АНД ТАУ ЖҮЙЕСІНЕ ФИЗИКАЛЫҚ - ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1. АНД ТАУ ЖҮЙЕСІНЕ ФИЗИКАЛЫҚ - ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..5
1.1Анд тау жүйесінің табиғат ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..5
1.2 Анд тау жүйесінің геологиялық құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..7
1.3 Анд тау жүйесінің геотектоникалық құрылысы... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... 9

2. АНД ТАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.1. Анд тау жүйесінің климаттық аудандастырылуы ... ... ... ... ... ...
... ... ... 14
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .. ... 24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... . ... . 25

Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Анд Кордильерасы – Жер шарындағы ең ұзын
(9000 км) тау сілемі, ең алып Кордильера тау жүйесінің Оңтүстік
Америкадағы бөлігі. Ол Оңтүстік Американың Тынық мұхит жағалауын бойлай,
солтүстіктен оңтүстікке қарай созыла жатқан тау тізбектен тұрады.
Анд таулары Анд геосинклинальдық қатпарлану белдеуінің (альпілік
қатпарлану кезінде) қайта көтерілген кезіндегі жас таулар. Сондықтан
қазіргі кезге дейін жиі болып тұратын күшті жерсілкінулер олардағы
тектоникалық процестердің әлі де тоқтамағанын көрсетеді. Мұнда бірнеше
сөнбеген жанартаулар бар. Олардың ішінде Жер шарындағы ең биік сөнбеген
жанартау ошағы – Льюльяйльяко (6723 м) осында орналасқан.
Анд тауларының жанартаулар дүниесі ендемиктерге бай. Анд тауларының
барлық бөлігінде дерлік түйе тұқымдасына жататын ламаның екі жабайы түрі-
викунья және гуанако мекндейді. Қазіргі кезде жергілікті халық ламаның екі
түрін – альпака мен кәдімгі ламаны қолда ұстайды.
Анд тауларында тау тапиры, көзілдірікті аю, пума, терісі өте бағалы
кеміргіш- шиншилла таралған. Ал аса ірі жыртқыш құс- кондор мен ламаны Анд
тауының символы деуге болады. Кондордың салмағы 9-12 кг, ал қанаты
жайылғандағы ұзындығы 3 м-ге дейін жетеді. Таудың оңтүстігінде магеллан
пингвині кездеседі.
Курстық жұмыстың мақсаты: Анд тауының физикалық-географиялық
ерекшеліктерін анықтап, оның туристік-рекрациялық ресурстарға тигізетін
әсерін теориялық негізде талдап қорыту.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Анд тау жүйесінің геотектоникалық құрылысына, орографиялық
ерекшеліктеріне, климаты мен органикалық дүниесіне сипаттама беру;

- Курс жұмысының тақырыбын мектеп бағдарламасымен байланыстыру;

- Курстық жұмысқа байланысты суреттер карталар құрастыру;

Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс 25 беттен тұрады. Жұмыс
кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, атаулардан тұратын пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. Анд тау жүйесіне физикалық - географиялық сипаттама
1.1Анд тау жүйесінің табиғат ерекшеліктері

Анд таулары, Анд Кордильерасы – Жер шарындағы ең ұзын (9000 км) тау
сілемі, ең алып Кордильера тау жүйесінің Оңтүстік Америкадағы бөлігі. Ол
Оңтүстік Американың Тынық мұхит жағалауын бойлай, солтүстіктен оңтүстікке
қарай созыла жатқан тау тізбектен тұрады.
Анд таулары Анд (Кордильера) геосинклинальдық қатпарлану белдеуінің
(альпілік қатпарлану кезінде) қайта көтерілген кезіндегі жас таулар.
Сондықтан қазіргі кезге дейін жиі болып тұратын күшті жерсілкінулер
олардағы тектоникалық процестердің әлі де тоқтамағанын көрсетеді. Мұнда
бірнеше сөнбеген жанартаулар бар. Олардың ішінде Жер шарындағы ең биік
сөнбеген жанартау ошағы – Льюльяйльяко (6723 м) осында орналасқан.
Жер бедерін меридиан бойымен созылып жатқан, ішкі тау аңғарлары мен
үстірттерден тұратын жоталар тізбегі құрайды. Олар табиғи ерекшеліктері мен
геоморфологиялық құрылысына қарай: Кариб Анд таулары, Солтүстік-Батыс Анд
таулары, Эквадор Анд таулары, Перу Анд таулары Чили-
Аргентина және Патагония Анд таулары болып бөлінеді. Бұл таулардың қатпарлы-
жақпарлы тік құламалы шатқал беткейлерін көптеген өзен аңғарларымен
тілімденген. Орта тұсында ені кең болып келген Пуна таулы үстірті орташа
биіктігі 4000 м болатын ішкі аймақты құрайды.
Анд тауының осы тұсында тектоникалық процестер нәтижесінде пайда
болған көлдер жиі кездеседі. Жер шарындағы теңіз деңгейінен ең биік
орналасқан Титикака көлі (3812 м) осында орналасқан. Анд таулары 6
климаттық белдеуде (экваторлық, солтүстік және оңтүстік субэкваторлық,
тропикалық, субтропикалық және қоңыржай) жатыр. Тау жүйесі
арқылы Амазона, Парана, Ориноко, т.б. өзендер бастау алатын мұхитаралық
суайрық өтеді. Экваторға жақындау орналасқан климат белдеуі аймағында жауын-
шашын өте көп жауады (3000-6000 мм). Анд таулары – хин ағашының, кок,
картоп, т.б. құнды да дәрілік өсімдіктердің отаны. Анд таулары жануарлар
дүниесіне өте бай.
Оңтүстік Америка жер бедерінің сипаты жөнінен айқын екі бөлікке
ажыратылады. Батыс бөлігін бойлай созылып ежелгі инктер мысты таулар
деп атаған Анд таулары орналасқан. Жазықтар гондваналық ежелгі платформада
жатыр. (қосарбет- тегі Жер қыртысының қүрылымы картасын қараңдар).
Платформалық бөлік үзақ уақытқа созылған дамуы барысында бірнеше рет
көтерілулерге үшырап, кей бөліктері керісінше қатты майысқан. Майысып,
төмен түскен жерлер қалың теңіздік және континенттік шөгінді жыныстар
жиналуы нәтижееінде тегіс жазықтарға айналған. Олардың қатарына Жер
шарындағы аса ірі ойпаттардың бірі Амазонка ойпаты, Ла-Плата,
Ориноко жазықтары жатады.
Ал жазықтар аралығында платформа қалқандарына сәйкес келетін Гвиана,
Бразилия таулы цстірттері орналасқан (физикалық картаны қараңдар). Кейінгі
көтерілулер нәтижесінде жарылыстар арқылы жердің ішкі қойнауынан
балқыған жыныстар жер бетіне жайылып, лавалық жамылғыларды
қалыптастырған. Гвиана таулы үстіртінің орталық бөлігінің, Бразилия
таулыүстіртінің оңтүстік-шы- ғысының биік болуы осы жамылғы қабаттың
болуымен байланысты. Жер қыртысының терең жарылыстары арқылы таулы
үстірттер жеке бөліктерге бөлінген, олар өзен аңғарларымен қатты
тілімденіп, үгілу мен мүжілуге үшыраған. Осындай жер бедері
оңтүстіктегі Патагония үстіртіне де тән.
Оңтүстік Америка платформасының Анд қатпарлы белдеуімен жалғасқан бөлігінде
Анд тауларына қарай биіктейтін ішкі жазықтар - Гран-Чако, Маморе,
Пантанал орналасқан.
Оңтүстік Америкадағы ең күрделі жер бедері Анд тау жүйесіне тән. Тау жүйесі
бір-бірінен бірде алшақтап, бірде түйісіп, тау түйінде- рін қүрайтын
бірнеше жоталар тізбегінен түрады. Тау түйіндері сөн- ген және сөнбеген
жанартаулар болып табылатын өте биік шыңдарға сәйкес келеді (ірі шыңдар мен
жанартауларды картадан табыңдар). Батыс жартышардың ең биік нүктесі
-Аконкагуа (биіктігі 6960 м) осында орналасқан. Тау шыңдары сүйір болып
келеді, олардың басын мәңгі қар мен мүздықтар алып жатыр.
Анд тауларының орталық бөлігіне тау аралық үстірттер тән болады,
оларды жергілікті халық пуна деп атайды. Үстірттердің бетін қиыршық
тастармен қоқымдар, тұзды батпақтар (саларес)алып жатыр. Анд тау жүйесі екі
литосфералық плитаның (қандай?) түйісу аймағында орналасқандықтан жас
қатпарлы тауға жатады. Мұнда тау түзілу әлі де күшті жүріп жатыр, оған
күшті жер сілкінулер мен жанартау атқылаулары, терең жылыстардың болуы
дәлел болады. 1970 жылы Перуде болған жер сілкінуде 70 мың адам қаза тауып,
600 мыңнан астам адам баспанасыз қалған. Мұндай апатты құбылыстар әрбір 15-
15 жылда қайталанады.
Оңтүстік Америка жері пайдалы қазбаларға өте бай. Шығыста- ғы таулы
үстірттердің қойнауларында темір, марганец, уран кендері, никель,
алмас пен алтынның, алюминий шикіз аты -бокситтің, ал ойпаттарда мцнай,
табиги газ, тас көмірдің ірі кен орындары бар. Анд тауларында жарылыстар
бойымен магманың сыртқа төгілуінен пайда болған мыс, қалайы,
қоргасын, мырыш, күміс кен орындары мен асыл тастардыц аса бай көздері
кездеседі. Боливия жеріндегі әйгілі қалайы белдеуі солтүстіктен оңтүстікке
940 км-гесозылып жатыр (қандай материкте осындай белдеу бар екенін естеріңе
түсіріңдер). Оңтүстік Американың қазба байлықтарын үзақ уақыт бойы
Еуропа елдері мен АҚШ жыртқыштықпен пайдаланып келді. Қазіргі кезде
материктің тәуелсіздік алған елдері табиғат байлықтарын экономика- ны
дамыту мен халықтың әлеуметтік жағдайын жақсарту мақсатында игеруде.

1.2. Геологиялық құрылымы
Анд таулары Анд (Кордильера) геосинклинальдық қатпарлану белдеуінің
(альпілік қатпарлану кезінде) қайта көтерілген кезіндегі жас таулар.
Сондықтан қазіргі кезге дейін жиі болып тұратын күшті жерсілкінулер
олардағы тектоникалық процестердің әлі де тоқтамағанын көрсетеді. Мұнда
бірнеше сөнбеген жанартаулар бар. Олардың ішінде Жер шарындағы ең биік
сөнбеген жанартау ошағы – Льюльяйльяко (6723 м) осында орналасқан.
Анд тауларының жанартаулар дүниесі ендемиктерге бай. Анд
тауларының барлық бөлігінде дерлік түйе тұқымдасына жататын ламаның екі
жабайы түрі- викунья және гуанако мекндейді. Қазіргі кезде жергілікті
халық ламаның екі түрін – альпака мен кәдімгі ламаны қолда ұстайды.
Анд тауларында тау тапиры, көзілдірікті аю, пума, терісі өте бағалы
кеміргіш- шиншилла таралған. Ал аса ірі жыртқыш құс- кондор мен ламаны
Анд тауының символы деуге болады. Кондордың салмағы 9-12 кг, ал қанаты
жайылғандағы ұзындығы 3 м-ге дейін жетеді. Таудың оңтүстігінде магеллан
пингвині кездеседі.

Климат қалыптастырушы факторлар. Географиялық орнына сәйкес, Оңтүстік
Америка күн сәулесін өте мол алады. Бирақ ылғалдың көп болуы материкти
шамадан тыс қызып кетуден сақтайды. Материк солтүстік субэкваторлық
белдеуден оңтүстік қоңыржай белдеуге дейін созылып жатыр. Климаттың
қалаптасуына географиялық ендікпен қатар, батыстағы биік Анд тау жүйесінің
тигізетін әсері мол. Сондықтан әр бір климаттық белдей биік таулық және
жазықтық климаттарға ажыратылады.
Материк клматына қоршап жатқан мұхит айдандары үстінде қалыптасатын
экваторлық, тропиктік қоңыржай ауа массалары басым ықпал етеді. Сондықтан
Оңтүстік Америка дүние жүзіндегі ең ылғаолды материк болып табылады.

Климаттық белдеулер. Материкти 6 климаттық белдеу кесіп өтеді. Экваторлық
климаттық белдеу Амазонка ойпатының едәуір жері мен Тынық мұхитының экватор
сызығынан солтүстікке қарай жатқан жағалық бөлігін алып жатыр. Жыл бойын
ауа температурасы t +25 0C дан төмен түспейді, жауын-шашын мөлшері
Амазонкада 1500 мм-ден 3000 мм-ге дейін, ал Тынық мұхит жағалауында 3000 мм-
ден артық түседі. Жауан-шашын жал бойы мол, әсіресе көктем мен күздегі күн
мен түннің теңелуі кезінде айырықшы көбейеді.
Материкте екі субэкваторлық климаттық белдеу бар, олар Амазонканың
шығысында бір-бірімен түйіседі. Бұл белдеулер жазда ылғалды экваторлық, ал
қыста құрғақ тропиктік ауа массаларының ықпалында болады. Сондықтан
белдеулердің қысы құрғақ, жазы жаңбрлы болады. Мұндай климатты – ауыспалы
ылғалды климат деп атайды. Ауаның орташа температурасы құрғақ кезеңнің
соңына қарай +280С дейн жоғарлайды, қыс айларының өзінде орташа температура
+20 0С-тан төмен түспейді. Жылдық жауын-шашын мөлшері 200 мм-жен 1000мм-ге
дейін кемиді. Ал Бризилия таулы үсмтіртінің солтүстік шығысындағы жылы
ағыстар екиге айырылатын жағалау бөлігінде жылдық жауын-шашын мөлшері 200
мм-ге дейін күрт азаяды.
Тропиктік климаттық белдеу. Бразилия таулы үстіртінің оңтүстік шығыс
жағалық бөлігінің, Ла-плата ойпатының солтүстігін және ішкі жазықтарын алып
жатыр. Бұл белдеудегі температура жыл маусымдаро бойынша өзгеріп жазда
орташа температура +280С-қа дейн жоғарлайды. Гран-Чако жазығында
метериктегі ең жағарғы температура (+470С) байқалған. Жылдық жауын-шанының
мөлшері Бразилия таулы үстіртінің оңтүстік шығыс жағалық бөлігінде жылы
ағыс әсерінен 2000 мм-ге жетіп, тропиктик ылғылды климат қалыптасады.
Мұхиттан қашықтаған сайын жауын-шанның мөлшері біртіндеп азайып, климат
ауыспалы ылғалды сипатқа көшеді. Ал Анд тауларының Тынық мұхытның
жағалауындағы Атакама шөлінде суық ағыстар әсерінен жағалық шөл климаты
қалыптасады. Жаздың орташа температурасы +200С ал қыстың орташа
температурасы +130С-тан жоғарламайды.
Субтропиктик климаттық белдеу. Материктің 300 және 400 о.е. аралығын
алып жатыр. Белдеудің шығысында климат ылғалды субтропиктік, мұнда орташа
температура жазда +250С-тан қыста +150С—қа дейін ауытқып отырады. Жауын-
шашын жыл бойы түседі. Ал Анд тауларының Тынық мұхиты жағалауында
субтропиктік Жерорта теңіздік климат қалыптасады, мұнда жазы құрғақ, қысы
жылы әрі ылғалды болады.
Қоңыржай климаттық беллдеу. Материктің оңтүсытігіндегі жіңішке бөлікті
алып жатыр. Белдеудің шығысында Фолкленд суық ағысының әсерінен қоңыржай
континетттік климат қалыптасады. Жазы құрғақ, қоңыр салқын. Қысы салқын
кейде аязды күндер болып турады. Қар жауғанымен тез ерип кетеді.
Матреиктегі ең томенгі температура (-330С) осында тіркелген. Анд тауының
Тынық мұхиты жағалауы бүкіл жыл бойына батыс тасмалының ықпалында
болатындақтан жауын-шашын мол болады, оның мөлшері әсіресе қысқа қарай
артады. Жылдық температуранын айырмашылығы онша байқалмайды. Мұндай климат
– қоңыржай теңіздік деп аталады.
Анд таулары биік таулы климатқа жатады. Ол биіктікке қарай ауа
температурасы мен қысымның өзгеруіне байланысты айқындала түседі. Сондықтан
экваторлық белдеу аймағындағы шыңдардың басында жыл бойы қар жатады.
Тропиктік белдеу қамтитын таулы аудандарда климат аса құрғақ,
температураның тәуліктік айырмашылығы жоғары келеді. Анд тау жүйесінде
климаттық белдеулердің ауылуы геграфиялық ендікке де, теңіз деңгейінен
биіктігіне де байланысты. Биік таулы климан жазық бөліктегі өзіне сәйкес
келетін климаттық белдеуден климат көрсеткіштері бойынша айырмашылық
жасайды.

1.3. Анд тау жүйесінің геотектоникалық құрылысы
Бор дәуірінің аяғында және палеоген бойы Анд зонасында қатпарлану,
көтерілу және жанартау әрекеті жүріп жатты. Палеогеннің аяғына қарай
геосинклинальдың орнына оңтүстікте Антарктида құрлығына дейін баратын, ал
солтүстікте Антиль-Кариб аймағының жүйелерімен қосылып жатқан орасан зор
тау жүйесі пайда болған. Көтерілу платформаның едәуір бөлігінің теңіз
деңгейінен төмен батуымен және перикратондық майысу синеклизалардың
алабында және Атлант мұхиты жағалауында шөгінді жыныстардың қалың
қабаттарының түзілуімен бір кезде болған.
Неогенде ішін-ара шөгу, әсіресе, қалқандар аймағы мен Анд зонасында
күшті көтерілулерге ауысқан. Көтерілулерге байланысты өзендер арнасын
тіліп тереңдеген және сарқырамалар пайда болған. Атлант және Кариб
жағалаулары ғана төмен түскен, ол жерлерде эстуарийлер мен лагуналар
түзілген. Анд жүйесінің жалпы көтерілуіне платформаның көршілес алаптары
да қамтылған, соның нәтижесінде Андымен орография жағынан байланысты
Предкордильер, Пампа сьерралары және кейбір басқа жоталар көтерілген.
Тау түзілу үрдістерімен бірге күшейе түскен жанартау әрекеті орын алған.
Жанартау әрекеті әр кезде тау жүйесінің әртүрлі бөліктерінде және
Патагония плитасы алабында кездесіп отырған. Көтерілу мен жанартау әрекеті
бүкіл плиоценде, антропогеннің басында жалғасып отырды және қазіргі кезге
дейін тоқтаған жоқ. Анд тауының көтерілуімен бір кезде күшті бұзылыс жүріп
жатты, жұмсақ материал жинақталды, жер беті тегістелді. Анд тауының
көтерілуіне байланысты оның батыс зонасында тереңдікте жарылу болды және
оның шеткері аймақтары Тынық мұхит суының астына батып кетті.
Плиоцен дәуірінде сәл үзілістен кейін Оңтүстік Америка солтүстік
құрлықпен түпкілікті жалғасты. Бұл жалғасу құрлықтардың жануарлары мен
өсімдіктері түрлерінің алмасуына жағдай туғызды.
Оңтүстікте Антарктида аймағында климаттың салқындауына және
Антарктиданы жабынды мұз басудың басталуына байланысты антарктида
флорасының элементтері ене бастады. Анд көтеріле түскен сайын тау табиғаты
жағдайына бейімделген неотропиктік элементтерден, антарктидалық түрлерден
және Андтың өзінде түзілген эндемиктік тау түрлерінен тұратын оның ерекше
органикалық дүниесі қалыптасты.
Анд тауының күшті көтерілуінің тағы бір салдары таулық мұз басу болды,
ол қазіргіге қарағанда анағұрлым қалың болғанымен қиыр оңтүстіктен басқа
еш жерде тау жүйесінен шеткері шыққан жоқ. Құрлықтың оңтүстік-батысында
төмен түсуінен және мұз әрекеті әсерінен Чилидің фьордтық жағалауы
түзілді.
Антропогеннің екінші жартысында Оңтүстік Америкаға адам қоныстанды.
Адамның мұнда шеттен келуі мүмкін еді. Өйткені Неотропиктік аймақтың
қазынды және қазіргі фаунасының құрамында тар танаулы маймылдар жоқ.
Адамның Оңтүстік Америкаға өтуінің ең қолайлы жолы–Солтүстік Американың
Тынық мұхит жағалауы, ал уақыт жағынан алғанда ол бұдан 30-15 мың жыл
бұрын болған.
Оңтүстік Американың сыртқы белгілері мен ішкі құрамында Солтүстік
Америкамен ұқсастық байқалады.
Құрлықтың шығысы, көне Гондвана құрлығының бір бөлігі, салыстырмалы
тұрақтылығымен және рельефінде жазықтар мен таулы қыраттардың
басымдылығымен ерекшеленеді. Құрлықтың батыс мен солтүстік -батысында,
жағалауының пішінін қайталайтын, ұзындығы 9 мың км-ге тең Жер бетіндегі
ұзын тау жүйесі Анд, немесе Оңтүстік Америкалық Кордильер таулары созылып
жатыр.
Құрлықтың шығысының рельефінде көне гондвана фундаментінің жер бетіне
көтеріңкі аймақтары мен оларды бөліп жатқан синеклизалар кездеседі.
Гвиана, Шығыс және Батыс Бразилия көтерілімдері бұрынғы уақытта біртұтас
Гвиана- Бразилия мегақалқанының құрамына кірген. Оларды бірінен-бірін
синеклизалар бөліп жатыр: экватор бойымен созылып жатқан Ориноко, үш
синеклизаның қосылып кеткенінен пайда болған Амазонка, кішкене оңтүстікте
– Парагвай-Парана (Ла-Плата). Шығыс және Батыс Бразилия көтерілімдерінің
арасында, жоғарғы Парана синеклизасын қоспағанда, Сан-Франциску және
Мараньято ( Паранаиба ) ойпаттарын бөлуге болады. Батысында, Анд
тауларының бөктерінде синеклизалар Анды алды иілімімен қосылып кетеді.
Ла-Платаның оңтүстігінде, құрлықтың қиыр оңтүстік-шығысында Патагон
қалқаны орналасқан. Оның құрамында Ла-Платамен қосылып кететін Чако-Пампа
синеклизасы мен беткі қабаты шөгінді және жанартаулы жыныстармен
көмкеріліп жатқан екі массив орналасқан.
Оңтүстік Американың шығысының геологиялық құрылымының алуан түрлі
болуына байланысты әртүрлі минералды ресурстар дамыған.
Архей және протерозой фундаментімен металдың ірі кен орындары
байланысты болды. Гвиана мен, әсіресе, Бразилия көтерілімінің протерозой
жасындағы метаморфтық жыныстарында өте көп темір рудасының қоры
жиналған–магнетит және гематит. Интрузиялық жыныстар тараған аудандарда
–алтынның кен орындары бар.
Көне үгілу қабығының және гранитті-гнейсті жыныстардың ыдырауынан
құрамында металдың мөлшері 50 пайызға дейінгі марганец рудаларының үлкен
қоры пайда болған.Кристалды жыныстардың көне үгілу қабығының жыныстарымен,
әсіресе, Гвиана қалқанында кеңінен тараған, капиталистік елдердегі
бокситтің ірі кен орындары байланысты. Әртүрлі пегматитті тау жыныстарының
жарықтарында сирек және радиоактивті элементтер тараған. Ориноко,
Амазонка, Гран-Чако алаптарының иілімдерінде және Патагон плитасында
мұнайдың ірі кен орындары пайда болған. Шығыстың барлық геологиялық
құрылымдары рельефте, гондвана платформасына тән, морфоқұрылымдық рельеф
типтерінде тура көрініс тапқан.
Қалқандардың беткейлеріне (Гвиана, Шығыс және, әсіресе, Батыс Бразилияға)
цокольды жазықтар мен қыраттар сәйкес келген. Белсенді Шығыс Бразилия мен
Гвиана қалқандары жақпарлы цокольды қыраттар жүйесі мен массивтерге
ауысқан. Бүкіл мезозой кезеңіне сәйкес келетін, Батыс Бразилия қалқаны мен
Парана синеклизасының шекарасындағы белсенді трапты жанартаудың
нәтижесінде дүние жүзіндегі ең ірі базальтты баспалдақты плато қалыптасты.
Анд маңы синеклизасы мен барлық синеклизалардың орталық бөлігін
аккумулятивті жазықтар алып жатыр. Синеклизалардың шетін, яғни қалқандарға
іргелес орналасқан бөліктері мен Патагон плитасының басым көпшілігінде
биік пласты жазықтар мен платолар пайда болған. Шөгінді жыныстары көршілес
орналасқан қалқандармен бірге көтерілу үрдісіне ұшыраған. Мараньято мен
Сан-Франсиску ойпаттарында беткейлері тік (шападас) биік, монолитті және
баспалдақты платолар пайда болды.
Анд тауларының қатпарлы құрылымдары бүкіл ұзындығында бір-біріне
параллель қыраттар түзеді, олар антиклинорийлерге, ал тау аралық аңғарлар
синклинорийлерге сәйкес келеді. Анд тауларының қазіргі қатпарлы
құрылымдарына кейінгі орогенді үрдістермен қайтадан өзгерген палеозой
қатпарлы құрылымдары енеді. Оларға тау жүйелерінің орталық және шығыс
бөліктері жатады. Батысында бүкіл палеозой мен мезозой эраларында төмен
түсуімен, ал кейіннен кайнозой эрасында қатпарлы үрдістердің әсерінен
қайта көтерілуге ұшыраған аймақтар тараған. Анд тауларында жанартаулық
рельеф формалары көп.
Анд белдеуі солтүстігінде Антиль-Кариб аймағымен қосылады, оның үлкен
бөлігі Солтүстік Американың құрамына кіреді. Оңтүстік құрлықта осы облысқа
ендік бағыттағы кариб Анды жүйесі сәйкес келеді. Анд тауларының дамуы мен
құрылысындағы айырмашылықтарға байланысты көптеген көлденең құрылымдық
геоморфологиялық белдемдерді ажыратады. Батыс Кордильера–Альпілік
орогендік үрдістің ортасы мен соңында пайда болған биік және орташа
биіктіктегі қатпарлы-жақпарлы қыраттар кездеседі. Осы белдемнің батысында
оларды Тынық мұхитынан Береговой Кордильерасы бөліп тұрған, көлденең
ойпаттар мен аңғарлар орналасқан. Олар барлық жерінде қатпарлы кайнозой
жыныстарынан түзілген. Шығыс Кордильер палеозой қатпарлы құрылымдарында
кайнозойдың соңғы тектоникалық жоғары көтерілуі салдарынан дамыған. Батыс
және Шығыс Кордильер тауларының арасында палеозойдың ірі Альпі орогенезіне
ұшырамаған Боливия таулары орналасқан. Оңтүстік белдеудің 260 және
370 оңтүстік ендіктерінде орта биіктікті және биік Кордильер алды мен
Пампин массивтері мен қыраттары пайда болған. Олар Анд тауларынан және
бірінен-бірі тектоникалық ойпаттармен бөлініп жатыр. Оларды платформа мен
Анд тауларының арасындағы өтпелі аймақ деуге болады.
Анд белдеуінде пайдалы қазбалардан: гидротермальды мыс рудалары,
қалайы, қорғасын, мырышты айтуға болады. Сонымен бірге, алтын, күміс, асыл
тастар кездеседі. Тау аралық және тау алды ойпаттарында, әсіресе,
Венесуэла мен Колумбияда мұнай көп.
Оңтүстік Американың орографиясы климат құрудағы маңызды фактор болып
табылады. Атлант мұхиты жағынан келетін ауа тасқындары батысқа Анд тауының
етегіне дейін еркін өтеді. Батыста және ішінара солтүстіктен Анд тосқауылы
Тынық мұхит пен Кариб теңізінен келетін ауа ағындарының қозғалысына әсерін
тигізеді.

2. Анд тау жүйесінің құрылымы
2.1. Анд тау жүйесінің климаттық аудандастырылуы

Солтүстiк Анды
Венесуэла, Колумбия және Эквадор Андылары орографиялық құрылымы және
орогендiк үрдістердiң уақыты бойынша әр түрлi. Оларда экватор маңы
ендiктерiндегi ылғалды климат пен бiртiндеп солтүстiкке және оңтүстiк
батысқа қарай құрғақ субэкваторға ауысы біріктіреді. Бүкіл тау жүйесімен
салыстырғанлда Солтүстік Анды тауларында, субтропиктiк Андының оңтүстiгiнен
басқа аймақтарында, яғни Тынық мұхиты мен шығыстағы жазықтарда ландшафттық
ала – құлалық байқалады. Ұзыннан ұзаққа созылған тау жүйесінің басым
бөлігінде биiктiк белдеулердiң бiрыңғай спектрi сақталады. Солтүстiк Анды
тауының етектерiн аккумулятивтi ойпаттар алып жатыр.
Өзiнiң ерекшелiгiмен Кариб Андысы өзгешеленедi. Бұл батыстан шығысқа
қарай созылып жатқан Анды тауының бір бөлігі - биiктiк белдеу спектрі
бiрыңғай. Ең солтүстіктегі, биіктігі ең төмен (2765 м-ге дейiн), ең жас,
құрылымы бойынша анағұрлым қарапайым, едәуiр құрғақ және ылғалды орман
жамылғысы кездеспейтін өңір.
Бор кезеңінде Кариб жоталарының орнында геосинклинальды ойпат
болған. Жағалаулық және Iшкi Сьерра антиклиналы плиоценде пайда
қатпарлықпен байланысты (жиi қайталанып отыратын жер сiлкiністері тау
түзілуінің аяқталмағанын көрсетедi). Қатпарлықтар жер бедерінде бір –
бірінен көлденең депрессиялармен бөлінген: оларда көлдер, кеуiп бара жатқан
Валенсия көлi және созыңқы өзен аңғарлары орналасады.
Кариб Анды тауы субэкваторлық белдеудің тропик маңында
орналасқандықтан құрғақ, анық байқалатын қысқы құрғақшылық кей жылдары 6-7
айға созылады. Осы мезгілде орташа айлық температура –26-270С болғанда,
түсетiн жауын-шашын мөлшерi ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.