдарында қолданылатын
эксперименттік өдістер белсенді түрде пайдаланылады. Мысалы, клетка
биологиясы, иммунология, биохимия, молекулалық биология, биофизика (клетка
және үлпалар культурасы, радиациялық химер әдісі, иммунофлуоресценция
әдісі, көпклонды антиденешік, биохимиялық және молекулалық биология т.б.)
2 Тақырып. "Цитология"бөлімі. Қазіргі цитология - клетка биологиясы
Қазіргі цитология - биохимия, биофизика, молекулалық биология және
генетика ілімдерінің ғылыми жөне әдістемелік жетістіктерінің
негізіндегі клетка туралы ілім. Цитология тарихы. Клетка теориясы. Клетка
мен үлпаларды зерттеудің өдістері. Өсімдіктер мен жануарлар клеткаларын
жасанды ортада өсірудің теориялық және практикалық маңызы. In vitro
жағдайындағы клетка популяциясының морфологиясы, физиологиясы және
цитогенетикалық гетерогенділігі. Сомаклондық езгергіштік - селекциялық
процестер үшін жаңа жүйенің қайнар көзі. Өсімдіктер және жануарлар
клеткаларының гибридизациясы. Клетка инженериясының негізгі проблемалары.
Биотехнологиялык зерттеулердің дамуындағы цитологияның жетістіктері.
3 Тақырып. Клетка ядросының қүрылысы және қызметі
Клетка ядросының қүрылысы мен химиясы. Клетка тіршілігіндегі ядроның
рөлі. Ядроның негізгі қызметтері: транскрипция, редупликация және
генетикалық материалды қайта тарату. Прокариоттар мен эукариоттардағы ДНК
молекуласының репликациясы. Клетка ядросының қүрылысы және химиясы:
хроматин (хромосомалар), ядрошық, кариоплазма, ядро қабықшасы. Шашыраңқы
жөне жинақталынған хроматин (эухроматин жөне гетерохроматин). Клетканың
өмір сүру цикліндегі хромосоманың үзілмейтіндігі женіндегі концепциясы.
Митотикалық хромосомалардың пішіні, түрлері және жалпы күрылысы.
Хромосомдардың молекулалық және нәзік қүрылымы. Кариотип жайында түсінік.
Ядрошықтың, ядро қабықшасының қүрылысы мен қызметі. Ядродағы
ядрошықтардың саны, олардың хромосомнан пайда болуы (ядрошық қүру
орталығы). Ядрошықтың химиялық қүрамы (ДНқ, РНқ белоктар). Ядроның
-рибосомалық РНқ синтезделетін орын. Рибосомдардың қүрылысы, химиялық
қүрамы және қызметі. Про- жөне эукариоттардағы рибосомалардың қүрылысы.
Ядрошықтың нөзік қүрылысы, түйіршікті және жіпшелі компоненттері. Ядрошық
қүрылысыньщ қызметіне қарай өзгергіштігі. Ядрошықтың клетканың белінуі
кезіндегі тағдыры жөне оның митотикалық хромосомалармен байланысы. Ядро
қабықшасының күрылысы мен қызметі. Ядро порының қүрылысы. Ядро қабықшасының
цитоплазма қүрылымдарымен жөне хромосомалармен байланысы. Ядро поралары
арқылы заттардың тасымалдануы.
Цитоплазма қүрылымы
Биомембрана күрылымы, клетка қабырғасының қүрылысы.
Биомембрананың қүрылымы (мембрана қүрамына кіретін майлардың,
белоктардың және кемірсулардың қасиеті). Биомембрана қүрылысының
моделі. Плазматикалық мембрананың қүрылысы (плазмалемма).
Плазмалемманың тосқауылдық-тасымалдау ролі. Заттардын трансмембраналық
тасымалдануы (каналдар, насостар, 1233). Плазмалемманың рецепторолык рөлі.
Клеткааралық байланыстар (контактылар). Өсімдіктердің клетка қабырғасының
қүрылысы (пектинді заттар, целлюлоза, гемицеллюлозалар). Өсімдік
клеткаларының клеткааралық байланыстары (плазмодесмалар).
Гиалоплазманың химиялық қүрамы. Өсімдік жөне жануар клеткаларының
гиалоплазмасының химиялық қүрамы. Цитозольдің физико-химиялық жағдайы
(гель, золь). Клетка қосындылары (секреторлық, физикалық,
арнайы). Клетканың цитоқаңқасы (микротүтікшелер жөне
микрофиламенттер). Органоидтар циклозы.
4 Тақырып. Клетка органоидтарының қүрылысы және қызметі
Эндоплазмалық тордың, Гольджи аппаратының және лизосомньщ құрылысы және
қызметі. Түйіршікті эндоплазмалық тордың қүрылысы жөне кызметі, оның белок
синтезіндегі және цитоплазматикалық мембранадағы рөлі Тегіс (түйіршіксіз)
эндоплазмалық ретикулумның қүрылысы және кызметі, оның поликанттарды,
майларды, стероидтарды және басқа да заттарды синтездеудегі релі. Гольджи
апларатының (пластинкалық комплекс) қүрылысы жене қызметі, оның
модификациядағы (жетілудегі), сорттау және клеткадан синтезделген
белоктарды, басқа да заттарды шығарудағы рөлі. Лизосомдардың қүрылысы,
классификациясы жөне қызметі, оның клеткаішілік ас қорытудағы жөне
фагоцитоздағы рөлі.
Митохондриялардьщ қүрылысы жөне қызметі. Клетканың тыныс алуьшдағы
митохондрияның рөлі (Келликер мен михаелистің бақылаулары бойынша).
Митохондрияның қүрылысы: мембраналары, күрделі өсінділері, матриксі.
Клетканың тыныс алуына жалпы сипаттама. Клеткадағы АТФ синтезінің жолдары:
анаэробты гликолиз жөне тотығу. Бактериялардағы митохондрияның аналогы.
Митохондрияның шығу тегі: эндосимбиотикалық гипотеза, митохондрия
эволюциясы.
Пластидтердің қүрылысы және қызметі. Пластидтердің қүрылысы және
химиялық қүрамы. Пластидтердің классификациясы: (хлоропластар,
лейкопластар, амилопластар, хромопластар). Пластидтердің қызметіне
байланысты өзгеруі. Хлоропластар және фотосинтез. Фотосинтездің биохимиясы.
Фотосинтездің жарык, және кдраңғы реакциялары. Хлорофиллдер және
каратиноидтар. Фотосинтездеуші бактериялар жөне көк-жасыл балдырлар.
Пластидтердің шығу тегі.
5 Тақырып. Клеткалардың белінуі және клеткалардың дифференциациясы
Клетка циклі. Соматикалық клеткалардың бөлінуі. Клетканың тіршлілік
циклі: пресинтетикалык, синтетикалык, постсинтетикалық фазалар және митоз.
Осы фазалардьщ клетка тіршілігіндегі маңызы. Прокариот клеткаларының
бөлінуі. Эукариот клеткаларының митоз жолымен бөлінуі. Митоздьщ сатылары,
олардың үзақтығы және оларға сипаттама. Клетканың бөліну процесі кезіндегі
клетка органоидтарының тағдыры. Бөлінетін клеткалар метаболизмі. Клетка
циклін реттеу. Митоздың түрлері (плевромитоз жөне ортомитоз).
Жыныс клеткаларының бөлінуі (мейоз). Мейоздың сатылары, олардың
үзақтығы жене оларға сипаттама. Хромосом конъюгациясы, кроссинговер,
хромосом саньшың редукциясы. Мейоздың биологиялық маңызы. Митоз бен
мейоздың айырмашылықтары.
Клетка дифференциациясының факторлары. Көпклеткалы организм
клеткаларының қүрылымдарының әртүрлілігі. Клетка дифференциациясы
-организмде гетерогенді клетка қүрамының пайда болуы, олардың клеткадағы әр
түрлі қызметтерді қамтамасыз етуі. Ядро мен цитоплазманың клетка
дифференциациясындағы рөлі. Дифференциация факторлары және сол процесті
реттеу. Эмбриональді дифференциация. Индукцияның өсері. Дифференциацияның
гуморальді және нерв факторлары. Ісіктің басқа түрге ауысуы.
Клетка патологиясы. Клеткаға жарақаттану факторлоарының әсері. Некроз.
Апоптоз.
6 Тақырып. "Гистология"бөлімі кіріспе
Улпалардың онто- жөне филогенезде шығу тегі. Үлпаға түсінік.
Үлпаларды морфологиясы мен қызметіне қарай классификациялау. Жаңарып
түратын, көбейетін жөне түрақты үлпалар жүйесі. Гистология ілімінің
қысқаша тарихы, үлпалардың эволюциялык динамикасының
қалыптасуының қәзіргі қөзқарастарының эволюциялық және клетка теориялық
маңызы. Үлпалар жүйесінің эволюциялық қальштасуын зерттеуде классикалық
слыстырмалы-морфологиялық әдістерді қолдану.
Үлпалардың филогенездегі шығу тегінің мәселелері. Э.Геккельдің,
А.В.Румянцевтің, А.А.Заварзиннің, Н.Г.Хлопиннің еңбектері. қазіргі
гистологиядағы салыстырмалы-эволюциялық, экологтық-гистофизиологиялық,
эксперименттік бағыттар. Биология ғылымдары жүйесіндегі гистологияның орны.
Медицина, ветеринария, биотехнология үшін гистологияның маңызы. қазіргі
кезеңцегі гистологияның негізгі мөселелері.
Жануарлар үлпасын зерттеудің негізгі қазіргі әдістері. Клетка
популяциясына кинетикалық талдау жасау мәселелері.
7 Тақырып. Эпителий үлпаларынын. жүйелері
Эпителий үлпасының морфологиясы және қызметі, оны талдау негіздері.
Эпителий үлпасьш морфологиялық, физиологиялық, фило-онтогенетикалық
тұрғыдан талдау.
Тері эпителийлері. Тері эпителийлерінің классификациясы: бір қабатты,
көп қабатты, кутикулалы. Тері эпителиінің негізгі типтеріне жалпы
морфофункционалдық сипаттама. Сүтқректілердің эпидермисінің физиологиялық
және репаративті регенерациясы, күрылысы. Омыртқалы жануарлардың тері
эпителийлерінің өндіретін заттары. Сүткректілердің тері бездері және шаштың
қүрылысы. Омыртқалы және омыртқасыз жануарлардың жабынды эпителийлерінің
салыстырмалы гистологиясы.
Ішек эпителийлері. Омыртқалы жөне омыртқасыз жануарлардың ішек
эпителийлерінің ерекшеліктері, түзілуі, физиологиялық регенерациясы.
Омыртқалылардьщ вкпесінің альвеолалы және мерцательді эпителилері.
Омыртқалы жануарлар өкпесінің меншікті респираторлы бөлімінің және тыныс
жолдары эпителийлерінің жаңаруы, негізгі клетка популяциялары, қүрылысы
және қызметі.
Без эпителийі. Экзокринді жөне эндокринді бездер, оларға жалпы
морфофункционалды сипаттама, классификациясы. Без клеткаларының нәзік
қүрылысы. Секрет циклі жайында түсінік және секрет түрлері. Экзокринді
бездердің регенерациясы және дамуы. Без эпителийлерінің биологиялык
маңызы және олардын эволюциялык динамикасы.
8 Тақырып. Ішкі орта үлпалары (дәнекер үлпалары)
Ішкі орта үлпаларының шығу тегі, оларға жалпы сипаттама, қүрылысы,
атқаратын қызметі және морфофункционалды талдау.
Қан. Сүтқоректілердің қан клеткаларына жалпы сипаттама және оларды
талдау. Омырткалылардың эритроциттерінің салыстырмалы гистофизиологиясы.
Омырткасыздар мен омыртқалылардың тыныс пигменттері. Омыртқалылардың
лейкоциттері, олардың қүрылысы, қызметі және шығу тегі. Омыртқалылардың
гранулоциттері жөне моноциттері, олардың қайта қалпьша келу реакциясындағы
ролі. Организмнін макрофагты жүйесі. Тромбоциттер, қан пластинкалары,
қанньщ үю механизмі жөне гемолимфалар.
Омыртқалы және омыртқасыз жануарлардың қан жасау мүшелерінің үлпалары.
қан жасаудың унитарлы теориясы, дің және жартылай дін клеткалары,
гемопоэздің өртүрлі деңгейіндегі реттелу механизмдерінің ерекшеліктері.
Эритропоэз, гранулопоэз, қан пластинкаларының пайда болуы. Сүтқоректілерде
қан жасадьщ үлгісі. Омыртқлылардың лимфоидты үлпасы. Сүтқоректілердің
лимфоид жүйесінің ортлық жөне шет бөлімдері. Иммунитет жүйесінің Т жөне В
лимфоциттері, филогенездегі клеткалы және гуморальді иммунитеттердің қарым-
қатынастары. Лимфоид жүйесі мен қан клеткалар жүйесінің арасындағы
қызметтік жөне гистогенетикалык байланыстар.
Омыртқалы жануарлардың борпылдақ дөнекер үлпасы.
Омыртқалылардың борпылдақ дөнекер үлпасының аморфты заттары,
талшықтары және клеткаларынажалпы морфофункционалдық және
биохимиялық сипттама. Коллагеннің түрлері. Борпылдақ дөнекер үлпасының
гистогенезі, талшықтары мен аморфты заттарының пайда болу механизмі.
Омыртқасыз жануарлардың интерстициалды қоректік үлпаларынын
қүрылысы мен қызметі.
Омыртқалылардың тірек-механикалық үлалар топтары. Тығыз
жинақталған және жинақталмаған дәнекер үлпалары. Олардың қүрылысы,
гистогенезі, биохимиялық ерекшелктері, классификациясы. Шеміршек
үлпалары. құрылысы, қызметі, топографиясы, биохимиялық ерекшеліктері,
классификациясы. Гиалинді, эластинді және талшыкты шеміршектердің
пайда болуы. Сүйек үлпалары. Сүйек үлпаларының қүрылысы, қызметі,
классификациясы, химиялық күрамы. Эмбриогенездегі остеогенез түрлері
және репаративті регенерация кезіндегі остеогенез. Сүйек үлпаларының
жастық қайта қүрылуы. қаңқа үлпаларының онтогенездегі жәнерегенерация
кезіндегі бір-бірімен байланыстылықтарының әр
түрлілігі.
Омыртқалылардың өртүрлі ішкі орта ұлпаларының байланыстылығы.
9 Тақырып. Бүлшық ет ұлпасы
Бүлшык. ет үлпаларына жалпы сипаттама жөне классификациясы. Жиырылу
белоктары жөне жиырылу теориясы.
Омыртқалылардың көлденең-жолакды қаңқа үлпалары. Омыртқалылардың
көлденең жолақты бұлшық ет үлпаларының қүрылымдық және қызметгік
ерекшеліктері. Бүлшық ет симпластының ультрақүрылымьі, мембрана жүйесінің
қүрылысы, миофибрилдердің күрылымы. Жиырылу бүлшық етінің биохимиясы және
гистофизиологиясы. Омыртқалылардың каңқа бүлшық еттерінің гистогенезі жөне
регенерациясы. Миобластар жөне сателлит-клеткалар.
Омырткалылардың жүрек бүлшык ет үлпалары. Омырткалы жануарлардың жүрек
бүлшық еттерінің ерекшеліктері, гистогенезі, қүрылысы, дамуы,
регенерациясы. Әртүрлі кардиомиоциттердің нәзік қүрылысы. Төменгі сатыдағы
омыртқалылар мен омырткасыздардың жүрек бүлшық еттері.
Омыртқалылардың тегіс бүлшык ет үлпалары. Жалпы сипаттама, тегіс бүлшық
ет клеткалары мен шумақтарының қүрылысы мен қызметтік ерекшеліктері.
Клеткаішілік қаңқа жөне актинді және миозинді протофибриллдерінің нәзік
күрылымы. Жиырылу бірліктері. Тегіс бүлшық еттің гистогенезі жөне
регенерациясы.
10 Тақырып. Нерв жүйесінің үлпалары
Нерв жүйесі үлпаларына жалпы сипаттама жөне олардың классификациясы.
Нерв клеткалары. Нейрондар, олардың өсінділері, морфологиясы және
қызметтері. Нейроплазманың аксондары мен дендриттері, олардың маңызы.
Нейрондардың гистогенезі. Алкоголь мен наркотикалық заттардың нейрондарға
өсері.
Синапстар. Жалпы сипаттама, классификациясы, ультрақүрылысы.
Синапстардың хитмиялық және электротоникалық түрлері. Тежеуші жөне
қоздырушы синапстар. Нерв-бүлшық ет синапстарының күрылысы және қызмет
ерекшеліктері.
Рецепторлы нерв ұштары. Интерорецепторлар мен экстерорецепторлар.
Біріншілік- және екіншілік сезгіш клеткалар. Рецепторлардың түрлері (бос
және инкапсулалы механикалық рецепторлар, фото, дәм сезу, иіс сезу).
Нейросекреторлы клеткалар. Сүтқоректі жануарларда олардың орналасуы,
қүрылысы, қызметі және биохимиялық ерекшеліктері. Нейросекреторлы
клеткалардың омыртқалы жануарларда нерв және эндокринді жүйелермен
байланысы.
Нейроглия. Жалпы сипаттама, шығу тегі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.