ТЫНЫҚ МҰХИТЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТ

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1. ТЫНЫҚ МҰХИТЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТ
1.1. Физикалық-географиялық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Мұхиттың қалыптасу тарихы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3. Флора мен фаунасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...10
2. ТЫНЫҚ МҰХИТ
АРАЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
12
2.1. Меланезия... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2.Полинезия... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.3.
Микронезия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.4. Үлкен Зонд және басқа ірі
аралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .32
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33

Кіріспе

Курстық жұмыстың өзектілігі: Мұхиттық аралдар халқы мен елдері
Мұхиттың орталық және оңтүстік-батысында шоғырланған аралдардың тобын Мұхит
аралдары деп атайды. Бұл аралдардың саны 7 мыңнан асады, жалпы ауданы 1,3
млн шаршы км. Ірі аралдарына Жаңа Гвинея, Фиджи, Гавай Жаңа Зеландия және
тағы басқалары жатады. Тарихи-географиялық ерекшеліктеріне байланысты Мұхит
аралдары Меланезия ("қара аралдар"), Полинезия ("көп аралдар"), Микронезия
("ұсақ аралдар") және Жаңа Зеландия болып бөлінеді. Мұхит аралдары
еуропалықтарға Ф.Магеллан саяхатынан кейін ғана белгілі болды. Осындай
ерекшеліктері болғандықтан қызықтырады.

Курстық жұмыстың мақсаты: Тынық мұхит аралдары физикалық географиялық
жағдайының ерекшеліктеріне сипаттама беру.

Курстық жұмыстың міндеттері:
- Физикалық-географиялық сипаттамасы;

- Мұхиттың қалыптасу тарихы;

- Тянь-Шань тауының флорасы мен фаунасы;

- Тынық мұхит аралдары;

- Курстық жұмысқа байланысты суреттер карталар құрастыру;

Курстық жұмыстың құрылымы: Тынық мұхитқа физикалық географиялық сипаттама
бере отырып, қалыптасу тарихы, өсімдгімен жануарлар дүниесі бірінші бөлімде
айтылып жалпы сипаттама беріліп кетеді. Екінші бөлімде аралдарына сипаттама
беріледі.
Курстық жұмыс 33 беттен тұрады. Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, атаулардан тұратын пайдаланылған әдебиеттер тізімінен
тұрады.

1. Тынық мұхиты туралы жалпы мәлімет
1.1. Физика-географиялық сипаттамасы
Тынық мұхит — көлемі мен тереңдігі жағынан ең үлкен мұхит.
Батысында Еуразия мен Аустралия, шығысында Солтүстік және Оңтүстік Америка,
оңтүстігінде Антарктида құрлықтарым ен шекаралас.
Тынық мұхиты оңтүстігінен солтүстігіне 15,8 мың км, шығысынан
батысына 19,5 мың км созылып жатыр. Шекаралас теңіздермен есептегенде 179,7
млн км², орта тереңдігі 3984 м, көлемі 723,7 млн км³ (теңізсіз есептегенде
165,2 млн км², орта тереңдігі 4282 м, көлемі 707,6 млн км³). Тынық
мұхитының ең терең жері (әлем мұхиттарының ең терең жері) 10994 м (Мариана
шұңғымасы). Тынық мұхитындағы 180-інінші мередиан арқылы тәуліктік сызық
өтеді.
Алғаш болып Тынық мұхиты көрген испандық Васко Нуньес де Бальбоа.
Ол 1513 жылы өз серіктестерімен Панама мойнағын кесіп өтіп, белгісіз
мұхитқа шығады. Олар мұхитқа оңтүстіктегі ашық шығанақ арқылы шыққандықтан,
Бальбоа бұл мұхитты Оңтүстік теңіз (ис. Mar del Sur) деп атады. 28
қараша 1520 жылы Фернан Магеллан алғаш болып мұхитқа шықты. Ол Отты Жер
архипелагынан Филиппин аралдарына дейін 3 ай 20 күнде мұхитты кесіп өтті.
Осы уақыт бойы ауа райы бір қалыпты тынық болды, сол себепті Магеллан бұл
мұхитты Тынық мұхит деп атады. 1753 жылы француздық
географ Ж. Н. Бюаш Тынық мұхитын Ұлы мұхит (фр. Jean-Nicolas Buache)
атауды ұсынды, әлемдегі ең үлкен мұхит болған себепті.[3] Бірақ бұл атауды
көпшілік қабылдамады, әлемдік географияда сөзі басым ағылшын тілді елдердің
қалауымен Тынық мұхиты (ағылш. Pacific Ocean) болып қала берді.
1917 жылға дейін жер аударған орыс картасында Шығыстық мұхит деп
аталды.Әлемдік мұхиттардың 49, 5% алатын және 53% суы бар Тынық мұхиты
ғаламшардағы ең үлкен мұхит болып табылады. Шығысынан батысына 19 мың км,
ал оңтүстігінен солтүстігіне дейін 16 мың км созылып жатыр. Оның суы
оңтүстігінде көбірек, ал солтүстігінде аз болып келеді. Тынық мұхиты батыс
жағасында Оңтүстік және Солтүстік Америка, шығыс
жағасымен Аустралия мен Еуропаны, ал оңтүстігінде Антарктиданы шайып жатыр.
Тынық мұхитының Солтүстік Мұзды мұхитымен шекарасы Дежнев мысынан Уэльс
Ханзадасы мысына дейінгі Беринг бұғазы. Атлант мұхитымен шекарасын Горн
мысынан 68°04’ меридианға дейін немесе қысқасы Оңтүстік Америкадан
Антарктида аралдарына дейін Дрейк бұғазы арқылы, Осте аралынан Штернек
мысына дейін, Үнді мұхитымен шекарасы Аустралияның оңтүстігіне қарай
Бассов бұғазының шығыс шекарасымен Тасмания аралдарына дейін, одан әрі
146°55’ меридианымен Антарктидаға дейін, Аустралияның солтүстігіне
қарай Андаман теңізі мен Малак бұғазымен, оңтүстік-батыс
жағалауында Суматра аралдарымен, Зонд бұғазымен, оңтүстік жағалауында Ява
аралдарымен, Бали және Саву теңіздерінің оңтүстігімен, Арафур
теңізінің солтүстігімен, Жаңа Гвинеяның оңтүстік батысымен және Торресов
бұғазының батысымен шектесетін аралықта жатыр.
Тынық мұхитындағы теңіз, бұғаз және шыған ақтар ауданы 31,64 млн км²
құрайды. Теңіздердің басым бөлігі батысында, Еуразиямен шекарасында: Беринг
теңізі, Охот, Жапон, Ішкі Жапон, Сары, Шығыс-Қытай, Филиппин.
Оңтүстік-Шығыс Азия аралдары арасындағы теңіздер: Оңтүстік-
Қытай, Ява, Сұлу, Сулавеси, Бале, Ф лорес, Саву, Банда, Серам, Хальмахе ра, Мо
лукк; Аустралия жағалауында: Жаңа-Гвинея, Сүлейман, Коралл, Фиджи,
Тасман; Антарктидадағы теңіздер (кейбір кезде бұларды Оңтүстік мұхитқа
жатқызады): Росса, Амундсена, Белли нсгаузен.
Оңтүстік Америка жағалауында теңіздер жоқ, бірақ үлкен шығанақтар
кездеседі: Аляска, Калифорния, Панама.
Тынық мұхитында жанартау салдарынан пайда болған аралдар көптеп
кездеседі. Олардың көбі маржандар түзіп, ақыр соңында мұхит түбіне кетіп,
ал кейбіруелері өз соңынан маржан сақиналарын қалдырған.
Арал ауданы мен көптігінен Тынық мұхиты жоғары сатыда тұр. Мұхитта
елді аралдарда кездеседі: Жаңа Гвинея (829, 3 мың км²)
және Калимантан (735, 7 мың км²). Өзгеде ірі аралдары және архипелагтары -
Азияда: Командор аралдары, Сахалин, Курил аралдары, Жапон аралдары
(Хонсю, Хоккайдо, Кюсю, Сикоку, Рюк ю аралдары), Тайвань, Хайнань,
Филиппин аралдары (Лусон, Минданао, Самар, Негрос, Палаван, Панай,
Миндоро), Үлкен Зонд аралы (1485 мың км² осы қатарлы Калимантан,
Суматра, Сулавеси, Ява, Банка), Кі ші Зонд аралдары (Тимор, Сумбава,
Флорес, Сумба); Океанияда: Молукка аралдары (Серам, Хальмахера ) , Жаңа
Гвинея, Бисмарк архипилагы (Жаңа Британия, Жаңа Ирландия), Сүлеймен
аралдары (Бугенвиль), Жаңа гебридтер, Жаңа Каледония, Луайоте
аралдары, Фиджи аралдары (Вити-Леву,Вануа-Леву), Ма риана аралдары,
Тувалу, Тонга, Туамоту, Маршалл аралдары, Гавай аралдары (Гавайи), Жаңа
Зеландия (Солтүстік және Оңтүстік а ралдары); Солтүстік Америкада: Әулие
Лаврентия, Алеут аралдары, Александр архипелагы, Шарлотта патшайым
аралы, Ванкувер; Оңтүстік Америкада: Галапагос аралдары, Чили
архипелагы(Чилоэ), Отты Жер (Отты Жер); Антарктидада: Палмер архипелагы,
Оңтүстік Шетланд аралдары.
1.2. Мұхиттың қалыптасу тарихы
Пангея құрлығы мезозой дәуірінде Гондвана мен Лавразияға
ыдырағанда,оны қоршаған Панталассаның ауданы кішірейе бастады. Мезозойдың
соңына қарай Гондвана мен Лавразия бөлініп, олардың бөлінуіне қарай Тынық
мұхиты қалыптаса бастады. Юра дәуірінде тынықмұхиттық бытқыл маңында
мұхиттық төрт тектоникалық тақталар түзілді: Тынық мұхиттық, Құла, Фараллон
және Феникс. Солтүстік-батыс Құла тақтасы Азия құрлығының шығыс және
оңтүстік-шығыс төңірегіне жылжыды. Солтүстік-шығыс мұхиттық тақта Фараллон
Аляска, Чукотка және Солтүстік Американың астына жылжыды. Оңтүстік-Шығыс
тақтасы Феникс Оңтүстік Американың астына сүңги бастады. Бор дәуірінде
оңтүстік-шығыстық Тынық мұхитының мұхиттық тақтасы сол уақыттағы бір болған
Аустра-Антарктикалық құрлық маңының шығысына салдарынан қазіргі Жаңа
Зеландиялық жонның және Лорд-Хау мен Норфолк су асты үстірттерінің кесегі
құрлықтан тебіліп кетті. Кешірек борда Аустра-Антарктикалық құрлықтың
жарылуы басталды. Аустралиялық тақта бөлініп, экваторға жылжи бастады.
Тынықмұхиттық тақта олигоценде бағытын солтүстік-батысқа
ауыстырды. Кешірек миоценде Фаралло н тақтасы екіге бөлінді: Кокос және
Наска. Құла тақтасы солтүстік-батысқа жылжи отырып, толықтай (Тынықмұхиттық
тақтаның солтүстік бөлігімен бірге) Еуразия мен прото-Алеут науасының
астына кетті. Бүгінде тектоникалық тақталар қозғалысы жалғасуда.
Бұл қозғалыстың өзегі орта-мұхиттық риф аймақтары Оңтүстік-
Тынықмұхиттық пен Шығыс-Тынықмұхиттық артулары болып табылады. Бұл аймақтың
батысына қарай Еуразия және Аустралия тақталарының астына жылына 6-10 см
жылдамдықпен қозғалып жатқан ең үлкен Тынықмұхит атты тақта
орналасқан. Тынықмұхиттық тақта батыста Филиппин тақтасын солтүстік-
батысқа, яғни Еуразиялық тақта астыны жылына 6-8 см жылдамдығымен
ығыстыруда. Орта-мұхиттық риф аймақтарының шығысында: солтүстік-шығысында
жылына 2-3 см жылдамдықпен Солтүстік-Америка тақтасы астына қозғалып бара
жатқан Хуан де Фука тақтасы; орталық аймағында солтүстік-шығысқа
бағытталған Кариб литосфералық тақтасы астына қарай жылына 6-7 см
жылдамдықпен жылып жатқан Кокос тақтасы; оңтүстікке қарай шығысқа бағыт
алған Оңтүстік-Америка тақтасының астына қарай жылына 4-6 см жылдамдықпен
қозғалатын Наска тақталары орналасқан.
Құрлықтың су асты жақтаулары Тынық мұхитының 10% аумағын алып жатыр.
Қайраңның бедерінде трансгрессивті жазықтық пен субаэралды қалдықтар
бейнеленген. Мұндай нысандары Ява қайраңында және Беринг
теңізінің қайраңындағы суасты өзен бойындағы тән болып келеді. Корей
қайраңы мен Шығыс-Қытай қайраңында кеңінен тараған жоталы бедер, олар
ағыстан қалыптасқан. Экваториялық-тропикалық қайраңда көбіне кораллды
құрылымдар бар. Антарктикалық қайраңның көп бөлігі 200 м тереңдікте, үсті
бөлшектенген, суасты төбелерінің тектоникалық табиғаты терең
депрессияланған. Солтүстік Америка құрлықтық баурайы суасты шатқалдары
қатты бөлшектенген. Құрлықтық баурайында үлкен суасты каньондар Беринг
теңізінде көп.
Жаңа Зеландияның суасты атырабыда өзіндік материктік құрылымы бар.
Ауданы аралдырынан 10 есе үлкен. Бұл суасты Жаңазеландиялық платоны
Кэмпбелл Чатам және олардың арасындағы Баунки ойпаты құрайды. Барлық
жағынан бұл материктің шекаралас құрлықтық баурай шектейді. Бұл кеш
мезозойлық суасты жотаны Лорд-Хау қамтиды.
Тынық мұхитының батыс атырабында орналасқан өтпелі аймақтар:
Алеуттік, Курил-Камчаттік, Жапон, Шығыс-Қытай, Индонезиялық-Филиппиндік,
Бониндік-Мариандық (мұхиттын ең төменгі нүктесінен — Мариан шығанағы,
тереңдігі 11 022 м), Меланезиялық, Витязевтік, Тонга-Кермадек, Маккуорилік.
Бұл өтпелі аймаққа: шектеулі терең теңіз, окоптар, шекті теңіздер, аралдың
доғаланған түрлері кіреді. Шығыс шетіндегі өтпелі аймақтарда орналасқан:
Орталық-Америкалық және Перуан-Чилилік.
Өтпелі аймақтарға вулканизм және жоғары сейсмикалық құбылыс тән, олар
Тынық мұхиттың шалғай аймағына жер сілкінісі және қазіргі заманғы вулканизм
қалыптастырады. Тынық мұхитындағы өтпелі аймақтар екі эшалон түрінде
көрінеді, ең жастары мұхиттың қыртыс шекарасында орналасқан және одан көп
жетілген мұхит бөлінген және аралдық доғаларда кездеседі.
Амур, Хуанхэ, Янцзы, Меконг және т.б Азияның ірі теңіздері Тынық
мұхитқа жылына 1767 миллион тонна шөгінді алып келеді. Мұндай аллювийдің
барлығы мұхит алабында қалып қояды. Юкон, Колорадо,
Колумбия, Фрейзер, Гуаяс секілді Американың ірі теңіздері Тынық мұхитына
380 миллион тонна шөгінді алып келеді және салмақталған заттың 70—80 %
мұхитқа толығымен құйылады, қайраңының шағын ені осының әсерінен
қалыптасқан.
Тынық мұхит жылы кең таралған қызыл балшық, әсіресе солтүстік жарты
шарда. Бұл мұхит бассейндерінің үлкен тереңдігіне байланысты. Тынық мұхит
Солтүстік және Оңтүстік белдеулерде орналасқан, кремнийлі радиоляриялар
шөгінділері анық экваторлық белдікте екенін білдіреді, сондай-ақ екі
кремнийлі диатомдар балдырлардың аймағы да бар.
Мұхиттың барынша тұздылығы салыстырмалы жауын-шашынның қарқынды
булануымен сәйкес келетін экваторлық және тропикалық аймаққа тураланады
(барынша 35, 5—35, 6 ‰ дейін). Тұздылық суық ағымның әсерінен мұхиттың
шығысына қарай төмендейді. Жауын-шашынның молдығы мұхит суының тұздылығын
азайтады, әсіресе экваторда, батыс айналым аймағы мен субполяр ендігінде.
Тынық мұхитының оңтүстігіндегі мұз антарктикалық аудандарда, ал
солтүстіктегісі тек Беринг, Охота теңіздерінде және де аздап Жапон
теңізінде де түзіледі. Алясканың оңтүстік жағалауынан наурыз-сәуір
айларында 48—42°с. ш. болатын мұзтаудың біразы тасталады. Солтүстік
теңіздер қалқыма мұздарды солтүстік аудандарға жеткізеді, әсіресе Беринг
теңізі. Антарктикалық көпжылдық мұздар шекарасы 60—63° о. ш. дейін жетеді,
ал мұзтаулар 45° с. ш. дейі жетіп, солтүстікке дерлік таралады.
Тынық мұхитын су массасын шалағай, шалағай аралық, терең және түпкі
деп бөледі. Тынық мұхиты шалағай су массасы 35-100 м және тропика суларына
тән тұздылығымен, тығыздылығымен, температурасының салыстырмалы
тегістілігімен, сипатының құбылғыштығымен, климаттың мерзімді мусымдығымен
ерекшеленеді. Бұл су массасы су үсті жылуалмасумен, салыстырмалы
тұнбалармен, булану және қарқынды аралсумен анықталады. Шалағай аралық су
массасына азда болса тиісті. Субтропика мен суық енділікте бұл су массалары
жарты жыл шалағай, жарты жыл шалағай аралық болады. Әртүрлі климаттық
аймақтарда олардың шекаралары 220 мен 600 м арасында теңселіп тұрады.
Шалағай аралық су 13-18 °C-тан (тропик пен субтропикте) 6—13 °C дейін
(қоңыржай аймақта) тығыздығы және тұздылығымен ерекшеленеді. Шалағай аралық
су жылы климатта тұзды шалағай судың төмендеуімен түзіледі.
Орташа және жоғарғы енділікте аралық су массасының температурасы
3—5 °C, ал тұздылығы 33, 8—34, 7 ‰ болады. Аралық массаның төменгі шекарасы
900-1700 м тереңдікте болады. Терең су массасы Антарктикалық сулардың
төмендеуі мен Беринг теңізі суының қазашұңқырлармен ағу нәтижесінде
түзіледі. Түпкі су массасы 2500-3000 м тереңдікте. Олар төмен
температурасымен (1—2 °C) және бікелкі тұздылығымен (34, 6—34, 7 ‰)
ерекшеленеді. Бұл сулар антарктика шельфінде қатты суу нәтижесінде
түзіледі. Олар біқалыпты ағып, барлық батуларды толтыра отырып мұхит
орталлық үстіртінің өткеліне көлденең Оңтүстік Перу арқылы солтүстік
қазаншұңқырлар түбіне жетеді. Өзге мұхиттармен салыстырғанда Тынық
мұхитының оңтүстік бөлігіндегі түпкі сулар еріген оттегінің аздығымен
ерекшеленеді. Түпкі су терең сумен бірге Тынық мұхитының барлық көлемінің
75% құрайды.
1.3. Флора және фауна
Әлем мұхиттарының биомассасының 50% Тынық мұхитының еншiсiнде.
Мұхиттағы өмiр ағыл-тегiл және қилы, әсiресе маржан рифтар және мангр
тоғайларымен шұғылданатын Аустралия, Азия жиекте рiндегі тропиялық және
субтропиялық аймақтарда. Тынық мұхитының фитопланктоны 1300 жуық
микроскопиялық бір жасушалы балдырлардан тұрады. Бұлардың жартысына жуығы
перидинея түріне, ал одан азырақ бөлігі диатомея түріне жатады. Таяз су
және Апвелинг аймақтарында өсімдіктер өте көп. Тынық мұхитының су асты
өсімдіктері 4 мың балдыр түрінен 29 гүлді түрлеріне дейін жетеді. Тынық
мұхитының шамалы және салқын аймақтарында бурыл балдырлары жаппай жайылған,
әсіресе ламинария тобынан, Оңтүстік аймақтарында тіпті 200 м жететін осы
топтың алып балдырлары да кездеседі. Тропикті айммағында риф түзуші ағзалар
болатын маржан полиптарымен қатар фукус, ірі жасыл, танымал қызыл балдыр
кең таралған.
Тынық мұхитының жануарлар түрінің әлемі өзге мұхиттағыға қарағанда 3-
4 есеге бай, әсіресе тропика суларында. Индонезия теңіздерінде балықтың 2
мың түрі, солтүстік теңіздерінде 3 мыңға жуық түрлері бар. Мұхиттың тропика
аймақтарында моллюскалардың 6 мыңға, ал Беринг теңізінде 200 жуық түрі
таралған. Тынық мұхитының жан-жануарларына тән ерекшелік олардың жүйелік
тпотары мен эндемимзмінің көнелігі. Тынық мұхитында теңіз кірпілері мен
семсеқұйрықтардың көне түлерінің көбісі, өзге мұхиттарда
(мысалы, Иордан, Гильбертидия) қалмаған балықтардың кейбір көне
түрлері, лосось балығы тобының барлық түрі Тынық мұхитында қалған.
Эндемикалық сүтқоректілердің түрлері: теңіз мысығы, дюгонь,
сивуч, теңіз қамасы. Тынық мұхитының көптеген жан-жануарларына алыптық тән
қасиет. Мұхиттың солтүстік бөлігінде алып мидия мен устрицалар танымал,
экватор аймағында салмағы 300 кг жететін ең ірі моллюсктің екі жармалы түрі
тридакна тіршілік етеді. Тынық мұхитында көбінесе ультраабиссальді жан-
жануар басым. Олардың 45 түрі судың төмен температурасы мен 8,5 м
тереңдігінде, 70% эндемиктер. Осы су астында жалғыз қорек болатын топрақты
азық қылуға икемді, аз қозғалатын голотурия тірішілік етеді.

2. Тынық мұхит аралдары

Мұхит Аралдары – Тының мұхиттың орталығы және оңтүстік-батыс
бөлігіндегі аралдары тобы (10 мыңдай). Жері 1,26 млн км². Аралдар Солтүстік
жарты шардың субтропиктік (28° 25’ солтүстік ендік) және Оңтүстік жарты
шардың қоңыржай ендіктері (52° 30’ оңтүстік ендік) аралықтарында
орналасқан. Ең ірі аралдары Жаңа Гвинея мен Жаңа Зеландия мұхит аралдары
жерінің 80%-ын қамтиды. Бүкіл құрлықты дүние бөліктеріне бөлгенде мұхит
аралдары Австралиямен қосылып айтылады. Халқы (Австралиясыз) 8 млн-дай
(1971).
Мұхит аралдары Меланезия (батыстағы ең ірі аралдар), Микронезия
(Меланезиядан солтүстіктегі ұсақ аралдар), Жаңа Зеландия және Полинезияға
(қалған ұсақ аралдарының бәрі) бөлінеді. Рельефі және геологиялық құрылысы.
Батыс Микронезия, Меланезия және Жаңа Зеландия аралдарының рельефі таулы,
тілімделген. Ең биік жері Жаңа Гвинеядағы Джая тауы 5029 м. Шығыс
Микронезия мен Полинезия аралдары шағын, аласа маржанды атоллдар. Мұхит
аралдарының атоллдар. Мұхит аралдарының оңтүстік-батыс бөлігі (Меланезия
және Жаңа Зеландия) қазіргі тектоникалық қозғалыстар мен вулканизм күшті
байқалған мезозой және қайназой қатпарлық зоналарына жатады. Мұхит
аралдарының бұл бөлігі гранит интрузиялары жарып өткен әр түрлі кристалдық
және шөгінді жыныстардан құралған. Микронезия, Полинезия және Гавай
аралдары вулкандық жыныстардан, кей жерде әк тастардан құралған. Вулкандық
жыныстардан бұл ауданда басымы – базальт. Вулкандық аралдарға Гавай, Самоа,
Маркиз, Кук (Оңтүстік), Тубуаи, Пасха т.б., маржанды аралдарға Маршалл,
Каролин, Гилберт, Эллис, Токелау, Кук (Солтүстік), Феникс, Лайн, Туамоту,
Науру, Ошен және басқа ұсақ аралдар жатады. Пайдалы қазбалардан маңыздылары
– никель рудалары (Жаңа Каледония), фосфат (Науру және Рождество аралдары),
мұнай (Жаңа Гвинея), алтын (Жаңа Гвинея, Фиджи), көмір (Жаң Зеландия), мыс
(Бугенвиль).
Туамоту, Паумоту – Тынық мұхиттағы 78 маржанды аралдар мен рифтерден
құралатын топарал. Франциялық Полинезияның құрамына кірді. Аумағы 810шаршы
километрге тең. Ең ірі аралдары- Рангироа мен Факарава. Климаты- тропиктік
пассатты. Жылдық жауын шашын мөлшері 1500- 2200 мм. Үлкен аралдарында
көбінесе- панданустар, баньяндар, кіші аралдарда – бұталар басым өседі.
Кокос пальмас, нан ағашы, банан плантациялары бар. Мал шаруашылығы, балық
аулау, меруерт жинау дамыған. Басты қаласы- Ротоава. Атолл- Тайяро
биосфералық қорыққоры бар. Топаралды 1606 жылы португал теңізшісі П.Кирос
ашқан.
Арал ауданы мен көптігінен Тынық мұхиты жоғары сатыда тұр.
Мұхитта елді аралдарда кездеседі: Жаңа Гвинея ( 829, 3 мың км²)
жәнеКалимантан (735, 7 мың км²);
Ірі аралдар: Үлкен Зонд аралы (1485 мың км²) Калимантан, Суматра,
Сулавеси,Ява,Банка).
Өзгеде ірі аралдары және архипелагтары: Жаңа Гвинея аралдары (Жаңа
Гвинея, Йос-Сударсо), Жапон аралдары (Хонсю, Хоккайдо, Кюсю, Си коку),
Филиппин аралдары (Лусон, Минданао, Самар, Негрос, Палаван, Панай,
Миндоро), Жаңа Зелендия (Оңтүстік және Солтүстік араладары), Кіші Зонд
аралдары (Тимор, Сумбава, Флорес, С умба), Сахалин,Молукка аралдары
(Серам, Хальмахера),
2.1. Меланезия
Меланезия (көне грекше: μέλας – қара + νῆσος – аралдар) — Тынық
мұхиттағы негізгі арал топтарының бірі. Солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа
қарай 5000 километрге созылып жатыр. Басты аралдары мен арал топтары: Жаңа
Гвинея, Бисмарк топаралы, Сүлеймен (Соломон) аралдары, Жаңа Гебрид
топаралы, Жаңа Каледония, Фиджи. Меланезия аралдары — Ұлыбритания, Франция,
Австралия Одағының басқаруындағы және қамқорлығындағы аумақ. Фиджи —
тәуелсіз мемлекет. Жаңа Гвинеяның батыс бөлігі (Батыс Ириан) Индонезияның
құрамына кіреді. Жалпы ауданы 1 миллион километр квадрат шамасында.
Меланезия аралдарының ірілері материктік, ұсақтары жанартаулық жолмен пайда
болған. Олар альпі геосинклинальдық белдеміне кіреді. Күшті қатпарлануға
ұшыраған гнейс, кристалдық тақтатас, әктас және гранит интрузиялары кеңінен
таралған. Аралдардың басым бөлігінің жер бедері таулы. Ең биік жері Жаңа
Гвинеядағы Джая тауы (5029 метр). Климаты экваторлық және субэкваторлық,
оңтүстік аралдарда тропиктік. Орташа айлық температурасы жыл бойы тұрақты
дерлік: ең ыстық ай — ақпанда 25 — 28°C, ең салқын ай — тамызда 21 — 23°С.
Жылдық жауын-шашынның орташа мөлшері таулардың терістік беткейлерінде 700 —
900 миллиметр, қалған бөлігінде 1000 — 2000 миллиметр. Ең ірі өзені — Жаңа
Гвинеядағы Флай (ұзындығы 800 километр). Экваторға таяу жатқан солтүстік
аралдарда ылғалды тропиктік қалың ормандар өседі (нан ағашы, қауын ағашы,
пальма түрлері, тағы басқа). Орталық және оңтүстік аралдарда муссондық
ормандар мен саванналар бар. Жануарлар дүниесі австралиялық түрлерге ұқсас
(қалталы сүтқоректілер, казуарлар, жұмақ құстары, тағы басқа). Байырғы
халқының басым көпшілігі (23) папуастар және меланезиялықтар (14).
Тұрғындары егіншілікпен, балықшылықпен, мал шаруашылығымен, және ағаш
дайындау, маржан жинау кәсіптерімен айналысады. Түрлі түсті металл кендері
өндіріледі.
Жаңа Гвинея (индонезияша Papua, ағылш. New Guinea) — Тынық мұхиттың
батысындағы арал. Меланезия топаралына кіреді. Үлкендігі жағынан Жер
шарындағы Гренландиядан кейінгі екінші арал. Ауданы 829 мың км²
. Австралиядан Торрес бұғазы бөліп тұр.
Аралдың орталық бөлігінде батыстан шығысқа қарай Орталық таулар
созылып жатыр (абсолютiк биіктігі 5030 м, Джая тауы), ал солт-нде
Жағалаулық таулар (абсолютiк биіктігі 4103 м, Бангета тауы) орналасқан.
Оңтүстік бөлігі ойпатты кең жазық, абсолюттік биіктігі 100 м-ден аспайды,
оңтүстік-батысы — батпақты. Солтүстік жартысының климаты — экваторлық,
оңтүстігінде — субэкваторлық. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері жазықта
1000 мм, таулы аймақтарда 4000 мм-ге дейін жетеді. Биікт. 4000 м-ден асатын
тауларда мұздықтар қалыптасқан. Өзендері ұзын, суы мол
(Мамберамо, Сепик, Дигул, Флай), кеме жүзуге қолайлы. Ылғалды тропиктік
орман өседі. Оңт-нде саванна кездеседі. Ормандарда папоротник, лавр, мирта,
қылқан жапырақты ағаштар өседі. Жануарлары — кенгуру, қалталы борсық,
крокодил. Аралдың батыс бөлігі Индонезияның территориясына (Батыс Ириан),
шығысы Папуа — Жаңа Гвинея мемлекетінің территориясына енеді. Аралдың
тұрғылықты халқы — папуастар мен меланезиялықтар. Негізгі кәсібі —
егіншілік. Негізінен, батат, жүгері өсіреді. Кокос пальмасы, какао, кофе,
каучук гевеясы плантациялары бар. Мұнай, күміс, алтын, көмір өндіріледі.
Балық аулау кәсібі дамыған. Ірі қалалары: Порт-Морсби, Маданг (Папу а — Жаңа
Гвинея), Соронг, Джаяпура (Индонезия). Жаңа Гвинея аралында
европалықтардан алғаш рет 16 ғ-дың 1-жартысында португал саяхатшылары болып
қайтты. Аралды орыс ғалымы Н.Н. Миклухо-Маклай (1846 — 1888) зерттеген.
Материктің солтүстік бөлігі Сахарамен бірге Голарктика
зоогеографиялық облысының Жерорта теңіздік кіші облысына, қалған бөлігі
фаунасының ерекше байлығымен ерекшеленетін Эфиоп облысына кіреді. Дегенмен
материкте айқын зоогеографиялық шекаралар білінбейді және Африканың жеке
аудандарының фауналарындағы айырмашылығы негізінен қәзіргі ла ндшафтық
айырмашылықтарға байланысты болады. Материктің солтүстік бөлігінің фаунасы
көп жағдайда Оңтүстік Европа мен Батыс Азияның фаунасына жақын келеді.
Атластың қуаң аудандары мен Сахараны суды көп қажет етпейтін немесе суды
жәнетамақты ұланғайыр алыс жерлерден іздеп табатын жануарлар мекендейді.
Бұларәр түрлі бөкендер: бубал, мендес және басқалар. Сондайақ солтүстік
Африка бұғысы, мapaл, ал жыртқыштардан – жолақ қорқау, шие бөрі, шөл
түлкісі фенек, жабайы мысықтар мекендейді. Саваннадан шөлге арыстандар
келеді. Атлас тауларында маимылдың Оңтүстік Испанияда да мекендейтін сол
кішкентай түрі (құйрықсыз мaнaн) тіршілік етеді. Кемірушілер көп (қояндар,
қосаяқтар), жабайы кроликтер, жайранның бip түрі кездеседі. Бауырымен
жорғалаушылар, әсіресе кесірткелер: шөл ешкіемері, геккондар, тікен қүйрық
қаптап жүреді. Бұл өңірге жыландардан құм әбжыланы, сұр жыланның түрлері,
Африка кобрасы тән.
Cолтүстік Африканың шөлі мен шөлейтін африка түйеқұсы, дуадақ,
бозторғай, ал Атлас тауларын тау құры, қара күшіген, қарақұс, тоты құс,
акбас сип, қозықұмай (бұл кұстар оңтүстік Епропада да кең тараған)
мекендейді. Өзендері мен көлдерінде қоқи қаз, бірқазан, ләйлек, құтан
тіршілік етеді. Cолтүстік Африканың сипатты кұсы ақсары сандуғаш , ол
ормандар мен бақтарға, сондайақ тауларда айтарлықтай биікте ұялайды.

Көптеген аудандарда, әсіресе экватордан шығыста және оңтүстікте
саванналар мен далаларда африканың жабайы жылқысы – зебр т.б. тараған. Оны
әр түрлі бұйымдар жасауға пайдаланатын мықты, әрі сұлу терісі үшін аулайды.
Кейбір жерлерде қoлғa үйретілген зебр жылқы орнына күш көлік ретінде
жүреді, өйткені оларға цеце шы6ыны ешқандай зиян келтіре алмайды. Кей
жерлерде африка пілдері сақталган. шынтуайтқа келгенде бұл жануарларды
бағалы азуы үшін ғана жойып жіберген, ал көптеген aудaндаpда олар мүлде
құрып кеткен. Казіргі кезде бүкіл Африка жерінде пілдерді аулауға тыйым
салынған, бірақ бұл тыйымды көбінесе шетелдік туристер – аңшылық
экзотикасын жақсы көретіндер жиі бұзады. Қазір пілдер адам аз тұратын таулы
облыстарды мекендейді, әсіресе Эфиоп тау қыратында көптеп кездеседі. Пілдер
бұдан басқа, Шығыс және Оңтүстік Африка қорықтарының тирриторияларында
тіршілік етеді. Кұрып бітуге айналған жануарлардың қатарына бір кездері
материктің шығыс және оңтүстік бөліктерін мекендеген мүйізтұмсықтар жатады.
Африка мүйізтұмсығы қос мүйізді болады және ол екі түрге ақ пен қараға
бөлінеді. Ақ мүйізтұмсық қазіргі осы тектестердің ішіндегі ең ірісі,
ұзындығы 4 м дейін жетеді. Бұл күнде олар тек қорықтарда ғана сақталған.
Африканың әр түрлі бөліктеріндегі өзендep мен көлдердің жағаларын
мекендейтін бегемоттар барынша кең тараған . Осы жануарларды, сондайақ
жабайы шошқаларды еті мен терісі үшін аулайды. Шөп қоректі жануарлар
көптеген жыртқыштарға жем болып табылады. Африканың саванналары мен
шөлейттерінде арыстандар мекендейді. Олар екі түрге берберлік және
сенегалдық болып бөлінеді. Берберлік арыстандар экватордан солтүстікке
қapайғы аймақта, ал сeнегалдық, apыстандаp материктің оңтүстік бөлігін
мекендейді. Мұның алғашқысы түгелдей дерлік құрып бiткен. Арыстандар ашық
жерлерді қалайды да ормандарға кіриейді десе де болады. Мұнда қорқау
қасқыр, шие бөрі, қабылан, гепард, қарақал, сервал кең тараған. Виверра
тұқымдарының бірнеше өкілдері кездеседі.
Папуа — Жаңа Гвинея
Папуа — Жаңа Гвинея тәуелсіз мемлекеті — Тынық мұхиттың оңтүстік-
батыс бөлігінде орналасқан. Ел аумағы құрамына Жаңа Гвинея аралының шығыс
бөлігі, Бугенвиль және Бука аралдары (Соломон
аралдары), Луизиада және Бисмарк ар хипелагтарының аралдары кіреді.
Жер аумағы 462840 км². Халқы 5 млн. (2001). Астанасы – Порт-Морсби қаласы
Ресми тілі – ағылшын тілі, пиджин, моту тілдері де қолданылады.
Тұрғындарының 50%-ы протестанттар, 22%-ы католиктер, қалғандары жергілікті
дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанады.
Мемлекет басшысы – Ұлыбритания монархы тағайындайтын жергілікті
генерал-губернатор.Үкімет басшысы – премьер-министр. Жоғарғы заң шығарушы
органы – Ұлттық парламент. Әкімшілік жағынан 19 провинцияға және 1
астаналық округке бөлінеді. Ұлттық мейрамы – Ұлт күн – 16 қыркүйек (1975).
1975 жылдан БҰҰ-ға мүше. Ақша бірлігі – кина.
Ел аумағы негізінен таулы, қыратты. Жағалау бойындағы ойпаттар мен
жайпақ тау бөктерлері тау сілемдерін құрайды. Кейбір тау жоталарының
биіктігі 3000 – 4000 м. Елдің ең биік нүктесі – Вильгельм тауы (4509 м).
Климаты субэкваторлық және ылғалды. Жылдық орташа температура 25 – 28ӘС.
Жауын-шашынның орташа мөлшемі жазық жерлерде 1000 – 4000 мм, таулы жерлерде
одан да көп. Тайфун дауылы жиі болып тұрады.
Негізгі ірі өзендері – Раму, Сепик және Флай.
Елдің үштен екі бөлігін орман алқабы алып жатыр.
Өсімдік әлемі бай, әр түрлі. 1000 – 2000 м биіктікте қылқан жапырақты орман
басым. Аралдың оңтүстігінде эвкалипт және акация а ғаштары, жағалауларда
саго пальмасы мен қант қамысы өседі.
Жан-жануарлар дүниесін негізінен бауырымен жорғалаушылар,
құстар (500-ге жуық түрі) және жәндіктер құрайды. Крокодил, улы
жыландар, геккондар көп кездеседі. Казуарлар , тотықұстар,
тәжтұмсықты өгершіндер, күрке және бейіш құстары кең тараған.
Ехидна, проехидна, кенгуру, валлаби , жабайы ит – динго, кускустар,
қалталы борсық, жүнқұйрықтар, т.б. мекен етеді.
Негізгі табиғи қорлары: алтын, күміс, мыс, кобальт,
никель, кварц, хромит кені, мұнай, табиғи газ, ағаш.
Австронезийліктердің (меланезийліктердің) алғашқы қоныстары б.з.б. 3-
мыңжылдықта пайда болған. Жаңа Гвинея аралын 16 ғасырдың 1-жартысында
португалдар ашты. Жергілікті тұрғындардың африкалықтармен ұқсастығына
байланысты арал осылай аталды.
1828 ж. Голландия аралдың батыс бөлігін өз меншігі деп жариялады.
1862 ж. аралдың бұл бөлігі Индонезия қарамағына өтті.
1884 ж. Жаңа Гвинея аралының оңтүстік-шығыс бөлігі Ұлыбританияның
протекторатына айналды, ал солтүстік-шығыс бөлігін Германия басып алды.
1906 ж. Австралия неміс протекторатының жерін басып алды.
Аралдың Жаңа Гвинея деп аталатын бұл бөлігі 1920 ж. Ұлттар лигасының
мандатты аумағы ретінде Австралия Одағына берілді.
1946 ж. мемлекет БҰҰ қамқорлығындағы аумаққа айналды.
1973 ж. желтоқсанда Папуа — Жаңа Гвинея ел ішінде өзін-өзі басқару құқығын
алды.
1975 ж. тәуелсіздік жариялап, Ұлыбритания Достастығына мүше болып кірді.
Экономикасының негізгі саласы – ауыл шаруашылығы мен тау-кен өнеркәсібі.
Басты ауыл шаруашылық дақылдары: кофе, какао, банан, коко с пальмасы,
каучук өсімдігі. Жүгері, маниок, я мс, батат, таро, қант құрағы өсіріледі.
Ет өндірісі үшін мал ш. жолға қойылған. Балық кәсіпшілігі жақсы
дамыған. Тау-кен өнеркәсібінде алтын, күміс, мырыш, мыс өндіріледі.
Экспортқа кофе, какао бұршағы, пальма майы, шай, какос жаңғағы,
каучук, алтын, мыс кентасы, шикі мұнай, ағаш шығарады. Сырттан машина және
көлік жабдықтары, азық-түлік сусын, темекі, өнеркәсіп тауарлары, химия
өнеркәсібі өнімі, минералдық отын әкелінеді.
Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлшемі 2390 АҚШ долл. (1997).
Негізгі сауда серіктестері: Аустралия, АҚШ, Ұлыбритания, Жапония,
Германия, Сингапур, Оңтүстік Корея.
Фиджи Аралдары Республикасы — Мұхиттық аралдарда, Тынық Мұхиттың оңт.-
батыс бөлігіндегі Фиджи аралдарына орналасқан мемлекет. Аумағы 18333 км2.
Халқы 796 мың (1998). Халқының негізін фиджиліктер (меланезиялықтар мен
полинезиялықтар – 49%), үнділер (46%), еуропалықтар (2%) құрайды. Ресми
тілі – ағылшын. Дінге сенушілердің 53%-ы – христиандар, 38%-ы – индуистер,
8%-ы – мұсылмандар. Мемлекет басшысы – президент. Үкімет басшысы – премьер-
министр. Заң шығарушы органы – қос палаталы парламент (Сенат пен Өкілдер
палатасы). Астанасы – Сува қаласы. Ұлттық мейрамы – Тәуелсіздік күні 10
қазан (1970). БҰҰ-ның мүшесі (1970). Ақша бірлігі – Фиджи долл. Фиджи
топаралы 300-ден астам үлкенді-кішілі аралдардан құралады (150-не адамдар
қоныстанған). Олардың ішіндегі ең ірілері – Вити-Леву мен Вануа-Леву. Фиджи
аумағының 80%-ын қамтиды. Аралдардың көпшілігі жанартаутекті, жер бедері
таулы (ең биік жері – 1322 м), жағалауларында маржанды рифтер мол. Климаты
тропиктік, мұхиттық, ылғалды, дауылдар жиі соғады. Орташа айлық темп-расы
25 – 28(С; жылдық жауын-шашын мөлш. 1700 мм-ден шығысындағы таулы
беткейлерде 3500 мм-ге дейін жетеді. Ылғалды тропиктік ормандар мен
саванналар басым. Тропиктік ормандарда ағаштардың көптеген бағалы түрлері
өседі. Жануарлар дүниесінде сүтқоректілердің үлесі тым аз, керісінше
құстардың көптеген түрлері тіршілік етеді. Аралдар жағалауларында тар
аккумулятивті жазықтар созылып жатыр. Ең ірі өзендері – Рева (100 км
жерінде кеме қатынасы бар), Ваинимбука, Мба, Сингатока Вити-Леву аралында.
Б.з.б. 1500 жылдар шамасында Фиджи аралдарына полинезиялық,
кейіннен меланезиялық тайпалар қоныстана бастаған. 1643 жылы Фиджи
аралдарын голландиялық теңіз саяхатшысы Абель Тасман ашқан кезде жергілікті
халық әлеум.-экон. дамуы жағынан алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырау
сатысында болды. 1774 жылы аралдарды ағылшындық теңіз саяхатшысы Дж.
Кук зерттеді. 1835 жылы аралдарға ағылшындардың алғашқы тобы келіп
қоныстанып, 1874 жылы Ұлыбритания отарына айналдырылды. 1875 – 76 жылы
көсемдердің басшылығымен жергілікті тайпалар ағылшын отаршылығына қарсы
көтеріліс жасады. 1879 жылдан бастап Фиджиге қант плантацияларында жұмыс
істеу үшін Үндістаннан жұмысшылар әкеліне бастады. 1966 ж. ұлт-азаттық
қозғалыстың қысымымен жергілікті халық құқықтарын елеулі түрде
кеңейткен конституция қабылданды. 1970 жылы Фиджи Британ Достастығының
шеңберінде тәуелсіздікке ие болды. 1987 жылғы әскери төңкерістің
нәтижесінде билік әскерлердің қолына көшті. Ген.-губернатор қызметі
жойылды. Фиджи республика болып жарияланып, Достастықтың құрамынан
шықты. 1997 жылы нәсілдік кемсітушілікке байланысты конституция ережелеріне
өзгерістер енгізілген соң қайтадан Достастық құрамына қабылданды.
Фиджи – аграрлы мемлекет, Мұхиттық аралдардағы экон. жағынан неғұрлым
дамығандарының бірі. Экономикасында жетекші рөлді шетелдік капитал
(негізінен австралиялық) атқарады. Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы
мөлш. жылына 2440 АҚШ долларына тең (2003 ж.). А. ш. үшін ел аум-ның 14,2%-
ы пайдаланылса, ормандар 64,9%-ды құрайды. Экономикасының негізгі саласы –
егіншілік. Негізгі тауарлық дақылдарға қант құрағы, кокос пальмасы (жылына
0,2 млн. т жаңғақ жиналады) жатады. Сондай-ақ какао, темекі, күріш,
кассаву, таро, банан, ананас өсіріледі. Балық аулау, ірі қара мал, ешкі,
шошқа өсіру дамыған. Өнеркәсіп орындары негізінен а. ш. шикізаттарын
өңдеумен (қант, копра мен кокос майын өндіру, күріш ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.