Ата-аналар мен балалардың құқықтық қарым-қатынастар.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.Ата.аналар мен балалардың құқықтық қарым.қатынастар. Ата.аналар мен балалардың құқықтарымен міндеттерінің туындау негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1.Ата.аналардың балалардың құқықтары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2.Ата.аналарды құқықтарынан айыру және шектеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
2.Баланың құқықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1.Баланың мүліктік емес құқықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2.2.Баланың мүліктік құқықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.3.Баланың қорғалу құқығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.4.Балалардың құқық қорғау органдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.Ата.аналар мен балалардың құқықтық қарым.қатынастар. Ата.аналар мен балалардың құқықтарымен міндеттерінің туындау негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1.Ата.аналардың балалардың құқықтары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2.Ата.аналарды құқықтарынан айыру және шектеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
2.Баланың құқықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1.Баланың мүліктік емес құқықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2.2.Баланың мүліктік құқықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.3.Баланың қорғалу құқығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.4.Балалардың құқық қорғау органдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
«Ата-аналар мен балалардың арасындағы құқықтық қатынастар» ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері туындауының негіздері, ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері балалардың заңмен белгіленген тәртіппен куәландырылған белгілі бір әке мен шешеден туатындығы болып табылады.
Алғашқы дәстүрлі және неғұрлым кең тараған тәсіл бір-бірімен некеде тұратын ата-аналардан туған балалардың тегін анықтау болып табылады.
Жалпы ата-аналармен балалардың құқықтары мен міндеттеріне келсек
Балалардың тууы олар ата-аналарының арасында әртүрлі құқықтар мен міндеттер туындауына алып келеді.
Бұл құқықтар мен міндеттер мынадай жағдайларда қолданылады
А) баланың атын, тегін, әкесінің атын және, сондай-ақ оның ұлты мен азаматттығын анықтау кезінде
Б) балаладың құқықтары мен мүдделерін қорғау кезінде ата-аналардың олардың атынан өкілеттілік алуды жүзеге асырғанында
В) ата-аналар балаларын тәрбиелеу міндетін жүзеге асырғанда
Жаңа Заң баланың, мәселен, мына сияқты құқықтарын реттейді баланың отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығын (52-бап), баланың ата-анасымен және басқа да туыстарымен қарым-қатынас жасау құқығын (53-бап), баланың өз пікірін білдіру құқығын.
Құқықтық қатынастардың бірқатары баланың ат алуға, әкесінің атын және тегін алу құқығына ие болуына байланысты.
Ал баланың құқықтарына келесек,
Баланың отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығы
1. Он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам бала деп танылады.
2. Әрбір баланың мүмкін болғанынша отбасында өмір сүруге және тәрбиеленуге құқығы, олардың қамқорлығына құқығы, өзінің мүдделеріне қайшы келетін жағдайларды қоспағанда, олармен бірге тұруға құқығы жоқ.
Баланың өз ата-анасы тәрбиеленуіне, оның мүдделерн қамтамасыз етуіне, жан-жақты өсіп-жетілуіне, оның адамдық қадір-қасиетіне құрметтелуіне құқығы бар.
Ата анасы болмаған жағдайда, оларды ата ана құқығынан айырған жағдайда және ата-ана қамқорлығынан айрылудың басқа да жағдайларында баланың отбасында тәрбиелену құқығын осы Заңның 13-тарауында белгіленген тәртіппен қорғаншы және қамқоршы орган қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан кейін балалар құқығын қорғау саласында глобалдыөзгерістерге жетті. 2002жылы 8 тамызда қабылданған Қазақстан Республикасының балалар құқығы туралы Заңы құқығының дамуына өте орасан зор әсерін тигізді. Бала құқығымен байланысты құқықтық актілер мен нормалар біртұтас жүйелік институтты құрады.
«Ата-аналар мен балалардың арасындағы құқықтық қатынастар» ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері туындауының негіздері, ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері балалардың заңмен белгіленген тәртіппен куәландырылған белгілі бір әке мен шешеден туатындығы болып табылады.
Алғашқы дәстүрлі және неғұрлым кең тараған тәсіл бір-бірімен некеде тұратын ата-аналардан туған балалардың тегін анықтау болып табылады.
Жалпы ата-аналармен балалардың құқықтары мен міндеттеріне келсек
Балалардың тууы олар ата-аналарының арасында әртүрлі құқықтар мен міндеттер туындауына алып келеді.
Бұл құқықтар мен міндеттер мынадай жағдайларда қолданылады
А) баланың атын, тегін, әкесінің атын және, сондай-ақ оның ұлты мен азаматттығын анықтау кезінде
Б) балаладың құқықтары мен мүдделерін қорғау кезінде ата-аналардың олардың атынан өкілеттілік алуды жүзеге асырғанында
В) ата-аналар балаларын тәрбиелеу міндетін жүзеге асырғанда
Жаңа Заң баланың, мәселен, мына сияқты құқықтарын реттейді баланың отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығын (52-бап), баланың ата-анасымен және басқа да туыстарымен қарым-қатынас жасау құқығын (53-бап), баланың өз пікірін білдіру құқығын.
Құқықтық қатынастардың бірқатары баланың ат алуға, әкесінің атын және тегін алу құқығына ие болуына байланысты.
Ал баланың құқықтарына келесек,
Баланың отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығы
1. Он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам бала деп танылады.
2. Әрбір баланың мүмкін болғанынша отбасында өмір сүруге және тәрбиеленуге құқығы, олардың қамқорлығына құқығы, өзінің мүдделеріне қайшы келетін жағдайларды қоспағанда, олармен бірге тұруға құқығы жоқ.
Баланың өз ата-анасы тәрбиеленуіне, оның мүдделерн қамтамасыз етуіне, жан-жақты өсіп-жетілуіне, оның адамдық қадір-қасиетіне құрметтелуіне құқығы бар.
Ата анасы болмаған жағдайда, оларды ата ана құқығынан айырған жағдайда және ата-ана қамқорлығынан айрылудың басқа да жағдайларында баланың отбасында тәрбиелену құқығын осы Заңның 13-тарауында белгіленген тәртіппен қорғаншы және қамқоршы орган қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан кейін балалар құқығын қорғау саласында глобалдыөзгерістерге жетті. 2002жылы 8 тамызда қабылданған Қазақстан Республикасының балалар құқығы туралы Заңы құқығының дамуына өте орасан зор әсерін тигізді. Бала құқығымен байланысты құқықтық актілер мен нормалар біртұтас жүйелік институтты құрады.
Пайдаланған әдебеттер тізімі.
Нормативтік – құқықтық актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995ж. (өзгертулер мен толықтырулар 21.05.2007ж.)
2.Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі Жалпы бөлім. 27 желтоқсан 1994 жыл. (өзгерістер мен толықтылулар 2010 ж.)
Арнайы әдебеттер
1.Айтжан Б.Е, Шіркінбаев Т.Б. «Отбасы құқығы» оқу құралы (көмекші оқу-құралы) Алматы «Жеті жарғы» 2006 жыл-112 бет
2.«Неке және отбасы туралы- О браке и семье» Қазақстан Республика заңы Алматы «жеті жарғы» 1999 жыл-176 бет
3.«О браке и семье» Закон Республики Казахстан. Алматы Юрист-2000 жыл-72бет.
4.Пралиева Г.К. «Основы семейного права в Республики Казахстан» Алматы «Жеті жарғы» 2007 жыл
5.« Труд,семья,Быт советской женщины» Юрид.пит-1990-432с.
6.Ынтымақова С.А, Карпушина Г. «Отбасы құқығы» Праттикум. Заң әдебиеті 2006 жыл-131бет.
Нормативтік – құқықтық актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995ж. (өзгертулер мен толықтырулар 21.05.2007ж.)
2.Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі Жалпы бөлім. 27 желтоқсан 1994 жыл. (өзгерістер мен толықтылулар 2010 ж.)
Арнайы әдебеттер
1.Айтжан Б.Е, Шіркінбаев Т.Б. «Отбасы құқығы» оқу құралы (көмекші оқу-құралы) Алматы «Жеті жарғы» 2006 жыл-112 бет
2.«Неке және отбасы туралы- О браке и семье» Қазақстан Республика заңы Алматы «жеті жарғы» 1999 жыл-176 бет
3.«О браке и семье» Закон Республики Казахстан. Алматы Юрист-2000 жыл-72бет.
4.Пралиева Г.К. «Основы семейного права в Республики Казахстан» Алматы «Жеті жарғы» 2007 жыл
5.« Труд,семья,Быт советской женщины» Юрид.пит-1990-432с.
6.Ынтымақова С.А, Карпушина Г. «Отбасы құқығы» Праттикум. Заң әдебиеті 2006 жыл-131бет.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.Ата-аналар мен балалардың құқықтық қарым-қатынастар. Ата-аналар мен
балалардың құқықтарымен міндеттерінің туындау
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1.Ата-аналардың балалардың құқықтары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ...4
1.2.Ата-аналарды құқықтарынан айыру және
шектеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 6
2.Баланың
құқықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
2.1.Баланың мүліктік емес
құқықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.10
2.2.Баланың мүліктік
құқықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..15
2.3.Баланың қорғалу
құқығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..19
2.4.Балалардың құқық қорғау
органдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .35
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Ата-аналар мен балалардың арасындағы құқықтық қатынастар ата-
аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері туындауының негіздері,
ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері балалардың заңмен
белгіленген тәртіппен куәландырылған белгілі бір әке мен шешеден туатындығы
болып табылады.
Алғашқы дәстүрлі және неғұрлым кең тараған тәсіл бір-бірімен некеде
тұратын ата-аналардан туған балалардың тегін анықтау болып табылады.
Жалпы ата-аналармен балалардың құқықтары мен міндеттеріне келсек
Балалардың тууы олар ата-аналарының арасында әртүрлі құқықтар мен міндеттер
туындауына алып келеді.
Бұл құқықтар мен міндеттер мынадай жағдайларда қолданылады
А) баланың атын, тегін, әкесінің атын және, сондай-ақ оның ұлты мен
азаматттығын анықтау кезінде
Б) балаладың құқықтары мен мүдделерін қорғау кезінде ата-аналардың олардың
атынан өкілеттілік алуды жүзеге асырғанында
В) ата-аналар балаларын тәрбиелеу міндетін жүзеге асырғанда
Жаңа Заң баланың, мәселен, мына сияқты құқықтарын реттейді баланың
отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығын (52-бап), баланың ата-анасымен
және басқа да туыстарымен қарым-қатынас жасау құқығын (53-бап), баланың өз
пікірін білдіру құқығын.[1]
Құқықтық қатынастардың бірқатары баланың ат алуға, әкесінің атын және
тегін алу құқығына ие болуына байланысты.
Ал баланың құқықтарына келесек,
Баланың отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығы
1. Он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам бала деп танылады.
2. Әрбір баланың мүмкін болғанынша отбасында өмір сүруге және
тәрбиеленуге құқығы, олардың қамқорлығына құқығы, өзінің мүдделеріне қайшы
келетін жағдайларды қоспағанда, олармен бірге тұруға құқығы жоқ.
Баланың өз ата-анасы тәрбиеленуіне, оның мүдделерн қамтамасыз етуіне,
жан-жақты өсіп-жетілуіне, оның адамдық қадір-қасиетіне құрметтелуіне құқығы
бар.
Ата анасы болмаған жағдайда, оларды ата ана құқығынан айырған
жағдайда және ата-ана қамқорлығынан айрылудың басқа да жағдайларында
баланың отбасында тәрбиелену құқығын осы Заңның 13-тарауында белгіленген
тәртіппен қорғаншы және қамқоршы орган қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан кейін балалар құқығын
қорғау саласында глобалдыөзгерістерге жетті. 2002жылы 8 тамызда қабылданған
Қазақстан Республикасының балалар құқығы туралы Заңы құқығының дамуына өте
орасан зор әсерін тигізді. Бала құқығымен байланысты құқықтық актілер мен
нормалар біртұтас жүйелік институтты құрады.
1.АТА-АНАЛАР МЕН БАЛАЛАРДЫҢ АРАСЫНДАҒЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР. АТА-
АНАЛАР МЕН БАЛАЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫМЕН МІНДЕТТЕРІНІҢ ТУЫНДАУ НЕГІЗДЕРІ.
1.1.Ата-аналардың балалардың құқықтары мен міндеттері
Ата-аналар мен балалардың құқықтары мен міндеттерінің туындау негізі.
Ата-аналар мен балалардың арасындағы құқықтық қатынастардың
пайда болуының негізгі балалардың белгіленген заң тәртібімен
куәландырылған белгілі бір әке мен шешеден туатындығы болып табылады. Неке
және отбасы туралы Заңда балалардың туу тегін куәландырудың бірнеше
әдістері (түрлері) қарастырылған. Алғашқы дәстүрлі және (нәмесе) кең
тараған тәсіл бір-бірімен некеде тұратын ата-аналардан туған балалардың
тегін анықтау болып табылады.
Неке және отбасы туралы Заңына сәйкес[2] бір-бірімен некеде тұратын
адамдардан туған баланың туу тегі ата-анасының неке туралы жазбасымен
куәландырылады. Бұл некеден туған бала азаматтық хал актілерін жазу
органында әкесі мен шешесінің біреуі неке туралы куәлігін көрсетіп, өтініш
беруі бойынша солардың атына жазылады деген сөз. Некені әйелден туған
баласы әкесі сол әйелдің күйеуі болып табылады.
Баланы неке бұзылған, оны жарамсыз деп таныған кезден бастап, немесе
бала анасының жұбайы қайтыс болғаннан кейінгі екі жүз жетпіс күн ішінде
туған жағдайда, егер өзгеше дәлелденбесе, анасының бұрынғы жұбайы баланың
әкесі болып танылады.[3] Некесіз туылған баланың тегін
куәландыруды реттейтін бұрынғы қолданылып жүрген заңдар іс жүзінде әкелікті
белгілеуе қатысты мәселелерді ғана шешіп келген еді. Жаңа заң, сонымен
бірге баланың анасы жағынан тегін (анасы болуын) белгілеу тәртібін де
негіздеп берді.
Неке және отбасы туралы Заңның 46-бабының 1-тармағына сәйкес
баланың анасы жағынан тегін ( анасы болуын) ананың медициналық мекемеде
туғанын растайтын құжаттар негізінде, ал бала медициналық мекемеден тыс
жерде туған жағдайда –медициналық құжаттардың, куәлардың көрсетулерінің
немесе өзге де айғақтардың негізінде азаматтық хал актілерін жазу органын
белгілейді. Баланың анасы жағынан тегін белгілеу бала некеде тұрған
адамдардан туылған жағдай да, немесе ол некесіз туылған жағдайда да
қолданылады.
Бала туғанда ата-анасы некеде болмаса , немесе анасы баласының әкесі
жұбайы (бұрынғы жұбайы) емес деп мәлімдесе, баланың әкесі жағынан тегін
белгілеу мәселесінің шешілуі күрделірек болады.
Балалардың тууы олар ата-аналарының арасында әртүрлі
құқықтар мен міндеттер туындауына алып келеді.
Бұл құқықтар мен міндеттер мынадай жағдайларда қолданылады
А) баланың атын, тегін, әкесінің атын және, сондай-ақ оның ұлты мен
азаматттығын анықтау кезінде
Б) балаладың құқықтары мен мүдделерін қорғау кезінде ата-аналардың
олардың атынан өкілеттілік алуды жүзеге асырғанында
В) ата-аналар балаларын тәрбиелеу міндетін жүзеге асырғанда
Жаңа Заң баланың, мәселен, мына сияқты құқықтарын реттейді баланың
отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығын[4], баланың ата-анасымен және
басқа да туыстарымен қарым-қатынас жасау құқығын[5], баланың өз пікірін
білдіру құқығын[6].
Құқықтық қатынастардың бірқатары баланың ат алуға, әкесінің атын және
тегін алу құқығына ие болуына байланысты.[7] Балаға ата-
анасының (немесе олардың орнындағы адамдардың) келісімі бойынша қойылады.
Баланың аты-жөні әкесінің аты бойынша не ұлттық дәстүрлер ескеріле отырып
беріледі. Некеге отырмаған шешеден туған баланың аты-жөні, егер ата-
аналарының бірлескен арызы немесе әкелікті белгілеу жөніндегі сот шешімі
болмаған жағдайда анасының көрметуі бойынша анықталады.
Баланың тегі ата-анасының тегімен айқындалады. Егер ата-аналардың
тегі ортақ болса, онда сол тек балаға да беріледі.
Ал, ата-анасысының тегі әртүрлі болған жағдайда балаға ата-анасының
келісімі бойынша әкесінің немесе анасының тегі беріледі. Ата-анасының
тілегі бойынша балардың тегі ұлттық дәстүрлер ескеріле отырып, әкесінің
немеесе атасының атынан шығарылуы мүмкін. Баланың атына және (немесе)
тегіне қатысты ата-ананың арасында туындаған келіспеушілік сот тәртібімен
шешіледі.
Егер ата-анасының екеуі де белгісіз болса, баланың тегін, атын, аты-
жөнін қорғаншы және қамқоршы орган қояды.
Баланың ұлты ата-анасының ұлтымен айқындалады. Егер ата-анасының ұлты әр
тұрлі болса, ол баланың қалауы бойынша оған жеке басының куәлігі берілген
кезде әкесінің немесе шешесінің ұлтымен айқындалады. Одан әрі баланың ұлты
оның өтініші бойынша басқа ата-анасының ұлтына өзгертілуі мүмкін [8].
Кәмелетке толмаған балалардың құқықтары мен мүддесін қорғау олардың
ата-анасының міндетіне жатады.
Ата-аналардың қай-қайсысы да балаларының атынан өкілеттілік алады.
Балалардың мүддесін қорғау жөнінде ата-аналардың өкілдігімен[9]
анықталады.
1.2.Ата-ананы құқықтарынан айыру және оларды шектеу
1.Егер ата-аналар (олардың біреуі):
1)ата-ана міндеттерін орвндаудан, оның ішінде алимент төлеуден қасақан
жалтаратын болса; [10]
2) өз баласын перзетханадан бөлімшесінен не өзге де балаларды тәрбиелеу,
емдеу немесе басқа да мекемелерден алудан дәлелді себептерсіз бас тартса;
3)өздеріңнің ата-ана құқықтарын пайдаланып қиянат жасаса;
4)балаларға қатігездік көрсетсе,оның ішінде олардың денесіне немесе
психикасына зорлық-зомбылық жасаса, олардың жыныстық пәктігіне қастандық
жасаса;
5)заңдарда белгіленген тәртіппен маскүнемдікпен, нашақорлықпен және уыт
құмарлықпен ауырады деген болып танылған болса, оалар ата-ана құқығынан
айырылуы мүмкін.
2. Өз балаларының не жұбайының өміріне немесе денсаулығына қарсы
қасқана қылмыс жасаған жағдайда ата-аналар (олардың біреуі) ата-ана
құқығынан айырылуы мүмкін.
Ата-ана құқығынан айыру тәрібі [11]
1. Ата-ана құқығынан айыру сот тәртібімен жүргізіледі.
Ата-ана құқығынан айыру туралы істер ата-аналардың біреуінің олардың
орындағы адамдардың), кәмілетке толмаған балалардың құқықтарын қорғау
жөніндегі міндеттер жүктелген органдардың немесе ұйымдардың қорғаншы және
қамқоршы органдардың, кәмілетке толмағандардың істері жөніндегі комиссияның
жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған
мекемелердің және басқаларының)
Арызы бойынша, сондай-ақ прокурордың талабы бойынша қаралады.
2. Ата-ана құқығынан айыру туралы істер прокурор мен қорғаншы және
қамқоршы органның қатысуымен қаралады.
3. Ата-ана құқығынан айыру туралы істі қарау кезінде сот ата-ана
құқығынан айырылған ата-аналардан, (олрдың біреуінен)алимент өндіріп алу
туралы мәселені шешеді.
4.Егер сот ата-ана құқығынан айыру туралы істі қарау кезінде ата-
аналардың (ардың біреуінің) іс әрекетінен қылмыстық жазаланатын әрекетті
байқаса, мұны жеке қаулымен прокурор назарына жеткізу міндетті.
5.Егер сот ата-ан құқығынан айыру туралы соттың шешімі зыңды күшіне
енген күннен бастап үш күннің ішінде бұл шешімнің көшірмесін баланың тууын
мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтық хал актілерін жазу органы мен
қорғаншы және қамқоршы органға жолдауға міндетті.
Ата-ана құқықтарынан айырудың салдары. [12]
1.Ата-ана құқықтарынан айыру балалармен туыстық фактісіне негізделген
барлық құқықтардан,оның ішінде одан асыруға қаражат алу[13] сондай-ақ
балалары бар азаматтар үшін белгіленген жеңілдіктер мен мемлекеттік жәрдем
ақылар алу құқықтарына айырылуға әкеп соғады.
2. Ата-ана құқығынан айыру ата-аналарды өз баласын асырау міндетінен
босатпайды, ол баланы асырап алу арқылы тоқтатылады.
3. Бала мен ата-ана құқықтарынан айырылған ата-ананың одан әрі бірге
тұруы турылы мәселе сот тәртібімен шешіледі.
4. Ата-анасы ( олардың біреуі) ата-ана құқықтарынан айырылған ата-
анасымен және де басқа да туыстарымен туыстық фактісіне, оның ішінде мұра
алу құқығына негізделген тұрғын үй-дайға меншік құқығын немесе уй жайды
пайдалану құқығы, сондай-ақ мүліктік құқықтарын сақтап қаладаы.
5. Баланы басқа ата-анаға беру мүмкін болмаған кезде немесе ата-
анасының екеуі де ата-ана құқықтарынан айырылған жағдайда бала қорғаншы
және қамқоршы органның қамқорлығына беріледі.
6. Ата-ана құқықтарынан айырылған ата-аналарының өтініші бойынша
қорғаншы және қамқоршы орган, егер бұл балаға зиянды ықпал етпесе, баламен
жолығуға рұқсат ете алады.
7. Ата-анасы (олардың біреуі) ата-ана құқықтарынан айырылған жағдайда
баланы асырап алуға ата-ананы( олардың біреуін) ата-ана құқытарынан айыру
туралы сот шешім шығарған күннен бастап кемінде алты ай өткенде жол
беріледі.
Ата-ана құқықтарын қалпына келтіру[14]
1. Егер ата-аналар, мінез-құлқын, тұрмыс-салтын және баланы
тәрбиелеуге көзқарасын өзгертсе,олардың ата-ана құқықтары қалпына келтіріуі
мүмкін.
2. Ата-ана құқықтарын қалпына келтіру ата-ана құқықтарынан айырылған
ата-ананың арызы бойынша сот тәртібімен жүзеге асырылады.
3. Егер ата-ана құқықтарын қалпына келтіру баланың мүдделеріне қайшы
келсе, сот баланың пікірін ескере отырып, ата-ана құқықтарын қалпына
келтіру туралы ата-ананың талап-арызын қанағаттандарудан бас тартуға
құқылы.
Он жасқа толған бала жөніндегі ат. Егер баланың ата-аналармен қалуы:
1) ата-аналарға байланысты емес мен-жайлар) психикасының бұзылуы
немесе өзге де созылмалы ауру, ауыр мән-жайлардың және с.с салдары( бойынша
бала үшін қауіпті болса
2) олардың мінез-құлқының салдары бала үшін қауіпті болса, алайда ата-
аналарды ата-ана құқықтарынан айыру үшін жеткілікті негіздер анықталмаған
болса, ата-ана құқықтарын шектеуге жол беріледі. Егер ата-аналар өз мінез-
құлқын өзгертпесе, қорғаншы және қамқоршы орган ата-ана құқықтарын шектеу
туралы сот шешімі шыққаннан кейін алты ай өткен соң лоарды ата-ана
құқықтарынан айыру туралы талап қоюға міндетті. Баланың мүдделеріне сәйкес
қорғаншы және қомқоршы орган осы мерзім аяқталғанға дейін ата-аналарды ата-
ана құқықтарынан айыру туралы талап қоюға құқылы.
3. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы талапты баланың жақын туысқандары,
кәмелетке толмаған балалардың құқықтарын қорғау міндеті заңмен хүктелген
органдрмен мекемелер, мектепке дейінгі мекемелер, жалпы білім беретін жән
басқа да мекемелер, сондай-ақ прокурор қоя алады.
4. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы істер прокурор мен қорғаншы және
қамқоршы органның қатысуымен қаралады.
5. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы істер қаралған кезде сот ата-
аналардан балаға алимент өндіріп алу туралы мәселені шешуге құқылы.
Ата-ана құқықтарын шектеудің салдары[15]
1. Ата-ана құқықтарын сот шектеген ата-аналар баланы жеке өзі
тәрбиелеу құқығын айырылады, ал 71-баптың 2-тармағының 2) тармақшасында
көзделген жағдайларда, сондай-ақ балалары бар азаматтар үшін белгіленген
жеңілдіктер мен мемлекеттік жәрдемақылар алу құқығына да айырылады.
2. Ата-ана құқықтарын шектеу ата-аналарды баланы асырау жөніндегі
міндеттерден босатпайды.
3. Өзіне қатысты ата-аналарының ата-аналарының ата-ана құқықтары
шектелген бала тұрғын үй-жайды пайдалану құқығыгн сақтап қалады, сондай-ақ
ата-аналары және басқа да туысқандарымен туыстық фактісіне негізделген
мүліктік құқығын, соның ішінде мұра алу құқығын сақтап қалады.
4. Ата-анасының екуінің де ата-ана құқықтары шектелген жағдайда бала
қорғаншы және қамқоршы органның қамқоршылығына беріледі.
5. Ата-ана құқықтарын сот шектеген ата-аналарға, егер олар балаға
зиянды әсерін тигізбесе, баламен қатысуға рұқсат етілуі мүмкін. Ата-
аналардың баламен қатысуына қорғаншы немесе қамқоршы органның не
қорғаншысының баланың патронт тәрбиелеушілерінің немесе бала тұратын мекеме
әкімшілігінің келісімімен жол беріледі.
73-бап Ата-ана құқықтарын шектеудің күшін жою
1. Егер ата-аналардың ата-ана құқықтары шектелген негіздер жойылса,
сот ата-аналардың талап-аразы бойынша баланы ата-анасына қайтарып беру
туралы және осы Заңның 72-бабында көзделген шектеулердің күшін жою ту ралы
шешім шығарылады.
2. Егер ата-анасына баланы қайтарап беру оның мүдделеріне қайшы
келетін болса, сот баланың пікірін ескере отырып, талапты қанағаттандырудан
бас тартуға құқылы.
Баланың өміріне немесе оның денсаулығына тікелей қатер төнген жағдайда
баланы айырып алу[16]
1.Баланың өміріне немесе оның денсаулығына тікелей қатер төнген
жағдайда қорғаншы және қамқоршы орган баланы ата-аналардан немесе оны
қамқоршылыққа алған басқа да адамдардан дереу айырып алуға құқылы.
Баланы дереу айырып алуды жергілікті атқарушы органның тиісті актісі
негізінде қорғаншы және қамқоршы орган жүргізеді.
2. Баланы айырып алу кезінде қорғаншы және қамқоршы орган прокурорға
дереу хабарлауға, баланы уақытша орналастыруды қамтамасыз етуге және баланы
айырып алу туралы жергілікті атқарушы органның актісі шыққаннан кейін жеті
күн ішінде сотқа ата-аналарды ата-ана құқықтарынан айыру немесе олрдың ата-
ана құқықтарын шектеу туралы талап қоюға міндетті.
Баланы айырып алуға байланысты істер бойынша сот шешімдерін
орындау[17]
1.Баланы ата-анасынан айырып алуға және оны басқа адамдарға беруге
байланысты шешімді мәжбүрлеп орндау қорғаншы және қамқоршы органның және
баланы алатын адамның (адамдардың) міндетті түрде қатысуымен, ал қажет
болған жағдайларда ішкі істер органдары өкілінің қатысуымен жүргізілуге
тиіс.
2.Баланы беру туралы сот шешімін оның мүдделеріне нұқсан келтірмей
орындау мүмкін болмаған жағдайда бала соттың ұйғарымымен тәрбие, емдеу
мекемесіне немесе басқа мекемеге уақытша орналастырылуы мүмкін.
2.БАЛАНЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ
2.1. Баланың мүліктік емес құқықтары
Баланың ат алуға, әкесінің атын және тегін алуға құқығы[18]
Балаға ата-анасының келісімі бойынша қойылады, аты-жөні әкесінің аты
бойынша не ұлттық дәстүрлер ескеріле отырып беріледі.
Әкесі атын өзгерткен жағдайда оныңм кәмелетке толмаған балалардың
әкесінің аты-жөні өзгеред, ал кәмелетке толған балалардың әкесінің аты-жөні
бұл туралы өздері арыз берген жағдайда өзгертіледі.
Баланың тегі ата-анасының тегімен айқындалады. Ата-анасының тегі әр
түрлі болған жағдайда балаға ата-анасының келісімі бойынша әкесінің немесе
анасының тегі беріледі.
Ата-анасының тілегі бойынша балалардың тегі ұлттық дәстүрлер ескеріле
отырып, әкесінің немесе атасының атынан шығарылуы мүмкін.
4. Баланың атына және тегіне қатысты ата-ананың арасында туындаған
келіспеушілік сот тәртібімен шешіледі.
5. Егер әкесі белгіленбесе, баланың аты анасынң көрсетуі ойынша
қойылады, әкесі ретінде жазылған адамның аты бойынша, тегі – анасының тегі
бойынша беріледі.
6. Егер ата-анасының екуі де белгісіз болса, баланың тегін, атын,
аты-жөнін қорғаншы және қомқоршы орган қояды.
Баланың аты мен тегін өзгерту[19]
Ата-анасының екеуі де тегін өзгерткен жағдайда кәмелетке толмаған
балалардың тегі өзгереді.
Бала он алты жасқа толғанға дейін ата-анасының бірлескен өтініші бойынша
азаматық хал актілерін жазу органы баланың мүдделерін негізге ала отырып,
баланың атын, сондай-ақ оған берілген текті басқа ата-ананың тегіне
өзгертуге рұқсат беруге құқылы.
2. Неке тоқтатылған немесе неке жарамсыз деп танылған жағдайда
балалар өздеріне туған кезде берілген тектерін сақтап қалады.
3. Егер ата-анасы бөлек тұрса және бала бірге тұратын ата-анасының
біреуі оған өзінің тегін бергісі келсе, азаматтық хал актілерін жазу органы
бұл мәселені баланың мүдделеріне қарай және ата-ананың екіншісінің пікірін
ескере отырып шешеді.
Ата-ананың тұратын жерін аеықтау мүмкін болмаған, ол ата-ана
құқығынан айырылған, әрекетке қабілетсіз деп танылған жағдайда, сондай-ақ
ата-ана баланы асырап-бағу мен тәрбиелеуден дәлелді себептерсіз жалтарған
ретте оның пікірін ескеру міндетті емес.
Егер бр-бірімен енкеде тұрмайтын адамдардан туған болса және әкесі
заңды тәртіппен белгіленбесе, азаматтық хал актілерін жазу органы, баланың
мүдделерін негізге ала отырып, оның тегін анасының осындай өтініш жасаған
кездегі соның тегіне өзгертуге рұқсат етуге құқылы.
5. Он жасқа толған баланың атын және тегін оның келісімімен ғана
өзгертуге болады.
Баланың ұлты.[20]
1. Баланың ұлты ата-анасының ұлтымен айқындалады.
2. егер ата-анасының әртүрлі болса, ол баланың қалауы бойынша оған
жеке басының куәлігі немесе паспорт берілген кезде әкесінің немесе
шешесінің ұлтымен айқындалады.
3.Одан әрі баланың ұлты оның өтініші бойынша басқа ата-анасының
ұлтына өзгертілуі мүмкін.
Әрбiр бала Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңдарын
сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандығын, ар-ожданы мен қадiр-
қасиетiн, Республиканың мемлекеттiк нышандарын құрметтеуге, еңбекке
жарамсыз ата-анасына қамқорлық жасауға, тарихи және мәдени мұралардың
сақталуына қам-қарекет жасауға, тарих және мәдениет ескерткiштерiн
сақтауға, табиғатты сақтауға және табиғи байлықтарға ұқыпты қарауға
мiндеттi. Қазақстан Республикасының баланың
құқықтары туралы заңдар
Қазақстан Республикасының баланың құқықтары туралы заңдары Қазақстан
Республикасының Конституциясына негiзделедi және осы Заң мен Қазақстан
Республикасының бала құқықтарын қорғау саласындағы өзге
де нормативтiк құқықтық актілерiнен тұрады. 2. Егер Қазақстан
Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер
белгiленсе, халықаралық шарттағы оны қолдану үшiн Қазақстан Республикасының
заңын шығару талап етiлетiн жағдайларды қоспағанда, халықаралық шарттың
ережелерi қолданылады. Балалардың тең құқықтылығы
Тегiне, нәсiлiне және қай ұлтқа жататындығына, әлеуметтiк және
мүлiктiк жағдайына, жынысына, тiліне, бiлiмiне, дiнге көзқарасына,
тұрғылықты жерiне, денсаулық жағдайына, балаға және ата-анасына немесе
басқа заңды өкілдерiне қатысты өзге де мән-жайларға қарамастан, барлық бала
тең құқыққа ие. 2. Некеден де
және некесіз де туған балалар тең әрi жан-жақты қорғауды пайдаланады.[21]
5-бап. Баланың құқықтарын шектеуге тыйым салу
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларды қоспағанда,
баланың құқықтарын шектеуге болмайды[22].
Заңымен.а-ана құқықтарын қалпына келтіру баланың келісімімен ғана жасалуы
мүмкін.
Егер бала асырап алынған болса және баланы асырап алудың күші жойылмаса,
ата-ана құқықтарын қалпына келтіруге жол берілмейді. Ата-ана
құқықтарын қалпына келтіру[23] 1. Сот баланың
мүддесін ескере отырып, баланы ата-анадан оларды ата-ана құқықтарынан
айырмай алу жолымен ата-ана құқықтарын шектеу туралы шешім шығара алады.
Баланың денсаулық сақтауға құқығы[24]
Әрбiр баланың денсаулық сақтауға бұлжымас құқығы бар.
Мемлекет денi сау бала тууды қамтамасыз ету үшiн ананың денсаулығын
сақтау жөнiнде жағдайлар жасайды.
3. Баланың денсаулық сақтауға құқығы:
1) баланың денсаулығын сақтау саласында
Қазақстан Республикасының заңдарын қабылдау;
2) балалардың
салауатты өмiр салтын насихаттау және ынталандыру; балалардың денсаулығын
сақтау саласындағы ғылыми зерттеулердi мемлекеттiк қолдау;
баланың, оның ата-анасының денсаулық жағдайына
бақылау жасау және балалар ауруларының алдын алу;
бiлiктi медициналық көмек көрсету;
баланың денi сау болып өсiп жетiлуiне қажеттi қолайлы қоршаған орта
жасау; балалар үшiн сапасы тиiстi деңгейдегі тағам
өнiмдерiнің өндiрiлуiне және сатылуына бақылау жасау арқылы қамтамасыз
етiледi. Мемлекет Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес балаларға
тегiн медициналық көмектiң көлемiне кепілдiк бередi.
Баланың өмiрiне, денсаулығына және дене бітімі мен психикасының қалыпты
өсiп-жетілуіне зиян келтiретiн кез келген ғылыми тәжiрибелер немесе өзге де
эксперименттерге тыйым салынады.
Баланың даралық ерекшелiкке және оны сақтауға құқығы
Әрбір бала туылғаннан кейін Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес тіркелуге тиіс. Туылған кезінен бастап оның аты, әкесінің аты және
тегі, ұлты және азаматтығы болуына құқығы, ал Қазақстан
Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда оларды сақтауға құқығы
бар[25].
1. Әрбiр баланың өмiр сүруге, жеке басының
бостандығына,қадiр-қасиетiне және жеке өмiрiне қол сұғылмауға құқығы бар.
2. Мемлекет баланың жеке басына ешкiмнiң
тиiспеуiн қамтамасыз етедi, оны тәнiн және (немесе) жанын жәбiрлеуден,
адамдық қадiр-қасиетiн қатыгездiкпен, дөрекiлiкпен қорлаудан, кемсiтуден,
жыныстық қатынас сипатындағы әрекеттерден, баланы қылмыстық iс-әрекетке
және қоғамға жат әрекеттер жасауға тартудан, және оны адам мен азаматтың
Қазақстан Республикасының Конституциясында бекiтiлген құқықтары мен
бостандығына қысым жасаудың өзге де түрлерiнен қорғауды жүзеге асырады.
Баланың сөз және ар-ождан бостандығына,
ақпаратқа, қоғамдық өмiрге араласуға құқығы[26]
1. Әрбiр баланың сөз бостандығына және өз пiкiрiн айтуға, ар-ождан
бостандығына, өзiнiң қоғамдық белсендiлiгiн дамытуға, жасына сәйкес ақпарат
алуға және оны таратуға, қоғамдық бiрлестiктерге, сондай-ақ басқа да
коммерциялық емес ұйымдардың нысандарына және Қазақстан
Республикасының заңдарымен рұқсат етiлген бейбiт жиналыстарға өз еркiмен
қатысуға құқығы бар.
2. Мемлекеттiк органдар балалардың жеке адами
тұлғасын, олардың шығармашылық бейiмдiлiгiн, әлеуметтiк белсендiлiгiн,
ғылыми, техникалық және көркем шығармашылығын дамытуды, олардың
интеллектуалдық меншiгiн қорғауды, балалардың өмiрi мен денсаулығын
сақтауды, қоршаған табиғи ортаны, тарих пен мәдениет ескерткiштерiн
қорғауды өзiне мақсат тұтатын, қайырымдылық iстерiне қатысатын, мәдени және
спорттық өмiрге қатысуға тартатын, демалысты ұйымдастыратын қоғамдық
ұйымдарға жәрдемдеседi. Баланың қажеттi тұрмыс деңгейiне құқығы [27]
1. Әрбiр баланың дене бiтiмінің,
психикасы мен жан дүниесiнің толымды дамуы үшiн қажеттi тұрмыс деңгейi мен
жағдайы болуға құқығы бар. Мемлекет бұл жағдайлардың
жасалуын әлеуметтік және экономикалық шаралар жүйесi арқылы қамтамасыз
етедi.
Баланың отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығы[28]
1. Он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам бала деп
танылады. Әрбір баланың мүмкін болғанынша отбасында өмір
сүруге және тәрбиеленуге құқығы, олардың қамқорлығына құқығы, өзінің
мүдделеріне қайшы келетін жағдайларды қоспағанда, олармен бірге тұруға
құқығы жоқ. Баланың өз ата-анасы тәрбиеленуіне, оның мүдделерн қамтамасыз
етуіне, жан-жақты өсіп-жетілуіне, оның адамдық қадір-қасиетіне
құрметтелуіне құқығы бар. Ата-анасы болмаған жағдайда, оларды
ата ана құқығынан айырған жағдайда және ата-ана қамқорлығынан айрылудың
басқа да жағдайларында баланың отбасында тәрбиелену құқығын осы Заңның 13-
тарауында белгіленген тәртіппен қорғаншы және қамқоршы орган қамтамасыз
етеді. Баланың ата-анасымен және басқа да туыстарымен
қарым-қатынас жасау құқығы.[29]
1.Баланың ата-анасының екеуімен де, аталарымен,
әжелерімен, апа- сіңлілерімен қарындастарымен және басқа да туыстарымен
қарым-қатынас жасауға құқығы бар. Ата-анасы некесінің бұзылуы,оның жарамсыз
деп танылуы немесе ата анасының бөлек тұруы баланың құқығына әсер етпеуі
тиіс. Ата-анасы бөлек тұрған жағдайда баланың олардың әрқайсысымен қарым-
қатынас жасауға құқығы бар. Ата-анасы әртүрлі мемлекетттерде тұрған
жағдайда да баланың өз ата-анасымен қарым-қатынас жасауға құқығы бар.
2.Қысылтаяң жағдайға ұшыраған баланың белгіленген тәртіппен өзінің ата-
анасымен және басқа да туыстарымен қарым-қатынас жасауға құқығы бар.
Баланың өз пікірін білдіру құқығы[30] отасында өз мүддесін қозғайтын кез
келген мәселені шешу кезінде өзінің пікірін білдіррге, сондай-ақ кез келген
сот немесе әкімшілік іс қарау барысында тыңдалуға құқылы. Ол жасқа толған
бала пікірі, егер бұл пікір оның мүдделеріне қайшы келмейтін болса,
ескерілуге міндетті. Осы Заңда көзделген жағдайларда қорғаншы және қамқоршы
органдар немесе сот он жасқа толған баланың келісімімен ғана шешім қабыдай
алады.
2.2 Баланың мүлiктiк құқықтары
1. Әрбiр баланың заңмен белгiленген тәртiппен және мөлшерде өз ата-
анасынан және отбасының басқа да мүшелерiнен қаражат алуға құқығы бар.[31]
Балаға алименттер, жәрдемақылар және басқа да әлеуметтiк төлемдер ретiндегi
тиесiлi сомалар ата-анасының (олардың орнындағы адамдардың) билiк етуiне
келiп түседi және олар баланы күтiп-бағуға, оған бiлiм беруге және оны
тәрбиелеуге жұмсалады. 2. Әрбiр баланың заңдарда белгiленген
тәртiппен өз бетiнше немесе өзiнiң заңды өкілдері арқылы мәмiлелер жасауға,
банктерде салымы болуға және жалақысына, стипендиясына немесе өзге де
кiрiстерiне және интеллектуалдық меншiк құқығы объектiлерiне билiк етуге,
өзге де мүлiктiк құқықтарды иемденiп алуға және оларды жүзеге асыруға
құқығы бар.
Ата-аналар немесе заңды өкілдер баланың жәрдемақысын немесе
материалдық көмек ретiнде мемлекет бөлген ақшалай қаражатты баланың атына
банкке салуға құқылы. 3.
Әрбiр баланың өзi тапқан табысқа, өзi сыйға немесе мұра ретiнде алған
мүлiкке, сондай-ақ баланың қаражатына сатып алынған басқа да кез келген
мүлiкке меншiк құқығы бар.
Өз еңбегiмен табыс табатын бала, егер ол ата-анасымен бiрге тұратын
болса, отбасын асырауға жұмсалатын шығындарды бөлiсуге қатысуға құқылы.
Баланың өзiне меншiк құқығымен тиесілі мүлiкке билiк ету құқығы
Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарымен айқындалады.
Баланың тұрғын үйге құқығы[32]
1. Әрбiр баланың Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңдарына сәйкес
тұрғын үйге құқығы бар.
2. Жетiм баланың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған және
тәрбиелеу, емдеу және басқа да ұйымдардағы, оның ішінде қоғамнан уақытша
оқшаулауды қамтамасыз ететін ұйымдардағы баланың тұрғын үй-жайға меншiк
құқығын немесе тұрғын үй-жайды пайдалану құқығын сақтайды, ал құқығы
болмаған жағдайда Қазақстан Республикасының тұрғын үй туралы заңдарына
сәйкес тұрғын үй-жай алуға құқығы бар.
3. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған
балаларды, оның iшiнде жетiм балаларды оларға басқа үй-жай берiлмейiнше
олар тұрып жатқан тұрғын үйден шығаруға болмайды.
4. Осы баптың 2-тармағында көрсетілген
балалардың тұрғын үй-жайға меншік құқығын немесе тұрғын үй-жайды пайдалану
құқығын сақтауды жергілікті атқарушы органдар қамтамасыз етеді.[33]
Баланың бiлiм алуға құқығы[34]
1. Әрбiр баланың бiлiм алуға құқығы бар және Қазақстан Республикасының
бiлiм туралы заңдарына сәйкес оған тегiн бастауыш, негізгі орта және жалпы
орта білім және конкурстық негiзде тегiн техникалық және кәсіптік, орта
білімнен кейінгі және жоғары бiлiм алуға кепiлдiк берiледi.
2. Тегiн жалпы орта бiлiм немесе техникалық және кәсіптік бiлiм алғанға
дейiн баланы мемлекеттiк бiлiм беру мекемесiнен шығару, шығарудың жалпы
тәртiбiн сақтаумен қатар тек қорғаншы және қамқоршы органдарды хабардар ете
отырып қана жүргiзiлуi мүмкiн.
3. Арнаулы педагогикалық тәрбиенi қажет ететiн кемтар
балаларға мемлекеттiк бюджеттен белгiленген стандарттар деңгейiнде олардың
бiлiм алуына кепiлдiк беретiн қосымша қаражат бередi.
4. Мемлекет балалардың бiлiм алу
кезеңiнде әлеуметтiк қорғауды қажет ететiндерiнің күтiп-бағу шығынын толық
немесе iшiнара көтередi. Олардың бiлiм алу кезеңiнде әлеуметтiк көмектің
мөлшерлерi мен көздерiн Қазақстан Республикасының Yкiметi белгiлейдi.
Баланың еңбек бостандығына құқығы
1. Әрбiр баланың еңбек бостандығына, қызмет және кәсiп түрлерiн
еркiн таңдауға құқығы бар.
2. Балалар он төрт жастан бастап, ата-аналарының рұқсатымен
оқудан бос кезiнде денсаулығына және өсіп-жетiлуiне оңтайлы, баланың дене
бiтiмiне, имандылығына және психикалық жай-күйiне зиян келтiрмейтiн
қоғамдық пайдалы еңбекке қатысуға, сондай-ақ мамандық алуға құқығы бар. Бұл
құқықты халықты еңбекпен қамту қызметi мен жергiлiктi мемлекеттiк басқару
органдары қамтамасыз етедi.
3. Он сегiз жасқа толмаған қызметкерлермен еңбек
шартын жасасу және оны бұзу тәртiбi және олардың еңбегін реттеудің басқа да
ерекшелiктерi Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында белгіленедi.
4. Баланы оның денсаулығына қауіп төндіруі
немесе білім алуына кедергі келтіруі не оның денсаулығына және дене бітімі,
ақыл-ойы, рухани, моральдық және әлеуметтік жағынан дамуына нұқсан келтіруі
мүмкін кез келген жұмысты орындауға қабылдауға немесе тартуға тыйым
салынады.
Баланың экономикалық қанаудан қорғалу құқығы Әрбір баланың
экономикалық қанаудан қорғалуға құқығы бар.[35]
Баланың мемлекеттiк көмекке құқығы[36]
1. Мемлекеттiк көмек оны алуға құқығы бар әрбiр балаға
тағайындалады. Мемлекеттiк көмектің мөлшерi және оны көрсетудің шарты мен
тәртiбi Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленедi.
2. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар, оның
iшiнде жетiм балалар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес толық
мемлекеттiк қамсыздандырылуда болады.
3. Мемлекеттiк органдар ата-анасының қамқорлығынсыз қалған
әрбiр балаға, қорғаншылық немесе қамқоршылық нысанына қарамастан, бiрдей
материалдық және өзге де жағдайларды қамтамасыз етедi. Мемлекеттiк ең
төменгi әлеуметтiк стандарттарды
белгiлеу[37]
1. Балалардың мүддесiн көздейтiн мемлекеттiк саясат мемлекеттiк
ең төменгi әлеуметтiк стандарттар негiзiнде жүзеге асырылады.
2. Мемлекеттiк ең төменгi әлеуметтiк стандарттар әлеуметтiк
қызмет көрсетулер бойынша белгiленген ең төменгi көлемде мыналарды:
1) мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысына сәйкес кепiлдiк
берiлген, жалпыға бiрдей қолжетiмдi тегiн бастауыш, негізгі орта және жалпы
орта бiлiм мен конкурстық негiзде тегiн техникалық және кәсіптік, орта
білімнен кейінгі және жоғары бiлiм берудi;
2) балаларға тегiн медициналық
қызмет көрсетудi, оларды тамақтандырудың ең төменгi нормаларына сәйкес
тамақтандыруды қамтамасыз етудi; 3) он бес жасқа толған
балалардың кәсiби бағдарлау, қызмет саласын таңдау, жұмысқа орналасу,
еңбегiнің қорғалу, еңбегiне ақы төлену құқығын Қазақстан
Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен кепілдi қамтамасыз етеді.
4) балаларға әлеуметтiк қызмет көрсету, оларды әлеуметтiк қорғау, соның
iшiнде туылуы мен тәрбиеленуiне байланысты, балалары бар азаматтарға
мемлекеттiк жәрдемақы төлеу жолымен кепiлдi материалдық қолдауды қамтамасыз
ету, сондай-ақ өмiрлiк қиын ахуалға тап болған балаларды әлеуметтiк
бейiмдеу және әлеуметтiк оңалту жөнiндегi шараларды; 5)
Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңдарына сәйкес тұрғын үйге құқығын
қамтамасыз етудi;
6) балаларды сауықтыру мен олардың демалысын
ұйымдастыруды, соның iшiнде төтенше жағдайларда, сондай-ақ экологиялық
жағынан қолайсыз және Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген
тәртiппен сондай деп танылған аумақтарда тұратын балаларды сауықтыруды
ұйымдастыруды;
7)
бiлiктi заң көмегiн көрсетудi қамтиды.
3. Мемлекеттiк ең төменгi әлеуметтiк стандарттар олардың өмiр сүру
жағдайларындағы аймақтық айырмашылықтар ескерiле отырып айқындалады.
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жергiлiктi мемлекеттiк
басқарудың органдары қосымша әлеуметтiк стандарттар белгiлей алады.
Тиiстi бiлiм беру ұйымдарындағы, арнаулы оқу-тәрбие ұйымдарындағы,
денсаулық сақтау, әлеуметтiк қызмет көрсету ұйымдарындағы немесе өзге де
мекемелер мен ұйымдардағы балалардың өздерiне ұсынылған қызмет
көрсетулердiң мемлекеттiк ең төменгi әлеуметтiк стандарттарға сәйкестiгін
мезгiл-мезгiл бағалап отыруға құқығы бар[38]. Баланың дем алуға және
бос уақытын пайдалануға
құқығы[39]
1. Әрбiр бала өзiнiң жасына, денсаулығына және қажеттерiне қарай
демалуға және бос уақытын пайдалануға құқылы.
2. Ата-анасы немесе олардың орнындағы адамдар өздерiнiң қабiлеттерi
мен мүмкiндiктерiне сәйкес баланың күтiлуi мен жан-жақты дамуына қажеттi
өмiрлiк жағдайларды қамтамасыз етедi.
3. Мемлекеттiк органдар Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес балалардың сауықтыру, спорт, шығармашылық және бос уақытын
пайдаланатын өзге де ұйымдарын, лагерьлер мен санаторийлердi құрады және
оларды қолдап отырады.
4. Мемлекет балалардың демалуға, сауығуға және бос уақытын
пайдалануға құқығын қамтамасыз ету жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асырады.
2.3Баланың қорғалу құқықығы
1. Баланың өз құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау құқығы бар.
Баланың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауды ата-анасы, ал осы Заңда
көзделген жағдайларда қорғаншы және қамқоршы орган, прокурор және сот
жүзеге асырады.
Кәмелетке толғанға дейін заңға сәйкес әрекетке толық қабілетті деп
танылған кәмелетке толмаған адамның өз құқықтары мен мінднттерін, оның
ішінде қорғалу құқығын өз бетінше жүзеге асыруға құқығы бар.
2. Баланың ата-анасының тарапынан жасалған қиянаттан қорғалу құқығы
бар.
Баланың құқықтары мен заңды мүдделері бұзылған кезде, оның ішінде ата-
анасының баланы асырап-бағу, тәрбиелеу, оған білім беру жөніндегі
міндеттерін орындамауы кезінде немесе тиісті дәрежеде орындамауы кезінде не
ата-ана құқығын теріс пайдалану кезінде бала қорғаншы және қамқоршы
органға, ал он төрт жасқа толғанда – сотқа өзінің құқықтарын қорғау үшін өз
бетінше өтініш жасауға құқылы.
3. Баланың өміріне немесе денсаулығына қауіп төнгендігі туралы, оның
құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылғандығы туралы белгілі болған
ұйымдардың лауазымды адамдары мен өзге де азаматтар ол жөнін де баланың іс
жүзінде тұратын жері бойынша қорғаншы және қамқоршы органға хабарлауға
міндетті. Мұндай мәлеметтерді алған жағдайда қорғаншы және қамқоршы орган
баланың құқықтары мен заңд мүдделерін қорғау жөнінде қажетті шаралар
қолдануғага міндетті. Баланың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін
қорғау.
Баланы заңсыз алып кетуден қорғау[40]
Баланың заңды өкілдерi[41]
1. Баланың заңды өкілдерi барлық мемлекеттiк органдар мен
ұйымдарда, оның iшiнде соттарда кез келген тұлғамен қарым-қатынаста, арнайы
өкiлеттiксiз баланың (немесе баланы асырап алуы) туралы куәлiгi, ата-
аналарының паспорты, қорғаншының жеке басының куәлiгi негiзiнде балаларға
өкілдiк етудi және олардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн
қорғауды жүзеге асырады.
2. Қазақстан
Республикасының заңдарында кәмелетке толмағандардың дербес азаматтық, неке-
отбасылық, еңбек және өзге де құқықтық қатынастарға түсу және өз құқықтары
мен мүдделерiн қорғау құқығы көзделген жағдайларды қоспағанда, он төрттен
он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандардың құқықтарын және заңмен
қорғалатын мүдделерiн олардың заңды өкілдерi қорғайды.
3.
Тәрбиелеу, емдеу ұйымдарындағы, халықты әлеуметтiк қорғау ұйымдарындағы
балаларға өкілдiк ету мен олардың мүдделерiн қорғауды осы ұйымдар Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асырады.
4. Ата-анасының
қамқорлығынсыз қалған балаға өкілдік ету мен оның құқықтарын және заңмен
қорғалатын мүдделерiн қорғау уақытша, баланы отбасына немесе балалардың
құқықтарын қорғау жөнiндегi функцияны жүзеге асырушы ұйымға орналастырғанға
дейiн қорғаншылық, және қамқоршылық органына жүктеледi.
Мемлекеттiк органдар және баланың құқықтарын[42] қорғау.Балалардың
құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн қорғауды өздерiнiң
өкiлеттiктерiне сәйкес мемлекеттiк органдар жүзеге асырады.
Осы Заңды орындау кезiнде
дауларды шешу тәртiбi кезінде Ата-аналар (олардың орнындағы
адамдар), сондай-ақ балаға бiлiм беру, оны тәрбиелеу, дамыту, оның
денсаулығын сақтау, оны әлеуметтiк қорғау мен оған әлеуметтiк қызмет
көрсету, оның әлеуметтiк бейiмделуіне, әлеуметтiк оңалуына жәрдемдесу
жөніндегі қызметті және (немесе) ол қатысатын өзге де қызметті жүзеге
асыратын адамдар Қазақстан Республикасының заңында белгiленген тәртiпте,
баланың денсаулығына, мүлкiне келтiрiлген зиянды, сондай-ақ моральдық
зиянды өтеу туралы талап арызбен сотқа жүгiнуге құқылы.[43]
Босқын және амалсыз қоныс аударушы балалардың құқықтарын қорғау[44]
1. Босқын және амалсыз қоныс аударушы балалардың өз мүдделерiнiң қорғалуына
құқығы бар. 2.
Баланың тұрып жатқан жерiндегі қорғаншы және қамқоршы органдар, аумақтық
көшi-қон қызметтерi ата-анасының не өзге де заңды өкілдерiнiң бар екендiгi
және олардың тұратын жерi туралы мәлiметтер алуға жәрдемдеседi, қажет
болған жағдайда баланы емдеу-профилактикалау немесе бала құқықтарын қорғау
жөнiндегi функцияларын жүзеге асыратын өзге де ұйымдарға орналастырады.
Қазақстан Республикасының бала ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.Ата-аналар мен балалардың құқықтық қарым-қатынастар. Ата-аналар мен
балалардың құқықтарымен міндеттерінің туындау
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1.Ата-аналардың балалардың құқықтары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ...4
1.2.Ата-аналарды құқықтарынан айыру және
шектеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 6
2.Баланың
құқықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
2.1.Баланың мүліктік емес
құқықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.10
2.2.Баланың мүліктік
құқықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..15
2.3.Баланың қорғалу
құқығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..19
2.4.Балалардың құқық қорғау
органдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .35
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Ата-аналар мен балалардың арасындағы құқықтық қатынастар ата-
аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері туындауының негіздері,
ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері балалардың заңмен
белгіленген тәртіппен куәландырылған белгілі бір әке мен шешеден туатындығы
болып табылады.
Алғашқы дәстүрлі және неғұрлым кең тараған тәсіл бір-бірімен некеде
тұратын ата-аналардан туған балалардың тегін анықтау болып табылады.
Жалпы ата-аналармен балалардың құқықтары мен міндеттеріне келсек
Балалардың тууы олар ата-аналарының арасында әртүрлі құқықтар мен міндеттер
туындауына алып келеді.
Бұл құқықтар мен міндеттер мынадай жағдайларда қолданылады
А) баланың атын, тегін, әкесінің атын және, сондай-ақ оның ұлты мен
азаматттығын анықтау кезінде
Б) балаладың құқықтары мен мүдделерін қорғау кезінде ата-аналардың олардың
атынан өкілеттілік алуды жүзеге асырғанында
В) ата-аналар балаларын тәрбиелеу міндетін жүзеге асырғанда
Жаңа Заң баланың, мәселен, мына сияқты құқықтарын реттейді баланың
отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығын (52-бап), баланың ата-анасымен
және басқа да туыстарымен қарым-қатынас жасау құқығын (53-бап), баланың өз
пікірін білдіру құқығын.[1]
Құқықтық қатынастардың бірқатары баланың ат алуға, әкесінің атын және
тегін алу құқығына ие болуына байланысты.
Ал баланың құқықтарына келесек,
Баланың отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығы
1. Он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам бала деп танылады.
2. Әрбір баланың мүмкін болғанынша отбасында өмір сүруге және
тәрбиеленуге құқығы, олардың қамқорлығына құқығы, өзінің мүдделеріне қайшы
келетін жағдайларды қоспағанда, олармен бірге тұруға құқығы жоқ.
Баланың өз ата-анасы тәрбиеленуіне, оның мүдделерн қамтамасыз етуіне,
жан-жақты өсіп-жетілуіне, оның адамдық қадір-қасиетіне құрметтелуіне құқығы
бар.
Ата анасы болмаған жағдайда, оларды ата ана құқығынан айырған
жағдайда және ата-ана қамқорлығынан айрылудың басқа да жағдайларында
баланың отбасында тәрбиелену құқығын осы Заңның 13-тарауында белгіленген
тәртіппен қорғаншы және қамқоршы орган қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан кейін балалар құқығын
қорғау саласында глобалдыөзгерістерге жетті. 2002жылы 8 тамызда қабылданған
Қазақстан Республикасының балалар құқығы туралы Заңы құқығының дамуына өте
орасан зор әсерін тигізді. Бала құқығымен байланысты құқықтық актілер мен
нормалар біртұтас жүйелік институтты құрады.
1.АТА-АНАЛАР МЕН БАЛАЛАРДЫҢ АРАСЫНДАҒЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР. АТА-
АНАЛАР МЕН БАЛАЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫМЕН МІНДЕТТЕРІНІҢ ТУЫНДАУ НЕГІЗДЕРІ.
1.1.Ата-аналардың балалардың құқықтары мен міндеттері
Ата-аналар мен балалардың құқықтары мен міндеттерінің туындау негізі.
Ата-аналар мен балалардың арасындағы құқықтық қатынастардың
пайда болуының негізгі балалардың белгіленген заң тәртібімен
куәландырылған белгілі бір әке мен шешеден туатындығы болып табылады. Неке
және отбасы туралы Заңда балалардың туу тегін куәландырудың бірнеше
әдістері (түрлері) қарастырылған. Алғашқы дәстүрлі және (нәмесе) кең
тараған тәсіл бір-бірімен некеде тұратын ата-аналардан туған балалардың
тегін анықтау болып табылады.
Неке және отбасы туралы Заңына сәйкес[2] бір-бірімен некеде тұратын
адамдардан туған баланың туу тегі ата-анасының неке туралы жазбасымен
куәландырылады. Бұл некеден туған бала азаматтық хал актілерін жазу
органында әкесі мен шешесінің біреуі неке туралы куәлігін көрсетіп, өтініш
беруі бойынша солардың атына жазылады деген сөз. Некені әйелден туған
баласы әкесі сол әйелдің күйеуі болып табылады.
Баланы неке бұзылған, оны жарамсыз деп таныған кезден бастап, немесе
бала анасының жұбайы қайтыс болғаннан кейінгі екі жүз жетпіс күн ішінде
туған жағдайда, егер өзгеше дәлелденбесе, анасының бұрынғы жұбайы баланың
әкесі болып танылады.[3] Некесіз туылған баланың тегін
куәландыруды реттейтін бұрынғы қолданылып жүрген заңдар іс жүзінде әкелікті
белгілеуе қатысты мәселелерді ғана шешіп келген еді. Жаңа заң, сонымен
бірге баланың анасы жағынан тегін (анасы болуын) белгілеу тәртібін де
негіздеп берді.
Неке және отбасы туралы Заңның 46-бабының 1-тармағына сәйкес
баланың анасы жағынан тегін ( анасы болуын) ананың медициналық мекемеде
туғанын растайтын құжаттар негізінде, ал бала медициналық мекемеден тыс
жерде туған жағдайда –медициналық құжаттардың, куәлардың көрсетулерінің
немесе өзге де айғақтардың негізінде азаматтық хал актілерін жазу органын
белгілейді. Баланың анасы жағынан тегін белгілеу бала некеде тұрған
адамдардан туылған жағдай да, немесе ол некесіз туылған жағдайда да
қолданылады.
Бала туғанда ата-анасы некеде болмаса , немесе анасы баласының әкесі
жұбайы (бұрынғы жұбайы) емес деп мәлімдесе, баланың әкесі жағынан тегін
белгілеу мәселесінің шешілуі күрделірек болады.
Балалардың тууы олар ата-аналарының арасында әртүрлі
құқықтар мен міндеттер туындауына алып келеді.
Бұл құқықтар мен міндеттер мынадай жағдайларда қолданылады
А) баланың атын, тегін, әкесінің атын және, сондай-ақ оның ұлты мен
азаматттығын анықтау кезінде
Б) балаладың құқықтары мен мүдделерін қорғау кезінде ата-аналардың
олардың атынан өкілеттілік алуды жүзеге асырғанында
В) ата-аналар балаларын тәрбиелеу міндетін жүзеге асырғанда
Жаңа Заң баланың, мәселен, мына сияқты құқықтарын реттейді баланың
отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығын[4], баланың ата-анасымен және
басқа да туыстарымен қарым-қатынас жасау құқығын[5], баланың өз пікірін
білдіру құқығын[6].
Құқықтық қатынастардың бірқатары баланың ат алуға, әкесінің атын және
тегін алу құқығына ие болуына байланысты.[7] Балаға ата-
анасының (немесе олардың орнындағы адамдардың) келісімі бойынша қойылады.
Баланың аты-жөні әкесінің аты бойынша не ұлттық дәстүрлер ескеріле отырып
беріледі. Некеге отырмаған шешеден туған баланың аты-жөні, егер ата-
аналарының бірлескен арызы немесе әкелікті белгілеу жөніндегі сот шешімі
болмаған жағдайда анасының көрметуі бойынша анықталады.
Баланың тегі ата-анасының тегімен айқындалады. Егер ата-аналардың
тегі ортақ болса, онда сол тек балаға да беріледі.
Ал, ата-анасысының тегі әртүрлі болған жағдайда балаға ата-анасының
келісімі бойынша әкесінің немесе анасының тегі беріледі. Ата-анасының
тілегі бойынша балардың тегі ұлттық дәстүрлер ескеріле отырып, әкесінің
немеесе атасының атынан шығарылуы мүмкін. Баланың атына және (немесе)
тегіне қатысты ата-ананың арасында туындаған келіспеушілік сот тәртібімен
шешіледі.
Егер ата-анасының екеуі де белгісіз болса, баланың тегін, атын, аты-
жөнін қорғаншы және қамқоршы орган қояды.
Баланың ұлты ата-анасының ұлтымен айқындалады. Егер ата-анасының ұлты әр
тұрлі болса, ол баланың қалауы бойынша оған жеке басының куәлігі берілген
кезде әкесінің немесе шешесінің ұлтымен айқындалады. Одан әрі баланың ұлты
оның өтініші бойынша басқа ата-анасының ұлтына өзгертілуі мүмкін [8].
Кәмелетке толмаған балалардың құқықтары мен мүддесін қорғау олардың
ата-анасының міндетіне жатады.
Ата-аналардың қай-қайсысы да балаларының атынан өкілеттілік алады.
Балалардың мүддесін қорғау жөнінде ата-аналардың өкілдігімен[9]
анықталады.
1.2.Ата-ананы құқықтарынан айыру және оларды шектеу
1.Егер ата-аналар (олардың біреуі):
1)ата-ана міндеттерін орвндаудан, оның ішінде алимент төлеуден қасақан
жалтаратын болса; [10]
2) өз баласын перзетханадан бөлімшесінен не өзге де балаларды тәрбиелеу,
емдеу немесе басқа да мекемелерден алудан дәлелді себептерсіз бас тартса;
3)өздеріңнің ата-ана құқықтарын пайдаланып қиянат жасаса;
4)балаларға қатігездік көрсетсе,оның ішінде олардың денесіне немесе
психикасына зорлық-зомбылық жасаса, олардың жыныстық пәктігіне қастандық
жасаса;
5)заңдарда белгіленген тәртіппен маскүнемдікпен, нашақорлықпен және уыт
құмарлықпен ауырады деген болып танылған болса, оалар ата-ана құқығынан
айырылуы мүмкін.
2. Өз балаларының не жұбайының өміріне немесе денсаулығына қарсы
қасқана қылмыс жасаған жағдайда ата-аналар (олардың біреуі) ата-ана
құқығынан айырылуы мүмкін.
Ата-ана құқығынан айыру тәрібі [11]
1. Ата-ана құқығынан айыру сот тәртібімен жүргізіледі.
Ата-ана құқығынан айыру туралы істер ата-аналардың біреуінің олардың
орындағы адамдардың), кәмілетке толмаған балалардың құқықтарын қорғау
жөніндегі міндеттер жүктелген органдардың немесе ұйымдардың қорғаншы және
қамқоршы органдардың, кәмілетке толмағандардың істері жөніндегі комиссияның
жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған
мекемелердің және басқаларының)
Арызы бойынша, сондай-ақ прокурордың талабы бойынша қаралады.
2. Ата-ана құқығынан айыру туралы істер прокурор мен қорғаншы және
қамқоршы органның қатысуымен қаралады.
3. Ата-ана құқығынан айыру туралы істі қарау кезінде сот ата-ана
құқығынан айырылған ата-аналардан, (олрдың біреуінен)алимент өндіріп алу
туралы мәселені шешеді.
4.Егер сот ата-ана құқығынан айыру туралы істі қарау кезінде ата-
аналардың (ардың біреуінің) іс әрекетінен қылмыстық жазаланатын әрекетті
байқаса, мұны жеке қаулымен прокурор назарына жеткізу міндетті.
5.Егер сот ата-ан құқығынан айыру туралы соттың шешімі зыңды күшіне
енген күннен бастап үш күннің ішінде бұл шешімнің көшірмесін баланың тууын
мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтық хал актілерін жазу органы мен
қорғаншы және қамқоршы органға жолдауға міндетті.
Ата-ана құқықтарынан айырудың салдары. [12]
1.Ата-ана құқықтарынан айыру балалармен туыстық фактісіне негізделген
барлық құқықтардан,оның ішінде одан асыруға қаражат алу[13] сондай-ақ
балалары бар азаматтар үшін белгіленген жеңілдіктер мен мемлекеттік жәрдем
ақылар алу құқықтарына айырылуға әкеп соғады.
2. Ата-ана құқығынан айыру ата-аналарды өз баласын асырау міндетінен
босатпайды, ол баланы асырап алу арқылы тоқтатылады.
3. Бала мен ата-ана құқықтарынан айырылған ата-ананың одан әрі бірге
тұруы турылы мәселе сот тәртібімен шешіледі.
4. Ата-анасы ( олардың біреуі) ата-ана құқықтарынан айырылған ата-
анасымен және де басқа да туыстарымен туыстық фактісіне, оның ішінде мұра
алу құқығына негізделген тұрғын үй-дайға меншік құқығын немесе уй жайды
пайдалану құқығы, сондай-ақ мүліктік құқықтарын сақтап қаладаы.
5. Баланы басқа ата-анаға беру мүмкін болмаған кезде немесе ата-
анасының екеуі де ата-ана құқықтарынан айырылған жағдайда бала қорғаншы
және қамқоршы органның қамқорлығына беріледі.
6. Ата-ана құқықтарынан айырылған ата-аналарының өтініші бойынша
қорғаншы және қамқоршы орган, егер бұл балаға зиянды ықпал етпесе, баламен
жолығуға рұқсат ете алады.
7. Ата-анасы (олардың біреуі) ата-ана құқықтарынан айырылған жағдайда
баланы асырап алуға ата-ананы( олардың біреуін) ата-ана құқытарынан айыру
туралы сот шешім шығарған күннен бастап кемінде алты ай өткенде жол
беріледі.
Ата-ана құқықтарын қалпына келтіру[14]
1. Егер ата-аналар, мінез-құлқын, тұрмыс-салтын және баланы
тәрбиелеуге көзқарасын өзгертсе,олардың ата-ана құқықтары қалпына келтіріуі
мүмкін.
2. Ата-ана құқықтарын қалпына келтіру ата-ана құқықтарынан айырылған
ата-ананың арызы бойынша сот тәртібімен жүзеге асырылады.
3. Егер ата-ана құқықтарын қалпына келтіру баланың мүдделеріне қайшы
келсе, сот баланың пікірін ескере отырып, ата-ана құқықтарын қалпына
келтіру туралы ата-ананың талап-арызын қанағаттандарудан бас тартуға
құқылы.
Он жасқа толған бала жөніндегі ат. Егер баланың ата-аналармен қалуы:
1) ата-аналарға байланысты емес мен-жайлар) психикасының бұзылуы
немесе өзге де созылмалы ауру, ауыр мән-жайлардың және с.с салдары( бойынша
бала үшін қауіпті болса
2) олардың мінез-құлқының салдары бала үшін қауіпті болса, алайда ата-
аналарды ата-ана құқықтарынан айыру үшін жеткілікті негіздер анықталмаған
болса, ата-ана құқықтарын шектеуге жол беріледі. Егер ата-аналар өз мінез-
құлқын өзгертпесе, қорғаншы және қамқоршы орган ата-ана құқықтарын шектеу
туралы сот шешімі шыққаннан кейін алты ай өткен соң лоарды ата-ана
құқықтарынан айыру туралы талап қоюға міндетті. Баланың мүдделеріне сәйкес
қорғаншы және қомқоршы орган осы мерзім аяқталғанға дейін ата-аналарды ата-
ана құқықтарынан айыру туралы талап қоюға құқылы.
3. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы талапты баланың жақын туысқандары,
кәмелетке толмаған балалардың құқықтарын қорғау міндеті заңмен хүктелген
органдрмен мекемелер, мектепке дейінгі мекемелер, жалпы білім беретін жән
басқа да мекемелер, сондай-ақ прокурор қоя алады.
4. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы істер прокурор мен қорғаншы және
қамқоршы органның қатысуымен қаралады.
5. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы істер қаралған кезде сот ата-
аналардан балаға алимент өндіріп алу туралы мәселені шешуге құқылы.
Ата-ана құқықтарын шектеудің салдары[15]
1. Ата-ана құқықтарын сот шектеген ата-аналар баланы жеке өзі
тәрбиелеу құқығын айырылады, ал 71-баптың 2-тармағының 2) тармақшасында
көзделген жағдайларда, сондай-ақ балалары бар азаматтар үшін белгіленген
жеңілдіктер мен мемлекеттік жәрдемақылар алу құқығына да айырылады.
2. Ата-ана құқықтарын шектеу ата-аналарды баланы асырау жөніндегі
міндеттерден босатпайды.
3. Өзіне қатысты ата-аналарының ата-аналарының ата-ана құқықтары
шектелген бала тұрғын үй-жайды пайдалану құқығыгн сақтап қалады, сондай-ақ
ата-аналары және басқа да туысқандарымен туыстық фактісіне негізделген
мүліктік құқығын, соның ішінде мұра алу құқығын сақтап қалады.
4. Ата-анасының екуінің де ата-ана құқықтары шектелген жағдайда бала
қорғаншы және қамқоршы органның қамқоршылығына беріледі.
5. Ата-ана құқықтарын сот шектеген ата-аналарға, егер олар балаға
зиянды әсерін тигізбесе, баламен қатысуға рұқсат етілуі мүмкін. Ата-
аналардың баламен қатысуына қорғаншы немесе қамқоршы органның не
қорғаншысының баланың патронт тәрбиелеушілерінің немесе бала тұратын мекеме
әкімшілігінің келісімімен жол беріледі.
73-бап Ата-ана құқықтарын шектеудің күшін жою
1. Егер ата-аналардың ата-ана құқықтары шектелген негіздер жойылса,
сот ата-аналардың талап-аразы бойынша баланы ата-анасына қайтарып беру
туралы және осы Заңның 72-бабында көзделген шектеулердің күшін жою ту ралы
шешім шығарылады.
2. Егер ата-анасына баланы қайтарап беру оның мүдделеріне қайшы
келетін болса, сот баланың пікірін ескере отырып, талапты қанағаттандырудан
бас тартуға құқылы.
Баланың өміріне немесе оның денсаулығына тікелей қатер төнген жағдайда
баланы айырып алу[16]
1.Баланың өміріне немесе оның денсаулығына тікелей қатер төнген
жағдайда қорғаншы және қамқоршы орган баланы ата-аналардан немесе оны
қамқоршылыққа алған басқа да адамдардан дереу айырып алуға құқылы.
Баланы дереу айырып алуды жергілікті атқарушы органның тиісті актісі
негізінде қорғаншы және қамқоршы орган жүргізеді.
2. Баланы айырып алу кезінде қорғаншы және қамқоршы орган прокурорға
дереу хабарлауға, баланы уақытша орналастыруды қамтамасыз етуге және баланы
айырып алу туралы жергілікті атқарушы органның актісі шыққаннан кейін жеті
күн ішінде сотқа ата-аналарды ата-ана құқықтарынан айыру немесе олрдың ата-
ана құқықтарын шектеу туралы талап қоюға міндетті.
Баланы айырып алуға байланысты істер бойынша сот шешімдерін
орындау[17]
1.Баланы ата-анасынан айырып алуға және оны басқа адамдарға беруге
байланысты шешімді мәжбүрлеп орндау қорғаншы және қамқоршы органның және
баланы алатын адамның (адамдардың) міндетті түрде қатысуымен, ал қажет
болған жағдайларда ішкі істер органдары өкілінің қатысуымен жүргізілуге
тиіс.
2.Баланы беру туралы сот шешімін оның мүдделеріне нұқсан келтірмей
орындау мүмкін болмаған жағдайда бала соттың ұйғарымымен тәрбие, емдеу
мекемесіне немесе басқа мекемеге уақытша орналастырылуы мүмкін.
2.БАЛАНЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ
2.1. Баланың мүліктік емес құқықтары
Баланың ат алуға, әкесінің атын және тегін алуға құқығы[18]
Балаға ата-анасының келісімі бойынша қойылады, аты-жөні әкесінің аты
бойынша не ұлттық дәстүрлер ескеріле отырып беріледі.
Әкесі атын өзгерткен жағдайда оныңм кәмелетке толмаған балалардың
әкесінің аты-жөні өзгеред, ал кәмелетке толған балалардың әкесінің аты-жөні
бұл туралы өздері арыз берген жағдайда өзгертіледі.
Баланың тегі ата-анасының тегімен айқындалады. Ата-анасының тегі әр
түрлі болған жағдайда балаға ата-анасының келісімі бойынша әкесінің немесе
анасының тегі беріледі.
Ата-анасының тілегі бойынша балалардың тегі ұлттық дәстүрлер ескеріле
отырып, әкесінің немесе атасының атынан шығарылуы мүмкін.
4. Баланың атына және тегіне қатысты ата-ананың арасында туындаған
келіспеушілік сот тәртібімен шешіледі.
5. Егер әкесі белгіленбесе, баланың аты анасынң көрсетуі ойынша
қойылады, әкесі ретінде жазылған адамның аты бойынша, тегі – анасының тегі
бойынша беріледі.
6. Егер ата-анасының екуі де белгісіз болса, баланың тегін, атын,
аты-жөнін қорғаншы және қомқоршы орган қояды.
Баланың аты мен тегін өзгерту[19]
Ата-анасының екеуі де тегін өзгерткен жағдайда кәмелетке толмаған
балалардың тегі өзгереді.
Бала он алты жасқа толғанға дейін ата-анасының бірлескен өтініші бойынша
азаматық хал актілерін жазу органы баланың мүдделерін негізге ала отырып,
баланың атын, сондай-ақ оған берілген текті басқа ата-ананың тегіне
өзгертуге рұқсат беруге құқылы.
2. Неке тоқтатылған немесе неке жарамсыз деп танылған жағдайда
балалар өздеріне туған кезде берілген тектерін сақтап қалады.
3. Егер ата-анасы бөлек тұрса және бала бірге тұратын ата-анасының
біреуі оған өзінің тегін бергісі келсе, азаматтық хал актілерін жазу органы
бұл мәселені баланың мүдделеріне қарай және ата-ананың екіншісінің пікірін
ескере отырып шешеді.
Ата-ананың тұратын жерін аеықтау мүмкін болмаған, ол ата-ана
құқығынан айырылған, әрекетке қабілетсіз деп танылған жағдайда, сондай-ақ
ата-ана баланы асырап-бағу мен тәрбиелеуден дәлелді себептерсіз жалтарған
ретте оның пікірін ескеру міндетті емес.
Егер бр-бірімен енкеде тұрмайтын адамдардан туған болса және әкесі
заңды тәртіппен белгіленбесе, азаматтық хал актілерін жазу органы, баланың
мүдделерін негізге ала отырып, оның тегін анасының осындай өтініш жасаған
кездегі соның тегіне өзгертуге рұқсат етуге құқылы.
5. Он жасқа толған баланың атын және тегін оның келісімімен ғана
өзгертуге болады.
Баланың ұлты.[20]
1. Баланың ұлты ата-анасының ұлтымен айқындалады.
2. егер ата-анасының әртүрлі болса, ол баланың қалауы бойынша оған
жеке басының куәлігі немесе паспорт берілген кезде әкесінің немесе
шешесінің ұлтымен айқындалады.
3.Одан әрі баланың ұлты оның өтініші бойынша басқа ата-анасының
ұлтына өзгертілуі мүмкін.
Әрбiр бала Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңдарын
сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандығын, ар-ожданы мен қадiр-
қасиетiн, Республиканың мемлекеттiк нышандарын құрметтеуге, еңбекке
жарамсыз ата-анасына қамқорлық жасауға, тарихи және мәдени мұралардың
сақталуына қам-қарекет жасауға, тарих және мәдениет ескерткiштерiн
сақтауға, табиғатты сақтауға және табиғи байлықтарға ұқыпты қарауға
мiндеттi. Қазақстан Республикасының баланың
құқықтары туралы заңдар
Қазақстан Республикасының баланың құқықтары туралы заңдары Қазақстан
Республикасының Конституциясына негiзделедi және осы Заң мен Қазақстан
Республикасының бала құқықтарын қорғау саласындағы өзге
де нормативтiк құқықтық актілерiнен тұрады. 2. Егер Қазақстан
Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер
белгiленсе, халықаралық шарттағы оны қолдану үшiн Қазақстан Республикасының
заңын шығару талап етiлетiн жағдайларды қоспағанда, халықаралық шарттың
ережелерi қолданылады. Балалардың тең құқықтылығы
Тегiне, нәсiлiне және қай ұлтқа жататындығына, әлеуметтiк және
мүлiктiк жағдайына, жынысына, тiліне, бiлiмiне, дiнге көзқарасына,
тұрғылықты жерiне, денсаулық жағдайына, балаға және ата-анасына немесе
басқа заңды өкілдерiне қатысты өзге де мән-жайларға қарамастан, барлық бала
тең құқыққа ие. 2. Некеден де
және некесіз де туған балалар тең әрi жан-жақты қорғауды пайдаланады.[21]
5-бап. Баланың құқықтарын шектеуге тыйым салу
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларды қоспағанда,
баланың құқықтарын шектеуге болмайды[22].
Заңымен.а-ана құқықтарын қалпына келтіру баланың келісімімен ғана жасалуы
мүмкін.
Егер бала асырап алынған болса және баланы асырап алудың күші жойылмаса,
ата-ана құқықтарын қалпына келтіруге жол берілмейді. Ата-ана
құқықтарын қалпына келтіру[23] 1. Сот баланың
мүддесін ескере отырып, баланы ата-анадан оларды ата-ана құқықтарынан
айырмай алу жолымен ата-ана құқықтарын шектеу туралы шешім шығара алады.
Баланың денсаулық сақтауға құқығы[24]
Әрбiр баланың денсаулық сақтауға бұлжымас құқығы бар.
Мемлекет денi сау бала тууды қамтамасыз ету үшiн ананың денсаулығын
сақтау жөнiнде жағдайлар жасайды.
3. Баланың денсаулық сақтауға құқығы:
1) баланың денсаулығын сақтау саласында
Қазақстан Республикасының заңдарын қабылдау;
2) балалардың
салауатты өмiр салтын насихаттау және ынталандыру; балалардың денсаулығын
сақтау саласындағы ғылыми зерттеулердi мемлекеттiк қолдау;
баланың, оның ата-анасының денсаулық жағдайына
бақылау жасау және балалар ауруларының алдын алу;
бiлiктi медициналық көмек көрсету;
баланың денi сау болып өсiп жетiлуiне қажеттi қолайлы қоршаған орта
жасау; балалар үшiн сапасы тиiстi деңгейдегі тағам
өнiмдерiнің өндiрiлуiне және сатылуына бақылау жасау арқылы қамтамасыз
етiледi. Мемлекет Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес балаларға
тегiн медициналық көмектiң көлемiне кепілдiк бередi.
Баланың өмiрiне, денсаулығына және дене бітімі мен психикасының қалыпты
өсiп-жетілуіне зиян келтiретiн кез келген ғылыми тәжiрибелер немесе өзге де
эксперименттерге тыйым салынады.
Баланың даралық ерекшелiкке және оны сақтауға құқығы
Әрбір бала туылғаннан кейін Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес тіркелуге тиіс. Туылған кезінен бастап оның аты, әкесінің аты және
тегі, ұлты және азаматтығы болуына құқығы, ал Қазақстан
Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда оларды сақтауға құқығы
бар[25].
1. Әрбiр баланың өмiр сүруге, жеке басының
бостандығына,қадiр-қасиетiне және жеке өмiрiне қол сұғылмауға құқығы бар.
2. Мемлекет баланың жеке басына ешкiмнiң
тиiспеуiн қамтамасыз етедi, оны тәнiн және (немесе) жанын жәбiрлеуден,
адамдық қадiр-қасиетiн қатыгездiкпен, дөрекiлiкпен қорлаудан, кемсiтуден,
жыныстық қатынас сипатындағы әрекеттерден, баланы қылмыстық iс-әрекетке
және қоғамға жат әрекеттер жасауға тартудан, және оны адам мен азаматтың
Қазақстан Республикасының Конституциясында бекiтiлген құқықтары мен
бостандығына қысым жасаудың өзге де түрлерiнен қорғауды жүзеге асырады.
Баланың сөз және ар-ождан бостандығына,
ақпаратқа, қоғамдық өмiрге араласуға құқығы[26]
1. Әрбiр баланың сөз бостандығына және өз пiкiрiн айтуға, ар-ождан
бостандығына, өзiнiң қоғамдық белсендiлiгiн дамытуға, жасына сәйкес ақпарат
алуға және оны таратуға, қоғамдық бiрлестiктерге, сондай-ақ басқа да
коммерциялық емес ұйымдардың нысандарына және Қазақстан
Республикасының заңдарымен рұқсат етiлген бейбiт жиналыстарға өз еркiмен
қатысуға құқығы бар.
2. Мемлекеттiк органдар балалардың жеке адами
тұлғасын, олардың шығармашылық бейiмдiлiгiн, әлеуметтiк белсендiлiгiн,
ғылыми, техникалық және көркем шығармашылығын дамытуды, олардың
интеллектуалдық меншiгiн қорғауды, балалардың өмiрi мен денсаулығын
сақтауды, қоршаған табиғи ортаны, тарих пен мәдениет ескерткiштерiн
қорғауды өзiне мақсат тұтатын, қайырымдылық iстерiне қатысатын, мәдени және
спорттық өмiрге қатысуға тартатын, демалысты ұйымдастыратын қоғамдық
ұйымдарға жәрдемдеседi. Баланың қажеттi тұрмыс деңгейiне құқығы [27]
1. Әрбiр баланың дене бiтiмінің,
психикасы мен жан дүниесiнің толымды дамуы үшiн қажеттi тұрмыс деңгейi мен
жағдайы болуға құқығы бар. Мемлекет бұл жағдайлардың
жасалуын әлеуметтік және экономикалық шаралар жүйесi арқылы қамтамасыз
етедi.
Баланың отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығы[28]
1. Он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам бала деп
танылады. Әрбір баланың мүмкін болғанынша отбасында өмір
сүруге және тәрбиеленуге құқығы, олардың қамқорлығына құқығы, өзінің
мүдделеріне қайшы келетін жағдайларды қоспағанда, олармен бірге тұруға
құқығы жоқ. Баланың өз ата-анасы тәрбиеленуіне, оның мүдделерн қамтамасыз
етуіне, жан-жақты өсіп-жетілуіне, оның адамдық қадір-қасиетіне
құрметтелуіне құқығы бар. Ата-анасы болмаған жағдайда, оларды
ата ана құқығынан айырған жағдайда және ата-ана қамқорлығынан айрылудың
басқа да жағдайларында баланың отбасында тәрбиелену құқығын осы Заңның 13-
тарауында белгіленген тәртіппен қорғаншы және қамқоршы орган қамтамасыз
етеді. Баланың ата-анасымен және басқа да туыстарымен
қарым-қатынас жасау құқығы.[29]
1.Баланың ата-анасының екеуімен де, аталарымен,
әжелерімен, апа- сіңлілерімен қарындастарымен және басқа да туыстарымен
қарым-қатынас жасауға құқығы бар. Ата-анасы некесінің бұзылуы,оның жарамсыз
деп танылуы немесе ата анасының бөлек тұруы баланың құқығына әсер етпеуі
тиіс. Ата-анасы бөлек тұрған жағдайда баланың олардың әрқайсысымен қарым-
қатынас жасауға құқығы бар. Ата-анасы әртүрлі мемлекетттерде тұрған
жағдайда да баланың өз ата-анасымен қарым-қатынас жасауға құқығы бар.
2.Қысылтаяң жағдайға ұшыраған баланың белгіленген тәртіппен өзінің ата-
анасымен және басқа да туыстарымен қарым-қатынас жасауға құқығы бар.
Баланың өз пікірін білдіру құқығы[30] отасында өз мүддесін қозғайтын кез
келген мәселені шешу кезінде өзінің пікірін білдіррге, сондай-ақ кез келген
сот немесе әкімшілік іс қарау барысында тыңдалуға құқылы. Ол жасқа толған
бала пікірі, егер бұл пікір оның мүдделеріне қайшы келмейтін болса,
ескерілуге міндетті. Осы Заңда көзделген жағдайларда қорғаншы және қамқоршы
органдар немесе сот он жасқа толған баланың келісімімен ғана шешім қабыдай
алады.
2.2 Баланың мүлiктiк құқықтары
1. Әрбiр баланың заңмен белгiленген тәртiппен және мөлшерде өз ата-
анасынан және отбасының басқа да мүшелерiнен қаражат алуға құқығы бар.[31]
Балаға алименттер, жәрдемақылар және басқа да әлеуметтiк төлемдер ретiндегi
тиесiлi сомалар ата-анасының (олардың орнындағы адамдардың) билiк етуiне
келiп түседi және олар баланы күтiп-бағуға, оған бiлiм беруге және оны
тәрбиелеуге жұмсалады. 2. Әрбiр баланың заңдарда белгiленген
тәртiппен өз бетiнше немесе өзiнiң заңды өкілдері арқылы мәмiлелер жасауға,
банктерде салымы болуға және жалақысына, стипендиясына немесе өзге де
кiрiстерiне және интеллектуалдық меншiк құқығы объектiлерiне билiк етуге,
өзге де мүлiктiк құқықтарды иемденiп алуға және оларды жүзеге асыруға
құқығы бар.
Ата-аналар немесе заңды өкілдер баланың жәрдемақысын немесе
материалдық көмек ретiнде мемлекет бөлген ақшалай қаражатты баланың атына
банкке салуға құқылы. 3.
Әрбiр баланың өзi тапқан табысқа, өзi сыйға немесе мұра ретiнде алған
мүлiкке, сондай-ақ баланың қаражатына сатып алынған басқа да кез келген
мүлiкке меншiк құқығы бар.
Өз еңбегiмен табыс табатын бала, егер ол ата-анасымен бiрге тұратын
болса, отбасын асырауға жұмсалатын шығындарды бөлiсуге қатысуға құқылы.
Баланың өзiне меншiк құқығымен тиесілі мүлiкке билiк ету құқығы
Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарымен айқындалады.
Баланың тұрғын үйге құқығы[32]
1. Әрбiр баланың Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңдарына сәйкес
тұрғын үйге құқығы бар.
2. Жетiм баланың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған және
тәрбиелеу, емдеу және басқа да ұйымдардағы, оның ішінде қоғамнан уақытша
оқшаулауды қамтамасыз ететін ұйымдардағы баланың тұрғын үй-жайға меншiк
құқығын немесе тұрғын үй-жайды пайдалану құқығын сақтайды, ал құқығы
болмаған жағдайда Қазақстан Республикасының тұрғын үй туралы заңдарына
сәйкес тұрғын үй-жай алуға құқығы бар.
3. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған
балаларды, оның iшiнде жетiм балаларды оларға басқа үй-жай берiлмейiнше
олар тұрып жатқан тұрғын үйден шығаруға болмайды.
4. Осы баптың 2-тармағында көрсетілген
балалардың тұрғын үй-жайға меншік құқығын немесе тұрғын үй-жайды пайдалану
құқығын сақтауды жергілікті атқарушы органдар қамтамасыз етеді.[33]
Баланың бiлiм алуға құқығы[34]
1. Әрбiр баланың бiлiм алуға құқығы бар және Қазақстан Республикасының
бiлiм туралы заңдарына сәйкес оған тегiн бастауыш, негізгі орта және жалпы
орта білім және конкурстық негiзде тегiн техникалық және кәсіптік, орта
білімнен кейінгі және жоғары бiлiм алуға кепiлдiк берiледi.
2. Тегiн жалпы орта бiлiм немесе техникалық және кәсіптік бiлiм алғанға
дейiн баланы мемлекеттiк бiлiм беру мекемесiнен шығару, шығарудың жалпы
тәртiбiн сақтаумен қатар тек қорғаншы және қамқоршы органдарды хабардар ете
отырып қана жүргiзiлуi мүмкiн.
3. Арнаулы педагогикалық тәрбиенi қажет ететiн кемтар
балаларға мемлекеттiк бюджеттен белгiленген стандарттар деңгейiнде олардың
бiлiм алуына кепiлдiк беретiн қосымша қаражат бередi.
4. Мемлекет балалардың бiлiм алу
кезеңiнде әлеуметтiк қорғауды қажет ететiндерiнің күтiп-бағу шығынын толық
немесе iшiнара көтередi. Олардың бiлiм алу кезеңiнде әлеуметтiк көмектің
мөлшерлерi мен көздерiн Қазақстан Республикасының Yкiметi белгiлейдi.
Баланың еңбек бостандығына құқығы
1. Әрбiр баланың еңбек бостандығына, қызмет және кәсiп түрлерiн
еркiн таңдауға құқығы бар.
2. Балалар он төрт жастан бастап, ата-аналарының рұқсатымен
оқудан бос кезiнде денсаулығына және өсіп-жетiлуiне оңтайлы, баланың дене
бiтiмiне, имандылығына және психикалық жай-күйiне зиян келтiрмейтiн
қоғамдық пайдалы еңбекке қатысуға, сондай-ақ мамандық алуға құқығы бар. Бұл
құқықты халықты еңбекпен қамту қызметi мен жергiлiктi мемлекеттiк басқару
органдары қамтамасыз етедi.
3. Он сегiз жасқа толмаған қызметкерлермен еңбек
шартын жасасу және оны бұзу тәртiбi және олардың еңбегін реттеудің басқа да
ерекшелiктерi Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында белгіленедi.
4. Баланы оның денсаулығына қауіп төндіруі
немесе білім алуына кедергі келтіруі не оның денсаулығына және дене бітімі,
ақыл-ойы, рухани, моральдық және әлеуметтік жағынан дамуына нұқсан келтіруі
мүмкін кез келген жұмысты орындауға қабылдауға немесе тартуға тыйым
салынады.
Баланың экономикалық қанаудан қорғалу құқығы Әрбір баланың
экономикалық қанаудан қорғалуға құқығы бар.[35]
Баланың мемлекеттiк көмекке құқығы[36]
1. Мемлекеттiк көмек оны алуға құқығы бар әрбiр балаға
тағайындалады. Мемлекеттiк көмектің мөлшерi және оны көрсетудің шарты мен
тәртiбi Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленедi.
2. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар, оның
iшiнде жетiм балалар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес толық
мемлекеттiк қамсыздандырылуда болады.
3. Мемлекеттiк органдар ата-анасының қамқорлығынсыз қалған
әрбiр балаға, қорғаншылық немесе қамқоршылық нысанына қарамастан, бiрдей
материалдық және өзге де жағдайларды қамтамасыз етедi. Мемлекеттiк ең
төменгi әлеуметтiк стандарттарды
белгiлеу[37]
1. Балалардың мүддесiн көздейтiн мемлекеттiк саясат мемлекеттiк
ең төменгi әлеуметтiк стандарттар негiзiнде жүзеге асырылады.
2. Мемлекеттiк ең төменгi әлеуметтiк стандарттар әлеуметтiк
қызмет көрсетулер бойынша белгiленген ең төменгi көлемде мыналарды:
1) мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысына сәйкес кепiлдiк
берiлген, жалпыға бiрдей қолжетiмдi тегiн бастауыш, негізгі орта және жалпы
орта бiлiм мен конкурстық негiзде тегiн техникалық және кәсіптік, орта
білімнен кейінгі және жоғары бiлiм берудi;
2) балаларға тегiн медициналық
қызмет көрсетудi, оларды тамақтандырудың ең төменгi нормаларына сәйкес
тамақтандыруды қамтамасыз етудi; 3) он бес жасқа толған
балалардың кәсiби бағдарлау, қызмет саласын таңдау, жұмысқа орналасу,
еңбегiнің қорғалу, еңбегiне ақы төлену құқығын Қазақстан
Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен кепілдi қамтамасыз етеді.
4) балаларға әлеуметтiк қызмет көрсету, оларды әлеуметтiк қорғау, соның
iшiнде туылуы мен тәрбиеленуiне байланысты, балалары бар азаматтарға
мемлекеттiк жәрдемақы төлеу жолымен кепiлдi материалдық қолдауды қамтамасыз
ету, сондай-ақ өмiрлiк қиын ахуалға тап болған балаларды әлеуметтiк
бейiмдеу және әлеуметтiк оңалту жөнiндегi шараларды; 5)
Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңдарына сәйкес тұрғын үйге құқығын
қамтамасыз етудi;
6) балаларды сауықтыру мен олардың демалысын
ұйымдастыруды, соның iшiнде төтенше жағдайларда, сондай-ақ экологиялық
жағынан қолайсыз және Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген
тәртiппен сондай деп танылған аумақтарда тұратын балаларды сауықтыруды
ұйымдастыруды;
7)
бiлiктi заң көмегiн көрсетудi қамтиды.
3. Мемлекеттiк ең төменгi әлеуметтiк стандарттар олардың өмiр сүру
жағдайларындағы аймақтық айырмашылықтар ескерiле отырып айқындалады.
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жергiлiктi мемлекеттiк
басқарудың органдары қосымша әлеуметтiк стандарттар белгiлей алады.
Тиiстi бiлiм беру ұйымдарындағы, арнаулы оқу-тәрбие ұйымдарындағы,
денсаулық сақтау, әлеуметтiк қызмет көрсету ұйымдарындағы немесе өзге де
мекемелер мен ұйымдардағы балалардың өздерiне ұсынылған қызмет
көрсетулердiң мемлекеттiк ең төменгi әлеуметтiк стандарттарға сәйкестiгін
мезгiл-мезгiл бағалап отыруға құқығы бар[38]. Баланың дем алуға және
бос уақытын пайдалануға
құқығы[39]
1. Әрбiр бала өзiнiң жасына, денсаулығына және қажеттерiне қарай
демалуға және бос уақытын пайдалануға құқылы.
2. Ата-анасы немесе олардың орнындағы адамдар өздерiнiң қабiлеттерi
мен мүмкiндiктерiне сәйкес баланың күтiлуi мен жан-жақты дамуына қажеттi
өмiрлiк жағдайларды қамтамасыз етедi.
3. Мемлекеттiк органдар Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес балалардың сауықтыру, спорт, шығармашылық және бос уақытын
пайдаланатын өзге де ұйымдарын, лагерьлер мен санаторийлердi құрады және
оларды қолдап отырады.
4. Мемлекет балалардың демалуға, сауығуға және бос уақытын
пайдалануға құқығын қамтамасыз ету жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асырады.
2.3Баланың қорғалу құқықығы
1. Баланың өз құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау құқығы бар.
Баланың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауды ата-анасы, ал осы Заңда
көзделген жағдайларда қорғаншы және қамқоршы орган, прокурор және сот
жүзеге асырады.
Кәмелетке толғанға дейін заңға сәйкес әрекетке толық қабілетті деп
танылған кәмелетке толмаған адамның өз құқықтары мен мінднттерін, оның
ішінде қорғалу құқығын өз бетінше жүзеге асыруға құқығы бар.
2. Баланың ата-анасының тарапынан жасалған қиянаттан қорғалу құқығы
бар.
Баланың құқықтары мен заңды мүдделері бұзылған кезде, оның ішінде ата-
анасының баланы асырап-бағу, тәрбиелеу, оған білім беру жөніндегі
міндеттерін орындамауы кезінде немесе тиісті дәрежеде орындамауы кезінде не
ата-ана құқығын теріс пайдалану кезінде бала қорғаншы және қамқоршы
органға, ал он төрт жасқа толғанда – сотқа өзінің құқықтарын қорғау үшін өз
бетінше өтініш жасауға құқылы.
3. Баланың өміріне немесе денсаулығына қауіп төнгендігі туралы, оның
құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылғандығы туралы белгілі болған
ұйымдардың лауазымды адамдары мен өзге де азаматтар ол жөнін де баланың іс
жүзінде тұратын жері бойынша қорғаншы және қамқоршы органға хабарлауға
міндетті. Мұндай мәлеметтерді алған жағдайда қорғаншы және қамқоршы орган
баланың құқықтары мен заңд мүдделерін қорғау жөнінде қажетті шаралар
қолдануғага міндетті. Баланың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін
қорғау.
Баланы заңсыз алып кетуден қорғау[40]
Баланың заңды өкілдерi[41]
1. Баланың заңды өкілдерi барлық мемлекеттiк органдар мен
ұйымдарда, оның iшiнде соттарда кез келген тұлғамен қарым-қатынаста, арнайы
өкiлеттiксiз баланың (немесе баланы асырап алуы) туралы куәлiгi, ата-
аналарының паспорты, қорғаншының жеке басының куәлiгi негiзiнде балаларға
өкілдiк етудi және олардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн
қорғауды жүзеге асырады.
2. Қазақстан
Республикасының заңдарында кәмелетке толмағандардың дербес азаматтық, неке-
отбасылық, еңбек және өзге де құқықтық қатынастарға түсу және өз құқықтары
мен мүдделерiн қорғау құқығы көзделген жағдайларды қоспағанда, он төрттен
он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандардың құқықтарын және заңмен
қорғалатын мүдделерiн олардың заңды өкілдерi қорғайды.
3.
Тәрбиелеу, емдеу ұйымдарындағы, халықты әлеуметтiк қорғау ұйымдарындағы
балаларға өкілдiк ету мен олардың мүдделерiн қорғауды осы ұйымдар Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асырады.
4. Ата-анасының
қамқорлығынсыз қалған балаға өкілдік ету мен оның құқықтарын және заңмен
қорғалатын мүдделерiн қорғау уақытша, баланы отбасына немесе балалардың
құқықтарын қорғау жөнiндегi функцияны жүзеге асырушы ұйымға орналастырғанға
дейiн қорғаншылық, және қамқоршылық органына жүктеледi.
Мемлекеттiк органдар және баланың құқықтарын[42] қорғау.Балалардың
құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн қорғауды өздерiнiң
өкiлеттiктерiне сәйкес мемлекеттiк органдар жүзеге асырады.
Осы Заңды орындау кезiнде
дауларды шешу тәртiбi кезінде Ата-аналар (олардың орнындағы
адамдар), сондай-ақ балаға бiлiм беру, оны тәрбиелеу, дамыту, оның
денсаулығын сақтау, оны әлеуметтiк қорғау мен оған әлеуметтiк қызмет
көрсету, оның әлеуметтiк бейiмделуіне, әлеуметтiк оңалуына жәрдемдесу
жөніндегі қызметті және (немесе) ол қатысатын өзге де қызметті жүзеге
асыратын адамдар Қазақстан Республикасының заңында белгiленген тәртiпте,
баланың денсаулығына, мүлкiне келтiрiлген зиянды, сондай-ақ моральдық
зиянды өтеу туралы талап арызбен сотқа жүгiнуге құқылы.[43]
Босқын және амалсыз қоныс аударушы балалардың құқықтарын қорғау[44]
1. Босқын және амалсыз қоныс аударушы балалардың өз мүдделерiнiң қорғалуына
құқығы бар. 2.
Баланың тұрып жатқан жерiндегі қорғаншы және қамқоршы органдар, аумақтық
көшi-қон қызметтерi ата-анасының не өзге де заңды өкілдерiнiң бар екендiгi
және олардың тұратын жерi туралы мәлiметтер алуға жәрдемдеседi, қажет
болған жағдайда баланы емдеу-профилактикалау немесе бала құқықтарын қорғау
жөнiндегi функцияларын жүзеге асыратын өзге де ұйымдарға орналастырады.
Қазақстан Республикасының бала ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz