Бейнелеу өнерін оқытудың негізі
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІН ОҚЫТУДЫҢ НЕГІЗІ
1.1 Қазақстан бейнелеу өнері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Бейнелеу өнері саласындағы кескіндеме өнерінің даму тарихы ... ... ... .8
2 Бейнелеу өнерінен әңгіме сабақтарын жүргізу әдістемесі
2.1 Қазақстан суретшілерінің шығармашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.2 Қазақстан суретшілірінің шығармашылығының жанрлары мен тақырыптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.3 Кескіндеме өнерін оқытудың жас ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.4 Табиғат көріністерінің түрлі.түрсті бояудағы кампозициясы ... ... ... ... ..36
2.5 Сабақтан тыс кескіндеме үйірме жұмыстарын ұйымдастыру және сабақ жоспарын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІН ОҚЫТУДЫҢ НЕГІЗІ
1.1 Қазақстан бейнелеу өнері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Бейнелеу өнері саласындағы кескіндеме өнерінің даму тарихы ... ... ... .8
2 Бейнелеу өнерінен әңгіме сабақтарын жүргізу әдістемесі
2.1 Қазақстан суретшілерінің шығармашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.2 Қазақстан суретшілірінің шығармашылығының жанрлары мен тақырыптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.3 Кескіндеме өнерін оқытудың жас ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.4 Табиғат көріністерінің түрлі.түрсті бояудағы кампозициясы ... ... ... ... ..36
2.5 Сабақтан тыс кескіндеме үйірме жұмыстарын ұйымдастыру және сабақ жоспарын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
Кескіндеме өнер әлеміндегі орасан зор, өзіне еліктіріп әкететін, сиқырлы аймақ. Ол адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтан бұрынғы ата-бабаларымыздың үңгірлерінде дүниеге келді. Сан ғасырлар бойынша суретшілердің басшылыққа алған идеялары, олардың ұмтылыстары өзгеріп отырады, бір стильдің орнын екінші стиль басты, бірақ бәрібір кескіндеме жасап дами берді.
Қазақстан суретшілірінің таңдамалы шығармалары өмірді терең түсіну арқылы оның поэтикалық көрінісін білумен ерекшеленді. Мұндай жұмыстар қатарына акврель бояуымен салынған Ә.Қастеевтің «Қазақ жерінде», Е.Сидоркин, Ш.Кенжебаевтың графикалық шығармалары, С.Мәмбеев, Қ.Телжанов, М.Кенбаев және басқа суретшілердің кескіндемелік жұмыстары Қазақстан Республикасының кең даласында болып жатқан өзгерістерді паш етті.
. Оқушыларға эстетиалық тәрбие мен көркемдік білім беру процесінде пән мұғалімдерінің практикалық бағдарламаларының мол болуы белгілі дәрежеде ықпал етеді. Біздің елімізде мектептегі жас ұрпақты ғылыми-техникалық прогресспен қазіргі мәдениеттің дамуына сай өмірге дайындау талап етіледі.
Тәрбие берудің жалпы мақсаттарына сәйкес мектепте бейнелеу өнерін оқыту мынадай мақсаттарды көздейді:
- Қоғамның жан-жақты дамыған белсенді мүшесін дайындау. Орта мектепте бейнелеу өнерін оқыту жалпы білім беру мақсатын көздейді. Жалпы білім беретін мектепте математиктер, композиторлар дайындау сияқты суретшілерді дайындайды. Бұл арнаулы оқу орнының міндеті. Мектептегі әрбір пән бірлесе отытып, оқушыларды жан-жақты гармониялық дамуын қамтамасыз етеді. Кейбір мектептерде суретшілер дайындайды, сондықтан көркемдік білім негіздерін меңгерудің қажеті жоқ деп көрсетеді. Адам бейнелеу сауаттылығының негізін меңгермесе, өнерді бағалауға да түсінуге де үйрене алмайды. Эстетикалық тәрбие беру процесінде мемлекеттің даму жолындағы замандастардың еңбегінің әсемдігін көрсету маңызды орын алады.
- Оқушылардың дүние танымын қалыптастыру негізінде эстетика және көркемдік тәрбие беру. Эстетикалық тәрбие дегеніміз оқушылардың қоғамдағы, ғылымдағы, өнердегі, табиғаттағы әсемдік қабілетін толық қабылдау, тәрбиелеу болып табылады. Эстетикалық тәрбиенің мәні әрбір адамның әсем өмір сүруіне әсемдікті жан-жақты қырынан көре білуге эстетикалық тәрбие беру процесінде адамдардың сезімі, талғамы, көзқарасы, идеясы қалыптасқан. Мектептің міндеті эсетикалық тәрбиенің әр түрлі әдістері арқылы бала жүрегі мен сезіміне әсер етуі эстетикалық тудыру творчестваның арттыру белсенділігі болып табылады.
Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру, олардың көркемдік білімге дейін көтеру мәселесі бүгінгі таңда айрықша мәнге ие болып отыр. Қазіргі уақытта халықпен өнерге деген ынта ықыласы анағұрлым артты. Халықтың творчествасын жаңғыртып одан әрі дамыту бүгінгі күннің көкейкесі мәселесі болып табылады. Бұл орайда жазатын сәндік қолдаңбалы өнерінің мәнімен алатын орны ерекше. Эстетикалық талғам ерекшеліктерінің бірі – адамның тарихи мұраты халық өнеріне көз қарасының өзі өмір тәжірибесінің атасы жатуда.
Өнер мектеп өмiрiнiң алғашқы күнiнен бастап-ақ баланың әлемге көзқарасын қалыптастыру құралы ретiнде, әлемдi бiртұтас эстетикалық жағымды мәнiмен қабылдауға, бағалауға және ассоциациялауға, яғни оймен байланыстыруға, бейнелi ойлауға үйретiп, көркемдік білім, біліктілігін дамытады. Әсемдікке баулып, өнер шығармаларын әсерлі сезініп, түсінуін және оны толқыныспен қабылдауын қалыптастырады.
Аңдау, аңғару түріндегі ойлау машығына жақындау көркемдік таным әрекетінің өзіндік бір ерекшелігін өрісі ашылмай-ақ жеде қабыл нәтежиесі ғана көрінетін ой қисынымен кәдімгі сыршылдық сезім бірлігін іздеу керек. Логикалық тыныс, сезімдік сипат қашанда жаратылыс құбылысын суреткер санасы байта қорытып, келісті мүсіндеген бейне
Қазақстан суретшілірінің таңдамалы шығармалары өмірді терең түсіну арқылы оның поэтикалық көрінісін білумен ерекшеленді. Мұндай жұмыстар қатарына акврель бояуымен салынған Ә.Қастеевтің «Қазақ жерінде», Е.Сидоркин, Ш.Кенжебаевтың графикалық шығармалары, С.Мәмбеев, Қ.Телжанов, М.Кенбаев және басқа суретшілердің кескіндемелік жұмыстары Қазақстан Республикасының кең даласында болып жатқан өзгерістерді паш етті.
. Оқушыларға эстетиалық тәрбие мен көркемдік білім беру процесінде пән мұғалімдерінің практикалық бағдарламаларының мол болуы белгілі дәрежеде ықпал етеді. Біздің елімізде мектептегі жас ұрпақты ғылыми-техникалық прогресспен қазіргі мәдениеттің дамуына сай өмірге дайындау талап етіледі.
Тәрбие берудің жалпы мақсаттарына сәйкес мектепте бейнелеу өнерін оқыту мынадай мақсаттарды көздейді:
- Қоғамның жан-жақты дамыған белсенді мүшесін дайындау. Орта мектепте бейнелеу өнерін оқыту жалпы білім беру мақсатын көздейді. Жалпы білім беретін мектепте математиктер, композиторлар дайындау сияқты суретшілерді дайындайды. Бұл арнаулы оқу орнының міндеті. Мектептегі әрбір пән бірлесе отытып, оқушыларды жан-жақты гармониялық дамуын қамтамасыз етеді. Кейбір мектептерде суретшілер дайындайды, сондықтан көркемдік білім негіздерін меңгерудің қажеті жоқ деп көрсетеді. Адам бейнелеу сауаттылығының негізін меңгермесе, өнерді бағалауға да түсінуге де үйрене алмайды. Эстетикалық тәрбие беру процесінде мемлекеттің даму жолындағы замандастардың еңбегінің әсемдігін көрсету маңызды орын алады.
- Оқушылардың дүние танымын қалыптастыру негізінде эстетика және көркемдік тәрбие беру. Эстетикалық тәрбие дегеніміз оқушылардың қоғамдағы, ғылымдағы, өнердегі, табиғаттағы әсемдік қабілетін толық қабылдау, тәрбиелеу болып табылады. Эстетикалық тәрбиенің мәні әрбір адамның әсем өмір сүруіне әсемдікті жан-жақты қырынан көре білуге эстетикалық тәрбие беру процесінде адамдардың сезімі, талғамы, көзқарасы, идеясы қалыптасқан. Мектептің міндеті эсетикалық тәрбиенің әр түрлі әдістері арқылы бала жүрегі мен сезіміне әсер етуі эстетикалық тудыру творчестваның арттыру белсенділігі болып табылады.
Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру, олардың көркемдік білімге дейін көтеру мәселесі бүгінгі таңда айрықша мәнге ие болып отыр. Қазіргі уақытта халықпен өнерге деген ынта ықыласы анағұрлым артты. Халықтың творчествасын жаңғыртып одан әрі дамыту бүгінгі күннің көкейкесі мәселесі болып табылады. Бұл орайда жазатын сәндік қолдаңбалы өнерінің мәнімен алатын орны ерекше. Эстетикалық талғам ерекшеліктерінің бірі – адамның тарихи мұраты халық өнеріне көз қарасының өзі өмір тәжірибесінің атасы жатуда.
Өнер мектеп өмiрiнiң алғашқы күнiнен бастап-ақ баланың әлемге көзқарасын қалыптастыру құралы ретiнде, әлемдi бiртұтас эстетикалық жағымды мәнiмен қабылдауға, бағалауға және ассоциациялауға, яғни оймен байланыстыруға, бейнелi ойлауға үйретiп, көркемдік білім, біліктілігін дамытады. Әсемдікке баулып, өнер шығармаларын әсерлі сезініп, түсінуін және оны толқыныспен қабылдауын қалыптастырады.
Аңдау, аңғару түріндегі ойлау машығына жақындау көркемдік таным әрекетінің өзіндік бір ерекшелігін өрісі ашылмай-ақ жеде қабыл нәтежиесі ғана көрінетін ой қисынымен кәдімгі сыршылдық сезім бірлігін іздеу керек. Логикалық тыныс, сезімдік сипат қашанда жаратылыс құбылысын суреткер санасы байта қорытып, келісті мүсіндеген бейне
Қолданған әдебиеттер тізімі.
1.Марғұлан Ә, «Қазақтың сәндік қолданбалы өнері» 1 – 2 том. Алматы, Өнер, 1987 ж.
2.Ералин Қуандық, Халмұратов Жеңіс «Қазақстан бейнелеу өнерінің шеберлері», Алматы 1997 жыл, «М – ТАЛАНТ» баспасы.
3.Жәнібеков Ө. «Қазақ қолөнерінің мәдениеті» Алматы, 1977 ж.
5.Тәжмұратов Е, «Шебердің қолы ортақ» Алматы, Қазақстан, 1977 ж.
6.Әшіров Р, «Боранов Константин» Алматы, 1986 ж.
7.Әбілхан Касттеев, Альбом. Алматы, 1978 ж.
8.Тоғысбаев Т. Альбом. Алматы, 1990 ж.
9.Төлепбаев Е, Вандаровская Е, Қ.Телжанов Альбом. Алматы, 1990 ж.
1.Марғұлан Ә, «Қазақтың сәндік қолданбалы өнері» 1 – 2 том. Алматы, Өнер, 1987 ж.
2.Ералин Қуандық, Халмұратов Жеңіс «Қазақстан бейнелеу өнерінің шеберлері», Алматы 1997 жыл, «М – ТАЛАНТ» баспасы.
3.Жәнібеков Ө. «Қазақ қолөнерінің мәдениеті» Алматы, 1977 ж.
5.Тәжмұратов Е, «Шебердің қолы ортақ» Алматы, Қазақстан, 1977 ж.
6.Әшіров Р, «Боранов Константин» Алматы, 1986 ж.
7.Әбілхан Касттеев, Альбом. Алматы, 1978 ж.
8.Тоғысбаев Т. Альбом. Алматы, 1990 ж.
9.Төлепбаев Е, Вандаровская Е, Қ.Телжанов Альбом. Алматы, 1990 ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІН ОҚЫТУДЫҢ НЕГІЗІ
1.1 Қазақстан бейнелеу
өнері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..6
1.2 Бейнелеу өнері саласындағы кескіндеме өнерінің даму
тарихы ... ... ... .8
2 Бейнелеу өнерінен әңгіме сабақтарын жүргізу әдістемесі
2.1 Қазақстан суретшілерінің
шығармашылығы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Қазақстан суретшілірінің шығармашылығының жанрлары мен
тақырыптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.3 Кескіндеме өнерін оқытудың жас
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 28
2.4 Табиғат көріністерінің түрлі-түрсті бояудағы кампозициясы ... ... ...
... ..36
2.5 Сабақтан тыс кескіндеме үйірме жұмыстарын ұйымдастыру және сабақ
жоспарын құру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .43
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..51
Кіріспе.
Кескіндеме өнер әлеміндегі орасан зор, өзіне еліктіріп әкететін,
сиқырлы аймақ. Ол адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтан бұрынғы
ата-бабаларымыздың үңгірлерінде дүниеге келді. Сан ғасырлар бойынша
суретшілердің басшылыққа алған идеялары, олардың ұмтылыстары өзгеріп
отырады, бір стильдің орнын екінші стиль басты, бірақ бәрібір кескіндеме
жасап дами берді.
Қазақстан суретшілірінің таңдамалы шығармалары өмірді терең түсіну
арқылы оның поэтикалық көрінісін білумен ерекшеленді. Мұндай жұмыстар
қатарына акврель бояуымен салынған Ә.Қастеевтің Қазақ жерінде,
Е.Сидоркин, Ш.Кенжебаевтың графикалық шығармалары, С.Мәмбеев, Қ.Телжанов,
М.Кенбаев және басқа суретшілердің кескіндемелік жұмыстары Қазақстан
Республикасының кең даласында болып жатқан өзгерістерді паш етті.
. Оқушыларға эстетиалық тәрбие мен көркемдік білім беру процесінде пән
мұғалімдерінің практикалық бағдарламаларының мол болуы белгілі дәрежеде
ықпал етеді. Біздің елімізде мектептегі жас ұрпақты ғылыми-техникалық
прогресспен қазіргі мәдениеттің дамуына сай өмірге дайындау талап етіледі.
Тәрбие берудің жалпы мақсаттарына сәйкес мектепте бейнелеу өнерін
оқыту мынадай мақсаттарды көздейді:
- Қоғамның жан-жақты дамыған белсенді мүшесін дайындау. Орта мектепте
бейнелеу өнерін оқыту жалпы білім беру мақсатын көздейді. Жалпы білім
беретін мектепте математиктер, композиторлар дайындау сияқты суретшілерді
дайындайды. Бұл арнаулы оқу орнының міндеті. Мектептегі әрбір пән бірлесе
отытып, оқушыларды жан-жақты гармониялық дамуын қамтамасыз етеді. Кейбір
мектептерде суретшілер дайындайды, сондықтан көркемдік білім негіздерін
меңгерудің қажеті жоқ деп көрсетеді. Адам бейнелеу сауаттылығының негізін
меңгермесе, өнерді бағалауға да түсінуге де үйрене алмайды. Эстетикалық
тәрбие беру процесінде мемлекеттің даму жолындағы замандастардың еңбегінің
әсемдігін көрсету маңызды орын алады.
- Оқушылардың дүние танымын қалыптастыру негізінде эстетика және
көркемдік тәрбие беру. Эстетикалық тәрбие дегеніміз оқушылардың қоғамдағы,
ғылымдағы, өнердегі, табиғаттағы әсемдік қабілетін толық қабылдау,
тәрбиелеу болып табылады. Эстетикалық тәрбиенің мәні әрбір адамның әсем
өмір сүруіне әсемдікті жан-жақты қырынан көре білуге эстетикалық тәрбие
беру процесінде адамдардың сезімі, талғамы, көзқарасы, идеясы қалыптасқан.
Мектептің міндеті эсетикалық тәрбиенің әр түрлі әдістері арқылы бала жүрегі
мен сезіміне әсер етуі эстетикалық тудыру творчестваның арттыру
белсенділігі болып табылады.
Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру, олардың көркемдік білімге дейін
көтеру мәселесі бүгінгі таңда айрықша мәнге ие болып отыр. Қазіргі уақытта
халықпен өнерге деген ынта ықыласы анағұрлым артты. Халықтың творчествасын
жаңғыртып одан әрі дамыту бүгінгі күннің көкейкесі мәселесі болып табылады.
Бұл орайда жазатын сәндік қолдаңбалы өнерінің мәнімен алатын орны ерекше.
Эстетикалық талғам ерекшеліктерінің бірі – адамның тарихи мұраты халық
өнеріне көз қарасының өзі өмір тәжірибесінің атасы жатуда.
Өнер мектеп өмiрiнiң алғашқы күнiнен бастап-ақ баланың әлемге көзқарасын
қалыптастыру құралы ретiнде, әлемдi бiртұтас эстетикалық жағымды мәнiмен
қабылдауға, бағалауға және ассоциациялауға, яғни оймен байланыстыруға,
бейнелi ойлауға үйретiп, көркемдік білім, біліктілігін дамытады. Әсемдікке
баулып, өнер шығармаларын әсерлі сезініп, түсінуін және оны толқыныспен
қабылдауын қалыптастырады.
Аңдау, аңғару түріндегі ойлау машығына жақындау көркемдік
таным әрекетінің өзіндік бір ерекшелігін өрісі ашылмай-ақ жеде қабыл
нәтежиесі ғана көрінетін ой қисынымен кәдімгі сыршылдық сезім бірлігін
іздеу керек. Логикалық тыныс, сезімдік сипат қашанда жаратылыс құбылысын
суреткер санасы байта қорытып, келісті мүсіндеген бейне бойында біте
қайнасып жатады. Әрине логикалық жүлге өз алдына жеке бөлініп ап-айқын,
бадырайып тұрмайды, ол тек сезім арқылы өріліп жетеді. Өйткені , сұлулық
игілігін сомдау жолында өнер адамы қашанда ойлана отырып, тіршілік
жарасымын бұрмаламай, өз әл қадірынша дүние құбылысын бар болмысымен
мейлінше қаз қалпында, дәлелді бейнелеуге тырысады.
Бейнелеу өнерін оқытудағы осындай жетіспеушіліктер пәннің мазмұнын
қайта қарап, жетілдіру мен жаңарту қажеттігін ұсынады. Қазіргі таңда бұл
міндеттерді шешудің өткір қажеттілігі ғана емес, объективті
мүмкіншіліктерінің бар екендігі байқалды.
Дипломдық жұмыстың нысаны Тақырыптық сурет салу әдістемесінің үрдісі.
Дипломдық жұмыстың пәнi: Үйірме жұмыстарында тақырыптық сурет салу
оқыту әдістемесі
Дипломдық жұмыстың мiндеттерi: Үйірме жұмыстарында тақырыптық сурет
салу арқылы оқытудың мазмұны мен әдістемесін анықтап, теориялық тұрғыдан
негіздеу;
Дипломдық жұмыстың жаңалығы: - мектепте бейнелеу өнерінің үйірме
жұмыстарында кескіндеме оқытуға насқау дайындалды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кiрiспеден, екі тараудан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен, қосымша және суреттерден тұрады.
1 бейнелеу өнерін оқытудың ПЕДАГОГИКАЛЫҚ негізі
1.1 Қазақстан суретшілерінің шығармашылығы.
Қазақстан бейнелеу өнерін сөз еткенде алғашқы әңгіме суретші Әбілхан
Қастеевтің шығармашылығынан бастау алады. Қазақстанның халық суретшісі
Ә.Қастеевтің творчествосы Республика көлеміне кеңінен таныс. Ол өзінің
саналы өмірін отанының көркем образын жасауға арналған. Ә.Қастеев тақрыптың
картина, портрет, пейзаж және кітап иллюстрациясы тақырыптарында жемісті
еңбек етті. Ә.Қастеевтің творчествосы мен өмірінің өзінің ерекшіліктері
бар. Ол 1924 жылы Жаркент қаласының жанындағы ауылда шаруа семьясында
дүниеге келді. Ә.Қастеев әкесінен жастай қалып, іні - қарындастарын өсіруге
анасына көмектесті. Қастеевтің суретші болуына және сәндік қолөнеріне
қызығуына өзінің туған анасының ықпалы зор болды, өйткені анасы шебер адам
болған. Қастеевтің таланты Қазан ревалюциясынан кейін бағаланып, ол Алматы
қаласына суретші Н.Г.Хлудовтың шеберханасына оқуға жіберілді. Суретшінің
алғашқы кезеңінен көріне бастады. Топтық портрет, Көгілдір киім киген
қыз, Тігінші, Тоқымашы, Қарындас портреті, Автопортрет шығармалары
суретшінің әртүрлі жұмыс кезеңінде, жұмыс аралығында салған жақындары мен
таныстарының бейнелері болды. Суретші бұл картиналарда кейіпкерлердің бас
бейнесін көрсетіп қана қоймай, картина адам фонындағы киіз үй, жан -
жануар, қазан ошақ және тағы басқа қоршаған табиғатты қосып көрсетті. Халық
суретшісі Ә.Қастеевтің Түрксиб шығармасы көпшілікке танымал шығарма,
картинада сол кезеңдегі ерекше бір құрылыс. Түркістан – Сібір темір жолының
құрылысын көрсетуге арналған. Картинада қазақтың сары даласы, темір жолмен
келе жатқан паравоз және оны күтіп тұрған адамдар көрінісі бейнеленген.
Ә.Қастеев тақырыптық суреттер мен қатар табиғат көрінісін бейнелейтін
пейзаждар салған. Тау пейзажы, Медеу келбеті, картиналарға осыларға
қосылады.
Ә.Қастеевтың творчествосының бір бөлігі халық өмірін бейнелейтін
живопись шығармалары. Олардың қатарына мына картиналар жатады: Бие сауу,
Құдыұтың басындағы бай мен жарлы, Қалыңмалға сатылған қыз, Шөп шабу,
Колхоздың сүт фермасы, Колхоз тойы, Колхоз қырманы. Суретші Ә.Қастеев
халық батыры Амангелді Иманов тақырыбына өз творчествосы ерекше орын
берген. Бұл шығармалар қатарына А.Имановтың портретінің Амангелдінің
шабуылы атты композиция жатады.
Қазақстан бейнелеу өнерінің басталуы 1877 ж. Алматыға келген орыс
суретшісі Н.Г.Хлудовтың есімімен тікелей байланысты. Бұрын көрмеген жаңа
әлем, бейтаныс әдет-ғұрыптар, көз үйренбеген бет-пішіндер оны қатты
тебірентті, ол осының бәрін асқан бір іждахаттылықпен, құштарлықпен
қағазға, кенепке түсірумен болды.
Ол Алматыға тұңғыш көркемсурет студиясын басқарған. Бірінші ұлттық
қылқалам шебері Ә. Қастеев те Н.Хлудовтің шәкірті болған.
Қазақстан бейнелеу өнерінің тарихы Қазан төңкерісінен кейін басталады.
Бұл жылдарда көркем шығармалардың көрмесі маңызды оқиға болып есептелді.
Көрме 1928 ж. Семей қаласында, кейіннен басқа қалаларда да (Петропавл,
Қорған, Лениногорск, Қызылордка, Қарсақбайда) болып өтті:
1929 ж. Түркісіб құрылысынан Алмытыға жас жұмысшы, бұрынғы қойшы
Ә.Қастеев оқуға келді. Оның әкелген суреттері талабы бар жас екендігін
көрсетеді. Осы кезде қондырғылы өнер жазуға Ә.Сәрсенбаев, Ә.Шегебеков,
соңынан ағайынды Қожахмат пен Құлахмет Қожықовтар араласты, бұл алғашқы
ұлттық суретшілердің пайда болуы қазақ халқының шығармашылық күш -
қайратының оянуын паш етті. Қазақстан суретшілері осы кезге дейін белгілі
бір жетістіктерге жетті, бірақ олар әлі біріге қойған жоқ, шығармашылық
өмір өз бетімен өтіп жатты. Бейнелеу өнері 30-40 жылдан бастап барған сайын
біртіндеп қалыптаса берді. Оған басқа республикалардан, әсіресе, Мәскеу,
Ленинградтан келген суретшілер көп жәрдемін тигізді. 1933 ж. Қазақстан
Суретшілер одағының ұйымдастыру бюросы құрылды. Оған В.Сатков, Ә.Ысмайылов,
Ф.Болкоев кірді. Оны негізіне Қазақстан өнерінің әрі қарай дамуына жағдай
жасады.
Бейнелеу өнерінің дамуына негізгі қозғалыс 1937 ж. әдеби-көркем
ұйымның қайта құруы туралы шешімінен кейін басталады.
Одақ төңірегіне барлық шығармашылық белсенді топ бірінші суретшілер
Н.Крутильников, Ф.Болкоев, Ә.Ысмайылов, А.Сәрсенбаев, Қ.Қожықов,
И.Савельев, Н.Тимофеев, соңынан З.Назыров, Ә.Қастеев және т.б. жиналды.
1940 ж. Республика суретшілерінің 1-ші съезі өтті.
Қазақстан көркемөнерінің дамуының екінші кезеңінде 50-60-жылдары
натураға, яки табиғатқа, болмысқа, заттың өзіне көбірек зер салу, соны
бейнелеу тән болса, 60 жылдары бейнелеу публицистикасына бой ұру, Қатаң
стильді ұлттық тұрғыдан игеру, жаңа кейіпкерді іздеу тән деуіміз керек. Ал
70 жылдары көркемөнер – бұл жаңа анағұрлым күрделі кезең болып есептеледі.
Бұл кезеңнің ерекшілігі дараланған трактовкалардың (өзінше
бейнелеудің) мәнерлермен стильдердің заманымыздың көкейтесті проблемаларын,
әр қилы шешетін жарқын шығармашылық тұлғалардың өте көп болуы.
Қазақстан өнерінде тұңғыш суретші қазақ қызы А.Ғалымбаеваның жұмыстары
ерекше орыналды. Оның салған суреттерінен шығыс әйелдерінің нәзік те әдемі
жүздері мен рухани биік тұлғаларын көруге болады.
Кескіндеме өнерінің шебері Қ.Телжанов өзінің жанрлық шығармаларында
күнделікті өмірдегі тіршілік мазмұнын асқан шеберлікпен, өзіндік
қолтаңбамен бере білген. Сонымен қатар оның тарихи тақырыптарға арналған
Атамекен, Бастау атты туындылары көпшілік көңлінен шығады.
Қазақстан суретшілірінің таңдамалы шығармалары өмірді терең түсіну
арқылы оның поэтикалық көрінісін білумен ерекшеленді. Мұндай жұмыстар
қатарына акврель бояуымен салынған Ә.Қастеевтің Қазақ жерінде,
Е.Сидоркин, Ш.Кенжебаевтың графикалық шығармалары, С.Мәмбеев, Қ.Телжанов,
М.Кенбаев, М.Лизогуб және басқа суретшілердің кескіндемелік жұмыстары
Қазақстан Республикасының кең даласында болып жатқан өзгерістерді паш етті.
Қазақстан суретшілері осы кезге дейін белгілі бір жетістіктерге жетті,
бірақ олар әлі біріге қойған жоқ, шығармашылық өмір өз бетімен өтіп жатты.
Бейнелеу өнерінің дамуында негізгі қозғалыс 1937 жылдың 28 сәуірінде
әдеби - көркем ұйымының қайта құрылуы туралы шешімінен кейін басталады.
Кейбір суретшілердің ұлттық пішін іздеу жолдарындағы кері
түсініктерімен, формалды тенденцияларымен кәдімгідей күрес жүгізу
басталады.
Одақ төңірегіне барлық шығармашылық топ бірікті – олар суретші
Н.Куртильников, Ә.Ысмайылов, Ә.Сәрсенбаев, А.Ненашев, Қ.Қожықов,
И.Савельев, Н.Тимофеев, соңынан З.Назыров, Ә.Қастеев, Құлахмет Қожықов және
т.б. болатын.
1.2 Бейнелеу өнері саласындағы кескіндеме өнері
.
Кескіндеме өнер әлеміндегі орасан зор, өзіне еліктіріп әкететін,
сиқырлы аймақ. Ол адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтан бұрынғы
ата-бабаларымыздың үңгірлерінде дүниеге келді. Сан ғасырлар бойынша
суретшілердің басшылыққа алған идеялары, олардың ұмтылыстары өзгеріп
отырады, бір стильдің орнын екінші стиль басты, бірақ бәрібір кескіндеме
жасап дами берді.
Басқа өнерлердің арасында кескіндеме суретшінің қырағы көзі
шалғанның бәрін мейілінше толық бере алса керек. Сан жүздеген жылдар бойы
ол табиғаттан үйреніп, дүниені қызғылықты ететіннің бәрін бейнелеудің
таңдай қақтыратын жаңа әдістерін ойлап тапты. Оның бейнелеу құралдары
шексіз бай бола бастады. Сызықтардың өте батыл жүргізілуі, бояулардың бай
үндестігі, жарық пен көлеңкенің батыл, күтпеген контрастары, бейнеленіп
отырған нәрсені орналастырудағы ойлы мөлшерлестік және айқын логика,
қиялдың қызықты құбылмалылығы, осының бәрі кескіндемеге өз міндеттерін шешу
үшін берілген.
Батырлардың сауыттарының жылтырын, жібек маталардың асқан
әдемілерін, көз жанарының дымқылдануын, жас қыз денесінің нәзіктігін және
ағаштардың дөрекі қабығын көзге түсетіндей етіп беру тіс қаққан кескіншілер
қиындық келтіре қоймайды. Кең жайылған емендердің қуатын, көктемгі
қайыңдардың жан жадыратар жасыл жапырақтарын, қаһарлы да асқақ аспанды,
мөлдір – сұр тұманды және айлы түндердің тылсым, жұмбақ әлемін, буырқанған
көк теңізді сендерге қызықты, сан қырлы кескіндеме өнері көрсетіп бере
алады.
Ал ең ғажабы бұл емес! Бар ықыласымен берілген суретші шапшаң, батыл
да нәзік қимылмен, келіп керілген кенеп бетіне қылқаламмен бояу жағады –
міне одан өзімізге тірі адам көз тастайды! Суретші оның жүзіндегі көзге
шалына қоймайтын ой нышандары мен құштарлықтары таң ғажайып
қырағылықпен кенеп бетіне түсірген және бір мезгілде сендерге
оның жан - дүниесін ашып берген.
Кескіндеменің ұлылығы менімше мынада - ол сансыз жүректерді бір мәнді
ойды, бір күшті сезімде бірге соғуға мәжбүр етеді. Ол шапшаң, бірден әсер
етеді, оның тілі халықаралық тіл. Оған аудармашылар қажет емес. Оның
алдында уақыттың өзі кейін шегінеді.
Аса көрнекті Кеңес кескіншілерінің бірі - А.Пластов кескіндеме туралы
осылай шабыттана айтады.
Кескіндеме - бұл майлы бояулармен жасалған және пакет рамаға салынған,
біз музейлерде қызықтайтын картиналар ғана емес. Кескіндеме ұғымы кең әрі
мейілінше сан алуан техниканы қамтиды, мысалы түрлі сулы бояулармен,
темперамен, гуашьпен, акварельмен салынған кескіндеме болады. Тіпті аздап
боялған суретке (пастель) ауысатын кескіндеме бар.
Мұның бәрі станоктік, яғни станок та (мольбертте ) жасалатын кескіндеме.
Монументтік кескіндеме де болады. Оның үлгілерін біз ғимараттардың
қабырғаларынан көреміз. Мұлдай кескіндеме арнайы техникада әк суына
араластырылган бояулар және жаңа сылақ бетіне жиі жасалады. Мүлдем бояусыз
- ақ жасалатын өзінше ерекшелігі бар монументтік кескіндеме де бар. Бейне
түрлі материалдардың алуан түсті кесектерінен жасалады (мозайка). Сондай -
ақ жарықтанатын кескіндеме - шыныдан жасалған картинадан өтіп түрлі -
түсті жарық түсіретін кескіндеме де болады (витраж).
Кескіндеме шығармаларын орындаудың алуан түрлі техникаларын қарастыруға
көшпестен бұрын түс танудың кейбір меселелерімен танысайық.
Кескіндеменің түсі. Гравюраға арналған өткен тарауда біз түс, бояулар
туралы біршама сөз еттік. Бірақ онда түс әлі де тапшы, оның ролі шектеулі
де шартты болатын. Кескіндемеге түс бәрін
айқындайды, мұнда ол жетекші орынға ие болады және барлық күш-қуатымен
өркен жаяды.
Түс - кескіндеменің жаны. Шынында да реалистік кескіндеменің көркемдік
қүралдарының негізінен суретпен және жарықпен көлеңкемен бірлікте түс
құрайды. Бірақ кескіндемедегі түс деп нені түсеміз. Бәлкім, бізге
тәжірибеден белгілі заттардың боялғандығы болар. Бақсақ, олай емес,
басқаша, неғұрлым күрделі нәрсе екен. Кескіндеме - біздің қайсы бір заттар
туралы білімдеріміз жөніндегі протоколдық есеп емес, осы білімдерге сәйкес
суретті боямалау емес, түстік жағдайды оны нақты жағдайларда біз
қабылдағанымыздай етіп, көркем бере білу.
Біз шөптің жасыл, гүлдің қызыл, ал қардың ақ екенін тәжірибеден білеміз.
Біз картинада оларды осындай бояулармен бояй аламыз ба? Бұл сұраққа ия
деп те, жоқ деп те жауап беруге болар еді. Жасыл шөпті кескіндеменің
шығармаларды іс жүзінде сұрғылт немесе көк дерлік, немесе тіпті қызыл
дерлік ( мысалы, батып бара жатқан күн сәулесінде) болып шығуы мүмкін. Егер
картинада қарды бір ғана ақ бояумен боясақ, қар сияқты әсер қалдырмай, жай
ақ дақ болып шығады. Мұның болатын себебі, ақ қарда мыңдаған - қызғылт,
алтын түстес, көгілдір және күлгін реңктер болады. Мысалы:
В. Суриковтың Бояр әйел Морозова атты картинасында қардың суреті қалай
салынғанына назар аударып, мұқият қарап көріңдер.
Егер заттардың дәл өзіндей түстерді көшірмесек, табиғаттың түстік сан
құбылмалылығын қалай нанымды беруге болады. Бәрін де картинада дұрыс
табылған түстердің өзара қатынастары шешеді. Заттың түсімен сәйкес келетін
бояуды таңдап алуға ұмтылу тіпті де керек емес. Суретшіге қолына қылқалам
ұстап затқа жақын келіп, таңдап алынған түсті, ол дәлме – дәл сәйкес келуі
үшін затпен салыстырып жатудың қажеті жоқ. Картинада, басқа түстердің
қоршауында заттың өзіне сәйкес келетін, дұрыс та дәлме – дәл түс ретінде
нанымды қабылданатындай түсті тауып, іріктеп алу қажет.
Сөйтіп суретші заттардың түсін емес, олардың түстік өзара байланысын
зерттейді. Ол қайсыбір заттардың бізге белгілі табиғи түсіне онша сәйкес
келмейтін, біршама басқаша сияқты болып көрінетін бояуларды пайдалануы
мүмкін. Бірақ ол осы бояулардың картинаның ішіндегі барлық түстік дақтар
заттың өзіндегідей бір -бірімен ара қатынаста болатындай етіп алады.
Нақ осы түстік қатынастарды дұрыс алу реалистік кескіндеменің негізіне
жатады.
Біздің түстерді қабылдауымызға, әдемі сабақтас түстің пайда болуына
жарық, қашықтық (ауа қабаты) және түстік орта, яғни түрліше боялған
заттардың қатар тұруы шешуші ықпал жасайды. Мәселен, өте күшті жарық
жағдайында, мысалыға, жазғы ашық тал түсте, жарық түскен жерлерде түстер
өзінің қанықтылығын жоғалтады, ағарып түссізденеді. Бұлтты күндері немесе
көлеңкеде, керісінше, түстер өзінің қанықтылығына ие болады да біздің
көзіміз түстік алмасулармен реңктерді әлдеқайда көбірек қабылдайды. Кейде
жаңа айналыса бастаған кескіндемешілер мұны түсінбейді де керісінше
жасайды, күшті жарықта тұрғанда ең ашық бояулармен салады, ал
көлеңкелердегіні күңгірттеу үшін суық түсті бояуды пайдаланады.
Кескіндеменің бүкіл құпиясы, - дейді Б.Иогансон, көлеңкелер мен
жартылай көлеңкелерде.
Жарықтан басқа, түстерді қабылдауға қашықтық ауа қабаты әсер етеді. Бұл
жөнінде ауа перспективасы туралы тарауда айтылады. Заттардың бір
қабылдайтын түстері шағылысқан сәулелермен заттар бір - біріне жіберетін
рефлекстерімен де анықталады. Бәрін де тесіп өтіп, қоршап алғандай болатын
күшті де әлсіз, үлкен де кіші рефлекстердің осынау айқұш - ұйқыш айқасқан
ағымдары ерекше түстік ортаны, әлдебір жалпы түсінік қатарды жасайды.
Картинаның барлық бояулық үйлестірімдері бірыңғай, тұтас, жарасымды
реттілікке және өмірлік шынайылыққа ұмтылған кезде, оның мұндай
жалпы түстік кейпі кескіндемеде колорит деп атайды. Профессионал
кескіндеменің басты белгілерінің бірі жалпы және суық реңктердің бірлігімен
күресі. Белгілі бір заттың жарық түсіп тұрған және көлеңкеленген бөліктері
жарықтанумен ғана емес, сонымен бірге жылы немесе суық түстік реңктерімен
де міндетті түрде ерекшеленеді - егер жарық жылы болса, керісінше, онда
көлеңке жылы реңкте болады. Бірақ осы жалпы түстік дақтарда оларға қарама -
қарсы реңктер кейде қылаң береді. Әрбір жағылған бояу көрші бояуға
ұқсамайтын, оған контрасты болуы тиіс.
2. Қазақстан суретшілері шығармаларының жанрлары
2.1 Бейнелеу өнерінен әңгіме сабақтарын жүргізу әдістемесі.
Қазақ бейнелеу өнерінің шығармалары бірнеше тақырыптарға бөлінеді.
Ревалюция тақырыбына суретші Қ.Телжанов Ұшқын, Толқын, Ән бастаушы,
Бастау, Октябрь, суретші М.Қалымов Үкімет билігі Советтерге,
К.Шаяхметов Интернационалды шырқаушылар, суретші М.Кенбаев Ә.Жангелдин
отряды, Н.Нурмуханбетов Даладағы өрт, суретші Т.Тоғысбаев Дала туралы
баллада атты картиналарын жазды. Бұл картиналарда қазақ жеріндегі
ревалюция көріністері бейнеленген. Сонымен қатар ревлюциядан кейінгі халық
өмірі жан-жақты суреттелген. Суретші Телжановтың Ұшқын деп аталатын
картинасында ревалюция қайраткерлерінің шағын тобы, таңғы мезгіл, дала
көріністері арқылы суретші ревалюцияның басталу кезеңдерін көрсетеді. Осы
суретшінің Октябрь деп аталатын шығармасы ревалюция жеңісін көркем
образдар арқылы бейнеленген.
Қазақ бейнелеу өнеріндегі ерекше бір тақырып Қазақ халқының
ревалюцияға дейінгі өмірі мен тұрмысы деп аталады. Бұл тақырыпқа
суретшілер Ә.Қастеев, Н.Хлудов, С.Аманжанов қалам тартты. Мысалы,
Ә.Қастеевтің Шевченко қазақтар арасында, Досмағамбет пен Жамбылдың
айтысы картиналарында халықтар достығы мен мәдени дәстүр лайықты көрініс
тапқан. Суретші С.Аманжоловтың Ақтабан шұбырынды деген картинасында,
М.Қалымовтың Исатай-Махамбет деген картинасында қазақ тарихындағы ауыр
күндер мен халық батырларының образдары жасалған. Суретші Т.Шевченконың
Жетім балалар, Киіз үйдегі қазақтар В.Н.Фролованың Құлмағамбет пен
Жамбылдың айтысы атты картиналар осы тақырыпқа кіреді. Қазақ бейнелеу
өнерінің көптеген шығармалары тарихи кезеңдермен халықтың ұлт-азаттық
қозғалыс, қоғамдық қайраткерлер, батырлар образы ерекше көзге
түседі.Осындай тақырыптардың бірі Қазақ бейнелеу өнеріндегі азамат соғысы
көріністері. Мысалы Н.Нұрмүхамбедовтың Амангелді шабуылы, Т.Бокин
отряды, М.Кенбаевтың Жангелдин отряды, Ә.Қастеевтың А.Иманов портреті,
Қ.Телжановтың 18 – жылғы Қазақстан, М.Қалымовтың Қазақтың алғашқы атты
әскер полкі деген картиналары азамат соғысының көріністерін білдіреді.
Өнердегі көлемді тақырыптардың бірі Ұлы Отан соғысы деп аталады. Бұл
тақырыпты қамтитын шығармалардан соғыс кезіндегі халық өмірін, майдан
көріністерін, батырлар обрызын көруге болады. Мысалы, В.Крыловтың
Шахтерлерді майданға шығарып салу, Т.Әбуовтың Барлығы майдан үшін,
график И.Исабековтың Ленинградтықтар балам менің, О.Нұржұмаевтың Әке
естелігі шығармаларында жауынгерлерді майданға шығарып салу, елдегі
халықтың жеңіс үшін күрес суреттелді. Сонымен қатар суретші Н.Насадкиннің
Қазақстаннан келген қонақтар Панфиловшылар арасында, С.Романовтың Жеңіс
туы, Соғыс ізі, Ү.Әжиевтің Ленинград 1941 жыл, Декабрь, атты
картиналары соғыс көріністерін шынайы бейнелермен ашып көрсетеді. Суретші
В.Чуйковтың Жамбыл өсиеті, А.Молдабековтың Батыр Ә.Молдағұлова
портреті, А.Нақсыбековтың Р.Қошқарбаев портреті, Ю.Мигазидиновтың
М.Мәмбетов портреті арқылы қазақ халқының ержүрек ұл – қыздарының көркем
образдары жасалған.
Қазақ бейнелеу өнеріндегі еңбек тақырыбына көптеген суретшілер қалам
тартты. Олардың қатарына Телжанов, Қастеев, Евсеев, Кенбаев, Исмаилов
сияқты суретшілер кіреді. Еңбек тақырыбын алғаш бастаған суретші Қастеев
Биік таудағы мұз айдыны, Қапшағай ГЭС-і сияқты картиналарын жазды.
Телжановтың , Ата – баба жерінде деген картинасы Қазақстандағы тың игеру
кезеңін көрсетеді. Сонымен қатар Н.Гаевтың Тың жері, Г.Исмайловтың
Даладағы тоған, О.Таңсықбаевтың Тың жерінде деп аталатын картиналары да
тың игеру көріністерін суреттейтін шығармалар.
Еңбек тақырыбына арналған картиналарда табиғат көріністерімен қатар
адам бейнелері де көрініс табады. Мысалы Телжановтың Боз аралдың
адамдары, Нұрмұхамбетовтың Папам келе жатыр атты кариналары кіреді.
Еңбек тақырыбына жазылған картиналардың бірі Ф.Евсеевтың Шымкент фосфор
заводы деп аталатын шығармалары индустриалды өндіріс орындарын бейнелейді.
Қазақ бейнелеу өнеріндегі көлемді тақырыптардың бірі бейбітшілік
тақырыбы. Бейбітшілік тақырыбына жазылған қазақ суретшілерінің шығармалары
сұңғат, графика, сәндік-қолтаңбалы өнер салаларын қамтиды. Бұл шығармалар
халықты бейбітшілікке, шындылыққа, бірлікке насихаттайды. Сонымен қатар
соғыстың көріністерінен жирендетіп, бейбіт өмірдікөркем образдар арқылы
суреттейді. Суретші Табеевтің Қайырлы таң, Тоғысбаевтың Бейбітшілік
әні, Бисенбиновтың Мәңгілік жарық атты туындылары бейбіт өмірдің ел
адамдарының өмірі, тіршілігі суреттеледі. Суретші Аманжоловтың Уақыт
талабы, Молдашевтың Қазақстан, Дала және уақыт атты шығармасы,
А.Ғалымбаеваның Қостанай пирамидалары қазақ жеріндегі бейбіт еңбектің
көріністері. Нұрмұхамбетовтың Хросима атты картинасы жапон
соғысқұмарларының халық өміріне деген қастандық әрекеті.
Қазақ бейнелеу өнеріндегі сүбелі тақырыптардың бірі ана образы. Бұл
салаға қалам тартпаған суретші жоқ десе де болады. Солардың ішінде
Ғалымбаеваның, Телжанованың, Мәмбетовтің, Жүнісовтың есімдерін ерекше атау
қажет. Ана образына ерекше өз творчествосынан орын берген суретші
А.Ғалымбаева. Оның Махаббат туралы баллада, Тоқымашы, Автопортрет,
Халық таланты, Батыр ана, Халық шебері Басенованың портреті атты
шығармалары бар. Сонымен қатар Телжановтың Жамбыл, Домбыра әуендері,
Мәмбетовтің Ақ киімді қыз, Сидоркиннің Баян сұлу, Айман – Шолпан,
Құртқа образдары және Жүсіповтың менің отанымның әйелдері деп аталатын
картиналары қазақ аналарының образын жан – жақты көрсететін белгілі
туындылар.
Қазақ бейнелеу өнеріндегі ерекше тақырыптың бірі халық ақыны Жамбылдың
бейнесі. Бұл тақырыптағы шығармалар ақын өмірі мен творчествосын терең
суреттейді. Бұлардың ішінде Чеканиннің Жамбыл мен Кенен, Қастеевтің
Жамбыл мен Досмағанбет, Маратованың Құлманбет пен Жамбылдың айтысы
сияқты картиналарда халық ақыны мен айтыс ақындарының образы жасалған.
Жамбыл ақынның образын жасауға көптеген орыс суретшілері қатысқан. Суховтың
Жамбыл мен Фурмановтың кездесуі, Урманченің Жамбылдың ұйықтар бөлмесі
сияқты шығармаларды айтуға болады. Жамбыл образын ерекше ашатын туынды
М.Қалымовтың Ленинградтық өрендерім атты графикалық туындысы.
Қазақ бейнелеу өнерінде 60 жылдардан бері ерекше дамып келе жатқан
тақырып – ғарыш тақырыбы. Бұл салада Степанов, Гаев, Молдашев, Ильяевтар
табысты творчестволық еңбек етті. Ою-өрнек шебері Ғ.Ильяев Байқоңыр,
Космос атты шығармаларында өмірді ою-өрнек тілімен суреттейді. Бұл
картинада қазақ жерінен аспан әлемі, табиғат көріністері ою-өрнектермен
бейнеленген. А.Степановтың Жер планетасынан келген адам, Гагарин, Жер
ұлдары атты сұңғат шығармалары космос тақырыбын ерекше ашқан туындылар.
Қазақ бейнелеу өнерінде балалар тақырыбына арналған шығармалар мол.
Бұл тақырыпқа арнап А.Бортинков, А.Степанов, Қ.Телжанов, Х.Наурызбаевтвр
туындылар жазды. Халық суретшісі Қ.Телжанов Бірінші рет мектепке, Әжесі
мен немересі, Тыныштық атты сұңғат туындыларында балалардың бейбіт
өміріі елдің салт-дәстүрі өнер тілінде көркем образдармен көрініс тапқан.
Табиғатты қорғау, республика көлемінде қолға алынатын мәселе, бейнелеу
өнері саласынада негізгі тәрбие тақырыбы болып табылады. Экология
тақырыбына жазылған сәндік қолданбалы өнер графика туындыларымен қатар
сұңғат шығармалары Қазақ бейнелеу өнерінің ерекше бір бөлігін құрайды. Бұл
тақырыпқа қалам тартқан суретшілер В.Халатов, Е.Төлепбаев, Қ.Телжанов,
Х.Рахимов, Ү.Әжиев. Суретші-график В.Халатовтың Жер біздер үшін біреу
ғана деп аталатын плакатында өнер шебері жердің байлығын, тазалығын
сақтап, оның болашақ үшін қажеттігін көрсетеді. Өнер шеберлері
табиғатымыздың, планетемыздың тазалығын сақтауға шақырады.
Қазақ бейнелеу өнерінде тарихи жанрға жазылған шығармалар өте мол. Бұл
жанр бойынша ерекше еңбектенген суретшілер А.Бортинков, Қ.Телжанов,
Ә.Қастеев, Қ.Шаяхметов, В.Крылов, К.Баранов, А.Рахманов. Тарихи жанрға
жазылған шығармалар еліміздегі азамат соғысы, Отан соғысы сияқты тарихи
кезеңдер бейнесін көрсетеді. Суретші А.Бортников Д.Фурмановтың Верный
қаласындағы бүлікшілер алдындағы сөзі, К.Телжановтың Ән бастаушы,
Октябрь қазақ жеріндегі ревалюция көріністерінің белгілерін білдіреді.
Суретшілер С.Романовтың Жер туралы декрет, Тоқаш Бокин отряды
шығармаларының арқауы да тарихи оқиғаларға құрылған.
Тарихи жанрға ұқсас және онымен байланысты жанр әскер, ұрыс
көріністерін тікелей бейнелейтін соғыс жанры. Бұл жанр бойынша да қазақ
бейнелеу өнерінде көптеген шығармалар жазылған. Ә.Қастеевтың Амангелді
сарбаздары, Амангелді шабуылы, А.Гурьевтің Батырдың жебесі атты
картиналары соғыс қимылдарын бейнелейді.
Қазақ бейнелеу өнеріндегі аса ауқымды жанрдың бірі-тұрмыстық жанр. Бұл
жанр бойынша суретші А.Ғалымбаеваның Көңілді күн, М.Кенбаевтың Шопан
әні, Ә.Мамбеевтің Көкпар картиналары ұлттық дәстүр мен дәстүрлі
ойындарды көрсетеді. Ә.Қастеевтің Сатылған қалындық, Б.Табиевтің Базар
шығармалары қазақ халқының бұрынғы өмірі мен қазіргі тұрмыс тіршілігін
қатар суреттейді.
Қазіргі бейнелеу өнері шығармаларының ауқымды бөлігін натюрморт жанры
алады. Бұл жанрды өнер шеберлері Т.Абуов, Г.Исмаилова, А.Жунусов,
Т.Тоғысбаев, көптеген творчестволық шығармалар жазды.
Суретшілер А.Ғалымбаеваның Дастархан, Г.Исмаилованың Қымыз, Көне
қазақ керамикасы, Т.Абуовтың Домбыра және басқа заттар, Ә.Жунусовтың
Шыны аяқтары бар натюрморт картиналары қазақ халқының дастарханын
көрсетіп қонақжайлық дәстүрінен хабар береді. Суретшілер А.Черкасскийдің
Терезе алдындағы натюрморт, А.Ғалымбаеваның Кактус гүлдері,
В.Ткаченконың Гүлдер, О.Кужеленконың Апелсині бар натюрморт,
Т.Тоғысбаевтың Ақын Кененнің мұрасы, Дала кеңістігіндегі натюрморт,
Құмыралы натюрморт туындылары тұрмыстағы қолданылатын бұйымдардан әсем
формаларын, мәні мен мазмұнын көрсетуге арналады.
Қазіргі қазақ бейнелеу өнері саласында маңызды орын алатын портрет
жанры. Қазақ суретшілерінің ішінді Ә.Қастеевтен бастап қазіргі жас буын
суретшілерге дйін портрет жанрына қалам тартпаған суретшілер жоқ десе де
болады. Қазақ бейнелеу өнері шеберлерінің ішінде портрет жанрында елеулі
үлес қосып, қомақты образдар сомдаған суретшілер К.Баранов, И.Әубәкіров,
О.таңсықбаев, Х.Наурызбаев, С.Романов, А.Черкасский, Е.Сидоркин,
Е.Серкебаев т.б.
Қазақ бейнелеу өнерінің қайбір саласы болсын, қай саладағы суретші
болмасын портрет жанрын қадір-қасиет тұтқан. Осылардың ішінде живописші
Ә.Қастеев, Н.Крутильников, С.Романов, М.Калымов, Е Төлепбаевтарды ерекше
атау қажет.
График - суретшілердің ішінде халық дәстүріне айрықша мән берген
шеберлер: Е.Сидоркин, М.Кисамеддинов, Т.Ордабеков М.Исабаев т.б.
Қазақ бейнелеу өнерінде даңқты адамдардың портіреті халық дәстүрімен
мейлінше тығыз байланыста жасылған. Олар: Абай, Шәкәрім, Төлеби, Шоқан ,
Ыбырай, Бауыржан, Ғабит, Дина, Шара, Қаныш т.б. бейнелері.
Бейнелеу өнері саласында портретші деген де ұғым бар.
Қазақ бецнелеу өнеріндегі портрет жанрның тамыры әріректе Қазақ
ревалюциясынан бұрын Шоқан Уалиқановтың творчествосынан бастау алатындығына
ешкімнің дауы жоқ. Шоқан өзінің саяхаты кезінде өзі таныған белгілі
адамдарды, ел басшыларының портретін жасаған.
Скульптура саласында портрет жасаумен барлық қазақ мүсіншілері
айналысқан және қазір де айналысып келеді. Олар Х.Наурызбаев, Е.Серкебаев,
Б.Түлеков, Н.Журавлев, Т.Досмағанбетов, В.Рахманов, М.Айнеков. Қазақ
бейнелеу өнерінде портрет жанрын дамытуға барлық живопись, графика, мүсін,
сәндік қолданбалы өнер шеберлері қатысты десек олардың шығармалары мен
қандай және кімдердің образдарын жасағандығын білудің маңызы ерекше.
Қазақ бейнелеу өнерінің іргетасын көтерген алғашқы суретші Ә.Қастеев
бірқатар портреттер жасады. Бұлардың ішінде қазақтың батыры Амангелді
Имановтың портретін жасауының өзіндік тарихы бар. Амангелді портретін
суретші батырдың көзі тірісінде салған жоқ. Ол тек қана ізденістің,
зерттеудің нәтижесінде дүниеге келді Суретші бұл портретті жасау үшін
Қостанай облысындағы қазіргі Амангелді ауданында болып, батырды көзі көрген
ақсақалдардан сұрап, оның бет келбетінің, дене құрлысының, мінезінің
ерекшіліктерін зерттеді. Мұнан соң батырдың портретінің жобасын жасады. Бұл
жасаған жобаны көзі көргендерге көрсетіп ұқсайтын немесе ұқсамайтын
көріністерін айқындаған. Мұнан соң салынған портретті ақсақалдарға
көрсеткен еді. Портреттің батыр Амангелдіге айнымай ұқсайтынын, мінез-
құлқынан белгі барын мойындаған. Мұндай портрет сипаттама немесе сөз арқылы
салынған портреттер деп аталады. Мұндай сипаттама портреттер қатарына
Москвалық мүсінші З.Вальенконың жасаған қазақтың ақын қызы Сараның
портретін де қосуға болады.
Живопись саласындағы қыл қалам шеберлері арасында С.Романов Ілияс
Жансүгіров және оның кейіпкерлері, Махамбеттің ізімен, Еңбек ері
Ж.Қуанышбаев портретін жасады. Халқымыздың ұлы ақыны Жамбыл Жабаев пен
Дина Нүрпейсіованың портреттері суретші А.Черкасскийдің ізденістерінің
нәтижесінде дүниеге келді. Мұнымен қатар суретші М.С.Лизогуб Екі батыр,
Ертегі, қыл қалам шебері К.Шаяхметов Даладағы бригада, Жас шопандар
атты топтама портреттер жасады.
Графика саласындағы көрнекті суретшілер Е.Сидоркин Абайдың, Н.С.Гаев
Жамбылдың, М.Қисамединов Маханбеттің, И.Исабаев Мұхтар Әуезовтің
портреттерін салды.
Қазақ мүсіншілері бірқатар шығармаларын портрет жанрына арналады.
Х.Наурызбаев Жас Жамбылдың, Сәкен Сейфуллиннің, көрнекті ақын Мариям
Хакімжанованың портреттерін жасады. Мүсіншілер Б.Төлеков Екі мәрте Еңбек
ері Ж.Қуанышбаевтың, Н.Журавлев Құрлысшының, Т.Досмұғанбетов ұлттық
батыр Амангелдінің, О.Прокопьева Тоқаш Бокиннің, Е.Мергенов Әке
портретін жасаумен есімдері қазақ бейнелеу өнері тарихынан ерекше орын
алады.
Қазақ бейнелеу өнеріндегі портрет жанрын зерттеу нәтижесінде жас
ұрпаққа көркемдік білім мен әсемдік тәрбиесін беру мақсатында бейнелеу
өнері шеберлердің шығармаларын сабақ пен сабақтан тыс оқу тәрбие жұмыстарын
өткізу барысында таныстыру орынды деп санаймыз. Бұлардың қатарына мына
суретшілермен олардың төмендегі шығармаларын қосқан жөн. Г.Исмаилова
Халық артисі Күләш Байсейітова – Қыз Жібек ролінде, С.Айтбаев жазушы
Әнуар Әлімжановтың портреті, Ү.Әжиев Студент портреті, И.Исабаев
Мұхтар Әуезов, Е.Сидоркин Абай, А.Дужнев Академик Қаныш Сәтбаевтың
портреті Х.Наурызбаев Бала Жамбыл.
Жалпы қазақ бейнелеу өнеріндегі портреттер мынандай түрлерге бөлінеді:
1)Кейіпкердің өзінен қарап салынған портреттер: Жамбыл портреті.
2)Сөз немесе сипаттама арқылы салынған портреттер. Мысалы, суретші
Ә.Қастеевтің Амангелді Имановтың портреті, З.Вещенко Ақын Сараның
портреті.
3)Зерттеулердің нәтижесінде жасалған портреттер: Әл-Фараби,
Төлеби, Маханбет, Абылай хан портреттері.
4)Фотодокументтер негізінде салынған портреттер: Шоқан Уалихановтың
портреттері.
5)Аңыз-ертегідегі кейіпкерлердің жинтық образ-портреттері: Қорқыт,
Алдар-көсе, Тазша бала портреттері.
6)Суретшінің өзінің бейнесін өзі бейнелеген, сурет-автопортрет.
Мысалы: Ә.Қастеевтың автопортреттері.
Қортындылай келе айтқанда қазақ бейнелеу өнеріндегі портреттер
мынандай композициялық шешімдер бойынша жасалынады. Портрет жасауға
алынатын адамның қоғамдағы орнымен ерекшеленуі. Оның халық тәрбиесіне, ел
экономикасына қосқан үлесімен бүкіл халыққа танымал болуы шарт. Кейбір
картинада кейіпкер образы жеке берілуі. Бұл әсіресе живопись, графика,
мүсін шығармаларына тән. Кейіпкер образы қосалқы көріністермен
толықтырылып, оның іс-әрекеті, ой-арманы, мақсаты, өмірі мен қызметінен
толық мағлұматтар берілуі. Бұл ерекшілік графика туындыларына тән. Белгілі
оқиға, сюжет тақырыбындағы кейіпкер образының ашылуы.Бұл құбылыс әсіресе
живопись шығармаларында жиі кездеседі. Даңқты адамдардыңтоптама
портреттері. Мұндай портреттер өнер адамдарының портреттерінде жиі
кездеседі.
Қорыта айтқанда қазақ бейнелеу өнеріндегі тақырыптардың бірі-портрет.
Қазақстан суретшілерінің ішінде портрет жанрына қалам тартпаған суретші
кемде-кем. Олардың ішінде әсіресе Г.Исмайлова, С.Айтбаев, Ә.Қастеев,
А.Бортников, Н.Крутильников, А.Черкасский, Ә.Жүсіпов, Е.Сидоркин,
Л.Леонтьев, В.Антошенко-Оленов, Х.Наурызбаев, А.Рысбеков, Е.Мергенов,
Т.Досмағанбетов сияқты өнер шеберлері портрет жанрына ерекше үлес қосты.
Қазақ бейнелеу өнерінде портрет жанры Әбілхан Қастеевтен бастау алады.
Ә.Қастеев бұрынғыжәне жаңа өмір атты портреттер жиынтығын жазып, бірнеше
топтық портреттерін, өзінің автопортреттерін салды.
Суретшілер Г.Исмайлова Халық әртістері Шара Жиенқұлованың, Күләш
Байсейтованың, Н.Крутилников Ақын Жамбыл, А.Черкасский Жамбыл мен Динаның,
Л.Леонтьев Қазақстан композиторларының топтық портреттерін салды.С.Айтбаев,
Жазушы Әнуәр Әлімжановтың, М.Исабеков Мұхтар Әуезовтың, Е.Сидоркин Абайдың,
А.Черкасский Сәбит Мұқановтың образдарын жасады.
Пейзаж жанры-қазақ бейнелеу өнеріндегі салалы жанрдың бірі. Табиғат
көріністері қазақ суретшілері Ә.Қастеев, А.Ғалымбаева, С.Романов,
С.Мәмбеев, Ж.Шарденов, О.Таңсықбаев творчествосынан орын алады. Олардың
бірқатары республикаға белгілі өзен көлдері, дала мен тауларды өз
шығармаларына арқау етсе, бірқатары жыл мезгілдерін, табиғаттың әсем
ортасын өз шығармаларының өзекті буыны етіп алады. Суретші Ә.Қастеевтің
Шынжын өзені бойында, О.Таңсықбаевтың Іле өзені жағасында Е.Говарованың
Кіші Алматы өзенінің бойындағы қайыңдар, Ә.Исмайловтың Жуалы кеңістік
Н.Остренко Қараойдағы кеш Ж.Шарденотың Биік тау, С.Романовтың
Аяққалқандағы ағаштар атты картиналары қазақ жерінің әсем көріністерін
бейнелі образға айналдырады.
Суретші В.Валихановтың Кешіккен көктем, М.Темиргаливтің Кешқұрым,
В.Назыловтың Алма ағашы гүлдері, А.Черкасскийдің Гүлденген май,
С.Мәмбеевтің Көктем картиналары көктемгі табиғаттың сұлу көріністерін
өнер тілінде суреттейді. А.Ғалымбаеваның Жол, С.Мәмбеевтің Жайлауда
шығармалары қазақ жері табиғатының кеңдігін, тау мен дала көріністерінің
айырмашылығын суреттейді.
Қазақ бейнелеу өнеріндегі пейзаж жанрының бір саласы өндірістік
пейзаж. Бұл бағытта суретшілер Л.Леонтев, С.Романов, Ж.Шарденов, Ю.Евсеев,
В.Ткаченко, Ә.Қастеев, А.Исмайлов, С.Саносян, А.Дячкин, А.Ғалымбаева,
А.Горовых, Д.Калачев, В.Крылов творчестволық туындылар әкелді.
Суретші Ә.Қастеевтің Соколов – Сарыбай кен орны, А.Дячкиннің
Маңғыстау, А.Горовыхтың Ертіс жағасындағы кен орны, Д.Калачевтің
Қапшағай ГЭС-і, Ә.Қастеевтің Қапшағай ГЭС-і картиналары қазақ даласының
байлығын, өндіріс орындарын бейнелейді. Өнер шеберлері Л. Леонтьевтің Шорс
атындағы астық совхозы, Ә.Исмайловтың Бетпақ даладағы тоған,
А.Ғалымбаеваның Қостанай пирамидалары туындыларының өзекті желісі қазақ
жерінде байлықтың бірі астық өнімін дайындау сәттері сәтті көрініс табады.
Суретшілер С.Романовтың Қаратау кен байыту комбинаты, Ж.Шарденовтың
Кезек, С.Саносянның Теміртау зауыты, В.Крыловтың Өндірісті
Қарағандының таңы картиналарында ауыр өндіріс пен табиғат көріністері
байланысты үйлесім тауып Қазақстан байлығын көрсетеді.
Қазақстан бейнелеу өнері шығармаларының бір саласы әдебиет
шығармаларына иллюстрациялар жасау, театр қойылымдарына эскиз дайындау,
кинофильмдерді көкемдеу бағытын қамтиды. Өнер шеберлері Е.Сидоркин,
К.Ходжықов, И.Исабеков, П.Зальцман, С.Романов, А.Ғалымбаева, Г.Исмайлова,
А.Хайдаровтардың өнімді шығармашылық еңбектері осы салада дүниеге келді.
Суретші Е.Сидоркин қазақ эпосы мен жазушы М.Әуезовтың Абай романына,
К.Ходжықов Абай өлеңдеріне иллюстрациялар жасады. Суретші Г.Исмайлова Қозы
– Көрпеш пен Баян – Сұлу балетіне безендіру эскиздерін салды. Сонымен
қатар суретші С.Романов Ән қанатында, А.Ғалымбаева Дала қызы,
А.Хайдаров Ләйлә мен Мәжнүн кинофильмдеріне арнап көркемдік дәрежесі
жоғары зскиздер жасады.
Қазақ бейнелеу өнерінің бір түрі мүсін. Мүсін саласында Х.Наурызбаев,
Б.Төлеков, Н.Журавлев, Т.Досмағанбетов, Е.Мерегенов, А.Ахметов, В.Рахманов,
О.Прокопьева, П.Усачев,Ю.Гумель, Е.Серкебаев, А.Исаев, А.Дивашев өнімді
шығармашылық жұмыстар берген мүсіншілер. Мүсіншілер Х.Наурызбаев
В.И.Лениннің, С.Сейфулиннің, А.Исаев Буденовшы сияқты қоғам
қайраткерлерінің мүсіндерін сомдады. Мүсінші Б.Тулеков Еңбек ері
Ж.Қуанышбаевтың, Н.Журавлев Құрлысшы, Ю.Гумель Батыр ана мүсіндерін
жасап, еңбек пен қадірлі аналар образын жасады. Мүсіншілер Т.Досмағанбетов
Амангельді Иманов, Е.Мергенов Әке портреттерінде көлемдік мүсіндер
арқылы еңбек пен ерлік үлгісін жоғары азаматтық адамгершілік деңгейіне
көтереді. Өнер шеберлері Х.Наурызбаев Мариям Хакімжанованың портретін,
В.Рахманов Ой шығармасында, П.Усачевтің Табиғат сыйлығы туындысы
лирикалы ой үйірімдеріне жасалған образдар. Мүсіншілердің арасында ұлттық
колоритімен, орындалу әдістерімен ерекшеленетін шебер – Рысбек Ахметов,
Мүсінші ақындар Ә.Тәжібаевтың, О.Сүлейменовтың, әнші Е.Серкебаевтың,
режиссер А.Әшімовтың, күйші С.Тұрысбековтың портреттерін жасап, Желтоқсан
, 32-ші жылғы ашаршылық, Балалық шақ, Түйелі керуен, Үш жүз деп
аталатын тарихи кезеңдерді, ұлттық салт дәстүрді бейнелейтін туындыларды
шығарды.
Қазақстан бейнелеу өнерінің бір ерекше саласы – көлемді бейнелеу өнері
(монументтік өнер). Бұлар ескерткіштерге, мемориалдық комплекстерге көлемді
гобелен, роспись, сграфито, роспись рельеф түрлеріне бөлінеді. Мүсіншілер
Х.Наурызбаев Абай Құнанбаевтың, Е.Сергебаев М.Әуезовтың, Е.Әбішев Тоқаш
Бокиннің, Т.Досмағамбетов Ә.Жангелдиннің ескерткіштерін жасап қазақ мүсін
өнерінің тарихынан сүбелі орын алды.
Мүсіншілер В.В.Андрющенко мен А.Е.Артимовичтің Алматыдағы 28
панфиловшылар атындағы парктегі Даңқ мемориалы . Ж.Молдабеков Ұлы Отан
соғысында қаза болғандарға арналған Қарағандыдағы монументі, П.Әйнеков пен
А.Андрушенконың Шымкенттегі жауынгкрлік пен еңбек даңқы ескерткіші қазақ
мүсін өнерінің ерекше бір саласы. Ю.Папов пен В.Паповтың орындаған
Көкшетаудағы аэропорт ғимаратындағы роспись – рельеф, А.Рахманов жасаған
Жамбылдағы химиктердің мәдениет сарайындағы рельеф қазақ монумент өнерінің
бір тобына кірді.
Суретшілер В.Зверев пен Л.Звереваның Қостанай қаласындағы Қостанай
кинотеатрының ғимаратындағы Тың жер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІН ОҚЫТУДЫҢ НЕГІЗІ
1.1 Қазақстан бейнелеу
өнері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..6
1.2 Бейнелеу өнері саласындағы кескіндеме өнерінің даму
тарихы ... ... ... .8
2 Бейнелеу өнерінен әңгіме сабақтарын жүргізу әдістемесі
2.1 Қазақстан суретшілерінің
шығармашылығы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Қазақстан суретшілірінің шығармашылығының жанрлары мен
тақырыптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.3 Кескіндеме өнерін оқытудың жас
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 28
2.4 Табиғат көріністерінің түрлі-түрсті бояудағы кампозициясы ... ... ...
... ..36
2.5 Сабақтан тыс кескіндеме үйірме жұмыстарын ұйымдастыру және сабақ
жоспарын құру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .43
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..51
Кіріспе.
Кескіндеме өнер әлеміндегі орасан зор, өзіне еліктіріп әкететін,
сиқырлы аймақ. Ол адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтан бұрынғы
ата-бабаларымыздың үңгірлерінде дүниеге келді. Сан ғасырлар бойынша
суретшілердің басшылыққа алған идеялары, олардың ұмтылыстары өзгеріп
отырады, бір стильдің орнын екінші стиль басты, бірақ бәрібір кескіндеме
жасап дами берді.
Қазақстан суретшілірінің таңдамалы шығармалары өмірді терең түсіну
арқылы оның поэтикалық көрінісін білумен ерекшеленді. Мұндай жұмыстар
қатарына акврель бояуымен салынған Ә.Қастеевтің Қазақ жерінде,
Е.Сидоркин, Ш.Кенжебаевтың графикалық шығармалары, С.Мәмбеев, Қ.Телжанов,
М.Кенбаев және басқа суретшілердің кескіндемелік жұмыстары Қазақстан
Республикасының кең даласында болып жатқан өзгерістерді паш етті.
. Оқушыларға эстетиалық тәрбие мен көркемдік білім беру процесінде пән
мұғалімдерінің практикалық бағдарламаларының мол болуы белгілі дәрежеде
ықпал етеді. Біздің елімізде мектептегі жас ұрпақты ғылыми-техникалық
прогресспен қазіргі мәдениеттің дамуына сай өмірге дайындау талап етіледі.
Тәрбие берудің жалпы мақсаттарына сәйкес мектепте бейнелеу өнерін
оқыту мынадай мақсаттарды көздейді:
- Қоғамның жан-жақты дамыған белсенді мүшесін дайындау. Орта мектепте
бейнелеу өнерін оқыту жалпы білім беру мақсатын көздейді. Жалпы білім
беретін мектепте математиктер, композиторлар дайындау сияқты суретшілерді
дайындайды. Бұл арнаулы оқу орнының міндеті. Мектептегі әрбір пән бірлесе
отытып, оқушыларды жан-жақты гармониялық дамуын қамтамасыз етеді. Кейбір
мектептерде суретшілер дайындайды, сондықтан көркемдік білім негіздерін
меңгерудің қажеті жоқ деп көрсетеді. Адам бейнелеу сауаттылығының негізін
меңгермесе, өнерді бағалауға да түсінуге де үйрене алмайды. Эстетикалық
тәрбие беру процесінде мемлекеттің даму жолындағы замандастардың еңбегінің
әсемдігін көрсету маңызды орын алады.
- Оқушылардың дүние танымын қалыптастыру негізінде эстетика және
көркемдік тәрбие беру. Эстетикалық тәрбие дегеніміз оқушылардың қоғамдағы,
ғылымдағы, өнердегі, табиғаттағы әсемдік қабілетін толық қабылдау,
тәрбиелеу болып табылады. Эстетикалық тәрбиенің мәні әрбір адамның әсем
өмір сүруіне әсемдікті жан-жақты қырынан көре білуге эстетикалық тәрбие
беру процесінде адамдардың сезімі, талғамы, көзқарасы, идеясы қалыптасқан.
Мектептің міндеті эсетикалық тәрбиенің әр түрлі әдістері арқылы бала жүрегі
мен сезіміне әсер етуі эстетикалық тудыру творчестваның арттыру
белсенділігі болып табылады.
Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру, олардың көркемдік білімге дейін
көтеру мәселесі бүгінгі таңда айрықша мәнге ие болып отыр. Қазіргі уақытта
халықпен өнерге деген ынта ықыласы анағұрлым артты. Халықтың творчествасын
жаңғыртып одан әрі дамыту бүгінгі күннің көкейкесі мәселесі болып табылады.
Бұл орайда жазатын сәндік қолдаңбалы өнерінің мәнімен алатын орны ерекше.
Эстетикалық талғам ерекшеліктерінің бірі – адамның тарихи мұраты халық
өнеріне көз қарасының өзі өмір тәжірибесінің атасы жатуда.
Өнер мектеп өмiрiнiң алғашқы күнiнен бастап-ақ баланың әлемге көзқарасын
қалыптастыру құралы ретiнде, әлемдi бiртұтас эстетикалық жағымды мәнiмен
қабылдауға, бағалауға және ассоциациялауға, яғни оймен байланыстыруға,
бейнелi ойлауға үйретiп, көркемдік білім, біліктілігін дамытады. Әсемдікке
баулып, өнер шығармаларын әсерлі сезініп, түсінуін және оны толқыныспен
қабылдауын қалыптастырады.
Аңдау, аңғару түріндегі ойлау машығына жақындау көркемдік
таным әрекетінің өзіндік бір ерекшелігін өрісі ашылмай-ақ жеде қабыл
нәтежиесі ғана көрінетін ой қисынымен кәдімгі сыршылдық сезім бірлігін
іздеу керек. Логикалық тыныс, сезімдік сипат қашанда жаратылыс құбылысын
суреткер санасы байта қорытып, келісті мүсіндеген бейне бойында біте
қайнасып жатады. Әрине логикалық жүлге өз алдына жеке бөлініп ап-айқын,
бадырайып тұрмайды, ол тек сезім арқылы өріліп жетеді. Өйткені , сұлулық
игілігін сомдау жолында өнер адамы қашанда ойлана отырып, тіршілік
жарасымын бұрмаламай, өз әл қадірынша дүние құбылысын бар болмысымен
мейлінше қаз қалпында, дәлелді бейнелеуге тырысады.
Бейнелеу өнерін оқытудағы осындай жетіспеушіліктер пәннің мазмұнын
қайта қарап, жетілдіру мен жаңарту қажеттігін ұсынады. Қазіргі таңда бұл
міндеттерді шешудің өткір қажеттілігі ғана емес, объективті
мүмкіншіліктерінің бар екендігі байқалды.
Дипломдық жұмыстың нысаны Тақырыптық сурет салу әдістемесінің үрдісі.
Дипломдық жұмыстың пәнi: Үйірме жұмыстарында тақырыптық сурет салу
оқыту әдістемесі
Дипломдық жұмыстың мiндеттерi: Үйірме жұмыстарында тақырыптық сурет
салу арқылы оқытудың мазмұны мен әдістемесін анықтап, теориялық тұрғыдан
негіздеу;
Дипломдық жұмыстың жаңалығы: - мектепте бейнелеу өнерінің үйірме
жұмыстарында кескіндеме оқытуға насқау дайындалды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кiрiспеден, екі тараудан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен, қосымша және суреттерден тұрады.
1 бейнелеу өнерін оқытудың ПЕДАГОГИКАЛЫҚ негізі
1.1 Қазақстан суретшілерінің шығармашылығы.
Қазақстан бейнелеу өнерін сөз еткенде алғашқы әңгіме суретші Әбілхан
Қастеевтің шығармашылығынан бастау алады. Қазақстанның халық суретшісі
Ә.Қастеевтің творчествосы Республика көлеміне кеңінен таныс. Ол өзінің
саналы өмірін отанының көркем образын жасауға арналған. Ә.Қастеев тақрыптың
картина, портрет, пейзаж және кітап иллюстрациясы тақырыптарында жемісті
еңбек етті. Ә.Қастеевтің творчествосы мен өмірінің өзінің ерекшіліктері
бар. Ол 1924 жылы Жаркент қаласының жанындағы ауылда шаруа семьясында
дүниеге келді. Ә.Қастеев әкесінен жастай қалып, іні - қарындастарын өсіруге
анасына көмектесті. Қастеевтің суретші болуына және сәндік қолөнеріне
қызығуына өзінің туған анасының ықпалы зор болды, өйткені анасы шебер адам
болған. Қастеевтің таланты Қазан ревалюциясынан кейін бағаланып, ол Алматы
қаласына суретші Н.Г.Хлудовтың шеберханасына оқуға жіберілді. Суретшінің
алғашқы кезеңінен көріне бастады. Топтық портрет, Көгілдір киім киген
қыз, Тігінші, Тоқымашы, Қарындас портреті, Автопортрет шығармалары
суретшінің әртүрлі жұмыс кезеңінде, жұмыс аралығында салған жақындары мен
таныстарының бейнелері болды. Суретші бұл картиналарда кейіпкерлердің бас
бейнесін көрсетіп қана қоймай, картина адам фонындағы киіз үй, жан -
жануар, қазан ошақ және тағы басқа қоршаған табиғатты қосып көрсетті. Халық
суретшісі Ә.Қастеевтің Түрксиб шығармасы көпшілікке танымал шығарма,
картинада сол кезеңдегі ерекше бір құрылыс. Түркістан – Сібір темір жолының
құрылысын көрсетуге арналған. Картинада қазақтың сары даласы, темір жолмен
келе жатқан паравоз және оны күтіп тұрған адамдар көрінісі бейнеленген.
Ә.Қастеев тақырыптық суреттер мен қатар табиғат көрінісін бейнелейтін
пейзаждар салған. Тау пейзажы, Медеу келбеті, картиналарға осыларға
қосылады.
Ә.Қастеевтың творчествосының бір бөлігі халық өмірін бейнелейтін
живопись шығармалары. Олардың қатарына мына картиналар жатады: Бие сауу,
Құдыұтың басындағы бай мен жарлы, Қалыңмалға сатылған қыз, Шөп шабу,
Колхоздың сүт фермасы, Колхоз тойы, Колхоз қырманы. Суретші Ә.Қастеев
халық батыры Амангелді Иманов тақырыбына өз творчествосы ерекше орын
берген. Бұл шығармалар қатарына А.Имановтың портретінің Амангелдінің
шабуылы атты композиция жатады.
Қазақстан бейнелеу өнерінің басталуы 1877 ж. Алматыға келген орыс
суретшісі Н.Г.Хлудовтың есімімен тікелей байланысты. Бұрын көрмеген жаңа
әлем, бейтаныс әдет-ғұрыптар, көз үйренбеген бет-пішіндер оны қатты
тебірентті, ол осының бәрін асқан бір іждахаттылықпен, құштарлықпен
қағазға, кенепке түсірумен болды.
Ол Алматыға тұңғыш көркемсурет студиясын басқарған. Бірінші ұлттық
қылқалам шебері Ә. Қастеев те Н.Хлудовтің шәкірті болған.
Қазақстан бейнелеу өнерінің тарихы Қазан төңкерісінен кейін басталады.
Бұл жылдарда көркем шығармалардың көрмесі маңызды оқиға болып есептелді.
Көрме 1928 ж. Семей қаласында, кейіннен басқа қалаларда да (Петропавл,
Қорған, Лениногорск, Қызылордка, Қарсақбайда) болып өтті:
1929 ж. Түркісіб құрылысынан Алмытыға жас жұмысшы, бұрынғы қойшы
Ә.Қастеев оқуға келді. Оның әкелген суреттері талабы бар жас екендігін
көрсетеді. Осы кезде қондырғылы өнер жазуға Ә.Сәрсенбаев, Ә.Шегебеков,
соңынан ағайынды Қожахмат пен Құлахмет Қожықовтар араласты, бұл алғашқы
ұлттық суретшілердің пайда болуы қазақ халқының шығармашылық күш -
қайратының оянуын паш етті. Қазақстан суретшілері осы кезге дейін белгілі
бір жетістіктерге жетті, бірақ олар әлі біріге қойған жоқ, шығармашылық
өмір өз бетімен өтіп жатты. Бейнелеу өнері 30-40 жылдан бастап барған сайын
біртіндеп қалыптаса берді. Оған басқа республикалардан, әсіресе, Мәскеу,
Ленинградтан келген суретшілер көп жәрдемін тигізді. 1933 ж. Қазақстан
Суретшілер одағының ұйымдастыру бюросы құрылды. Оған В.Сатков, Ә.Ысмайылов,
Ф.Болкоев кірді. Оны негізіне Қазақстан өнерінің әрі қарай дамуына жағдай
жасады.
Бейнелеу өнерінің дамуына негізгі қозғалыс 1937 ж. әдеби-көркем
ұйымның қайта құруы туралы шешімінен кейін басталады.
Одақ төңірегіне барлық шығармашылық белсенді топ бірінші суретшілер
Н.Крутильников, Ф.Болкоев, Ә.Ысмайылов, А.Сәрсенбаев, Қ.Қожықов,
И.Савельев, Н.Тимофеев, соңынан З.Назыров, Ә.Қастеев және т.б. жиналды.
1940 ж. Республика суретшілерінің 1-ші съезі өтті.
Қазақстан көркемөнерінің дамуының екінші кезеңінде 50-60-жылдары
натураға, яки табиғатқа, болмысқа, заттың өзіне көбірек зер салу, соны
бейнелеу тән болса, 60 жылдары бейнелеу публицистикасына бой ұру, Қатаң
стильді ұлттық тұрғыдан игеру, жаңа кейіпкерді іздеу тән деуіміз керек. Ал
70 жылдары көркемөнер – бұл жаңа анағұрлым күрделі кезең болып есептеледі.
Бұл кезеңнің ерекшілігі дараланған трактовкалардың (өзінше
бейнелеудің) мәнерлермен стильдердің заманымыздың көкейтесті проблемаларын,
әр қилы шешетін жарқын шығармашылық тұлғалардың өте көп болуы.
Қазақстан өнерінде тұңғыш суретші қазақ қызы А.Ғалымбаеваның жұмыстары
ерекше орыналды. Оның салған суреттерінен шығыс әйелдерінің нәзік те әдемі
жүздері мен рухани биік тұлғаларын көруге болады.
Кескіндеме өнерінің шебері Қ.Телжанов өзінің жанрлық шығармаларында
күнделікті өмірдегі тіршілік мазмұнын асқан шеберлікпен, өзіндік
қолтаңбамен бере білген. Сонымен қатар оның тарихи тақырыптарға арналған
Атамекен, Бастау атты туындылары көпшілік көңлінен шығады.
Қазақстан суретшілірінің таңдамалы шығармалары өмірді терең түсіну
арқылы оның поэтикалық көрінісін білумен ерекшеленді. Мұндай жұмыстар
қатарына акврель бояуымен салынған Ә.Қастеевтің Қазақ жерінде,
Е.Сидоркин, Ш.Кенжебаевтың графикалық шығармалары, С.Мәмбеев, Қ.Телжанов,
М.Кенбаев, М.Лизогуб және басқа суретшілердің кескіндемелік жұмыстары
Қазақстан Республикасының кең даласында болып жатқан өзгерістерді паш етті.
Қазақстан суретшілері осы кезге дейін белгілі бір жетістіктерге жетті,
бірақ олар әлі біріге қойған жоқ, шығармашылық өмір өз бетімен өтіп жатты.
Бейнелеу өнерінің дамуында негізгі қозғалыс 1937 жылдың 28 сәуірінде
әдеби - көркем ұйымының қайта құрылуы туралы шешімінен кейін басталады.
Кейбір суретшілердің ұлттық пішін іздеу жолдарындағы кері
түсініктерімен, формалды тенденцияларымен кәдімгідей күрес жүгізу
басталады.
Одақ төңірегіне барлық шығармашылық топ бірікті – олар суретші
Н.Куртильников, Ә.Ысмайылов, Ә.Сәрсенбаев, А.Ненашев, Қ.Қожықов,
И.Савельев, Н.Тимофеев, соңынан З.Назыров, Ә.Қастеев, Құлахмет Қожықов және
т.б. болатын.
1.2 Бейнелеу өнері саласындағы кескіндеме өнері
.
Кескіндеме өнер әлеміндегі орасан зор, өзіне еліктіріп әкететін,
сиқырлы аймақ. Ол адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтан бұрынғы
ата-бабаларымыздың үңгірлерінде дүниеге келді. Сан ғасырлар бойынша
суретшілердің басшылыққа алған идеялары, олардың ұмтылыстары өзгеріп
отырады, бір стильдің орнын екінші стиль басты, бірақ бәрібір кескіндеме
жасап дами берді.
Басқа өнерлердің арасында кескіндеме суретшінің қырағы көзі
шалғанның бәрін мейілінше толық бере алса керек. Сан жүздеген жылдар бойы
ол табиғаттан үйреніп, дүниені қызғылықты ететіннің бәрін бейнелеудің
таңдай қақтыратын жаңа әдістерін ойлап тапты. Оның бейнелеу құралдары
шексіз бай бола бастады. Сызықтардың өте батыл жүргізілуі, бояулардың бай
үндестігі, жарық пен көлеңкенің батыл, күтпеген контрастары, бейнеленіп
отырған нәрсені орналастырудағы ойлы мөлшерлестік және айқын логика,
қиялдың қызықты құбылмалылығы, осының бәрі кескіндемеге өз міндеттерін шешу
үшін берілген.
Батырлардың сауыттарының жылтырын, жібек маталардың асқан
әдемілерін, көз жанарының дымқылдануын, жас қыз денесінің нәзіктігін және
ағаштардың дөрекі қабығын көзге түсетіндей етіп беру тіс қаққан кескіншілер
қиындық келтіре қоймайды. Кең жайылған емендердің қуатын, көктемгі
қайыңдардың жан жадыратар жасыл жапырақтарын, қаһарлы да асқақ аспанды,
мөлдір – сұр тұманды және айлы түндердің тылсым, жұмбақ әлемін, буырқанған
көк теңізді сендерге қызықты, сан қырлы кескіндеме өнері көрсетіп бере
алады.
Ал ең ғажабы бұл емес! Бар ықыласымен берілген суретші шапшаң, батыл
да нәзік қимылмен, келіп керілген кенеп бетіне қылқаламмен бояу жағады –
міне одан өзімізге тірі адам көз тастайды! Суретші оның жүзіндегі көзге
шалына қоймайтын ой нышандары мен құштарлықтары таң ғажайып
қырағылықпен кенеп бетіне түсірген және бір мезгілде сендерге
оның жан - дүниесін ашып берген.
Кескіндеменің ұлылығы менімше мынада - ол сансыз жүректерді бір мәнді
ойды, бір күшті сезімде бірге соғуға мәжбүр етеді. Ол шапшаң, бірден әсер
етеді, оның тілі халықаралық тіл. Оған аудармашылар қажет емес. Оның
алдында уақыттың өзі кейін шегінеді.
Аса көрнекті Кеңес кескіншілерінің бірі - А.Пластов кескіндеме туралы
осылай шабыттана айтады.
Кескіндеме - бұл майлы бояулармен жасалған және пакет рамаға салынған,
біз музейлерде қызықтайтын картиналар ғана емес. Кескіндеме ұғымы кең әрі
мейілінше сан алуан техниканы қамтиды, мысалы түрлі сулы бояулармен,
темперамен, гуашьпен, акварельмен салынған кескіндеме болады. Тіпті аздап
боялған суретке (пастель) ауысатын кескіндеме бар.
Мұның бәрі станоктік, яғни станок та (мольбертте ) жасалатын кескіндеме.
Монументтік кескіндеме де болады. Оның үлгілерін біз ғимараттардың
қабырғаларынан көреміз. Мұлдай кескіндеме арнайы техникада әк суына
араластырылган бояулар және жаңа сылақ бетіне жиі жасалады. Мүлдем бояусыз
- ақ жасалатын өзінше ерекшелігі бар монументтік кескіндеме де бар. Бейне
түрлі материалдардың алуан түсті кесектерінен жасалады (мозайка). Сондай -
ақ жарықтанатын кескіндеме - шыныдан жасалған картинадан өтіп түрлі -
түсті жарық түсіретін кескіндеме де болады (витраж).
Кескіндеме шығармаларын орындаудың алуан түрлі техникаларын қарастыруға
көшпестен бұрын түс танудың кейбір меселелерімен танысайық.
Кескіндеменің түсі. Гравюраға арналған өткен тарауда біз түс, бояулар
туралы біршама сөз еттік. Бірақ онда түс әлі де тапшы, оның ролі шектеулі
де шартты болатын. Кескіндемеге түс бәрін
айқындайды, мұнда ол жетекші орынға ие болады және барлық күш-қуатымен
өркен жаяды.
Түс - кескіндеменің жаны. Шынында да реалистік кескіндеменің көркемдік
қүралдарының негізінен суретпен және жарықпен көлеңкемен бірлікте түс
құрайды. Бірақ кескіндемедегі түс деп нені түсеміз. Бәлкім, бізге
тәжірибеден белгілі заттардың боялғандығы болар. Бақсақ, олай емес,
басқаша, неғұрлым күрделі нәрсе екен. Кескіндеме - біздің қайсы бір заттар
туралы білімдеріміз жөніндегі протоколдық есеп емес, осы білімдерге сәйкес
суретті боямалау емес, түстік жағдайды оны нақты жағдайларда біз
қабылдағанымыздай етіп, көркем бере білу.
Біз шөптің жасыл, гүлдің қызыл, ал қардың ақ екенін тәжірибеден білеміз.
Біз картинада оларды осындай бояулармен бояй аламыз ба? Бұл сұраққа ия
деп те, жоқ деп те жауап беруге болар еді. Жасыл шөпті кескіндеменің
шығармаларды іс жүзінде сұрғылт немесе көк дерлік, немесе тіпті қызыл
дерлік ( мысалы, батып бара жатқан күн сәулесінде) болып шығуы мүмкін. Егер
картинада қарды бір ғана ақ бояумен боясақ, қар сияқты әсер қалдырмай, жай
ақ дақ болып шығады. Мұның болатын себебі, ақ қарда мыңдаған - қызғылт,
алтын түстес, көгілдір және күлгін реңктер болады. Мысалы:
В. Суриковтың Бояр әйел Морозова атты картинасында қардың суреті қалай
салынғанына назар аударып, мұқият қарап көріңдер.
Егер заттардың дәл өзіндей түстерді көшірмесек, табиғаттың түстік сан
құбылмалылығын қалай нанымды беруге болады. Бәрін де картинада дұрыс
табылған түстердің өзара қатынастары шешеді. Заттың түсімен сәйкес келетін
бояуды таңдап алуға ұмтылу тіпті де керек емес. Суретшіге қолына қылқалам
ұстап затқа жақын келіп, таңдап алынған түсті, ол дәлме – дәл сәйкес келуі
үшін затпен салыстырып жатудың қажеті жоқ. Картинада, басқа түстердің
қоршауында заттың өзіне сәйкес келетін, дұрыс та дәлме – дәл түс ретінде
нанымды қабылданатындай түсті тауып, іріктеп алу қажет.
Сөйтіп суретші заттардың түсін емес, олардың түстік өзара байланысын
зерттейді. Ол қайсыбір заттардың бізге белгілі табиғи түсіне онша сәйкес
келмейтін, біршама басқаша сияқты болып көрінетін бояуларды пайдалануы
мүмкін. Бірақ ол осы бояулардың картинаның ішіндегі барлық түстік дақтар
заттың өзіндегідей бір -бірімен ара қатынаста болатындай етіп алады.
Нақ осы түстік қатынастарды дұрыс алу реалистік кескіндеменің негізіне
жатады.
Біздің түстерді қабылдауымызға, әдемі сабақтас түстің пайда болуына
жарық, қашықтық (ауа қабаты) және түстік орта, яғни түрліше боялған
заттардың қатар тұруы шешуші ықпал жасайды. Мәселен, өте күшті жарық
жағдайында, мысалыға, жазғы ашық тал түсте, жарық түскен жерлерде түстер
өзінің қанықтылығын жоғалтады, ағарып түссізденеді. Бұлтты күндері немесе
көлеңкеде, керісінше, түстер өзінің қанықтылығына ие болады да біздің
көзіміз түстік алмасулармен реңктерді әлдеқайда көбірек қабылдайды. Кейде
жаңа айналыса бастаған кескіндемешілер мұны түсінбейді де керісінше
жасайды, күшті жарықта тұрғанда ең ашық бояулармен салады, ал
көлеңкелердегіні күңгірттеу үшін суық түсті бояуды пайдаланады.
Кескіндеменің бүкіл құпиясы, - дейді Б.Иогансон, көлеңкелер мен
жартылай көлеңкелерде.
Жарықтан басқа, түстерді қабылдауға қашықтық ауа қабаты әсер етеді. Бұл
жөнінде ауа перспективасы туралы тарауда айтылады. Заттардың бір
қабылдайтын түстері шағылысқан сәулелермен заттар бір - біріне жіберетін
рефлекстерімен де анықталады. Бәрін де тесіп өтіп, қоршап алғандай болатын
күшті де әлсіз, үлкен де кіші рефлекстердің осынау айқұш - ұйқыш айқасқан
ағымдары ерекше түстік ортаны, әлдебір жалпы түсінік қатарды жасайды.
Картинаның барлық бояулық үйлестірімдері бірыңғай, тұтас, жарасымды
реттілікке және өмірлік шынайылыққа ұмтылған кезде, оның мұндай
жалпы түстік кейпі кескіндемеде колорит деп атайды. Профессионал
кескіндеменің басты белгілерінің бірі жалпы және суық реңктердің бірлігімен
күресі. Белгілі бір заттың жарық түсіп тұрған және көлеңкеленген бөліктері
жарықтанумен ғана емес, сонымен бірге жылы немесе суық түстік реңктерімен
де міндетті түрде ерекшеленеді - егер жарық жылы болса, керісінше, онда
көлеңке жылы реңкте болады. Бірақ осы жалпы түстік дақтарда оларға қарама -
қарсы реңктер кейде қылаң береді. Әрбір жағылған бояу көрші бояуға
ұқсамайтын, оған контрасты болуы тиіс.
2. Қазақстан суретшілері шығармаларының жанрлары
2.1 Бейнелеу өнерінен әңгіме сабақтарын жүргізу әдістемесі.
Қазақ бейнелеу өнерінің шығармалары бірнеше тақырыптарға бөлінеді.
Ревалюция тақырыбына суретші Қ.Телжанов Ұшқын, Толқын, Ән бастаушы,
Бастау, Октябрь, суретші М.Қалымов Үкімет билігі Советтерге,
К.Шаяхметов Интернационалды шырқаушылар, суретші М.Кенбаев Ә.Жангелдин
отряды, Н.Нурмуханбетов Даладағы өрт, суретші Т.Тоғысбаев Дала туралы
баллада атты картиналарын жазды. Бұл картиналарда қазақ жеріндегі
ревалюция көріністері бейнеленген. Сонымен қатар ревлюциядан кейінгі халық
өмірі жан-жақты суреттелген. Суретші Телжановтың Ұшқын деп аталатын
картинасында ревалюция қайраткерлерінің шағын тобы, таңғы мезгіл, дала
көріністері арқылы суретші ревалюцияның басталу кезеңдерін көрсетеді. Осы
суретшінің Октябрь деп аталатын шығармасы ревалюция жеңісін көркем
образдар арқылы бейнеленген.
Қазақ бейнелеу өнеріндегі ерекше бір тақырып Қазақ халқының
ревалюцияға дейінгі өмірі мен тұрмысы деп аталады. Бұл тақырыпқа
суретшілер Ә.Қастеев, Н.Хлудов, С.Аманжанов қалам тартты. Мысалы,
Ә.Қастеевтің Шевченко қазақтар арасында, Досмағамбет пен Жамбылдың
айтысы картиналарында халықтар достығы мен мәдени дәстүр лайықты көрініс
тапқан. Суретші С.Аманжоловтың Ақтабан шұбырынды деген картинасында,
М.Қалымовтың Исатай-Махамбет деген картинасында қазақ тарихындағы ауыр
күндер мен халық батырларының образдары жасалған. Суретші Т.Шевченконың
Жетім балалар, Киіз үйдегі қазақтар В.Н.Фролованың Құлмағамбет пен
Жамбылдың айтысы атты картиналар осы тақырыпқа кіреді. Қазақ бейнелеу
өнерінің көптеген шығармалары тарихи кезеңдермен халықтың ұлт-азаттық
қозғалыс, қоғамдық қайраткерлер, батырлар образы ерекше көзге
түседі.Осындай тақырыптардың бірі Қазақ бейнелеу өнеріндегі азамат соғысы
көріністері. Мысалы Н.Нұрмүхамбедовтың Амангелді шабуылы, Т.Бокин
отряды, М.Кенбаевтың Жангелдин отряды, Ә.Қастеевтың А.Иманов портреті,
Қ.Телжановтың 18 – жылғы Қазақстан, М.Қалымовтың Қазақтың алғашқы атты
әскер полкі деген картиналары азамат соғысының көріністерін білдіреді.
Өнердегі көлемді тақырыптардың бірі Ұлы Отан соғысы деп аталады. Бұл
тақырыпты қамтитын шығармалардан соғыс кезіндегі халық өмірін, майдан
көріністерін, батырлар обрызын көруге болады. Мысалы, В.Крыловтың
Шахтерлерді майданға шығарып салу, Т.Әбуовтың Барлығы майдан үшін,
график И.Исабековтың Ленинградтықтар балам менің, О.Нұржұмаевтың Әке
естелігі шығармаларында жауынгерлерді майданға шығарып салу, елдегі
халықтың жеңіс үшін күрес суреттелді. Сонымен қатар суретші Н.Насадкиннің
Қазақстаннан келген қонақтар Панфиловшылар арасында, С.Романовтың Жеңіс
туы, Соғыс ізі, Ү.Әжиевтің Ленинград 1941 жыл, Декабрь, атты
картиналары соғыс көріністерін шынайы бейнелермен ашып көрсетеді. Суретші
В.Чуйковтың Жамбыл өсиеті, А.Молдабековтың Батыр Ә.Молдағұлова
портреті, А.Нақсыбековтың Р.Қошқарбаев портреті, Ю.Мигазидиновтың
М.Мәмбетов портреті арқылы қазақ халқының ержүрек ұл – қыздарының көркем
образдары жасалған.
Қазақ бейнелеу өнеріндегі еңбек тақырыбына көптеген суретшілер қалам
тартты. Олардың қатарына Телжанов, Қастеев, Евсеев, Кенбаев, Исмаилов
сияқты суретшілер кіреді. Еңбек тақырыбын алғаш бастаған суретші Қастеев
Биік таудағы мұз айдыны, Қапшағай ГЭС-і сияқты картиналарын жазды.
Телжановтың , Ата – баба жерінде деген картинасы Қазақстандағы тың игеру
кезеңін көрсетеді. Сонымен қатар Н.Гаевтың Тың жері, Г.Исмайловтың
Даладағы тоған, О.Таңсықбаевтың Тың жерінде деп аталатын картиналары да
тың игеру көріністерін суреттейтін шығармалар.
Еңбек тақырыбына арналған картиналарда табиғат көріністерімен қатар
адам бейнелері де көрініс табады. Мысалы Телжановтың Боз аралдың
адамдары, Нұрмұхамбетовтың Папам келе жатыр атты кариналары кіреді.
Еңбек тақырыбына жазылған картиналардың бірі Ф.Евсеевтың Шымкент фосфор
заводы деп аталатын шығармалары индустриалды өндіріс орындарын бейнелейді.
Қазақ бейнелеу өнеріндегі көлемді тақырыптардың бірі бейбітшілік
тақырыбы. Бейбітшілік тақырыбына жазылған қазақ суретшілерінің шығармалары
сұңғат, графика, сәндік-қолтаңбалы өнер салаларын қамтиды. Бұл шығармалар
халықты бейбітшілікке, шындылыққа, бірлікке насихаттайды. Сонымен қатар
соғыстың көріністерінен жирендетіп, бейбіт өмірдікөркем образдар арқылы
суреттейді. Суретші Табеевтің Қайырлы таң, Тоғысбаевтың Бейбітшілік
әні, Бисенбиновтың Мәңгілік жарық атты туындылары бейбіт өмірдің ел
адамдарының өмірі, тіршілігі суреттеледі. Суретші Аманжоловтың Уақыт
талабы, Молдашевтың Қазақстан, Дала және уақыт атты шығармасы,
А.Ғалымбаеваның Қостанай пирамидалары қазақ жеріндегі бейбіт еңбектің
көріністері. Нұрмұхамбетовтың Хросима атты картинасы жапон
соғысқұмарларының халық өміріне деген қастандық әрекеті.
Қазақ бейнелеу өнеріндегі сүбелі тақырыптардың бірі ана образы. Бұл
салаға қалам тартпаған суретші жоқ десе де болады. Солардың ішінде
Ғалымбаеваның, Телжанованың, Мәмбетовтің, Жүнісовтың есімдерін ерекше атау
қажет. Ана образына ерекше өз творчествосынан орын берген суретші
А.Ғалымбаева. Оның Махаббат туралы баллада, Тоқымашы, Автопортрет,
Халық таланты, Батыр ана, Халық шебері Басенованың портреті атты
шығармалары бар. Сонымен қатар Телжановтың Жамбыл, Домбыра әуендері,
Мәмбетовтің Ақ киімді қыз, Сидоркиннің Баян сұлу, Айман – Шолпан,
Құртқа образдары және Жүсіповтың менің отанымның әйелдері деп аталатын
картиналары қазақ аналарының образын жан – жақты көрсететін белгілі
туындылар.
Қазақ бейнелеу өнеріндегі ерекше тақырыптың бірі халық ақыны Жамбылдың
бейнесі. Бұл тақырыптағы шығармалар ақын өмірі мен творчествосын терең
суреттейді. Бұлардың ішінде Чеканиннің Жамбыл мен Кенен, Қастеевтің
Жамбыл мен Досмағанбет, Маратованың Құлманбет пен Жамбылдың айтысы
сияқты картиналарда халық ақыны мен айтыс ақындарының образы жасалған.
Жамбыл ақынның образын жасауға көптеген орыс суретшілері қатысқан. Суховтың
Жамбыл мен Фурмановтың кездесуі, Урманченің Жамбылдың ұйықтар бөлмесі
сияқты шығармаларды айтуға болады. Жамбыл образын ерекше ашатын туынды
М.Қалымовтың Ленинградтық өрендерім атты графикалық туындысы.
Қазақ бейнелеу өнерінде 60 жылдардан бері ерекше дамып келе жатқан
тақырып – ғарыш тақырыбы. Бұл салада Степанов, Гаев, Молдашев, Ильяевтар
табысты творчестволық еңбек етті. Ою-өрнек шебері Ғ.Ильяев Байқоңыр,
Космос атты шығармаларында өмірді ою-өрнек тілімен суреттейді. Бұл
картинада қазақ жерінен аспан әлемі, табиғат көріністері ою-өрнектермен
бейнеленген. А.Степановтың Жер планетасынан келген адам, Гагарин, Жер
ұлдары атты сұңғат шығармалары космос тақырыбын ерекше ашқан туындылар.
Қазақ бейнелеу өнерінде балалар тақырыбына арналған шығармалар мол.
Бұл тақырыпқа арнап А.Бортинков, А.Степанов, Қ.Телжанов, Х.Наурызбаевтвр
туындылар жазды. Халық суретшісі Қ.Телжанов Бірінші рет мектепке, Әжесі
мен немересі, Тыныштық атты сұңғат туындыларында балалардың бейбіт
өміріі елдің салт-дәстүрі өнер тілінде көркем образдармен көрініс тапқан.
Табиғатты қорғау, республика көлемінде қолға алынатын мәселе, бейнелеу
өнері саласынада негізгі тәрбие тақырыбы болып табылады. Экология
тақырыбына жазылған сәндік қолданбалы өнер графика туындыларымен қатар
сұңғат шығармалары Қазақ бейнелеу өнерінің ерекше бір бөлігін құрайды. Бұл
тақырыпқа қалам тартқан суретшілер В.Халатов, Е.Төлепбаев, Қ.Телжанов,
Х.Рахимов, Ү.Әжиев. Суретші-график В.Халатовтың Жер біздер үшін біреу
ғана деп аталатын плакатында өнер шебері жердің байлығын, тазалығын
сақтап, оның болашақ үшін қажеттігін көрсетеді. Өнер шеберлері
табиғатымыздың, планетемыздың тазалығын сақтауға шақырады.
Қазақ бейнелеу өнерінде тарихи жанрға жазылған шығармалар өте мол. Бұл
жанр бойынша ерекше еңбектенген суретшілер А.Бортинков, Қ.Телжанов,
Ә.Қастеев, Қ.Шаяхметов, В.Крылов, К.Баранов, А.Рахманов. Тарихи жанрға
жазылған шығармалар еліміздегі азамат соғысы, Отан соғысы сияқты тарихи
кезеңдер бейнесін көрсетеді. Суретші А.Бортников Д.Фурмановтың Верный
қаласындағы бүлікшілер алдындағы сөзі, К.Телжановтың Ән бастаушы,
Октябрь қазақ жеріндегі ревалюция көріністерінің белгілерін білдіреді.
Суретшілер С.Романовтың Жер туралы декрет, Тоқаш Бокин отряды
шығармаларының арқауы да тарихи оқиғаларға құрылған.
Тарихи жанрға ұқсас және онымен байланысты жанр әскер, ұрыс
көріністерін тікелей бейнелейтін соғыс жанры. Бұл жанр бойынша да қазақ
бейнелеу өнерінде көптеген шығармалар жазылған. Ә.Қастеевтың Амангелді
сарбаздары, Амангелді шабуылы, А.Гурьевтің Батырдың жебесі атты
картиналары соғыс қимылдарын бейнелейді.
Қазақ бейнелеу өнеріндегі аса ауқымды жанрдың бірі-тұрмыстық жанр. Бұл
жанр бойынша суретші А.Ғалымбаеваның Көңілді күн, М.Кенбаевтың Шопан
әні, Ә.Мамбеевтің Көкпар картиналары ұлттық дәстүр мен дәстүрлі
ойындарды көрсетеді. Ә.Қастеевтің Сатылған қалындық, Б.Табиевтің Базар
шығармалары қазақ халқының бұрынғы өмірі мен қазіргі тұрмыс тіршілігін
қатар суреттейді.
Қазіргі бейнелеу өнері шығармаларының ауқымды бөлігін натюрморт жанры
алады. Бұл жанрды өнер шеберлері Т.Абуов, Г.Исмаилова, А.Жунусов,
Т.Тоғысбаев, көптеген творчестволық шығармалар жазды.
Суретшілер А.Ғалымбаеваның Дастархан, Г.Исмаилованың Қымыз, Көне
қазақ керамикасы, Т.Абуовтың Домбыра және басқа заттар, Ә.Жунусовтың
Шыны аяқтары бар натюрморт картиналары қазақ халқының дастарханын
көрсетіп қонақжайлық дәстүрінен хабар береді. Суретшілер А.Черкасскийдің
Терезе алдындағы натюрморт, А.Ғалымбаеваның Кактус гүлдері,
В.Ткаченконың Гүлдер, О.Кужеленконың Апелсині бар натюрморт,
Т.Тоғысбаевтың Ақын Кененнің мұрасы, Дала кеңістігіндегі натюрморт,
Құмыралы натюрморт туындылары тұрмыстағы қолданылатын бұйымдардан әсем
формаларын, мәні мен мазмұнын көрсетуге арналады.
Қазіргі қазақ бейнелеу өнері саласында маңызды орын алатын портрет
жанры. Қазақ суретшілерінің ішінді Ә.Қастеевтен бастап қазіргі жас буын
суретшілерге дйін портрет жанрына қалам тартпаған суретшілер жоқ десе де
болады. Қазақ бейнелеу өнері шеберлерінің ішінде портрет жанрында елеулі
үлес қосып, қомақты образдар сомдаған суретшілер К.Баранов, И.Әубәкіров,
О.таңсықбаев, Х.Наурызбаев, С.Романов, А.Черкасский, Е.Сидоркин,
Е.Серкебаев т.б.
Қазақ бейнелеу өнерінің қайбір саласы болсын, қай саладағы суретші
болмасын портрет жанрын қадір-қасиет тұтқан. Осылардың ішінде живописші
Ә.Қастеев, Н.Крутильников, С.Романов, М.Калымов, Е Төлепбаевтарды ерекше
атау қажет.
График - суретшілердің ішінде халық дәстүріне айрықша мән берген
шеберлер: Е.Сидоркин, М.Кисамеддинов, Т.Ордабеков М.Исабаев т.б.
Қазақ бейнелеу өнерінде даңқты адамдардың портіреті халық дәстүрімен
мейлінше тығыз байланыста жасылған. Олар: Абай, Шәкәрім, Төлеби, Шоқан ,
Ыбырай, Бауыржан, Ғабит, Дина, Шара, Қаныш т.б. бейнелері.
Бейнелеу өнері саласында портретші деген де ұғым бар.
Қазақ бецнелеу өнеріндегі портрет жанрның тамыры әріректе Қазақ
ревалюциясынан бұрын Шоқан Уалиқановтың творчествосынан бастау алатындығына
ешкімнің дауы жоқ. Шоқан өзінің саяхаты кезінде өзі таныған белгілі
адамдарды, ел басшыларының портретін жасаған.
Скульптура саласында портрет жасаумен барлық қазақ мүсіншілері
айналысқан және қазір де айналысып келеді. Олар Х.Наурызбаев, Е.Серкебаев,
Б.Түлеков, Н.Журавлев, Т.Досмағанбетов, В.Рахманов, М.Айнеков. Қазақ
бейнелеу өнерінде портрет жанрын дамытуға барлық живопись, графика, мүсін,
сәндік қолданбалы өнер шеберлері қатысты десек олардың шығармалары мен
қандай және кімдердің образдарын жасағандығын білудің маңызы ерекше.
Қазақ бейнелеу өнерінің іргетасын көтерген алғашқы суретші Ә.Қастеев
бірқатар портреттер жасады. Бұлардың ішінде қазақтың батыры Амангелді
Имановтың портретін жасауының өзіндік тарихы бар. Амангелді портретін
суретші батырдың көзі тірісінде салған жоқ. Ол тек қана ізденістің,
зерттеудің нәтижесінде дүниеге келді Суретші бұл портретті жасау үшін
Қостанай облысындағы қазіргі Амангелді ауданында болып, батырды көзі көрген
ақсақалдардан сұрап, оның бет келбетінің, дене құрлысының, мінезінің
ерекшіліктерін зерттеді. Мұнан соң батырдың портретінің жобасын жасады. Бұл
жасаған жобаны көзі көргендерге көрсетіп ұқсайтын немесе ұқсамайтын
көріністерін айқындаған. Мұнан соң салынған портретті ақсақалдарға
көрсеткен еді. Портреттің батыр Амангелдіге айнымай ұқсайтынын, мінез-
құлқынан белгі барын мойындаған. Мұндай портрет сипаттама немесе сөз арқылы
салынған портреттер деп аталады. Мұндай сипаттама портреттер қатарына
Москвалық мүсінші З.Вальенконың жасаған қазақтың ақын қызы Сараның
портретін де қосуға болады.
Живопись саласындағы қыл қалам шеберлері арасында С.Романов Ілияс
Жансүгіров және оның кейіпкерлері, Махамбеттің ізімен, Еңбек ері
Ж.Қуанышбаев портретін жасады. Халқымыздың ұлы ақыны Жамбыл Жабаев пен
Дина Нүрпейсіованың портреттері суретші А.Черкасскийдің ізденістерінің
нәтижесінде дүниеге келді. Мұнымен қатар суретші М.С.Лизогуб Екі батыр,
Ертегі, қыл қалам шебері К.Шаяхметов Даладағы бригада, Жас шопандар
атты топтама портреттер жасады.
Графика саласындағы көрнекті суретшілер Е.Сидоркин Абайдың, Н.С.Гаев
Жамбылдың, М.Қисамединов Маханбеттің, И.Исабаев Мұхтар Әуезовтің
портреттерін салды.
Қазақ мүсіншілері бірқатар шығармаларын портрет жанрына арналады.
Х.Наурызбаев Жас Жамбылдың, Сәкен Сейфуллиннің, көрнекті ақын Мариям
Хакімжанованың портреттерін жасады. Мүсіншілер Б.Төлеков Екі мәрте Еңбек
ері Ж.Қуанышбаевтың, Н.Журавлев Құрлысшының, Т.Досмұғанбетов ұлттық
батыр Амангелдінің, О.Прокопьева Тоқаш Бокиннің, Е.Мергенов Әке
портретін жасаумен есімдері қазақ бейнелеу өнері тарихынан ерекше орын
алады.
Қазақ бейнелеу өнеріндегі портрет жанрын зерттеу нәтижесінде жас
ұрпаққа көркемдік білім мен әсемдік тәрбиесін беру мақсатында бейнелеу
өнері шеберлердің шығармаларын сабақ пен сабақтан тыс оқу тәрбие жұмыстарын
өткізу барысында таныстыру орынды деп санаймыз. Бұлардың қатарына мына
суретшілермен олардың төмендегі шығармаларын қосқан жөн. Г.Исмаилова
Халық артисі Күләш Байсейітова – Қыз Жібек ролінде, С.Айтбаев жазушы
Әнуар Әлімжановтың портреті, Ү.Әжиев Студент портреті, И.Исабаев
Мұхтар Әуезов, Е.Сидоркин Абай, А.Дужнев Академик Қаныш Сәтбаевтың
портреті Х.Наурызбаев Бала Жамбыл.
Жалпы қазақ бейнелеу өнеріндегі портреттер мынандай түрлерге бөлінеді:
1)Кейіпкердің өзінен қарап салынған портреттер: Жамбыл портреті.
2)Сөз немесе сипаттама арқылы салынған портреттер. Мысалы, суретші
Ә.Қастеевтің Амангелді Имановтың портреті, З.Вещенко Ақын Сараның
портреті.
3)Зерттеулердің нәтижесінде жасалған портреттер: Әл-Фараби,
Төлеби, Маханбет, Абылай хан портреттері.
4)Фотодокументтер негізінде салынған портреттер: Шоқан Уалихановтың
портреттері.
5)Аңыз-ертегідегі кейіпкерлердің жинтық образ-портреттері: Қорқыт,
Алдар-көсе, Тазша бала портреттері.
6)Суретшінің өзінің бейнесін өзі бейнелеген, сурет-автопортрет.
Мысалы: Ә.Қастеевтың автопортреттері.
Қортындылай келе айтқанда қазақ бейнелеу өнеріндегі портреттер
мынандай композициялық шешімдер бойынша жасалынады. Портрет жасауға
алынатын адамның қоғамдағы орнымен ерекшеленуі. Оның халық тәрбиесіне, ел
экономикасына қосқан үлесімен бүкіл халыққа танымал болуы шарт. Кейбір
картинада кейіпкер образы жеке берілуі. Бұл әсіресе живопись, графика,
мүсін шығармаларына тән. Кейіпкер образы қосалқы көріністермен
толықтырылып, оның іс-әрекеті, ой-арманы, мақсаты, өмірі мен қызметінен
толық мағлұматтар берілуі. Бұл ерекшілік графика туындыларына тән. Белгілі
оқиға, сюжет тақырыбындағы кейіпкер образының ашылуы.Бұл құбылыс әсіресе
живопись шығармаларында жиі кездеседі. Даңқты адамдардыңтоптама
портреттері. Мұндай портреттер өнер адамдарының портреттерінде жиі
кездеседі.
Қорыта айтқанда қазақ бейнелеу өнеріндегі тақырыптардың бірі-портрет.
Қазақстан суретшілерінің ішінде портрет жанрына қалам тартпаған суретші
кемде-кем. Олардың ішінде әсіресе Г.Исмайлова, С.Айтбаев, Ә.Қастеев,
А.Бортников, Н.Крутильников, А.Черкасский, Ә.Жүсіпов, Е.Сидоркин,
Л.Леонтьев, В.Антошенко-Оленов, Х.Наурызбаев, А.Рысбеков, Е.Мергенов,
Т.Досмағанбетов сияқты өнер шеберлері портрет жанрына ерекше үлес қосты.
Қазақ бейнелеу өнерінде портрет жанры Әбілхан Қастеевтен бастау алады.
Ә.Қастеев бұрынғыжәне жаңа өмір атты портреттер жиынтығын жазып, бірнеше
топтық портреттерін, өзінің автопортреттерін салды.
Суретшілер Г.Исмайлова Халық әртістері Шара Жиенқұлованың, Күләш
Байсейтованың, Н.Крутилников Ақын Жамбыл, А.Черкасский Жамбыл мен Динаның,
Л.Леонтьев Қазақстан композиторларының топтық портреттерін салды.С.Айтбаев,
Жазушы Әнуәр Әлімжановтың, М.Исабеков Мұхтар Әуезовтың, Е.Сидоркин Абайдың,
А.Черкасский Сәбит Мұқановтың образдарын жасады.
Пейзаж жанры-қазақ бейнелеу өнеріндегі салалы жанрдың бірі. Табиғат
көріністері қазақ суретшілері Ә.Қастеев, А.Ғалымбаева, С.Романов,
С.Мәмбеев, Ж.Шарденов, О.Таңсықбаев творчествосынан орын алады. Олардың
бірқатары республикаға белгілі өзен көлдері, дала мен тауларды өз
шығармаларына арқау етсе, бірқатары жыл мезгілдерін, табиғаттың әсем
ортасын өз шығармаларының өзекті буыны етіп алады. Суретші Ә.Қастеевтің
Шынжын өзені бойында, О.Таңсықбаевтың Іле өзені жағасында Е.Говарованың
Кіші Алматы өзенінің бойындағы қайыңдар, Ә.Исмайловтың Жуалы кеңістік
Н.Остренко Қараойдағы кеш Ж.Шарденотың Биік тау, С.Романовтың
Аяққалқандағы ағаштар атты картиналары қазақ жерінің әсем көріністерін
бейнелі образға айналдырады.
Суретші В.Валихановтың Кешіккен көктем, М.Темиргаливтің Кешқұрым,
В.Назыловтың Алма ағашы гүлдері, А.Черкасскийдің Гүлденген май,
С.Мәмбеевтің Көктем картиналары көктемгі табиғаттың сұлу көріністерін
өнер тілінде суреттейді. А.Ғалымбаеваның Жол, С.Мәмбеевтің Жайлауда
шығармалары қазақ жері табиғатының кеңдігін, тау мен дала көріністерінің
айырмашылығын суреттейді.
Қазақ бейнелеу өнеріндегі пейзаж жанрының бір саласы өндірістік
пейзаж. Бұл бағытта суретшілер Л.Леонтев, С.Романов, Ж.Шарденов, Ю.Евсеев,
В.Ткаченко, Ә.Қастеев, А.Исмайлов, С.Саносян, А.Дячкин, А.Ғалымбаева,
А.Горовых, Д.Калачев, В.Крылов творчестволық туындылар әкелді.
Суретші Ә.Қастеевтің Соколов – Сарыбай кен орны, А.Дячкиннің
Маңғыстау, А.Горовыхтың Ертіс жағасындағы кен орны, Д.Калачевтің
Қапшағай ГЭС-і, Ә.Қастеевтің Қапшағай ГЭС-і картиналары қазақ даласының
байлығын, өндіріс орындарын бейнелейді. Өнер шеберлері Л. Леонтьевтің Шорс
атындағы астық совхозы, Ә.Исмайловтың Бетпақ даладағы тоған,
А.Ғалымбаеваның Қостанай пирамидалары туындыларының өзекті желісі қазақ
жерінде байлықтың бірі астық өнімін дайындау сәттері сәтті көрініс табады.
Суретшілер С.Романовтың Қаратау кен байыту комбинаты, Ж.Шарденовтың
Кезек, С.Саносянның Теміртау зауыты, В.Крыловтың Өндірісті
Қарағандының таңы картиналарында ауыр өндіріс пен табиғат көріністері
байланысты үйлесім тауып Қазақстан байлығын көрсетеді.
Қазақстан бейнелеу өнері шығармаларының бір саласы әдебиет
шығармаларына иллюстрациялар жасау, театр қойылымдарына эскиз дайындау,
кинофильмдерді көкемдеу бағытын қамтиды. Өнер шеберлері Е.Сидоркин,
К.Ходжықов, И.Исабеков, П.Зальцман, С.Романов, А.Ғалымбаева, Г.Исмайлова,
А.Хайдаровтардың өнімді шығармашылық еңбектері осы салада дүниеге келді.
Суретші Е.Сидоркин қазақ эпосы мен жазушы М.Әуезовтың Абай романына,
К.Ходжықов Абай өлеңдеріне иллюстрациялар жасады. Суретші Г.Исмайлова Қозы
– Көрпеш пен Баян – Сұлу балетіне безендіру эскиздерін салды. Сонымен
қатар суретші С.Романов Ән қанатында, А.Ғалымбаева Дала қызы,
А.Хайдаров Ләйлә мен Мәжнүн кинофильмдеріне арнап көркемдік дәрежесі
жоғары зскиздер жасады.
Қазақ бейнелеу өнерінің бір түрі мүсін. Мүсін саласында Х.Наурызбаев,
Б.Төлеков, Н.Журавлев, Т.Досмағанбетов, Е.Мерегенов, А.Ахметов, В.Рахманов,
О.Прокопьева, П.Усачев,Ю.Гумель, Е.Серкебаев, А.Исаев, А.Дивашев өнімді
шығармашылық жұмыстар берген мүсіншілер. Мүсіншілер Х.Наурызбаев
В.И.Лениннің, С.Сейфулиннің, А.Исаев Буденовшы сияқты қоғам
қайраткерлерінің мүсіндерін сомдады. Мүсінші Б.Тулеков Еңбек ері
Ж.Қуанышбаевтың, Н.Журавлев Құрлысшы, Ю.Гумель Батыр ана мүсіндерін
жасап, еңбек пен қадірлі аналар образын жасады. Мүсіншілер Т.Досмағанбетов
Амангельді Иманов, Е.Мергенов Әке портреттерінде көлемдік мүсіндер
арқылы еңбек пен ерлік үлгісін жоғары азаматтық адамгершілік деңгейіне
көтереді. Өнер шеберлері Х.Наурызбаев Мариям Хакімжанованың портретін,
В.Рахманов Ой шығармасында, П.Усачевтің Табиғат сыйлығы туындысы
лирикалы ой үйірімдеріне жасалған образдар. Мүсіншілердің арасында ұлттық
колоритімен, орындалу әдістерімен ерекшеленетін шебер – Рысбек Ахметов,
Мүсінші ақындар Ә.Тәжібаевтың, О.Сүлейменовтың, әнші Е.Серкебаевтың,
режиссер А.Әшімовтың, күйші С.Тұрысбековтың портреттерін жасап, Желтоқсан
, 32-ші жылғы ашаршылық, Балалық шақ, Түйелі керуен, Үш жүз деп
аталатын тарихи кезеңдерді, ұлттық салт дәстүрді бейнелейтін туындыларды
шығарды.
Қазақстан бейнелеу өнерінің бір ерекше саласы – көлемді бейнелеу өнері
(монументтік өнер). Бұлар ескерткіштерге, мемориалдық комплекстерге көлемді
гобелен, роспись, сграфито, роспись рельеф түрлеріне бөлінеді. Мүсіншілер
Х.Наурызбаев Абай Құнанбаевтың, Е.Сергебаев М.Әуезовтың, Е.Әбішев Тоқаш
Бокиннің, Т.Досмағамбетов Ә.Жангелдиннің ескерткіштерін жасап қазақ мүсін
өнерінің тарихынан сүбелі орын алды.
Мүсіншілер В.В.Андрющенко мен А.Е.Артимовичтің Алматыдағы 28
панфиловшылар атындағы парктегі Даңқ мемориалы . Ж.Молдабеков Ұлы Отан
соғысында қаза болғандарға арналған Қарағандыдағы монументі, П.Әйнеков пен
А.Андрушенконың Шымкенттегі жауынгкрлік пен еңбек даңқы ескерткіші қазақ
мүсін өнерінің ерекше бір саласы. Ю.Папов пен В.Паповтың орындаған
Көкшетаудағы аэропорт ғимаратындағы роспись – рельеф, А.Рахманов жасаған
Жамбылдағы химиктердің мәдениет сарайындағы рельеф қазақ монумент өнерінің
бір тобына кірді.
Суретшілер В.Зверев пен Л.Звереваның Қостанай қаласындағы Қостанай
кинотеатрының ғимаратындағы Тың жер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz