АВСТРАЛИЯНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.АВСТРАЛИЯНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1Аустралияның географиялық
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Жер бедерінің негізгі
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
1.3.Геологиялық құрылысы және кен
байлықтары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 6
1.4 Климаты, топырағы және
өсімдігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
2.АВСТРАЛИЯ МАТЕРИГІН ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ
АУДАНДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..13
2.1. Батыс
Австралия ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..13
2.2. Орталық Жазық (Үлкен Артезиан Бассейн
аймағы) ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.3. Шығыс Австралия немесе Үлкен суайрық
жотасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ...17
2.4.
Тасмания ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... .. ...
... ... ... ... ..24
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Аустралия — оңтүстік жарты шардағы
құрлық. Ауданы 7 659 861 км². Материктің ұзындығы солтүстіктен оңтүстікке
дейін 3200 км-ге жуық, ені батыстан шығысқа қарай шамамен 4000 км, жағалау
сызығының ұзындығы(аралдарсыз) - 35 877 км. Ол 10°41' оңтүстік ендіктегі
Йорк мүйісінен 39°11' оңтүстік ендіктегі оңтүстік-шығыс мүйіске дейін және
113°05' шығыс бойлықтағы Стип-Пойнт мүйісі мен 153°34' шығыс бойлықтағы
Байрон мүйісі аралығында орналасқан. Ірі шығанақтары — солтүстігінде —
Карпентария, оңтүстігінде — Австралияның үлкен шығанағы.
Курстық жұмыстың мақсаты: Аустралияның жер бедері мен пайдалы қазбалары,
климатына әсер ететін факторлар және өзіндік ерекшеліктері, өзендері мен
көлдерінің таралуы жер бедері мен климатына сипаттама беру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Тақырыптың негізгі сұрақтарын және мақсатын аңықтау;
- Австралияның физикалық географиялық ерекшеліктеріне сипаттама;
- Австралия материгін физикалық географиялық аудандастыру.
Курстық жұмыстың тәжірибелік мақсаты: Бұл тақырыпты орта білім беретін
мекемелерде 7 сыныпта оқылатын Материктер мен мұхиттар курсында
қолдануға болады.
Зерттеу нысаны: мұхиттар, олардың ұзақ геологиялық уақыт аралығындағы даму,
өзгеру заңдылықтарын және өзара байланыстарын ашу.
Курстық жұмысының құрлымы мен көлемі.
Курстық жұмыс 24 беттен тұрады. Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, атаулардан тұратын пайдаланылған әдебиеттер тізімінен
тұрады.
1.АВСТРАЛИЯНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1Аустралияның географиялық орны
Аустралия (лат. 'australis' — оңтүстік) — оңтүстік жарты шардағы
құрлық. Ауданы 7 659 861 км². Материктің ұзындығы солтүстіктен оңтүстікке
дейін 3200 км-ге жуық, ені батыстан шығысқа қарай шамамен 4000 км, жағалау
сызығының ұзындығы(аралдарсыз) - 35 877 км. Ол 10°41' оңтүстік ендіктегі
Йорк мүйісінен 39°11' оңтүстік ендіктегі оңтүстік-шығыс мүйіске дейін және
113°05' шығыс бойлықтағы Стип-Пойнт мүйісі мен 153°34' шығыс бойлықтағы
Байрон мүйісі аралығында орналасқан. Батысы мен оңтүстігін Үнді мұхиты,
шығысы мен солтүстігін Тынық мұхиттың Тасман, Маржан, Тимор және Арафур
теңіздері қоршаган. Жағалаулары аз тілімделген. Ірі шығанақтары —
солтүстігінде — Карпентария, оңтүстігінде — Австралияның үлкен шығанағы.
Құрлықның солтүстігінде Кейп-Йорк түбегі, шығыс, солтүстік-шығыс
жағалауын бойлап (ұзындығы 2300 км) Үлкен тосқауыл рифі жатыр. Оңтүстігінде
Тасмания аралынан Құрлықты Басс бұғазы бөлген. Оңтүстігін бойлай Үлкен
Құрлық шығанағы орналасқан. Еуропалықтар үшін Құрлық құрлығын 1606 ж.
голландиялық теңіз саяхатшысы В. Янсзон ашқан.
1.2 Жер бедерінің негізгі ерекшеліктері
Құрлық жерінің басым көпшілігі жазық және оның 95%-тен астамының
биіктігі 600 м-ден аспайды. Орографиялық ерекшеліктеріне қарай жер бедерін
3-ке бөлуге болады.
Батыс Құрлық таулы үстіртінің орташа биікт 400—500 м, үстірттің
шығысында (кұрлықтың орталық тұсында) Макдоннелл жотасы (1.510 м),
солтүстігінде Кимберли алқабы (биіктігі 936 м), оңтүстік-батыста Дарлинг
(582 м) жоталары жатыр.
Орталық ойпаттың биіктігі 100 метрден аспайды, ал Құрлықтағы ең темен
жер — Эйр көлінің маңы (мұхит деңгейінен 12 м төмен орналасқан). Ойпаттың
оңтүстік-батысында Флиндерс, Маунт-Лофти жоталары бар.
Құрлықтың бүкіл шығыс бөлігін ұзына бойы созылған Үлкен суайрық жотасы алып
жатыр. Оның тау беткейлері жадағай келген, шығыс беткейі тік құлама және
қатты тілімделген, батыс беткейлері біртіндеп төбелерге және көлбеу
жазықтарға ұласқан. Құрлықта ең биік жер — Косцюшко тауы (2.230 м)
құрлықтың осы тұсында орналасқан.
1.3.Геологиялық құрылысы және кен байлықтары
Құрлықтың іргетасын, негізінен, құрлық платформасы мен Шығыс құрлық
геосинклинальді белдеуі құрайды. Платформа құрлықтың батысын, Сент-Винсент
шығанағына дейінгі орталығын және оның Арафур т. астындағы бөлігін, Жаңа
Гвинея аралының оңтүстігін қамтиды. Геосинклиналь белдеуі Кейп-Йорк
түбегінен басталып, Тасмания аралымен бітеді. Құрлық платформасының түпкі
негізі (архей-төм. протерозой) күшті метаморфтану салдарынан гнейс пен
гранитке айналған жанартаулық жыныстар мен терригенді шөгінділерден тұра-
ды. Архей жыныстары Пилбара мен Калгури жақпарларында, солтүстікте Кимберли
үстірті мен Антрим тауларында және Арнхемленд түбегінің солтүстік-батысында
кездеседі. Протерозой шөгінділері Батыс құрлықтың Наллагайн, Кимберли
үстірті ойыстарында, Карпентария шыганағының оңтүстік-батысында көп
ұшырасады. Платформаның солтүстік-батысындағы Үлкен құмды шөлде триас, юра
шөгінділеріне толы Каннинг ойысы, Үлкен шығанақтың солтүстік жағасында
палеоген жыныстары басып жатқан кайнозой дәуірінің Юкла ойысы бар. Шығыс
Құрлық геосинклиналь белдеуі батыстан шығысқа қарай біртіндеп алмасатын
каледондық (Аделаида) және герциндік (Жаңа Англия) жүйелерден құралған.
Солтүстіктен оңтүстікке қарай Карпентария шығанағы, Үлкен Артезиан және
Муррей алаптары сияқты бірнеше ойыс жатыр.
Құрлықтың архей, протерозой, кембрий, ордовик жыныстарында, алтынның
(Калгури, Кулгари, Бендиго, Балларат), уранның (Рам-Джангл, Мэри-Катлин,
Радиум-Хилл), түсті металдардың (Брокен-Хилл, Маунт-Айза, Клонкар-ри) ірі
кен орындары, оңтүстік мен бат-ндағы протерозой шөгінділерінде темір мен
марганецтің, ал солтүстігіндегі Уайпа кен орнында боксит кен тасы бар.
Үлкен артезиан алабы мен Амадея ойысында, Виктория жағалауындағы әр түрлі
геологиялық жүйелерде мұнай мен газ мол. Құрлықтың шығысы мен батысында
титан мен цирконийдің аса ірі кен орындары орналасқан.
Европалықтар Австралияны адам тұратын материктердің бәрәнен кейін
ашты. Европадан шалғай әрі оқшау орналасуы оның ашылуына кедергі келтірді.
Ежелден – ақ ғалымдар Оңтүстік тропиктен оңтүстікке таман жатқан жер бар
деп жорамалдаған. Бұл жерді голландықтар ашқан. XVII ғасырдың бірінші
жартысында оларға материктің бүкіл солтүстік, батыс және оңтүстік – батыс
жағалауы түгелдейдерлік белгілі болған. Австралияны жақсы білу үшін
голландиялық теңізге жүзуші Абель Тасман экспедициясының зор маңызы болды.
Ол материктің солтүстік және солтүстік – батыс жағасын зерттеп, 1642 ж.
кейін өзінің атымен аталған Тасмания аралын ашты.
Австралияның шығыс жағалауын XVIII ғасырдың екінші жартысында
ағылшынның аса көрнекті теңізде жүзушісі және зерттеушісі Джеймс Кук ашқан
болатын. Кук зерттеулерінің нәтижесінде оңтүстікте үлкен материктің бар
екендігі туралы аңыз біржолата жоққа шығарылды және Австралияның бұрын
жұрттың ойлағанындай белгісіз Антарктикалық материктің бөлігі емес, дербес
материк екені дәлелденді.
XVIII ғасырдың аяғынан бастап Австралияны игеру жұмысы басталды. Ағылшын
үкіметі әуелі Австралияға қылмыскерлерді жер аударды. Материктің оңтүстік –
шығысында айдалған адамдардың қонысы ретінде Сидней қаласы бой көтерді.
Австралияда мал өсіру үшін пайдалануға болатын жақсы жайылымдар
европалықтардың назарын аударды. Сондықтан материктің ішкі аудандарын
зерттеу европалық қоныс аударушылардың малдары үшін жайылымдар мен су
іздестіруден басталды.
Аса бай алтын кен орындарының ашылуына байланысты XIXғасырдың
ортасында Австралияға көптеген “бақыт іздеушілер” ағылды. Осы кезде Англия
бүкіл материкті өзінің отары деп жариялады.
Африканың жер бедері сияқты, Австралияның жер бедері де айтарлықтай күрделі
емес. Оның негізінде Австралия платформасы жатыр. Материктің шығысында өте
мүжілген, ежелгі қатпарлы аса таулар – Үлкен Суайрық жотасы жатыр. Жазықтар
мен өзен аңғарлары тауларды жекелеген тау сілемдеріне бөледі. Олардың
шыңдары әдетте күмбез тәрізді болып келеді. Таулардың шығыс беткейлері
теңізге тік құлама жасайды, ал батыс беткейлері – едәір түйетайлы болады.
Таулардың ең биік бөліктері қиыр оңтүстік – шығыста орналасқан. Ол батысқа
қарай төмендеп, бетін шөгінді жыныстардың қалың қабаты жапқан Орталық
ойпатқа ауысады.
Материк екі тең емес бөлікке бөлінеді: Батыстағы ежелгі Кембриге
дейінгі платформасы және шығыста пратеразойлық және палеозой қатпарлы
белдеу. Қатпарлы фундаменттің метаморфтық және вулкандық жыныстардан шығып
туған жері үш қалқанды қалыптастырады. Австралиялық платформаның
қалыптасқан ерте және орта пратеразойға тиісті Байкал орогенезі
платформасының даму тарихында соңғы болып есептеген материктің шығысын
шығыс Австралиялық қатпарлы аймағы алып жатыр. Аймақтың батыс бөлігі
Каледон орогенезіне ал шығысында Герцин орогенезіне ұшырады. Геологиялық
мәліметтер бойынша палеозой мен мезазойда Австралияда ежелгі Гондвананың
құрамында болды. Юраның аяғында пайда болған Үнді мұхитының солтүстік –
шығыс және Бордың басында қалыптасқан батыс Австралиялық қазақшұңқыры
континенттің батыс шетін қазіргі заман пішінін қалыптастырады. Австралияның
басқа материктерден ұзақ уақытына байланысты болмағандығы оның флорасы мен
фаунасын эндемикті болуының негізгі себебі палеозойдың аяғынан материктің
беті жай тербелуге ұшырады, Оның нәтижесінде теңіз регрессия пайда болды.
Трансгрессия себебінен материктің шығыс – батысы өз бетінше дамыған.
Палеоботаникалық мәліметтер бойынша бор және палеоген кезеңдері
Австралия территориясының климаттық айырмашылығы айқын байқалмайды.
Материктің батыс шетінен басқа аймақтардан көтерілген процестер ұшырайды.
Үгілу таулы массивтердің қиратылуына және ойыстар мен тау алды иілмелі
континенттің шөгінділерінің жиналуына алып келді. Яғни тегістелу және
шөгінді тау жыныстары жиналу процестері күшті болды. Неогеннің басында
материктің батысы жазықты түрде болды. Миоцинде (неогеннің басы) климат
біршама құрғақтық байқалады. Жауын – шашын түсуі маусымда пайда болды.
Мұндай жағдайда материк бойынша латеризация процесі дамуына алып келеді.
Меоциндік латериттік қыртысы ежелгі Австралия жазықтары жер бедерінің
консервация маңызды рол атқарады. Материктің контурлық орографиясының
негізгі белгілері альптік геосинклинальдары жоғары қозғалу нәтижесінде
қалыптасады.Ол қозғалыс неогеннің аяғында Австралиядан Жаңа Зеландиядан
Тасманиядан бөлініп шығып алып келді. Шығыс Австралиялық таулар осы кезде
Австралиялық Альпі қалыптасты. Мезозойдың аяғында бұл аймақта кайнезен
процесі күшті болды. Оның куәсі тау белдеулерінің орталық және оңтүстік
бөліктері базальтті үстірттермен жазықтар. Ерте пристацинде басталған
климаттың салқындауы материктің оңтүстік шығысының мұз басуына алып келді.
1.4 Климаты, топырағы және өсімдігі
Құрлықтың басым бөлігін тропиктік (18°—30° оңтүстік ендік), ал
солтүстігі мен оңтүстігін субтропиктік белдеу алып жатыр. Шығыс жағалауының
климаты — тропиктік теңіздік, Күн радиациясы үнемі жоғары, ашық күндер
басым. Сондықтан Құрлықтың барлық аймағында темп-pa жоғары және тұрақгы (20
-28 °C ға дейін), тек қыс айларында (шілде - тамызда 12 -20°С температуpa
төмендейді. Қаңтардың орташа температурасы 40 °C болатын аудан құрлықтың
солтүстік-батысында, абс. максимум — Клонкарриде (53,1 °C). Тұрақты аяз тек
оңтүстік-шығыстағы Құрлық Альпісінде (-22°С-қа дейін) байқалады. Үлкен
суайрық жотасының Тынық мұхиттан соғатын ылғалға бөгет жасауы, құрлықтың
бүкіл орталық аймағының климатының кұрғақ болуына әсерін тигізеді. Құрлық
жерінің 40%-ке жуығында жауын-шашын мөлшері 250 мм-ден аспайды. Құрлықтың
солтүстігі мен шығысындағы тауларда жауын-шашын мөлшері 500 мм-ден 2000 мм-
ге дейін жетеді. Бұл аймаққа экватордан келетін ылғалды муссонның әсері
бар.
Австралия құрлығы флоралық аймағына – Тасмания, Жаңа Гвинея, Бисмарк,
Кіші Зонд, Жаңа Зеландия, Меланезия, Микронезия, Полинезия аралдары, Гавай
аралдарының біраз бөліктері жатады. Австралия биогеографиялық аймағы тек
осы құрлыққа тән, сонау ерте ғасырдан сақталып келе жатқан өсімдіктер
түрлері көп.
Эндем туыстары 570 , оның ішінде протеин, хакея, вертикордия,
коноспермум, изопогон, бұршақ, рута, мирта, гудения туыстары. Протеин
тұқымдасының 700 көптеген түрлері осы жерде өседі, доминанттар- гравиллея,
банксия. Австралияның өсімдігі органикалық дүниесі ортаңғы бор
дәуірінен бері дамып келеді. өсімдік түрлерінің 75 % эндемиктер.
Құрлықтың солтүстік шығысында тропиктік мәңгі жасыл, оңтүстік шығысында
тропикке таяу құрғақ эвкалипт орманына, селдір орманға, саваннаға айналады.
Шөлейттерінде тікенді, бұталы тоғайлар, шөлдерінде злак тұқымдастар өседі.
Кесуге жарамды ағаш ормандар құрлық көлемінің 2 % ғана құрайды. Олар
көбінесе қатты шірімейтін сүрегі бағалы шай, шайыр алынатын эвкалипттерден
тұрады.
Австарлияның ботаникалық облысынан Австралия материгі және Тасмания
аралы кіреді. Австралияда 10000 тек жоғары сатыдағы өсімдік, оның 314
эндем. Эндемді өсімдіктердің бұл материкте көп болып кездесуі де Австралия
материгінің ертеде жеке бөлініп кетуі салдарынан деп түсіну керек.
Полиморфты түрлері де көп, эвкалипттің -500 түрі, акацияның 486 түрі,
мелялеук- 100 түрі бар. Австралия өсімдігінің көпшілігін эвкалипт,
лептоопермум, мелялеук, акация түрлерін орнитофилия – құстар
тозаңдандырады. Папугай құстарының өзі 30 проц. өсімдіктерді
тозаңдандырады.
Австралия материгінің өзіне тән ерекшелігі бар: яғни, дәл орталықтан
шетке қарай материк орталығында шөл – скрэб – саванна, эвкалиптті орман,
Австралияның солтүстік – шығыс жағалуы тропикалық орман, 2,5 территориясы
тропикалық зонада, қалғаны субтропика, салқын территорияға жатады.
Австралия эндем өсімдіктері түрлерінің көп болуы, керемет сәнді болып
гүлдеуі ешбір басқа флоралық облысқа тең келмейді. Бор дәуірінен Австралия
жерінің оқшауланып, географиялық бөлек болуы, басқа материктермен
қосылмауы, өсімдіктер алмасуы болмағандықтан деп түсіну керек. Австралия
эндемдері біркелкі болып бір жерде өспейді, материктің кез-келген
жерлерінде эвкалипт, акация, казуарин банксия өсімдігі материктің оңтүстік-
батыс және солтүстік-шығыс жерлерінде өсіп тұр. Эндемдердің материктің әр
жерлерінде өсуін, таралуын, сонау ертедегі Австралия жеріндегі Эремей
геологиялық құбылыстарымен байланысты. Эремей атты теңіз материктер
ортасында мезозой дәуірінде Австралияны шығыс екіге бөліп тұрған. Қазіргі
кезде эремей Австралияны шығыс батыс қылып екіге бөліп тұр. Оңтүстік-батыс
Австралияда 4384 өсімдік түрі, оның 82% эндем. Онша үлкен емес мұндай
аймақта эндемдердің шоғырлануы басқа ешбір материкте кездеспейді. Орталық
Австралия даласы эремейде 2208 эндем, яғни, 65% эндемдік
өсімдік түрлерінің көптігі және олардың басқа материкпен туыстығының
байқалмауы, сол үштік дәуірден өзгеріссіз өсе берген. Материктің шығыс
жағына қарай өсімдік түрлері азая береді: 4339, оның 29% эндем, ал
оңтүстік шығысында – 2171.
Солтүстік тропиканың жартысында 500-1500 мм жылына жаңбыр жауады да,
сиректе, селдір саваннаға ұқсас өсімдік бірлестігі қалыптасқан. Тасманияның
кейбір жерлерінде жерлерінде мәңгіжасыл қатты жапырақты эвкалипт ормандар,
бұталы өсімдіктер өседі.Материкте солтүстік тропика бөлімінде саваннаның
ылғалды зонасында жазда сирек болса да жаңбыр жауады.
Сахара, Намиб шөлдерінен айырмашылығы Австралияда өсімдіктердің
галофитті формациясы сораң, алабұта, ақ тікен, жұп жапырақтылар, прутняк.
Саваннада 300-500 мм жаңбыр жауады,эвкалипт орманымен шектесіп, алыстаған
сайын ағаштар сиреп, бойында 30-35 аласарып, казуарин мен акацияға орын
береді.
Эвкалиптті орманда 500-700 мм жаңбыр жауады, қыс айларында көбірек
жауады. Эвкалипт бағана тіріздес биік ағаш, көлеңкесі аз, сондықтан да
кейінгі ярустарда- протеин тұқымдас өкілдері ксанторея, лилия
тұқымдасынан казуарин, ертеден келе жатқан казуарин тұқымдасынан. Эвкалипт
ағашының биіктігі 100 м жапырағы қозғалмалы, суды аз булану үшін күнге
қырымен қарап турады да, сондықтан да көлеңкесі жерге түспейді. Сирек түрі
әртүрлі: сары, сұр, қызыл, қоңыр. Өте тез өседі. Сондақтан да оларды
батпақты жерді құрғату мақсатында егіледі.
Склерофильді мәңгі жасыл орман Австралияның оңтүстік батыс бөлігінде
орналасқан. Австралияның бұл бұрышында 82 проц. Эндемді өсімдіктер өседі.
Шығыс пен батыста қатты жапырақты ормандар ерте ғасырдан қалған
фрагменттер. Доминант эвкалипттің көптеген түрлері, банксия-протеин
тұқымдасынан; хакея ,альбиция, каллистемон.
Австралия шөлі материктің орталық бөлімінде Эир аралын айанла,
батысында Виктория, Улкен құмда шөл, ал Гибсон шөлі осы Виктория мен Үлкен
құмды шөл ортасында 27гр. Оңтүстік ендікте, топырақ бетін латерикті
қабыршақ, астында каолинді балшық бар 120-200 мм суды, ылғалдылықты өзіне
ұстап тұрады: злактардан спинифекс – 4 түрі, галофитті өсімдіктерден
прутняк алабұта, сораң шөп, Шобер ақтікені, акапия, казуариндер, эвкалипт
Австралия материгінің флоралық оқшаулану ерекшелігін ескере отырып
көптеген флоралық тармақтарға бөлінген:. Австралия материгін 5 тармаққа
бөлген. Профессор Алехин В.В. 1949 жылы австралия флорасын 3 тармаққа
бөлген. Солтүстік шығыс Австралия флоралық тармақ орманына Малезия флоралық
элементтері көбірек. Сондықтан да палеотропикалық флоралық ықпалы басым.
Эремей аумағы үлкен емес. Австралияның орталық бөлімі, солтүстік батыс
жағалауы. Бұл тармақ саванна, дала, орталығы шөлдала. Ксерофитті бұта,
тікенегі бар, адам өте алмайтын қалың тоғай жергілікті адамдар скрэб
деп атайды. Негізінен акация, эвкалипт, казуарин өсімдіктері өседі.
Оңтүстік шығыс флоралық тармағы. Австралияның ең қоңыржай ауданы,
мәңгі жасыл орман, эвкалипт, акация, казуарин, протеин тұқымдастарымен
аралас өскен.
Аустралияда өзен, көлдер аз. Материктің 60%-ын қамтитын ішкі тұйық
алапқа уақытша кебетін өзен арналары - криктер тән. Олар қалдық көлге
құяды. Өте таяз, суы тұзды болып келетін, жағалаулары қалың тұз
қабыршақтарымен жабылған көлдер – қалдық көлдер. Көлдер құрғақ кезеңде
тартылып қалады. Қалдық көлдер материктің батысы мен орталығында көп. Ең
ірісі – Эйр көліне бағытталған Куперс-Крик. Аустралия өзендері жаңбыр және
жер асты суларымен қоректенеді. Үнді мұхиты алабына Аустралияның ең үлкен
өзені – Муррей жатады. Муррей мен оның ірі саласы Дарлинг Үлкен Суайрық
жотасынан басталып, Үнді мұхитына құяды. Муррей өзені жыл бойы Аустралия
Альпісінен келетін сулар есебінен толығады. Құрғақ кезеңде Муррейдің
деңгейі күрт төмендейді, ал Дарлинг төменгі ағысында мүлде тартылып қалады.
Аустралияда 33 артезиан алабы (жер асты сулар) бар. Мұнда дүние жүзіндегі
ең ірі Үлкен Артезиан алабы орналасқан. Жер асты суларының көпшілігі тұзды
болып келеді. Қабат аралық жер асты сулары 2000 м-ге дейінгі тереңдікте
жатқандықтан, оларды бұрғылап, жер бетіне шығару көп қиындық туғызады.
2.АВСТРАЛИЯ МАТЕРИГІН ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АУДАНДАСТЫРУ
2.1. Батыс Австралия
Бұл – Австралияның ең үлкен аймағы. Солтүстігінде ол Солтүстік
Австралиямен, шығысында Орталық жазықпен шектеседі, Солтүстік батысы мен
оңтүстігінде Үнді мұхиты жағалауларына шығады. Табиғат жағдайлары бойынша
Сахарамен салыстыруға болады.
Аймақтың үлкен бөлігін батысында докембрийлік кристал жыныстарынан,
ал шығысында көлденеңінен жатқан палеозой құмдарынан қалыптасқан
БатысАвстралия таулы үстірті алып жатыр. Оның орташа биіктігі 400-600м.
Батысы мен оңтүстігінде таулы үстіртке Үнді мұхиты жақтан ойпатты
жазық алқаптар, оңтүстігінде беті әктен қалыптасып, теңізге қарай биіктігі
100-150 метрлік кертпеш болып үзілетін Налларбор жазығы шектеледі. Ол карст
құбылыстарының кең таралуымен ерекшеленеді. Оның бетінің тасты, кей
жерлерінің шұңқыр боп мүжілген тұстары тіршіліксіз дерлік шөл болып
табылады. Батысы мен солтүстік-батысында таулы үстірт құмнан түзілген
жағалаудың төбелі жазығымен шектеседі. Оның ойпатты жағалауын терең
шығанақтар бөліп жатыр, жағаны бойлай құм қайырлар мен бірқатар құм
төбелері созылады.
Шығысында Орталық жазықпен шекарада ежелгі граниттер мен төменгі
палеозойлық қатпарлы жыныстардан қалыптасқан жоталы массивтер арал түрінде
көтеріліп тұр. Оңтүстік массиві – Масгрей Вудрофф(1440м) шыңымен бірге ең
ірі массив. Неғұрлым солтүстік массив Макдоннеллден ол енді опырықпен
бөлінген. Шұғыл континентті құрғақ климат жағдайында үгілу нәтижесінде бұл
таулар тік беткейлері, мұнара тәрізді шыңдары және уақытша су ағындарының
терең шатқалдары бар жер бедерінің үшкір формасына ие болды. Үгілу
нәтижесінде таудан мұналар мен шыңдар немесе алып шар тәріздес жақпарлар
түрінде ғажайып формадағы тау жұрнақтары сомдалды. Массивтің етегі мен
жайпақ беті қиыршық материалдар мен құмға толы.
Батыс Австралия таулы үстіртінде құмның қызыл түсіне байланысты өзгеше
түрі бар құм шөлдер таралған, биіктігі бірнеше ондаған метрге жететін құм
төбелер де қатарласып жатыр. Үлкен Виктория шөлі мен Үлкен құмды шөл кең
аумақты алып жатыр. Құм ... жалғасы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.АВСТРАЛИЯНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1Аустралияның географиялық
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Жер бедерінің негізгі
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
1.3.Геологиялық құрылысы және кен
байлықтары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 6
1.4 Климаты, топырағы және
өсімдігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
2.АВСТРАЛИЯ МАТЕРИГІН ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ
АУДАНДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..13
2.1. Батыс
Австралия ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..13
2.2. Орталық Жазық (Үлкен Артезиан Бассейн
аймағы) ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.3. Шығыс Австралия немесе Үлкен суайрық
жотасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ...17
2.4.
Тасмания ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... .. ...
... ... ... ... ..24
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Аустралия — оңтүстік жарты шардағы
құрлық. Ауданы 7 659 861 км². Материктің ұзындығы солтүстіктен оңтүстікке
дейін 3200 км-ге жуық, ені батыстан шығысқа қарай шамамен 4000 км, жағалау
сызығының ұзындығы(аралдарсыз) - 35 877 км. Ол 10°41' оңтүстік ендіктегі
Йорк мүйісінен 39°11' оңтүстік ендіктегі оңтүстік-шығыс мүйіске дейін және
113°05' шығыс бойлықтағы Стип-Пойнт мүйісі мен 153°34' шығыс бойлықтағы
Байрон мүйісі аралығында орналасқан. Ірі шығанақтары — солтүстігінде —
Карпентария, оңтүстігінде — Австралияның үлкен шығанағы.
Курстық жұмыстың мақсаты: Аустралияның жер бедері мен пайдалы қазбалары,
климатына әсер ететін факторлар және өзіндік ерекшеліктері, өзендері мен
көлдерінің таралуы жер бедері мен климатына сипаттама беру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Тақырыптың негізгі сұрақтарын және мақсатын аңықтау;
- Австралияның физикалық географиялық ерекшеліктеріне сипаттама;
- Австралия материгін физикалық географиялық аудандастыру.
Курстық жұмыстың тәжірибелік мақсаты: Бұл тақырыпты орта білім беретін
мекемелерде 7 сыныпта оқылатын Материктер мен мұхиттар курсында
қолдануға болады.
Зерттеу нысаны: мұхиттар, олардың ұзақ геологиялық уақыт аралығындағы даму,
өзгеру заңдылықтарын және өзара байланыстарын ашу.
Курстық жұмысының құрлымы мен көлемі.
Курстық жұмыс 24 беттен тұрады. Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, атаулардан тұратын пайдаланылған әдебиеттер тізімінен
тұрады.
1.АВСТРАЛИЯНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1Аустралияның географиялық орны
Аустралия (лат. 'australis' — оңтүстік) — оңтүстік жарты шардағы
құрлық. Ауданы 7 659 861 км². Материктің ұзындығы солтүстіктен оңтүстікке
дейін 3200 км-ге жуық, ені батыстан шығысқа қарай шамамен 4000 км, жағалау
сызығының ұзындығы(аралдарсыз) - 35 877 км. Ол 10°41' оңтүстік ендіктегі
Йорк мүйісінен 39°11' оңтүстік ендіктегі оңтүстік-шығыс мүйіске дейін және
113°05' шығыс бойлықтағы Стип-Пойнт мүйісі мен 153°34' шығыс бойлықтағы
Байрон мүйісі аралығында орналасқан. Батысы мен оңтүстігін Үнді мұхиты,
шығысы мен солтүстігін Тынық мұхиттың Тасман, Маржан, Тимор және Арафур
теңіздері қоршаган. Жағалаулары аз тілімделген. Ірі шығанақтары —
солтүстігінде — Карпентария, оңтүстігінде — Австралияның үлкен шығанағы.
Құрлықның солтүстігінде Кейп-Йорк түбегі, шығыс, солтүстік-шығыс
жағалауын бойлап (ұзындығы 2300 км) Үлкен тосқауыл рифі жатыр. Оңтүстігінде
Тасмания аралынан Құрлықты Басс бұғазы бөлген. Оңтүстігін бойлай Үлкен
Құрлық шығанағы орналасқан. Еуропалықтар үшін Құрлық құрлығын 1606 ж.
голландиялық теңіз саяхатшысы В. Янсзон ашқан.
1.2 Жер бедерінің негізгі ерекшеліктері
Құрлық жерінің басым көпшілігі жазық және оның 95%-тен астамының
биіктігі 600 м-ден аспайды. Орографиялық ерекшеліктеріне қарай жер бедерін
3-ке бөлуге болады.
Батыс Құрлық таулы үстіртінің орташа биікт 400—500 м, үстірттің
шығысында (кұрлықтың орталық тұсында) Макдоннелл жотасы (1.510 м),
солтүстігінде Кимберли алқабы (биіктігі 936 м), оңтүстік-батыста Дарлинг
(582 м) жоталары жатыр.
Орталық ойпаттың биіктігі 100 метрден аспайды, ал Құрлықтағы ең темен
жер — Эйр көлінің маңы (мұхит деңгейінен 12 м төмен орналасқан). Ойпаттың
оңтүстік-батысында Флиндерс, Маунт-Лофти жоталары бар.
Құрлықтың бүкіл шығыс бөлігін ұзына бойы созылған Үлкен суайрық жотасы алып
жатыр. Оның тау беткейлері жадағай келген, шығыс беткейі тік құлама және
қатты тілімделген, батыс беткейлері біртіндеп төбелерге және көлбеу
жазықтарға ұласқан. Құрлықта ең биік жер — Косцюшко тауы (2.230 м)
құрлықтың осы тұсында орналасқан.
1.3.Геологиялық құрылысы және кен байлықтары
Құрлықтың іргетасын, негізінен, құрлық платформасы мен Шығыс құрлық
геосинклинальді белдеуі құрайды. Платформа құрлықтың батысын, Сент-Винсент
шығанағына дейінгі орталығын және оның Арафур т. астындағы бөлігін, Жаңа
Гвинея аралының оңтүстігін қамтиды. Геосинклиналь белдеуі Кейп-Йорк
түбегінен басталып, Тасмания аралымен бітеді. Құрлық платформасының түпкі
негізі (архей-төм. протерозой) күшті метаморфтану салдарынан гнейс пен
гранитке айналған жанартаулық жыныстар мен терригенді шөгінділерден тұра-
ды. Архей жыныстары Пилбара мен Калгури жақпарларында, солтүстікте Кимберли
үстірті мен Антрим тауларында және Арнхемленд түбегінің солтүстік-батысында
кездеседі. Протерозой шөгінділері Батыс құрлықтың Наллагайн, Кимберли
үстірті ойыстарында, Карпентария шыганағының оңтүстік-батысында көп
ұшырасады. Платформаның солтүстік-батысындағы Үлкен құмды шөлде триас, юра
шөгінділеріне толы Каннинг ойысы, Үлкен шығанақтың солтүстік жағасында
палеоген жыныстары басып жатқан кайнозой дәуірінің Юкла ойысы бар. Шығыс
Құрлық геосинклиналь белдеуі батыстан шығысқа қарай біртіндеп алмасатын
каледондық (Аделаида) және герциндік (Жаңа Англия) жүйелерден құралған.
Солтүстіктен оңтүстікке қарай Карпентария шығанағы, Үлкен Артезиан және
Муррей алаптары сияқты бірнеше ойыс жатыр.
Құрлықтың архей, протерозой, кембрий, ордовик жыныстарында, алтынның
(Калгури, Кулгари, Бендиго, Балларат), уранның (Рам-Джангл, Мэри-Катлин,
Радиум-Хилл), түсті металдардың (Брокен-Хилл, Маунт-Айза, Клонкар-ри) ірі
кен орындары, оңтүстік мен бат-ндағы протерозой шөгінділерінде темір мен
марганецтің, ал солтүстігіндегі Уайпа кен орнында боксит кен тасы бар.
Үлкен артезиан алабы мен Амадея ойысында, Виктория жағалауындағы әр түрлі
геологиялық жүйелерде мұнай мен газ мол. Құрлықтың шығысы мен батысында
титан мен цирконийдің аса ірі кен орындары орналасқан.
Европалықтар Австралияны адам тұратын материктердің бәрәнен кейін
ашты. Европадан шалғай әрі оқшау орналасуы оның ашылуына кедергі келтірді.
Ежелден – ақ ғалымдар Оңтүстік тропиктен оңтүстікке таман жатқан жер бар
деп жорамалдаған. Бұл жерді голландықтар ашқан. XVII ғасырдың бірінші
жартысында оларға материктің бүкіл солтүстік, батыс және оңтүстік – батыс
жағалауы түгелдейдерлік белгілі болған. Австралияны жақсы білу үшін
голландиялық теңізге жүзуші Абель Тасман экспедициясының зор маңызы болды.
Ол материктің солтүстік және солтүстік – батыс жағасын зерттеп, 1642 ж.
кейін өзінің атымен аталған Тасмания аралын ашты.
Австралияның шығыс жағалауын XVIII ғасырдың екінші жартысында
ағылшынның аса көрнекті теңізде жүзушісі және зерттеушісі Джеймс Кук ашқан
болатын. Кук зерттеулерінің нәтижесінде оңтүстікте үлкен материктің бар
екендігі туралы аңыз біржолата жоққа шығарылды және Австралияның бұрын
жұрттың ойлағанындай белгісіз Антарктикалық материктің бөлігі емес, дербес
материк екені дәлелденді.
XVIII ғасырдың аяғынан бастап Австралияны игеру жұмысы басталды. Ағылшын
үкіметі әуелі Австралияға қылмыскерлерді жер аударды. Материктің оңтүстік –
шығысында айдалған адамдардың қонысы ретінде Сидней қаласы бой көтерді.
Австралияда мал өсіру үшін пайдалануға болатын жақсы жайылымдар
европалықтардың назарын аударды. Сондықтан материктің ішкі аудандарын
зерттеу европалық қоныс аударушылардың малдары үшін жайылымдар мен су
іздестіруден басталды.
Аса бай алтын кен орындарының ашылуына байланысты XIXғасырдың
ортасында Австралияға көптеген “бақыт іздеушілер” ағылды. Осы кезде Англия
бүкіл материкті өзінің отары деп жариялады.
Африканың жер бедері сияқты, Австралияның жер бедері де айтарлықтай күрделі
емес. Оның негізінде Австралия платформасы жатыр. Материктің шығысында өте
мүжілген, ежелгі қатпарлы аса таулар – Үлкен Суайрық жотасы жатыр. Жазықтар
мен өзен аңғарлары тауларды жекелеген тау сілемдеріне бөледі. Олардың
шыңдары әдетте күмбез тәрізді болып келеді. Таулардың шығыс беткейлері
теңізге тік құлама жасайды, ал батыс беткейлері – едәір түйетайлы болады.
Таулардың ең биік бөліктері қиыр оңтүстік – шығыста орналасқан. Ол батысқа
қарай төмендеп, бетін шөгінді жыныстардың қалың қабаты жапқан Орталық
ойпатқа ауысады.
Материк екі тең емес бөлікке бөлінеді: Батыстағы ежелгі Кембриге
дейінгі платформасы және шығыста пратеразойлық және палеозой қатпарлы
белдеу. Қатпарлы фундаменттің метаморфтық және вулкандық жыныстардан шығып
туған жері үш қалқанды қалыптастырады. Австралиялық платформаның
қалыптасқан ерте және орта пратеразойға тиісті Байкал орогенезі
платформасының даму тарихында соңғы болып есептеген материктің шығысын
шығыс Австралиялық қатпарлы аймағы алып жатыр. Аймақтың батыс бөлігі
Каледон орогенезіне ал шығысында Герцин орогенезіне ұшырады. Геологиялық
мәліметтер бойынша палеозой мен мезазойда Австралияда ежелгі Гондвананың
құрамында болды. Юраның аяғында пайда болған Үнді мұхитының солтүстік –
шығыс және Бордың басында қалыптасқан батыс Австралиялық қазақшұңқыры
континенттің батыс шетін қазіргі заман пішінін қалыптастырады. Австралияның
басқа материктерден ұзақ уақытына байланысты болмағандығы оның флорасы мен
фаунасын эндемикті болуының негізгі себебі палеозойдың аяғынан материктің
беті жай тербелуге ұшырады, Оның нәтижесінде теңіз регрессия пайда болды.
Трансгрессия себебінен материктің шығыс – батысы өз бетінше дамыған.
Палеоботаникалық мәліметтер бойынша бор және палеоген кезеңдері
Австралия территориясының климаттық айырмашылығы айқын байқалмайды.
Материктің батыс шетінен басқа аймақтардан көтерілген процестер ұшырайды.
Үгілу таулы массивтердің қиратылуына және ойыстар мен тау алды иілмелі
континенттің шөгінділерінің жиналуына алып келді. Яғни тегістелу және
шөгінді тау жыныстары жиналу процестері күшті болды. Неогеннің басында
материктің батысы жазықты түрде болды. Миоцинде (неогеннің басы) климат
біршама құрғақтық байқалады. Жауын – шашын түсуі маусымда пайда болды.
Мұндай жағдайда материк бойынша латеризация процесі дамуына алып келеді.
Меоциндік латериттік қыртысы ежелгі Австралия жазықтары жер бедерінің
консервация маңызды рол атқарады. Материктің контурлық орографиясының
негізгі белгілері альптік геосинклинальдары жоғары қозғалу нәтижесінде
қалыптасады.Ол қозғалыс неогеннің аяғында Австралиядан Жаңа Зеландиядан
Тасманиядан бөлініп шығып алып келді. Шығыс Австралиялық таулар осы кезде
Австралиялық Альпі қалыптасты. Мезозойдың аяғында бұл аймақта кайнезен
процесі күшті болды. Оның куәсі тау белдеулерінің орталық және оңтүстік
бөліктері базальтті үстірттермен жазықтар. Ерте пристацинде басталған
климаттың салқындауы материктің оңтүстік шығысының мұз басуына алып келді.
1.4 Климаты, топырағы және өсімдігі
Құрлықтың басым бөлігін тропиктік (18°—30° оңтүстік ендік), ал
солтүстігі мен оңтүстігін субтропиктік белдеу алып жатыр. Шығыс жағалауының
климаты — тропиктік теңіздік, Күн радиациясы үнемі жоғары, ашық күндер
басым. Сондықтан Құрлықтың барлық аймағында темп-pa жоғары және тұрақгы (20
-28 °C ға дейін), тек қыс айларында (шілде - тамызда 12 -20°С температуpa
төмендейді. Қаңтардың орташа температурасы 40 °C болатын аудан құрлықтың
солтүстік-батысында, абс. максимум — Клонкарриде (53,1 °C). Тұрақты аяз тек
оңтүстік-шығыстағы Құрлық Альпісінде (-22°С-қа дейін) байқалады. Үлкен
суайрық жотасының Тынық мұхиттан соғатын ылғалға бөгет жасауы, құрлықтың
бүкіл орталық аймағының климатының кұрғақ болуына әсерін тигізеді. Құрлық
жерінің 40%-ке жуығында жауын-шашын мөлшері 250 мм-ден аспайды. Құрлықтың
солтүстігі мен шығысындағы тауларда жауын-шашын мөлшері 500 мм-ден 2000 мм-
ге дейін жетеді. Бұл аймаққа экватордан келетін ылғалды муссонның әсері
бар.
Австралия құрлығы флоралық аймағына – Тасмания, Жаңа Гвинея, Бисмарк,
Кіші Зонд, Жаңа Зеландия, Меланезия, Микронезия, Полинезия аралдары, Гавай
аралдарының біраз бөліктері жатады. Австралия биогеографиялық аймағы тек
осы құрлыққа тән, сонау ерте ғасырдан сақталып келе жатқан өсімдіктер
түрлері көп.
Эндем туыстары 570 , оның ішінде протеин, хакея, вертикордия,
коноспермум, изопогон, бұршақ, рута, мирта, гудения туыстары. Протеин
тұқымдасының 700 көптеген түрлері осы жерде өседі, доминанттар- гравиллея,
банксия. Австралияның өсімдігі органикалық дүниесі ортаңғы бор
дәуірінен бері дамып келеді. өсімдік түрлерінің 75 % эндемиктер.
Құрлықтың солтүстік шығысында тропиктік мәңгі жасыл, оңтүстік шығысында
тропикке таяу құрғақ эвкалипт орманына, селдір орманға, саваннаға айналады.
Шөлейттерінде тікенді, бұталы тоғайлар, шөлдерінде злак тұқымдастар өседі.
Кесуге жарамды ағаш ормандар құрлық көлемінің 2 % ғана құрайды. Олар
көбінесе қатты шірімейтін сүрегі бағалы шай, шайыр алынатын эвкалипттерден
тұрады.
Австарлияның ботаникалық облысынан Австралия материгі және Тасмания
аралы кіреді. Австралияда 10000 тек жоғары сатыдағы өсімдік, оның 314
эндем. Эндемді өсімдіктердің бұл материкте көп болып кездесуі де Австралия
материгінің ертеде жеке бөлініп кетуі салдарынан деп түсіну керек.
Полиморфты түрлері де көп, эвкалипттің -500 түрі, акацияның 486 түрі,
мелялеук- 100 түрі бар. Австралия өсімдігінің көпшілігін эвкалипт,
лептоопермум, мелялеук, акация түрлерін орнитофилия – құстар
тозаңдандырады. Папугай құстарының өзі 30 проц. өсімдіктерді
тозаңдандырады.
Австралия материгінің өзіне тән ерекшелігі бар: яғни, дәл орталықтан
шетке қарай материк орталығында шөл – скрэб – саванна, эвкалиптті орман,
Австралияның солтүстік – шығыс жағалуы тропикалық орман, 2,5 территориясы
тропикалық зонада, қалғаны субтропика, салқын территорияға жатады.
Австралия эндем өсімдіктері түрлерінің көп болуы, керемет сәнді болып
гүлдеуі ешбір басқа флоралық облысқа тең келмейді. Бор дәуірінен Австралия
жерінің оқшауланып, географиялық бөлек болуы, басқа материктермен
қосылмауы, өсімдіктер алмасуы болмағандықтан деп түсіну керек. Австралия
эндемдері біркелкі болып бір жерде өспейді, материктің кез-келген
жерлерінде эвкалипт, акация, казуарин банксия өсімдігі материктің оңтүстік-
батыс және солтүстік-шығыс жерлерінде өсіп тұр. Эндемдердің материктің әр
жерлерінде өсуін, таралуын, сонау ертедегі Австралия жеріндегі Эремей
геологиялық құбылыстарымен байланысты. Эремей атты теңіз материктер
ортасында мезозой дәуірінде Австралияны шығыс екіге бөліп тұрған. Қазіргі
кезде эремей Австралияны шығыс батыс қылып екіге бөліп тұр. Оңтүстік-батыс
Австралияда 4384 өсімдік түрі, оның 82% эндем. Онша үлкен емес мұндай
аймақта эндемдердің шоғырлануы басқа ешбір материкте кездеспейді. Орталық
Австралия даласы эремейде 2208 эндем, яғни, 65% эндемдік
өсімдік түрлерінің көптігі және олардың басқа материкпен туыстығының
байқалмауы, сол үштік дәуірден өзгеріссіз өсе берген. Материктің шығыс
жағына қарай өсімдік түрлері азая береді: 4339, оның 29% эндем, ал
оңтүстік шығысында – 2171.
Солтүстік тропиканың жартысында 500-1500 мм жылына жаңбыр жауады да,
сиректе, селдір саваннаға ұқсас өсімдік бірлестігі қалыптасқан. Тасманияның
кейбір жерлерінде жерлерінде мәңгіжасыл қатты жапырақты эвкалипт ормандар,
бұталы өсімдіктер өседі.Материкте солтүстік тропика бөлімінде саваннаның
ылғалды зонасында жазда сирек болса да жаңбыр жауады.
Сахара, Намиб шөлдерінен айырмашылығы Австралияда өсімдіктердің
галофитті формациясы сораң, алабұта, ақ тікен, жұп жапырақтылар, прутняк.
Саваннада 300-500 мм жаңбыр жауады,эвкалипт орманымен шектесіп, алыстаған
сайын ағаштар сиреп, бойында 30-35 аласарып, казуарин мен акацияға орын
береді.
Эвкалиптті орманда 500-700 мм жаңбыр жауады, қыс айларында көбірек
жауады. Эвкалипт бағана тіріздес биік ағаш, көлеңкесі аз, сондықтан да
кейінгі ярустарда- протеин тұқымдас өкілдері ксанторея, лилия
тұқымдасынан казуарин, ертеден келе жатқан казуарин тұқымдасынан. Эвкалипт
ағашының биіктігі 100 м жапырағы қозғалмалы, суды аз булану үшін күнге
қырымен қарап турады да, сондықтан да көлеңкесі жерге түспейді. Сирек түрі
әртүрлі: сары, сұр, қызыл, қоңыр. Өте тез өседі. Сондақтан да оларды
батпақты жерді құрғату мақсатында егіледі.
Склерофильді мәңгі жасыл орман Австралияның оңтүстік батыс бөлігінде
орналасқан. Австралияның бұл бұрышында 82 проц. Эндемді өсімдіктер өседі.
Шығыс пен батыста қатты жапырақты ормандар ерте ғасырдан қалған
фрагменттер. Доминант эвкалипттің көптеген түрлері, банксия-протеин
тұқымдасынан; хакея ,альбиция, каллистемон.
Австралия шөлі материктің орталық бөлімінде Эир аралын айанла,
батысында Виктория, Улкен құмда шөл, ал Гибсон шөлі осы Виктория мен Үлкен
құмды шөл ортасында 27гр. Оңтүстік ендікте, топырақ бетін латерикті
қабыршақ, астында каолинді балшық бар 120-200 мм суды, ылғалдылықты өзіне
ұстап тұрады: злактардан спинифекс – 4 түрі, галофитті өсімдіктерден
прутняк алабұта, сораң шөп, Шобер ақтікені, акапия, казуариндер, эвкалипт
Австралия материгінің флоралық оқшаулану ерекшелігін ескере отырып
көптеген флоралық тармақтарға бөлінген:. Австралия материгін 5 тармаққа
бөлген. Профессор Алехин В.В. 1949 жылы австралия флорасын 3 тармаққа
бөлген. Солтүстік шығыс Австралия флоралық тармақ орманына Малезия флоралық
элементтері көбірек. Сондықтан да палеотропикалық флоралық ықпалы басым.
Эремей аумағы үлкен емес. Австралияның орталық бөлімі, солтүстік батыс
жағалауы. Бұл тармақ саванна, дала, орталығы шөлдала. Ксерофитті бұта,
тікенегі бар, адам өте алмайтын қалың тоғай жергілікті адамдар скрэб
деп атайды. Негізінен акация, эвкалипт, казуарин өсімдіктері өседі.
Оңтүстік шығыс флоралық тармағы. Австралияның ең қоңыржай ауданы,
мәңгі жасыл орман, эвкалипт, акация, казуарин, протеин тұқымдастарымен
аралас өскен.
Аустралияда өзен, көлдер аз. Материктің 60%-ын қамтитын ішкі тұйық
алапқа уақытша кебетін өзен арналары - криктер тән. Олар қалдық көлге
құяды. Өте таяз, суы тұзды болып келетін, жағалаулары қалың тұз
қабыршақтарымен жабылған көлдер – қалдық көлдер. Көлдер құрғақ кезеңде
тартылып қалады. Қалдық көлдер материктің батысы мен орталығында көп. Ең
ірісі – Эйр көліне бағытталған Куперс-Крик. Аустралия өзендері жаңбыр және
жер асты суларымен қоректенеді. Үнді мұхиты алабына Аустралияның ең үлкен
өзені – Муррей жатады. Муррей мен оның ірі саласы Дарлинг Үлкен Суайрық
жотасынан басталып, Үнді мұхитына құяды. Муррей өзені жыл бойы Аустралия
Альпісінен келетін сулар есебінен толығады. Құрғақ кезеңде Муррейдің
деңгейі күрт төмендейді, ал Дарлинг төменгі ағысында мүлде тартылып қалады.
Аустралияда 33 артезиан алабы (жер асты сулар) бар. Мұнда дүние жүзіндегі
ең ірі Үлкен Артезиан алабы орналасқан. Жер асты суларының көпшілігі тұзды
болып келеді. Қабат аралық жер асты сулары 2000 м-ге дейінгі тереңдікте
жатқандықтан, оларды бұрғылап, жер бетіне шығару көп қиындық туғызады.
2.АВСТРАЛИЯ МАТЕРИГІН ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АУДАНДАСТЫРУ
2.1. Батыс Австралия
Бұл – Австралияның ең үлкен аймағы. Солтүстігінде ол Солтүстік
Австралиямен, шығысында Орталық жазықпен шектеседі, Солтүстік батысы мен
оңтүстігінде Үнді мұхиты жағалауларына шығады. Табиғат жағдайлары бойынша
Сахарамен салыстыруға болады.
Аймақтың үлкен бөлігін батысында докембрийлік кристал жыныстарынан,
ал шығысында көлденеңінен жатқан палеозой құмдарынан қалыптасқан
БатысАвстралия таулы үстірті алып жатыр. Оның орташа биіктігі 400-600м.
Батысы мен оңтүстігінде таулы үстіртке Үнді мұхиты жақтан ойпатты
жазық алқаптар, оңтүстігінде беті әктен қалыптасып, теңізге қарай биіктігі
100-150 метрлік кертпеш болып үзілетін Налларбор жазығы шектеледі. Ол карст
құбылыстарының кең таралуымен ерекшеленеді. Оның бетінің тасты, кей
жерлерінің шұңқыр боп мүжілген тұстары тіршіліксіз дерлік шөл болып
табылады. Батысы мен солтүстік-батысында таулы үстірт құмнан түзілген
жағалаудың төбелі жазығымен шектеседі. Оның ойпатты жағалауын терең
шығанақтар бөліп жатыр, жағаны бойлай құм қайырлар мен бірқатар құм
төбелері созылады.
Шығысында Орталық жазықпен шекарада ежелгі граниттер мен төменгі
палеозойлық қатпарлы жыныстардан қалыптасқан жоталы массивтер арал түрінде
көтеріліп тұр. Оңтүстік массиві – Масгрей Вудрофф(1440м) шыңымен бірге ең
ірі массив. Неғұрлым солтүстік массив Макдоннеллден ол енді опырықпен
бөлінген. Шұғыл континентті құрғақ климат жағдайында үгілу нәтижесінде бұл
таулар тік беткейлері, мұнара тәрізді шыңдары және уақытша су ағындарының
терең шатқалдары бар жер бедерінің үшкір формасына ие болды. Үгілу
нәтижесінде таудан мұналар мен шыңдар немесе алып шар тәріздес жақпарлар
түрінде ғажайып формадағы тау жұрнақтары сомдалды. Массивтің етегі мен
жайпақ беті қиыршық материалдар мен құмға толы.
Батыс Австралия таулы үстіртінде құмның қызыл түсіне байланысты өзгеше
түрі бар құм шөлдер таралған, биіктігі бірнеше ондаған метрге жететін құм
төбелер де қатарласып жатыр. Үлкен Виктория шөлі мен Үлкен құмды шөл кең
аумақты алып жатыр. Құм ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz