Эпидемиологиялық процестің үш тізбегі

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Реферат

тақырыбы: Эпидемиологиялық процестің үш тізбегі.

Орындаған:

Қабылдаған:

Алматы 2017ж

Эпидемиологиялық процестің үш тізбегі.

Эпидемиялық процесс туралы ілімнің негізін қалаған Л. В. Громашевский болып саналады (1941, 1949, 1965) . Ол бірінші болып эпидемиологияның негізгі заңдарын жете зерттеп, құрастырады, инфекцияның берілу механизмінің теориясын және эпидемиялық процестің қозғаушы күштерін анықтады. «Эпидемиялық процесс» деген терминді де бірінші рет енгізген Л. В. Громашевский болды, «Эпидемия» деген ұғымды тар мағынада «Эпидемия» деп, кең мағынада «эпидемиялық процесс» деп екіге бөледі.
Әртүрлі жұқпалы аурулар эпидемияларының пайда болу себептерін талдау кезінде Л. В. Громашевский (К. Сталлибрасс, 1936 сияқты) үш жағдайға көңіл аударды. Эпидемия пайда болу үшін бірінші, ең қажет жағдай, инфекция қоздырғышының көзі болуы қажет. Инфекция көзі болмаса, ешқандай эпидемия да, тіпті, жеке ауру да пайда болуы мүмкін емес.
Бірақ эпидемиялық процестің пайда болуы үшін міндетті түрде екінші бір қажетті жағдай керек болады. Ол сыртқы ортадағы азды-көпті өзіндік факторлар арқылы қоздырғыштың эстафетамен (үзілмей) берілу мүмкіншілігінің болуы болып табылады. Бұл процесс эволюциялық дамуы кезінде қоздырғыштың жұққан организмнен қабылдаушыға жылжу әдісі арқылы іске асады (берілу механизмі) .
Эпидемиялық процестің пйда болуы үшін үшінші міндетті щарт осы аурудың қоздырғышын қабылдаушы халықтың болуы қажеттілігі.
Осы көрсетілген үш алғы шарттың ( инфекция қоздырғышының көзі, берілу механизмі, қабылдаушы халық) қосылған жиынтық жағдайында ғана жұқпалы аурудың, яғни эпидемиялық процестің пайда болу мумкіндігі туады. Керісінше, осы көрсетілген үш шарттың тек біреуі ғана болмай қалса, онда жұқпалы ауру, яғни эпидемиялық процесс пайда болмайды. Л. В. Громашевскийдің осы теориялық тұжырымдамасы эпидемиологияда толыққанды заңның негізін қалады. Ол заңның тұжырымы былай: «Эпидемиялық процестің пайда болуы және үзілмеуі үшін оның міндетті үш элементінің өзара әрекеті қажет: инфекция қоздырғышының көзі, берілу механизмі, осы ауруды қабылдағыш халық.

Эпидемиялық процесс - бұл ұжымда қоздырғыш айналымынан туындаған симптомсыз тасымалдаушылық пен манифестік ауруға дейінгі спецификалық инфекциялық жағдайлардың тұрғындар арасында пайда болу және таралу процесі.

Эпидемиялық процестің қалыптасу жағдайлары мен механизмін, оны зерттеу әдістерін, және де жұқпалы ауруларды азайту және оның алдын-алуға бағытталған эпидемияға қарсы шаралар жиынтығын зерделейтін арнайы ғылым саласы бар - ол эпидемиология деп аталады.

Эпидемиялық процестің биологиялық негізі паразитарлық жүйе болып табылады, яғни паразит және ие популяцияларының өзара әсерлесуі. Кез келген инфекция немесе инвазия кезінде осындай өзара әрекеттесу процесінде паразит пен иенің популяциясында өзара бейімделу (адаптациялық) өзгерістер болады. Паразитарлық жүйенің тұрғындардың әлеуметтік жағдайларымен ұштасуы, оны эпидемиялық процеске айналдырады.

Эпидемиялық процесс үш элементтің үзіліссіз өзара әсерлесуімен байланысты:

1) инфекция көзі;

2) берілу механизмі, жолдары және факторлары;

3) қабылдағыш ұжым.

Осы звенолардың кез келгенінің шығып қалуы эпидемиялық процестің үзілуіне әкеледі.

Эпидемиялық процестің бірінші элементі - инфекция көзі . «Инфекция қоздырғышының көзі» түсінігі патогенді микробтардың тіршілік ететін табиғи орны болып табылатын, сол жерден адамдар мен жануарларға жұғатын тірі немесе абиотикалық обьектілер, дегенді білдіреді. Инфекция көзі ретінде адам организмі (науқас немесе тасымалдаушы) , жануарлар организмі және қоршаған ортаның абиотикалық обьектілері болуы мүмкін.

Инфекция көзі тек қана адамдар болатын инфекцияны антропоноздар , ал инфекция көзі ауру малдар болатын бірақ адамдар да ауратын инфекцияны- зооноздар деп атайды. Сонымен бірге сапроноздар тобын ажыратады, бүл кезде инфекция көзі-сыртқы орта обьектілері болып табылады. Сапроноздар - ол қоздырғыштарының омыртқалы иесі ғана болып қоймай, олардың даму ортасы мен резервуары өлі табиғатты да (органикалық заттар, соның ішінде тағамдар, топырақ, өсімдіктер) болатын аурулар.

Cапроноздардың қоздырғыштары адамдар мен жануарлардың жалған паразиттері болып табылады . Олар тұрақты түрде табиғи қоршаған орта обьектілерінде (су, топырақ) мекендейді және табиғатта өз тіршілігін сақтау үшін эпидемиялық процесті қажет етпейді. Осыған байланысты сапроноз кезіндегі эпидемиялық процесс, ол қоршаған орта обьектілерінен адамдар ұжымына қоздырғыш жүғу нәтижесінде бір дерттен екінші індет туындамайтын процесс. Сапроноздар кезіндегі эпидемиялық процесс - олардың қоздырғыштарының жалған паразитизмге қабілеттілік көрініс, ал адамдарда болатын әрбір дертке шалдығу жағдайы зооноздар кезіндегі сияқты биологиялық тұйық болып табылады. Сапроноз қоздырғыштары адамдарға жұғудан бұрын, инфекция жұққан тірі адамдар мен жануарлар ортасына жағдайлары (ең болмағанда температурасы және ылғалдығы бойынша ) ұқсас қоршаған орта обьектілерінде шоғырланады: легионеллалар-кондиционерлердің булағышында немесе шомылғылық (душевые) қондырғыларда, иерсиниялар-көкөніс сақтағыштардағы шіри бастаған көкөністерде және т. б. Нәтижесінде организмнің иммунобиологиялық қорғаныс тосқауылынан өтіп кетуін қамтамасыз ететін инфицирлеуші дозасын (ШПМ туралы айтылғандағыдай барлық жағдайда микробтық мөлшер саны өте көп болуы керек) қалыптастыру үшін жеткілікті микробтар массасы пайда болады. Бұл кезде микробтардың жәй ғана механикалық шоғырлануы болып қоймай, олардың қасиеттерінің, соның ішінде вируленттілігінің жоғарылауы болатын, өзгергіштік процесі ілесе жүретін көбеюі байқалады. Қоршаған ортадағы сапрофиттік тіршілігін организмде паразиттік әрекет етуге ауысу үшін сапроноз қоздырғыштарында «бейімделу алды феномені» деп аталатын өзіне тән үрдіс байқалады.

Эпидемиялық процестің екінші элементіне инфекцияның механизмі, жұғу жолдары және берілу факторлары жатады. Эпидемиолог Л. В. Громашевский организмде қоздырғыш орналасуы мен берілу механизмінің сәйкестігі туралы заңдылық негізін қалады, оны кесте түрінде келтіруге болады .

Эпидемиялық процестің үшінші элементіне ұжымдық қабылдаушылық жатады . Егер популяцияның иммунды қоғамдық тобы 95% және одан жоғары болса, сол ұжымда эпидемиялық аман-саулық жағдай орнығатыны байқалған және қоздырғыш айналымы тоқтайды. Сондықтан, эпидемияның алдын алу міндеті қоздырғыштарға қарсы егу жүргізу арқылы осы ұжымдарда иммунды топ қалыптастыру болып табылады.

Осыған сәйкес ұжымдарда атқарылатын эпидемияға қарсы шаралар эпидемиялық процестің әртүрлі звеноларына бағытталуы мүмкін. Шаралардың 1-тобы инфекция көзіне, 2-тобы - берілу механизмі мен жұғу жолдарына, ал 3-тобы-қабылдаушы ұжымға бағытталған.

Шаралардың 1-тобына инфекция көзіне бағытталған кешенді әрекеттер жатады: науқастарды анықтау, оқшаулау және емдеу; тасымалдаушыларды-анықтау, есепке алу және сауықтыру қажет; ауру малдарды - әдетте жояды.

Шаралардың 2-тобы берілу жолдары мен механизмін үзуге бағытталған. Оған мыналар жатады: тұрғындық жерлерді сауықтандыру шаралары (мысалы, орталықтандырылған канализациямен және құбыр суымен жабдықтау), ұйымдасқан ұжымдарды ірілендіру, карантиндік шаралар, тағамдық өндірістерді, қоғамдық тамақтандыру орындарын қадағалау, емдеу профилактикалық мекемелерде асептикалық, антисептикалық, дезинфекциялық және стерилдеу ережелерін қатал сақтау т. б. Бұл, өкінішке орай, берілу жолдары мен факторларының көпшілігімен сипатталатын инфекцияларда (мысалы, зоонозды немесе ауруханаішілік инфекцияларда) ең қиын және тиімділігі аз шаралар.

Қабылдаушы ұжымға бағытталған 3-топ шараларына егер мүмкіндік болса, жүре пайда болатын жасанды белсенді (егу арқылы) немесе енжар( сарысулар мен иммуноглобулиндердің көмегімен ) иммунитет жасау кіреді. Дәрігердің қолында спецификалық иммуноглобулиндік профилактикалық препараттар болмаса, 3-топ шаралары тұрғындар арасында санитарлық-ағарту жұмыстарын жүргізумен шектеледі. Егер эпидемиялық процестің бір немесе бірнеше звеноларына тиімді әсер ете алатын шаралар болса (мысалы вакцинациялау ) оны басқарылатын , ал ондай шаралар жоқ болса-басқарылмайтын инфекциялар деп ажыратуға болады. Сондықтан басқарылатын инфекциялармен күресуде эпидемиологияның түбегейлі мақсаты оларды глобалды масштабта, бүкіл дүниежүзінде жою болып табылады. ДДҰ-ның үйлестіруімен әлемдік қоғамдастықтың күшімен 1980 жылы аса қатерлі инфекцияны-нағыз шешекті жоюға қол жеткізілді. ДДҰ-ның жақын арадағы жоспарында-басқарылатын бірқатар басқа инфекцияларды (полиомиелит, қызылша т. б. ) жою міндеті болып отыр.

Эпидемиялық процестің интенсивтілігі науқастанушылықтың (өлім туғызушылықтың) интенсивті көрсеткіштерімен анықталады. Ол індеттің атын, территориясын және тарихи уақыт аралығын көрсете отырып, тұрғындардың 1 немесе 1-на шаққандағы ауырғандардың (өлгендердің) саны.

Эпидемиялық процестің үш дәрежесін ажыратады:

• спорадикалық науқастанушылық - ол осы нозологиялық ауру түріннің белгілі аумақта, белгілі тарихи уақыт аралығында әдетте, оқтын-оқтын болып тұратын науқастанушылық деңгейі;

• эпидемия - сол жердегі спорадикалық науқастанушылықтың деңгейінен індеттің күрт (бірнеше есе) артып кетуі;

• пандемия - ол сол жердегі эпидемияның әдеттегі деңгейінен шұғыл артып кетуі. Көбінесе науқастанушылықтың мұндай деңгейін белгілі географиялық аумақ шеңберінде ұстап тұру қиын және індет тез таралып, жаңа аумақтарды (мемлекеттерді, континенттерді) қамти бастайды (мысалы: оба, тырысқақ, тұмау, АИВ-инфекция пандемиялары т. б. )

Эндемия - эпидемиялық процестің сипатын айқындай алмайды, ол белгілі географиялық аумақтағы белгілі нозологиялық ауру түрінің салыстырмалы науқастану жиілігін ғана көрсетеді.

Табиғи ошақты эндемия - табиғат жағдайымен және табиғатта инфекция резервуары және тасымалдаушылардың таралу ареалымен байланысты болады. Статистикалық эндемия - ол климатты -географиялық және әлеуметтік экономикалық факторларға байланысты (мысалы Үндістан және Бангладештегі тырысқақ індеті) .

Тарлу кеңістігіне қарай жұқпалы ауруларды төмендегідей топтарға бөлуге болады:

1. Дағдарыстық (кризистік) -1 тұрғындарға шаққанда 100-ден артық науқастанушылық болу, мысалы ЖИТС.

2. Жаппай көпшіліктік (массовый ) - 1 тұрғындарға шаққанда 100-ге дейін науқастанушылық, мысалы, ЖРА (ОРЗ ), ЖІА (ОКИ ), іріңді қабыну аурулары (ІҚА-ГВЗ ) .

3. Басқарылу мүмкіндігі бар таралуы - 1 тұрғындарға шаққанда 20-дан кем науқастанушылық, мысалы газда гангрена, псевдотуберкулез.

4. Спорадикалық - 1 тұрғындарға шаққанда бірлі - жарым жағдайда кездесетін түрлері.

Әртүрлі топтағы жұқпалы аурулардың механизмдері, берілу жолдары мен факторлары.

Организмде қоздырғыштар орналасатын жері

Берілу механизмі

Берілу жолдары

Факторлары

Организмде қоздырғыштар орналасатын жері: Асқазан-ішек арнасы

Берілу механизмі: Фекалді-оралді

Берілу жолдары:

Алиментарлы

Су арқылы

Тұрмыстық -жанасу

Факторлары:

Тағамдар

Су

Ластанған қол

Шыбындар

Ыдыстар

Организмде қоздырғыштар орналасатын жері: Тыныс алу ағзалары

Берілу механизмі: Аэрогенді(респираторлы)

Берілу жолдары:

Ауалы-тамшылы

Ауалы-шаңды

Факторлары:

Ауа

Шаң

Организмде қоздырғыштар орналасатын жері: Қан

Берілу механизмі: Қанмен

Берілу жолдары:

Қансорғыш эктопаразиттер арқылы

Парэнтеральды

Жыныстық

Факторлары:

Эктопаразиттер

Қан

Шприцтер

Хирургиялық саймандар

Инфузиялық ерітінділер т. б.

Организмде қоздырғыштар орналасатын жері: Сыртқы жабындылар

Берілу механизмі: Контактты(жанасу)

Берілу жолдары:

1) Жарақаттық

2) Жыныстық жанасу

Факторлары:

Оқтар және т. б.

Кескіш заттар және т. б.

Организмде қоздырғыштар орналасатын жері: Ұрықтық жасушалар

Берілу механизмі: Вертикалді

Берілу жолдары: Вертикалді

Факторлары:

Эпидемиялық процестің жоғарыда айтылған ерекшкліктерін ескере отырып, адамдардың жұқпалы ауруларының қазіргі кезгі экологиялық - эпидемиологиялық классификациясы жасалған (1 - кесте) .

Адамдардың барлық жұқпалы ауруларын экологиялық - эпидемиологиялық тұрғыдан бөлгенде табиғатта адамдарға жұғуымен байланысы бар қоздырғыштың ең басты мекендеу ортасын (резервуар) есепке алу керек. Қоздырғыштың спецификалық мекендейтін ең басты үш ортасы болады: адам организмі (антропоноздар), жануарлар организмі (зооноздар), сыртқы орта (сапроноздар) . Екі резервуарды қос пайдалану қоздырғыштың өтпелі түріне тән. Антропоноздар кезінде адам - қоздырғыштың табиғаттағы жалғыз резервуары және инфекция көзі. Бұл жерде жіктеудің негізі ретінде қоздырғыштың адам организмімен (шоғырлануы), немесе адам популяциясымен (берілу механизмі) өзара қатынасының сипаты алынған. Антропоноздарды жете жіктеу кезінде жалпы қабылданған топтарға бөлу қолданылады: ішектік, респираторлы, қандық, сыртқы жабындылық, «вертикалді» (анасынан ұрыққа жұғу) инфекциялар.

Қоздырғышының табиғатта адамдардан тыс резервуары бар инфекцияларда тіптен басқаша көріністер байқалады. Мұндай инфекция кезінде адам организмінде қоздырғыштың шоғырлануы немесе оның адамнан адамға берілу механизмі індет себепкері емес, ол патогенді микробтың қалыпты тіршілігін қамтамасыз ететін процестің салдары.

Зоонозды инфекциялар қоздырғыштарының табиғаттағы негізгі резервуары-жануарлар, көбінесе сүтқоректілер және буынаяқтылар. Атап айтқанда дәл солар қоздырғыштың биологиялық түр ретінде табиғатта тіршілігін қамтамасыз етеді және оқта - текте адамдарға жұқтыру қаупін туғызады, ал паразит үшін адамдардың рөлі бейдетерминантты және маңызды емес. Зооноздарды экологиялық-эпидемиологиялық екі топқа бөледі: үй (ауылшаруашылық, қымбаттерілік ) және синантропты жануарлардың (негізінде кеміргіштер) аурулары; жабайы жануарлардың аурулары.

Жұқпалы аурулардың экологиялық - эпидемиологиялық классификациясы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.