Оңтүстік Американың физикалық географиялық жағдайының ерекшеліктері

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4

1. Оңтүстік Американың физикалық географиялық жағдайының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1. Оңтүстік Американың географиялық
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2. Оңтүстік Американың табиғат қалыптасуының негізгі
кезеңдері ... ... ... 8
1.3. Оңтүстік Американың тектоникалық құрылымы және жер бедері ... ... ..10

2. Амазонка өзенінің физикалық географиялық ерекшеліктері
Амазонка өзені және негізгі
салалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.1 Географиялық орны, геологиялық құрылысы, жер
бедері ... ... ... ... ... ... .12
2.2. Амазонка өзенінің климаттық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..13
2.3. Өсімідігі мен
жануарлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..14
2.4. Табиғат ресурстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.5. Табиғатты қорғау және табиғат ресурстарын тиімді пайдалану
проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..22
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23

Кіріспе

Курстық жұмыстың өзектілігі: Оңтүстік Америка аймақтарына сипаттама
беру, жер бетіндегі жаратылыс жағдайы әртүрлі табиғат кешенднрінің
ерекшеліктерін, олардың құрамын, байланысын, бір-біріне тигізетін әсерін
құрамдас бөліктерінінің өзара ораласу заңдылықтарын көрсету өзекті болып
табылады. Оңтүстік Американың физикалық географиялық жағдайын сипаттау
барысында географиялық кешендердің түрлендіру жолдары, табиғат
байлықтарнытиімді пайдалану, сонымен қатар Оңтүстік Америка материгінің
физикалық географиялық аудандастыру бойынша жағдайын ауқымды қарастыру
өзекті болып табылады.

Курстық жұмыстың мақсаты: Оңтүстік Америка материгінің физикалық
географиялық жағдайының ерекшеліктеріне сипаттама беру.

Курстық жұмыстың міндеттері:
- Жұмыс бойынша әдебиеттерен танысу және жинақтау;

- Оңтүстік Америка материгінің физикалық географиялық жағдайына
сипаттама беру;

- Курс жұмысының тақырыбын мектеп бағдарламасымен байланыстыру;

- Курстық жұмысқа байланысты суреттер карталар құрастыру;

Курстық жұмыстың құрылымы: Оңтүстік Америка материгіне физикалық
географиялық сипаттама бере отырып, материктің табиғи қалыптасу кезеңдері,
яғни геологиясы, сонымен қатар жер бедері, климаты, ішкі сулары, топырақ
жамылғысы және өсімдгімен жануарлар дүниесі бірінші тарауда айтылып жалпы
сипаттама беріліп кетеді.
Курстық жұмыс 23   беттен тұрады. Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, атаулардан тұратын пайдаланылған әдебиеттер тізімінен
тұрады.

1. Оңтүстік Американың физикалық географиялық жағдайының ерекшеліктері
1.1. Оңтүстік Американың географиялық орны
Оңтүстік Американың көпшілік бөлігі оңтүстік жарты шарда, экваторлық
және субэкваторлық белдеулерде жатыр. Оңтүстік жарты шардың субтропиктік
және қоңыржай ендіктеріне материктің еңсіз бөлігі ғана кіреді.
Оңтүстік Американың енді жері (5000км-ден астам) 50 о.е. –те.
Материктің ең батыстағы нүктесі – Париньяс мүйісі (810 20 б.б. ), ең
шығыстағысы – Кабу-Бранку мүйісі (340 46′ б.б.), 40 с.е. – тен оңтүстікке
қарай материктің ені 600 км-ден аспайды.
Оңтүстік Америка солтүстікте 120 25′ с.е. дейін (Гальинас мүйісі),
оңтүстікте 530 54′ о.е. дейін (Магеллан бұғазындағы Фроуорд мүйісі) жетеді.
Отты жер архипелагының қиыр оңтүстік нүктесі – осы аттас аралдағы Горн
мүйісі – 550 59′ о.е.-те жатыр.
Солтүстік Америка мен аралдағы географиялық шекара Кариб теңізіндегі
Дарьен шығанағынан Тынық мұхиттағы Буэнавентура шығанағына дейінгі аралықта
өтеді. Панама мойнағы екі материктік арасындағы шекара деп шартты түрде
есептеледі.
Оңтүстік Америка төңірегінде аралдар біршама аз. Оның жағалауына таяу
жатқан материктік ірі аралдар – Тринидад. Чили, Отты Жер, Фолкленд
аралдары. Мұхиттық аралдардан оңтүстік Америкаға Галапагос, Хуан –
Фернандес аралдары жатады. Оңтүстік Американың жер көлемі оған тиісті
аралдарымен қоса есептегенде шамамен 17850 мың км2 . Оның 150 мың км –і
ғана аралдарға тиесілі.
Экватор тұсында Оңтүстік Американың жағасына Атлант мұхитынан
Оңтүстік Пассат ағысы келеді. Сан – Роки мүйісі тұсында ол екі тармаққа
бөлінеді, тармақтың біреуі Гвиана ағысы деген атпен материктің жағасын
бойлап солтүстік – батысқа Антиль аралдарына қарай, ал екіншісі – Бразилия
ағысы оңтүстік – батысқа Ла –Платаның сағасына қарай ағады.
Материктің оңтүстік –шығыс жағалауы тұсында Фолкленд салқын ағысы
өтеді. Бразилия және Фолкленд ағыстары 40 градус және 35 градус о.е.
аралығында Ла –Плата ауданында тоғысады.
Атлант мұхиты жағалауында құрлыққа ішкерілеп еніп жатқан ірі
шығанақтар жоқтың қасы. Тек оңтүстік – шығыста Патагонияның жағасына жарты
шеңбер тәріздес Сан – Матиас, Сан – Хорхе ірі қойнаулары т. б. еніп жатады.
Парана өзені құятын жерде жаға Ла – Платаның кең әрі ұзын эстуарийімен
тілімденген. Одан солтүстікке қарай Оңтүстік Америка жағалауына терең және
кеме тұруға қолайлы шағын қойнайлар кіріп жатады. Аса ірі өзен сағаларында,
әсіресе Амазонканың сағасында кең қойнаулар бар.
Кариб теңізі жағалауындағы біраз ірі түбек қолайлы шығанақтарды бөліп
тұрады.Солтүстікте Пария шығанағы мен осы аттас түбек, солтүстік –
батысымен шығысынан Гуахира және Парагуана түбектері оқшаулап тұратын ең
ірі шығанақ – Венесуэла шығанағы ерекше көзге түседі.Панама мойнағы
етегінен теңізге қарай кеңейе түсетін Дарьен шығанағы басталып кетеді.
Тынық мұхиттың Оңтүстік Америка жағасы тұсында континенттік платформа
өте енсіз болады, ал кей жерде ол мүлде жоқ. Материкке таяу маңда ең
тереңі 7000 м– ден асатын терең мұхиттық шұңғымалар өңірі жатыр.Жылы
ағыстардың әсері экватордың солтүстік жағында сезіледі, ал Оңтүстік
Американың Тынық мұхит жағалауының қалған өн бойында күшті Перу салқын
ағысының әсері байқалады, оның салқын суы оңтүстіктен экваторға дейін
ұласып жатады.
Материктің солтүстік – батыс жағалауы шамамен 50 о.е. дейін өте
тілімденіп кеткен.Ең ірі және қолайлы қойнау – Гуаякиль.Оңтүстікке қарай
300 о.е. дейін жаға мүлдем тілімденбеген, биік және кеме қатынасына
қолайсыз.Дегенмен, Тынық мұхит жағалауының ең оңтүстік бөлігі тілімденіп
кеткен және оны бойлай Чили мен Отты Жер архипелагтарын құрайтын көптеген
ірілі – ұсақты аралда жатыр. Материктің жағалауында ішкерілей кіріп жатқан
шығанақтар мен жеке аралдарды бөліп тұратын бұғаздар ирелең келеді әрі
енсіз болады. Бұған Корковадо мен Пеньяс ірі шығанақтары, сондай – ақ
материктен Отты Жер архипелагын бөлетін Магеллан бұғазы мысал бола алады.
Оңтүстік Американың көпшілік бөлігі оңтүстік жарты шарда, экваторлық
және субэкваторлық белдеулерде жатыр. Оңтүстік жарты шардың субтропиктік
және қоңыржай ендіктеріне материктің енсіз бөлігі ғана кіреді.
Оңтүстік Американың ендік жері (5000 км – ден астам) 5° о.е.-те.
Материкатің ең батыстағы нүктесі Париньяс мүйісі (81°20 б.б.), ең
шығыстағысы – Кабу – Бранку мүйісі (34°46б.б.). 40° с.е. – тен оңтүстікке
қарай материктің ені 600 км – ден аспайды.
Оңтүстік Америка солтүстікте 12°25 с.е. дейін (Гальинас мүйісі),
оңтүстікте - 53°54 о.е. дейін (Магеллан бұғазындағы Фроуорд мүйісі)
жетеді.Отты Жер архипилагының қиыр оңтүстік нүктемі – осы аттас аралдағы
Горн мүйісі 55°59 о.е. – те жатыр.
Солтүстік Америкамен арадағы географиялық шекара Кариб теңізіндегі
Дарьен шығанағынан Тынық мұхиттағы Буэнавентура шығанағына дейінгі аралықта
өтеді. Панама мойнағы екі материк арасындағы шекара деп шартты түрде
есептеледі.
Оңтүстік Америка төңірегінде аралдар біршама аз. Оның жағалауына таяу
жатқан материктік ірі аралдар – Тринидад, Чили, Отты Жер, Фолкленд
аралдары. Мұхиттық аралдардан Оңтүстік Америкаға Галапагос, Хуан –
Фернандес аралдары жатады.
Оңтүстік Американың жер көлемі оған тиісті аралдармен қоса
есептегенде шамамен 17 850 мың км2. Оның 150мың км2 – і ғаа аралдарға
тиесілі.Экватор тұсында Оңтүстік Американың жағасына Атлант мұхитынан
Оңтүстік Пассат ағысы келеді. Сан – Роки мүйісі тұсында ол екі тармаққа
бөлінеді, тармақтың біреуі Гвиана ағысы деген атпен материктің жағасын
бойлап солтүстік – батысқа Антиль аралдарына қарай, ал екіншісі – Бразилия
ағысы оңтүстік – батысқа Ла – Платаның сағасына қарай ағады.Материктің
оңтүстік – шығыс жағалауы тұсында Фолкленд салқын ағысы өтеді. Бразилия
және Фолкленд ағыстары 40° және 35°о.е. аралығында Ла – Плата ауданында
тоғысады.
Атлант мұхиты жағалауында құрлыққа ішкерілеп еніп жатқан ірі
шығанақтар жоқтың қасы. Тек оңтүстік – шығыста Патагонияның жағасына жарты
шеңбер тәріздес Сан – Матиас, Сан – Хорхе ірі қойнаулары т.б. еніп жатады.
Парана өзені құятын жерде жаға Ла – Платаның кең әрі ұзын эстуариймен
тілімденген. Одан солтүстікке таман Оңтүстік Америка жағалауына терең және
кеме тұруға қолайлы шағын қойнаулар кіріп жатады. Аса ірі өзен сағаларында,
әсіресе Амазонканың сағасында кең қойнаулар бар.
Кариб теңізі жағалауындағы біраз ірі түбек қолайлы шығанақтарды бөліп
тұрады. Солтүстікте Пария шығанағы мен осы аттас түбек, солтүстік – батысы
мен шығысынан Гуахира және Парагуана түбектері оқшаулап тұратын ең ірі
шығанақ – Венесуэла шығанағы ерекше көзге түседі. Панама мойнағы етегінен
теңізге қарай кеңейе түсетін Дарьен шығанағы басталып кетеді.
Тынық мұхиттың Оңтүстік Америка жағасы тұсында континенттік платформа
өте енсіз болады, ал кей жерде ол мүлде жоқ. Материкке таяу маңда ең тереңі
7000 м – ден асатын терең мұхиттық шұңғымалар өңірі жатыр. Жылы ағыстардың
әсері экватордың солтүстік жағында сезіледі, ал Оңтүстік Американың Тынық
мұхит жағалауының қалған өн бойында күшті Перу салқын ағысының әсері
байқалады, оның салқын суы оңтүстіктен экваторға дейін ұласып жатады.
Материктің солтүстік – батыс жағалауы шамамен 5°о.е. дейін өте
тілімденіп кеткен. Ең ірі және қолайлы қойнау – Гуаякиль. Оңтүстікке қарай
30°о.е. дейін жаға мүлдем тілімденбеген, биік және кеме қатынасына
қолайсыз. Дегенмен, Тынық мұхит жағалауының ең оңтүстік бөлігі тілімденіп
кеткен және оны бойлай Чили мен Отты Жер архипелагтарын құрайтын көптеген
ірілі – ұсақты аралдар жатыр. Материктің жағалауына ішкерлей кіріп жатқан
шығанақтар мен жеке аралдарды бөліп тұратын бұғаздар ирелең келеді және
еңсіз болады. Бұған Корковадо мен Пеньяс ірі шығанақтары, сондай –ақ
материктен Отты Жер архипелагын бөлетін Магеллан бұғазы мысал бола алады.
1.2. Табиғат қалыптасуының нагізгі кезеңдері.
Оңтүстік Американың көп бөлігі – Оңтүстік Америка платформасы
Гондвананың құрамына кірген және оның қалған бөлігімен бірге протерозойдың
аяғында – кембрийдің басында қалыптасқан. Ол мұнан кейінгі бүкіл тарихында
көбінесе көтерілу қозғалысына ұшырап, оның негізгі бөлігі құрлық күйінде
қалған.
Протерозойдың аяғынан бастап платформаның негізгі құрылымдық
элементтері айқындалған: Парананың төменгі жағынан солтүстікке таман Гвиана
– Бразилия мегақалқаны оқшауланған, онда кембрийге дейінгі фундамент үлкен
кеңістікке жер бетіне шығып жатады.
Оңтүстік бөлігінде түгелдей жуық шөгінді жыныс жамылған Пампа –
Патагония плитасы айқын көрінеді. Мегақалқан алабында Гвиана, Шығыс
Бразилия және Батыс Бразилия дөндері бөлінген, олардың аралықтарында
палезойдың басында синеклизалар қалыптаса бастаған, синеклизаларды
мезгіл – мезгіл теңіз басып отырған.
Осы кезде байкал құрылымында платформаның батыс шекарасын айқындайтын Анд
геосинклиналь аймағы түзілген.
Палезойдың бүкіл бірінші жартысында геосинклинальда орогендік
процестер өткен, ал платформаның синеклизалар алып жатқан жерлері
трансгрессияларға ұшыраған. Палезойдың екінші жартысында, Анд
геосинклиналында тектоникалық қозғалыстар барынша шарықтаған кезде,
платформа көтеріліп, түгелдей дердік құрлыққа айналған. Көтерілуге
байланысты климат салқындап, мұз басқан. Ол Африкадағы сияқты платформаның
орталық бөлігіндегі орасан зор кеңістікті қамтыған.
Пермнің аяғында тау түзілісі Анд геосинклиналын түгелдей қамтыған, ал
платформа көтеріле берген. Соның нәтижесінде континенттік жағдай тек
қалғандарда ғана емес, сонымен бірге көлдік – аллювийлі қабаттар жиналып
жатқан синеклизаларда да орнаған. Платформадағы мұндай жағдай мезозойдың
бүкіл бірінші жартысында сақталған. Мезозойдың бірінші жартысында
тегістелген кеңістік платформаның қазіргі жер бедерінде үлкен роль атқарды.
Юрада Анд геосинклиналында және Патагонияда жанар тау әрекеті болған.
Юра мен бордың аралығында күшейе түскен жанар тау әрекеті ойыстар шетін ,
әсіресе Парана ойысын қамтыды. Мұнда жарықтардың базальт ағып, ол 2 млн.
км2 жуық ауданды орта есеппен алғанда 600м – дей қалыңдыққа жауып кетті.
Мезозойдың екінші жартысында Атлант мұхиты аймағында жердің төмен
түсуі болған, осыдан барып Оңтүстік Америка Африкадан бөлінген. Сонымен
бірге кей жерлерде платформа Атлант мұхиты жағынан трансгрессияға ұшыраған,
ал қалғандардың кебір алаптары компенсациялық жолмен көтерілген. Онымен бір
кезде Амазонка және Парана синеклизаларында қайтадан жанар тау әрекеті орын
алған. Платформаның құрлық күйінде қалған алаптарында жаңа тегіс беттері
түзілген, сондай – ақ жер бедері қазіргі кезге дейін сақталып қалған.
Мезозойдың аяғында Анд геосинклиналында суға бату басымдау болып, ол
платформаның шеткі бөліктерін қамтыған.
Бор дәуірінің аяғына қарай Оңтүстік Америкада қазіргі кездегіге
шамалас климат жағдайы қалыптасқан. Органикалық дүние құрамында бірте –
бірте жоғалып бара жатқан мезозой фаунасы мен флорасы орнына қазіргіге
ұқсас түрлер шыға бастаған. Жануарлар дүниесінің құрамында бұлар балықтар,
құстар, сондай – ақ қалталы және плацентарлық (насеком қоректі) сүт
қоректілер болды. Флора үшін жабық тұқымды өсімдіктердің қаулап дамуы тән
болды. Оңтүстік Америка мен Африка бөлінгенге дейін олар үшін ортақ түр
құралу орталығы қазіргі Оңтүстік Атлантиканың орнында жатты. Кайначзойдың
басынан бастап материктердің әрқайсысының флорасы дербес қалыптасты.
Бор дәуірінің аяғында және палеоген бойы Анд зонысында қатпарлану,
көтерілу және жанар тау әрекеті жүріп жатты. Палеогеннің аяғына фқарай
геосинклинальдың орнына оңтүстікте Антарктида материгіне дейін баратын, ал
солтүстікте Антиль – Кариб аймағының жүйелерімен қосылып жатқан орасан зор
тау жүйесі пайда болған. Көтерілу платформасының едәуір бөлігінің теңіз
деңгейінен төмен батуымен және перикратондық майысу синеклизалардың
алабында және Атлант мұхиты жағалауына шөгінді жыныстардың қалың
қабаттарының түзілуімен бір кезде болған.
Неогенді ішінара шөгу әсіресе қалқаңдар аймағы мен Анд зонасында
күшті көтерілулерге ауысқан. Көтерілулерге байланысты өзендер арнасын тіліп
тереңдеген және сарқырамалар пайда болған. Атлант және Кариб жағдайлаулары
ғана төмен түскен, ол жерлерде эстуарийлер мен лагуналар түзілген.
Анд жүйесінің жалпы көтерілуіне платформаның көршілес алаптары да
қамтылған, соның нәтижесінде Андымен орография жағынан байланысты
Прекордильер, Пампа сьерралары және кейбір басқа жоталар көтерілген. Тау
түзілу процестерімен бірге күшейе түскен жанар тау әрекеті орын алған.
Жанар тау әрекеті әр кезде тау жүйесінің әр түрлі бөліктерінде және
Патагония плитасы алабында кездесіп отырған.
Көтерілу мен жанар тау әрекеті бүкіл плиоценде, антропогеннің басында
жалғасып отырады және қазіргі кезге дейін тоқтаған жоқ. Анд тауының
көтерілуімен бір кезде күшті бұзылыс жүріп жатты, жұмсақ материал
жинақталды, жер беті тегістелді.
Анд тауының көтерілуіне байланысты оның батыс зонасында тереңдікте
жарылу болды және оның шеткері аймақтары Тынық мұхит суының астына батып
кетті.
Плиоцен дәуірінде сәл үзілістен кейін Оңтүстік Америка солтүстік
материкпен түпкілікті жалғасты. Бұл жалғасу материктердің жануарлары мен
өсімдіктері түрлерінің алмасуына жағдай туғызды.
Оңтүстік Антарктика аймағында климаттың салқындауына және
Антарктиканы жабынды мұз басудың басталуына байланысты антарктика
флорасының элементтері ене бастады. Анд көтеріле түскен сайын тау табиғаты
жағдайына бейімделген ноетропиктік элементтерден, антарктикалық түрлерден
және Андтың өзінде түзілген эндемиктік тау тиүрлерінен тұратын оның ерекше
органикалық дүниесі қалыптасты.
Анд тауының күшті көтерілуінің тағы бір салдары таулық мұз басу
болды, ол қазіргіге қарағанда анағұрлым   қалың болғанымен қиыр оңтүстіктен
басқа еш жерде дерлік тау жүйесінен шеткері шыққан жоқ. Материктің оңтүстік
– батысында төмен түсуінен және мұз әрекеті әсерінен Чилидің фьордтық
жағалауы түзілді.
Антропогендік екінші жартысында оңтүстік Америкада адам қоныстанды.
Адамның мұнда шеттен келуі мүмкін еді. Өйткені Неотропогендік аймақтың
қазынды және қазіргі фаунасының құрамында тар танаулы маймылдар жоқ.
Адамның Оңтүстік Америкаға өтуінің ең қолайлы жолы – Солтүстік Американың
Тынық мұхит жағалауы, ал уақыт жағынан алғанда ол бұдан 30 – 15 мың жыл
бұрын болған.

1.3. Тектоникалық құрылымы және жер бедері.

Оңтүстік Американың батыс бөлігін Кордильера тау жүйесінің жалғасы –
Анд таулары алып жатыр. Ол қатпарланып созылған Солтүстік, Орталық,
Оңтүстік Анд жоталарынан тұрады.
Солтүстігінде Венесуэланың Кариб Андысы 2 тізбек құрайды. Колумбия
Кордильерасы Шығыс, Орталық, Батыс болып бөлінеді. Эквадор Андысында
Чимборасо (6310 м), Котопахи (5897 м), Сангай (5230 м) жанартаулары
кездеседі. Орталық Анд енді, кең (750 км). Мұнда Титикака көлі, батыс
жағалауында Атакама шөлі, Льюльяйльяко жанартауы орналасқан. Оңтүстік Анд
Басты Кордильера мен Жағалық Кордильерадан тұрады. Ең оңтүстігіндегі
Патагония Андысы батысқа қарай Патагония үстіртіне ұласады. Құрлықтың
солтүстік-шығысындағы Гвиана таулы үстірті мен шығысындағы Бразилия таулы
үстіртін дүние жүзіндегі аса ірі ойпаттардың бірі – Амазона ойпаты бөліп
жатыр. Ол Ориноко өзенінің сол жағындағы Ориноко Льяносы ойпатымен
жалғасқан.
Оңтүстік Американың орографиясында Солтүстік Америкамен кейбір
ұқсастық байқалады. Шығыста, Атлант мұхиты жағасына таяу маңда Бразилия мен
Гвиана таулы қыраттары және Патагония үстірті жатыр. Материктің қиыр батысы
мен солтүстік батысында оның жағалау пішінін қайталай отырып, дүние
жүзіндегі ең ұзын Анд немесе ОҢТҮСТІК Американың Кордильер тау жүйесі 9 мың
км – ге созылады. Тау қыраттары мен Анд аралығында материктің жалпы
көлемінің шамамен 45% - ін қамтитын кең – байтақ Амазонка, Ориноко және
Парагвай – Парана (Ла – Плата) ойпат жазығы жатыр. Оларды Оңтүстік
Американың аса ірі өзендері суландырады. Олар бір – бірімен қосылып,
материктің орта бөлігіндегі тұтасып кететін жазық өңір құрайды.

2. Амазонка өзенінің физикалық географиялық ерекшеліктері
Амазонка өзені және негізгі салалары
2.1 Географиялық орны, геологиялық құрылысы, жер бедері
Амазонка ойпаты аса ірі Оңтүстік Америка платформасының
спеклизациясында орналасқан, батысында Анд геосинклинальды аймағының шеткі
кінімен шектеседі, шығысында Гвиана және Бразилия қалқандарымен сығылып,
тарылса, батысында өте кең ойпатты болып келеді. Ойпат теңіздік палеозой
шөгінділермен және мезозой мен кайнозойдің континенттік шөгінділерімен
толған.
Батысында үштік және төрттік көлдік-өзендік аллювий қабаттары тән,
бұл қабат мезозойда бері өзгермеген ылғалды ыстық климат жағдайында түзіліп
шөккен, ыстық белдеудің аса ірі ойпаты 5 млн. шаршы метр жерді алып жатыр.
Ойпаттың батысындағы жер бедері өте тегіс, өзен аңғармалары да өте нашар
телімдеген, мысалы Анд тауларынан Мараньон өзені шығар жердегі биіктік 150
метр болса, Манаустың бойындағы Американың орта ағысында бар жоғы 26 метр
болады. Ойпаттың шығысында өзен аңғармалары терең, өзен аралықтары биіктігі
150-300 метр болатын тегіс қытат сияқты, оны “Табулейрон” деп атайды.
Амазонияның солтүстік және оңтүстік шеттері, қалқандардың кристалды
жыныстарымен көмкерілген, біртіндеп биіктеп таулы қыратқа айналады.Ойпаттың
батысы мен оңтүстік – батысындағы Пурус және Беня өзендерінің алабындағы
жер бедерінің биік болу себебі, Анд тауларынан тау жыныстарының шайылуымен
байланысты.
Батыс Амазония
Амазонка ойпатының батыс бөлігіне ылғалды экваторлық ландшафт тән.
Бұл аймақтағы ойпаттың ені солтүстіктен-оңтүстікке қарай 1300 км. Дейін
созылған. Гвианна таулы үстіртінің гранитті негізгі Риу-Негру өзенінің
жоғарғы ағысымен Какетенін бойынан көрінсе, Бразилия үстіртінің
фундаменттік құрайтын кристалды жыныстар 9 С о.е. тұсында Мадейра бойында
жер бетіне шығады. Дамудың ұзақ жолынан өткен үгілу қыртысының қалыңдығы
ондаған метрге жетеді. Топрақ жамылғысын үгілу қыртысынан айыру өте қыйын,
өзендердің шаю әрекетінің нәтежесінде топрақ жамылғысы сілтіленген, күлгін
тіпті ақшылтым түске ие болған. Ал темірмен аллюминий тотықтарының қалдығы
төменге қарай шайылып, қызғылт түске ие болады.
Амазонканын бастауы мен салаларының жоғары ағысындағы буырқанған
суағыны Анд тауларындағы тау жыныстарын қарқынды түрде буған, өте көн
шөгінді жыныстарды ағызады, жазыққа шыққаннан кейін кесек тау жыныстары
өзеннің түбіне шөгеді, ал ұсақ құм, саз бөлшектері ғана төменгі ағысына
дейін жетеді. Батыс Амазонканың батыс және оңтүстік шегінде шөккен
делювиалді – проновиальді қулды шөгінді жер бедерін 300 – 400 метр биіктіке
көтерді, өзен аңғармалары барынша терең орналасады. Жалпы, Батыс
Амазонканың жерінің биіктігі көл бөлігіндегі мұхит деңгеінен бар жоғы 100
метр орналасқан.
Шығыс Амазония
     60 С б.б., яғни Риа – Негру Мадейра өзендерінің сағасынан шығысқа
қарай Шығыс Амазония орналасқан. Шығыс Амазония да экваторлық еңдікте
орналасқан, температурасы өте жоғары +26 С + 28 С және тұрақты. Шығыс
Амазония Гвиана және Бразилия таулы үстірттерінің аралығында жатыр. Таулы
үстірттерінің кристалды жыныстарының жақын орналасқаны сондай, тіпті олар
өзендердің жағалауларында кездеседі.

2.2. Амазонка өзенінің климаттық ерекшеліктері

Амазонка ойпаты экваторлық және субэкваторлық климаттық белдеулерде
орналасқан. Ауаның t C- сы жыл бойы + 24С, +28 С, жауын – шашынның мөлшері
жылына 2000-3500 мм. Жауын шашының түсу режімі әркелкі. Амазонияның
батысында экваторлық тұрақты ылғалды климат, жауын-шашынның жылдық мөлшері
2,5-3,5 мың мм. , орташа айлық t-ның ауытқуы 2-3 С, ал шығысында
субэкваторлық климат тән, мұнда жылына 3-4 ай құрғақ маусым болады, жауын-
шашын мөлшері 1500-2000 мм , температураның ауытқуы өте үлкен континенттің
оңтүстігінен соғатын суық желдер оңтүстік-шығыста тіпті термометірге деін
үсік туғызады.
Батыс Амазонияда тұрақты жоғары және біркелкі t-23,5-26 С. Күнделікті
түстен кейін жауатын нөсер жаңбыр, жылына 3 мың мм жауын-шашын түіреді, ең
“құрғақ”айдың өзінде 120-150 мм жауын-шашын түседі. Ауаның салыстырмалы
ылғалдылығы 75-90 %, түнде таңға жуық 100 % жетеді.
Шығыс Амазонияда шығыс бөлігінде құрғақ маусымда бар жоғы 175
мм жауын - шашын түеді, орталығында 400 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.