Сынықтарды емдеудің негізгі принциптері

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Сынықтарды емдеудің негізгі принциптері

I. Алғашқы дәрігерге дейінгі, алғашқы дәрігерлік көмек көрсету және
транспорттық иммобилизация.
II. Жансыздандыру.
III. Орнына келтіру(Репозиция).
IV. Фиксация.
V. Функцияны қалыпқа келтіру.
Бірінші принцип - Алғашқы дәрігерге дейінгі, алғашқы дәрігерлік көмек
көрсету және транспорттық иммобилизация.
Кез келген жарақат кезінде медициналық көмек неғұрлым жедел жасалу
керек. Ең дұрысы жарақат алған адамды сол мезетте арнайы стационарға
жеткізу.Дегенмен,алғашқы көмекті жарақат алған жерде көрсетуге тура келеді,
сондай-ақ ол жерде көбінесе медициналық қызметкер де, емдік-диагностикалық
манипуляцияға қажет жағдай да болмайды.
Егер жарақат пен апаттың жағдайларын ескермесек, медициналық көмекті
ұйымдастыру мен көрсетуді екі кезеңге бөледі— ауруханаға дейінгі және
ауруханалық.
Ауруханаға дейінгі кезеңге стационардан тыс емдік-профилактикалық
мекемелерде көрсетілетін барлық медициналық көмек түрлері кіреді: тікелей
проишес орнында, жарақат алушының үйінде, “жедел медициналық көмек ”
машинасында,амбулаторлық медицина мекемесінде. Алғашқы көмекті оқиға
орнында қолда бар материалдарды қолдану арқылы жасайды. Ол кезде
симтоматикалық медициналық көмек көрсетеді.
Алғашқы дәрігерге дейінгі көмекті медбике не фельдшер,арнайы құралдары
бар, сонымен қатар дайындықтан өткен адамдар: құтқарушылар, пожарники,
ГИБДД қызметкерлері көрсете алады, себебі олар арнайы медициналық көрсету
дағдыларын меңгерген.Диагноз қоймайды, өмірге қауіп төндіретін бұзылыстарды
айқындап алады.Медициналық көмекті синдромға байланысты жүргізеді.
Алғашқы дәрігерлік көмекті жалпы профиль дәрігерлері көрсетеді —
жедел медициналық көмек көрсету бригадасы дәрігерлері, жанұялық
дәрігерлер, үлескелік дәрігерлер, аудандық поликлиниканың үлескелік
дәрігерлері.Бұл көмек түрі кезінде ешқандай операция, сүйек жарғақшаларын
орнына келтіру манипуляциялары, қосымша зерттеулер(соның ішінде рентгендік)
жасалмайды, бірақ қарау барысында болжам диагноз жасалу керек.
Арнайы медицинскую көмекті жалпы профиль хирургі амбулаторлық
мекеме жағдайында қөрсетеді, мысалы, поликлиниканың хирургиялық
кабинетінде. Ол жарақатталған жұмсақ тіндердің БХӨ жасай алады, бірақ үлкен
қалаларда травматологиялық пункттер бар, онда дәрігер-травматологтар жұмыс
істейді және кез келген жарақатпен науқастар сол жерге барады.

Травматологиялық пунктерде шұғыл арнайыланған медициналық көмек
көрсетіледі,сонымен қатар жеңіл жарақаттарда емдік шаралар
жүргізіледі.Дәрігер-травматолог қосымша зерттеу жүргізе алады,яғни науқас
диагнозын нақтылап,оған арнайыланған стационарға жолдама қажеттігін не
амбулаторлы түрде емдеуге болатындығын анықтау үшін. Травматологиялық
пунктта операция жасалынбайды,бірақ дәрігер гипсті таңу жасап, ем барысын
қадағалап, реабилитациялық шаралар жасайды.
Медициналық көмек түрі,сол жерде және уақытта көмектің мүмкіндігі мен
мақсатына байланысты.Медициналық көмек көлеміне тәуелді негізгі
факторлар:медициналық жабдықтар, тасымалдау мүмкіндігі, медициналық
қызметкердің квалификациясы, зардап шеккендер саны.Яғни тәжірибелі дәрігер
де керекті жабдықтары жоқ болса, тек біріншілік медициналық не дәрігерге
дейінгі көмек көрсете алады. Сонымен қатар қалалық жағдайдағы поликлиника
хирургі маман-травматологтың дайындығын өтпегендіктен науқасты лезде
арнайыланған стационарға жібереді(тек біріншілік дәрігерлік көмек
көрсетеді). Ал аудандық амбулатория жағдайында, жедел эвакуация мүмкіндігі
жоқ кезде дәрігер квалифицирленген деңгейде клиникалық диагноз қою
шараларын,қол жеткізімді емдік шараларды және де кейбір шұғыл арнайыланған
көмек шараларын жүргізеді.
Ауруханалық кезең–стационарлық емдік мекемедегі медициналық көмек,оған
квалифицирленген медициналық көмек(оны жалпы профиль хирургы анестезиолог-
реаниматологтың қатысуымен көрсетеді),арнайыланған медициналық
көмек(дәрігер-маман-травматолог, комбустиолог, нейрохирург қатысуымен).
Арнайыланған көмек өзі екіге бөлінеді: шұғыл арнайыланған көмек
(шұғыл, жедел көрсеткіштер бойынша манипуляциялар мен операциялар) және
арнайыланған ем(ірі медицина орталықтарында жасалады және оған көрсеткіш
болса қосымша тексерулер ,кезеңдік арнайыланған емдеу, реабилитациялық
шаралар жатады.)
Ауруханаға дейінгі кезеңнің негізгі мәселелері: науқас өмірін
сақтау,ағзаның өмірлік маңызды функцияларын сақтау,өмір мен денсаулыққа
қауіпті асқынулардың алдын алу, емдік мекемеге науқасты тасымалдау.
1. Жүрек-өкпелік реанимация
Тыныс алу не жүрек қызметі тоқтап қалған кезде міндетті түрде АВС
ережесі бойынша реанимациялық шараларды жүргізу керек (жоғарғы тыныс
жолдарының өткізгіштігін қалпына келтіру, өкпенің жасанды вентиляциясы,
жүрек массажы).
2. Шокка қарсы шаралар комплексі
Шокка қарсы шаралар неғұрлым тез жасалу керек, тіпті анық қауіпті
бұзылыстар байқалмаса да.
Жарақаттық шок терапиясына:
1. Коллоидты ерітінділерді тамыр ішілік енгізу арқылы ЦҚК(ОЦК)
қалпына келтіру – полиглюкин 400,0 мл., стабизол 400.0 мл. Олар
жоқ болса, онда тұзды ерітінділерді (кристаллоидты) –
физ.ерітінді 0,9% - 400,0 мл, глюкоза 5% - 400,0 мл. т.б,.
2. Гормонотерапия – полиглюкин не стабизол ерітіндісі бар флаконға
60-90мг преднизолон қосады.
3. Жансыздандыру– наркотикалық не наркотикалық емес анальгетиктер
(бі не кі), көрсеткіш пен кері көрсеткішті ескере отырып.
4. Оксигенотерапия – оттегіге қаныққан қоспамен ингаляция( таза
оттегі емес, себебі ол өкпе ісінуін тудырады) , ингаляциялық
маска көмегімен.
3. Жүрек пен тыныс алу қызметін қалыптастыру. Қан қысымын
медикаментозды коррекциялау және тыныс алуды стимуляциялау симтоматикалық
ем болғанымен, ауыр жарақаттарда науқастың өмірін сақтап,патогенетикалық ем
жүргізу мен арнайыланған стационарға тасымалдағанша уақытты ұтуға септігін
тигізеді.
4. Шокогенді фактордың әсерін жою.Устранение непосредственного
воздействия шокогенного фактора. Оған зардап шеккенді соғылған
көліктен алып шығу, отты сөндіру, электр тоғы әсерін тоқтату, т.б.
шаралар кіреді. Зардап шеккен адамды құтқару кезінде оған қосымша
жарақат тигізіп алмау керек. Бұл жағдайда медициналық қызметкерден
көрі профессионал құтқарушылардың көмегі керек, себебі олар арнайы
дайындықтан өткен және арнайы жабдықтары бар.
5. Қан кетуді тоқтату. Ауруханаға дейінгі кезеңде(операция жасауға
мүмкіндік жоқ жағдайда), тек қана сыртқа қан кетуді тоқтатуға болады,
яғни қанды уақытша тоқтату,себебі толық тоқтатуға жараның ревизиясы
мен оны таңу және қан тамырларының реконструкциясы қажет,ал оны тек
стационарда жасайды. Уақытша тоқтатуда артерияны саусақпен қан кету
орнынан проксимальды жерден басу; шынтақ, тізе, жамбас буындарында аяқ-
қолды максимальды бүгу; қан тоқтатушы жгут салу; басып таңу— венозды
не капиллярлы қан кетуді тоқтату үшін ,не қан кетіп жатқан тамырға
зажим салу (сур. 1).
Қан тоқтатушы жгутты дұрыс салу үшін негізгі ережелерді сақтау керек:
• жгут салу алдында аяқ-қолды көтеріңкілеу керек;
• жгутты зақымданған жерге максимальды жақын салу керек;
• терінің қысылуын алдын алу үшін жгут астына жұмсақ мата салады;
• қан кету алғашқы тартылған тур арқылы тоқтау керек, себебі келесі
турлар проксимальды бағытта жгутты бекіту үшін жасалады.
• Сонымен қатар жгутты әлсіз таңу(жарадан венозды қан кетуді
жоғарлатады) мен тым қатты таңу (жұмсақ тіндерді жарақаттап, олардың
некрозына әкеледі) да қолайсыз.

Сур. 1. Қан кетуді уақытша тоқтатудың әдістері: а — артерияны саусақпен
басу; б — максимальды аяқ-қолды бүгу; в — жгута-бұрау салу; г — басып таңу
салу; д — жарадағы тамырға зажим салу.
• жгут салынғаннан кейін көрініп тұруы және берік бекітілуі қажет;
• Жжутқа салынған уақыты көрсетілген жазбаны бекітеді( жгуттың салыну
уақыты 2 сағ аспау керек, ал қысқы кезде — 1-1,5 сағ).
6. Ауруханаға дейінгі кезеңде .
Сынықтары бар науқастарға жансыздандыру жасау тәсілі көмек түрі мен
зақымдану ауырлығына байланысты.
Ауруханаға дейінгі кезеңде қазіргі уақытта жекеленген сынық түрінде
наркотикалық анальгетиктер кең қолданылады – промедол, омнопон, морфии,
морфилантты димедрол және анальгинмен бірге. Анальгетиктерді тек
бұлшықетішілік енгізеді.Бұл препараттар ауырсынуды басу әсерімен қатар
жанама әсер көрсетеді.Біріншіден тыныс алуды тежейді, азырақ қан айналысын
а әсер етеді.Оларды іш қуысы мүшелерінің зақымдануына күмән барда қолдануға
болмайды.Политравма кезінде жалпы жансыздандыру жасайды.Қазіргі кезде кең
таралғаны Петровский-Ефуни тәсілімен жансыздандыру және наркоз,азот пен
оттегіні 2:1, 4:1 қатынасында, ол көктамыр ішілік балансирленген
көпкомпонентті жансыздандыруға .Витальды бұзылыстармен (тыныс бұзылысы, қан
кету, шок т.б.) политравма кезіндегі жансыздандыру ерекше қиын . Ондай
науқастарға жедел көмектің арнайы реанимация-травматологиялық бригадалар
көмегі қажет.
Транспорттық иммобилизация . Иммобилизацияның транспорттық және емдік
түрін ажыратады. Емдік иммобилизациядан транспорттықтың ерекшелігі-
медициналық көмек көрсететін мекемегі зардап шеккенді жеткізгенге дейін
зақымданған жерді иммобилизациялау.Сөйтіп, транспортты иммобилизация
шоктың, тіндердің ( тері, бұлшықет, тамыр, жүйке) сүйек жарықшаларымен
екіншілік зақымдануының,инфекциялық асқынудың алдын алады.
Транспорттық иммобилизация көрсеткіштеріне сүйек пен буын, ірі қан
тамыр мен жүйке бағаны, жұмсақ тіндердің массивті зақымданулары, күйік,
үсу,аяқ-қолдардың ұзақ қысылу синдромы жатады.Кері көрсеткіштер жоқ десек
те болады.
Транспорттық иммобилизация құралдарын екіге-стандартты шиналар және
қолда бар құралдарға бөледі.Олар келесі талаптарға сай болу керек:
• Сенімді иммобилизация жасап,аяқ-қолды функциональды ыңғайлы жағдайда
фиксация жасау;
• Қарапайым және көп уақытты алмау керек;
• Дайындауға ыңғайлы, портативті,жеңіл,арзан :
Транспорттық шина салу ережелері:
1. Транспорттық иммобилизация жарақат алған мезеттен кейін неғұрлым ерте
жасалу керек.
2. Транспорттық шиналар жарақат алған сегментпен қатар екі жанындағы
буындарға да салыну керек.Сан сүйегі жарақаты кезінде үш буын
иммобилизациялану керек (жамбас, тізе, табан) және иық жарақатында да.
3. Аяқ-қолды иммобилизациялау үшін ортафизиологиялық жағдайға келтіру
керек.
4. Транспорттық шиналарды киім,аяқ киім үстінен салу керек, оның мақсаты
,біріншіден, шешіндіру кезінде қосымша травматизацияның алдын
алу,екіншіден, киімді жұмсақ төсеніш ретінде пайдалану.
5. Тіндер қосымша зақымданбау үшін шина салынбастан бұрын дене контурына
сай модельдену керек,аяқ-қол жұмсақ төсенішпен оралу керек,ал сүйектің
шығыңқы жерлеріне дәкеден не матадан төсеніш салу керек.Шинаны салғаннан
кейін модельдемейді, ол қосымша жарақат етуі мүмкін.Қолда бар
материалдардың кемшілігі дене контурына сай модельденбеуі.
6. Шинаны тым тығыз орауға болмайды, себебі ол жұмсақ тіндердің қысылуына,
соңынан ауыр ишемиялық бұзылыстарға әкелуі мүмкін.
7. Жабық жарақаттар кезінде ось деформациясын түзеу мақсатында шина
салмастан бұрын аяқ-қолдың тракциясын жасау керек.Көп жағдайда бұл
жарғақшалардың ығысуын азайтып,оның айналасындағы тіндерге , әсіресе
теріге қысымын азайтады.Ашық сынықтар кезінде тракцияны жасауға
болмайды,себебі онда сүйек жарғақшалары жұмсақ тіндер тереңдігіне еніп
кетіп,жараны қосымша зақымдайды.
8. Қысқы уақытта иммобилизденген аяқ-қолды қосымша жылы орау керек.
Стандартты шиналар жоқ кезде иммобилизацияны қолда бар жабдықтармен
жасайды( ағаш бұтақтары, картон, фанера т.б.).Егер тіпті олар
болмаса,аутоиммобилизация жасайды, яғни жарақаттанған қолды дәкелі бинт не
басқа матамен денеге әкеліп фиксациялайды, ал аяқты сау аяққа әкеліп
фиксациялайды.
Сур. 2. Табельді транспорттық шиналар:
а - сатылы (Крамер); б — лубковая; в — торлы; г — Дитерихс; д —
надувная (пневматическая); е — вакуумды носилкалар

Сатылы шиналар ( Крамер ) жақсы модельденетіндіктен қажетті қалыпта
фиксациялауға мүмкіндік береді.Олар әмбебапты, сондықтан сатылы шина
көмегімен кез келген дерлік жарақаттарды фиксациялауға болады.
Сатылы шинаның бір кемшілігі оны қолдану алдында жұмсақ матамен орау
керек, сымның терімен контактісін болдырмау үшін.Сонымен қатар жұмсақ мата
үстінен клеенкамен қаптау керек, ол шинаны санитарлық өңдеу үшін ыңғайлы
болып табылады.
Лубковые шины арзан, жеңіл, портативті, бірақ модельденбейді.Ол арқылы
аяқ-қолды тек тура қалпында иммобилизациялауға мүмкін.
Торлы шиналар жіңішке сымнан бинт тәрізді қылып жасалған,олар аса
берік емес, ұсақ сүйектердің иммобилизациясы үшін жарайды, мысалы, табан
және білезік.
Дитерихс шинасы өзгешелігі жарақаттанған аяқты жақсы иммобилизациялап
қана қоймай, сонымен қатар оны тартуға мүмкіндік береді.Бұндай шинаны
салуға тікелей көрсеткіш сан сүйегінің, жамбас, тізе буындарының
жарақаттары болып табылады.Ол шина ағаштан жасалған,оның төрт бөлігі бар:
екі әр түрлі ұзындықты қозғалмалы планкалар,сыртқысы 171см,ішкісі 146см,ені
8 см және тақтайша табан және бауы бар таяқша тәрізді бұрауыш.
Ауалы(пневматикалық) шиналар сыртқы пішіні бойынша сырғытпасы бар қос
қабатты жабуға ұқсайды.Сырғытпаны ашып,шина ішін газы бар арнайы баллоннан
ауаға толтырады, ол жоқ болса, насос не ауыз арқылы ауаға толтырады.Шинаның
кемшілігі тесіліп қалу қаупінде.Бірақ олар модельдеуге өте
ыңғайлы,дегенмен, жұмсақ тіндерді қысып ,олардың ишемиясын тудыруы
мүмкін.Ашық жарақат кезінде ауалы шина қан кетуді жоғарлатуы мүмкін.
Вакуумды шиналар гранулалармен толтырылған.Оны қолданбас бұрын
насос арқылы ішінен ауаны сорып алады.Осы принцип арқылы вакуумды зембілдер
мен матрастар жасалған,оларды омыртқа және жамбас жарақаттарында қолданады.
Әр түрлі жарақаттар кезіндегі транспорттық иммобилизацияның негізгі
әдістері.
Иық және жауырын жарақаттары кезінде Дезо, Вельпо, косынкалық
таңғыштары арқылы фиксациялайды. Бұл кезде қолтық астына кішігірім валик
салған жөн. (сур. 3).
Сур. 3. Қолды фиксациялау үшін бинтті таңғыштар:а — Дезо; б — Вельпо; в —
орамалдық
Иық сүйегі мен шынтақ буыны жарақатында иммобилизацияны сатылы шина
арқылы сау білектен бастап білезік буынына? дейін жасайды.Қолды
функциональды ыңғайлы жағдайға келтіреді: шынтақ буынында 90° бүгу және
білекті ортафизиологиялық қалыпта пронация мен супинация аралығында
ұстау.Қол басы білезік буынында 45° жазылған.Шинаны қосымша денеге
орамалдық таңғышпен фиксациялайды. (сур. 4).

Рис.4. Қолға сатылы шинаны салу:
А – дайындық; б – салу; в – бинтпен фиксациялау; г – орамалдық таңғышпен
қолды бекіту.
Білек жарақаты кезінде де сатылы шинаны қолданады, оны иықтың жоғарғы
үштен бір бөлігінен білезік (пястно-фаланговых) буынына дейін салады.
Функциональды ыңғайлы жағдай иық жарақатындағыдай болады. (сур. 5).

Сур. 5. Білек сүйектері сынығы кезінде сатылы шинаны салу:
а — дайындық; б — шинаны салу; в — қол шинада; г — орамалдық
таңғышпен бекітілген
Білезік буыны не қол саусақтары жарақаттары кезінде сатылы шинадан
басқа торлы шинаны қолдануға болады.Шинаны алақан беткейімен шынтақ
буынынан саусақ ұштарына дейін салады, қол басы шамалы жазылған күйде,ал
алақанға тығыз валик салады.
Сан және жамбас буыны жарақатында иммобилизация үшін Дитерихс шинасы
қолданылады.Шинаны салмас бұрын аяқ киімді шешпейді.Алдымен табан
тақтайшаны бинт арқылы аяққа фиксациялайды.Содан планканың қажет ұзындығын
үлгілейді,ішкісі шап аймағынан,сыртқысы қолтық астынан және ол қаңқадан
тарту үшін табаннан 12—15 см шығып тұру керек,.Алынған ұзындықты ағаш не
металл штырь арқылы белгіленеді.Алдымен ішкі планканы салады, дистальды
ұшына тарту үшін бау өткізеді.Содан сыртқы планканы салады да ,екеуін табан
астында қосады.Енді планкаларды арнаулы ременьмен не дәкелі бинтпен денеге
бестен кем емес нүктелерден фиксациялайды:кеуде қуысы аймағы, жамбас,санның
жоғарғы үштен бір бөлігі, тізе буыны, балтырдың төменгі үштен бір бөлігі
және де алдымен проксимальды аймақтарды бекітеді. Санның диафизі
жарақатында жоғарғы үш нүктені,содан бұрау арқылы тартады да, дистальді
нүктелерді бекіту арқылы аяқтайды. (сур. 6).
Сур. 6. Дитерихс шинасын салу:
а — өкшені фиксациялау; б —шинаны фиксациялау; в — бұрауды қолдану арқылы
тарту жасау; г — иммобилизацияның нәтижесі
Егер Дитерихса шинасы жоқ болса, онда Крамер шиналарынан комбинация
қолдануға болады, сол деңгей мен нүктелерді сақтай отырып,бірақ тарту
жасалынбайды.
Балтыр сүйектері жарақатында,әсіресе, сатылы шиналардан комбинацияны
қолданады.Сүйек жарғақшаларының қозғалғыштығы мен терінің перфорациясы
қаупін ескере отырып, шинаны үш жақтан салады.Шина салмастан бұрын балтыр
осін түзеу мақсатында сүйек тракциясын жасап алады. Содан алдымен артқы
шинаны санның жоғарғы үштен бір бөлігінен бармақ ұштарына дейін, табанды
балтыр осіне перпендикуляр ете отырып салады.Соңында сыртқы және іш жағынан
сатылы шинамен иммобилизациялайды. (Сур. 7).

Рис.7.Балтыр сүйектері сынықтарында сатылы
шинамен иммобилизациялау:
а —шиналарды дайындау ; б —салу

Сирақтабан буыны мен табан сүйектері жарақатттарында сатылы шина арқылы
тізе буынынан (сирақ сүйегі басы) бастап, бармақ ұштарына дейін, табанды
балтыр осіне тік бұрышта ұстай отырып салады.
Мойын жарақаттары кезінде иммобилизацияның бірнеше тәсілдері бар.Ең
қарапайым, бірақ аз нәтижелі— зардап шеккенді басының астына мақталы-дәкелі
дөңгелек салып,зембілге жатқызу. Ең тәуірі мақталы-дәкелі не картонды-
мақталы-дәкелі таңғыш салу( Шанц жағасы секілді), ол шүйде төмпегі мен
екі емізік тәрізді өсіндіге тіреледі,астынан кеуде қуысына тіреледі.Егер
дұрыс салынса,зардап шегушіге аузын ашу қиынға соғады.Қазіргі кезде арнайы
басұстағыштар шығарылады, ол аз уақытты алады.(сур. 8).

Рис. 8. Омыртқаның мойын бөлігін иммобилизациялау:
а —мақталы-дәкелі жаға; б — Башмаков таңғышы; в —басұстағыш
Омыртқа мен жамбас жарақаттарында тасымалдау қатты беткейде жүргізілу
керек.
Ол жоқ болса, брезентті зембілдерге жалпақ сатылы шиналардан құралған
төсеніш салады. Төменгі кеуде , бел омыртқалары зақымдалса, тасымалдау
кезінде бел астына лордозды сақтау үшін валик салады.
Сонымен қатар ішке жатқызып та тасымалдауға болады,ол кезде кеуде мен
бас астына валик салады. Жамбас жарақаттарында арқасына жатқызып, тізе
астына валик салып тасымалдайды. (сур. 9). Вакуумды зембілдер мен матрастар
толық иммобилизация жасауға мүмкіндік береді.

Сур. 9. Омыртқа мен жамбас сынықтарында транспорттық иммобилизация:а —
омыртқаның бел бөлігі сынығында арқасына ; б — омыртқа сынығында ішіне
қаратып жатқызу ; в — жамбас сүйегі сынығында иммобилизация ; г — жамбас
сүйектері сынықтарында транспорттық шинаны құру
Транспорттық иммобилизация құралы ретінді гипсті лонгеталы таңғыштарды
да қолдануға болады. Гипс астына міндетті түрде мақта не дәкеден жұмсақ
төсеніш салу керек.Гипсті транспорттық шиналардың бір жақсысы дене бітіміне
сай үлгіленеді (бұл ұзақ уақыт тасымалдауда маңызды),кемшілігі-кебу үшін
көп уақыт кетеді
Бір жағынан науқасты тасымалдау, бір зембілден екіншісіне жатқызу т.б.
,оның жағдайын ауырлатады.Бірақ науқастар неғұрлым жылдам арнайы
стационарға эвакуациялану керек, сондықтан тасымалдау барынша абайлап
жүргізілу керек.Бұны бірнеше бағытта шешуге болады:
1. Адекватты жансыздандыру жасап, толық иммобилизация жасау.
2. Тасымалдау барысында медицина қызметкері әрдайым науқас жанында болу
керек және шокқа қарсы шараларды жалғастыру керек.
3. Көліктің анағұрлым пайдалы, ыңғайлысын таңдау.
Қазіргі кезде ондай көлік – ауалы көлік болып табылады.Санитарлық
тікұшақтар қазіргі таңда тек алыс елді мекендерден ғана емес, қала ішінде
де (автокөлік тұрыстары (пробки) көп уақыт кетіреді) өзін ақтауда. Қазір шу
деңгейі азайтылған арнайы тік ұшақтар шығарылды.
4.Тасымалдау уақытының ұзақтығын азайту үшін эвакуация бағытын анықтап
алу.

Екінші принцип - жансыздандыру

Жансыздандыру (анестезия)–
1. жергілікті – а) сынық орнының блокадасы (сур.10.а),
- б) өткізгіш анестезия (жүйкенің блокадасы) (сур.10.г),
- в) жұлынның блокадасы (эпидуральды, жұлындық анестезия)
2. жалпы (наркоз) – ингаляциялық емес -көктамыр ішілік,
- ингаляциялық – а) маскалық ( маска көмегімен),
- б) интубациялық
Стационар, травмпункт, поликлиникалардың арнайы бөлімшелерінде ТҚА-ның
жекеленген жарақаттарында бір мезетті репозиция не қаңқадан тарту алдында
жергілікті анестезия жасалады.
Кең таралған жергілікті анестетик — новокаин.Сынық орнының блокадасы
үшін 2% (20,0 мл) не 1% ( 40,0-50,0 мл) новокаин ерітіндісі, ал жамбас
ішілік, вагосимпатикалық , паранефральдық блокадаларда — 0,25 % новокаин
ерітіндісі (300,0 — 400,0 мл).
Сур. 10.Новокаинды блокадалардың негізгі түрлері:
а –сынық аймағы; б -циркулярлы; в —Школьников бойынша жамбас ішілік; г
–қабырғааралық жүйкелерді; д – вaгосимпатикалық

Сыну аймағының блакадасы тамыр шоғырының проекциясынан тыс,сыну
аймағына парафрактурлы гематомаға жасалынады(10.а.сурет).Новокаиннің дұрыс
енгізілгенін дәлелдейтін белгісі поршеньді кері тартқан кезде шприцте
қанның болуы.
Ашық сынулар кезінде А.В. Вишневский бойынша футлярлы анестезия
қолданылады – сүйекке дейін барлық тіндер инфильтрациясымен 0,25% новокаин
ерітіндісін жарақат алған жерден жоғары, бұлшықет футлярларына
жіберу.Жамбас сүйектің сынуларында жамбас ішілік анестезия
қолданылады.Школьников-Селиванов бойынша 0,25% новокаинмен 200-300 мл(
10.в. сурет).Омыртқа денелерінің сынуында Шнек бойынша 1% 10 мл ерітіндімен
анестезия қолданылады.
Қабырғалардың көптеген сынықтарында қабырғааралық нервтердің
паравертебральды анестезиясы қолданылады,0,5% 10 мл новокаин ерітіндісін
әрбір қабырғааралыққа.Қабырғалардың көптеген сынықтары мен гемоторакс
кезінде паравертебральды анестезиямен қоса 0,25 %л новокаин ерітіндісімен
Вишневский бойынша вагосимпатикалық блокада жасалынады.Артериялық қысым
төмен болғанда (70-75 мм.сын. бағ.), анестезияны аса сақтықпен қолдану
керек.Артериялық қысым 100 мм сын.бағ. жоғарлағанға дейін оны кейінгіге
қалдырған жөн. Артериялық қысым төмен болғанда новокаин тамыр қозғалтқыш
орталыққа тежеуші әсер етеді.
Жергілікті жансыздандыруға уақытша кері көрсеткіштер: гиповолемия,
III –IV дәрежелі геморрагиялық және травматикалық шок,политравма болып
табылады.
Новокаинды блокадаларды жасау асептика және антисептика ережелерін
сақтауды талап етеді.Стерильді таңғыштау бөлмесіне сай жағдай
болмаса(далада, үйде,жедел жәрдем көлігінде) сыну аймағына инені енгізу
ауыр инфекциялық асқынуларға әкелуі мүмкін.Сондықтан да новокаинді
блокадаларды жүргізуге көрсеткіштер сақтықпен қойылу керек, тек қана айқын
ауырсыну синдромы кезінде және шоктың дамуының профилактикасы үшін
абсолютті қажет болу.
Жалпы жансыздандыру мектепке дейінгі жастағы балаларда сынуды немесе
буынның шығуын бір сәтті репозицияда қолданады.Ересек адамдарда, әсіресе
”ескі” буынның шығуын орнына салғанда жалпы жансыздандыру(көбінесе қысқа
көктамыр ішілік наркоз) тиімді,себебі бұлшықеттердің
постравматикалықгипертонусы жақсышешіледі де, буынды орнына салу жеңіл және
атравматикалық болады. Политравмамен науқастарда сынуларды бір сәтті
репозициямен емдеген кезінде, себебі жергілікті жансыздандыру анестетиктің
көп мөлшерін қажет етеді.Әсіресе бұл гиповолемия жағдайында және тұркақсыз
гемодинамикада(шок, қан жоғалту) қауіпті, резобтивті әсері мен қысымның
вазодилятациясына байланысты.
Сонымен, сынықтар мен буынның шығуында жергіліктіжәне жалпы
жансыздандыру кең қолданылады.
Сынықты емдеудің үшінші принципі – орнынан тайған сынықтарды
репозициялау қажеттілігі.
Репозицияның келесі түрлерін ажыратады:
1.Ашық – визуальды бақылаумен операция кезінде жасалады.
2.Жабық – сынық аймағы жаңалаштанбайды.
А. Бір сәтті –
• Қолмен – дәрігер қолымен жасалады
• Аппаратты – арнайы аппараттар көмегімен жасалады
Б.Біртіндеп (ұзақ) – қаңқадан тарту және біртіндеп жүкті қосу арқылы.
3.Сүйек арқылы репозиция.
Сынықшалардың оперативті репозициясы – батырмалы остеосинтез кезінде, жабық
сүйек арқылы остеосинтез операцияның бастапқы сатысы болып табылады.
Бір сәтті жабық репозицияамбулаторлы мекемелерде негізгі емдеу тәсілі
болып табылады.Буынның шығуын, білек сүйектерінің, шыбық сүйектерінің типті
жерден сынуын, білек сүйектерінің диафизарлы аймақта сынуын, иық сүйектің
хирургиялық мойны мен дифиздің дистальды бөлігінің сынуын, табан
жарақаттарын, диафизарлы аймақтағы балтыр сүйегінің, тізе буынның
жарақаттарын стационардағы емін бір сәтті репозициядан бастайды.Бір сәтті
репозицияға кері көрсеткіш болып, ішкі мүшелердің ауыр декомпенсациялы
аурулары болып табылады. Уақытша кері көрсеткіш болып III – IV дәрежелі шок
және тыныс алудың бұзылуы болып табылады.
Бір сәтті репозицияның 2 түрін ажыратады:
А) қолмен
Б )аппаратпен ( 11 – сурет)
Ұзын түтікті сүйектердің бір сәтті репозицияны жүзеге асырғанда екі
ережені сақтау қажет: біріншісі – түтік сүйектің дистальды бөлігін осі
бойынша орталықтап орналастыру қажет.Екіншісі – жүзеге асырғанда
көмекшілердің бірі ұзындығы бойынша тракция жасайды.
Бір сәтті аппарат арқылы репозицияда жоғарыдағы ережелер орындалуы
тиіс.Аппараттардың әсер ету принципі аяқтың дистальды бөлігі аппаратта
бекітіледі, аппараттың тісті берілістердің, винттің, тросстың айналуы
көмегімен дистальды ьөліктің тракциясы жасалады.Осы уақытта травматолог
сынықшалардың ені мен осі боцынша орнынан таюын қолмен жояды.

Сур. 11.Бір мезетті репозицияға арналған құралдар: а — ортопедиялық
үстел,операция алды репозиция үшін; б — Гофф рамасы, в – аппарат РГ-1.

Қаңқадан тартудың сынықты репозиция мен фиксациялау мүмкіндіктері
бар.Ұзын түтікті сүйектерді қаңқадан тарту әдісімен емдегенде,
сынықшалардың репозициясы үшін дистальды бөлікті тарту орталық бөлік
бойынша жүргізілуі тиіс.Тек осы жағдайларда ғана сынықшалардың орнына түсуі
жүзеге асады.
Төртінші принцип – сынықты фиксациялау.
Сынықты емдеүдің консервативті және оперативті әдістері бар.Практикада
жақсы фиксациялау үшін бір уақытта екі және одан да көп әдістерді
қолданады.
Фиксациялаудың консервативті әдістері.
Барлық әдістерді екі топқа бөледі – консервативті және
оперативті.Олардың сынықтарды емдеудегі маңыздылығы бірдей.Сынықты емдеудің
бір ғана универсальды әдісітің болуы мүмкін емес, әрбір әдістің өзінің
көрсеткіштері мен кері көрсеткіштері, артықшылықтары мен кемшіліктері
бар.Консервативті әдістер мүмкін эффективтілігібойынша төмен болып келеді,
бірақ тәжірибелі қолда, көрсеткіштері бойынша қолданылған болса эффективті.
Емдеудің консервативті әдістеріне жатады: жағдаймен емдеу,гипстік
байлаумен және тұрақты тартумен емдеу.Олар негізгі және қосымша әдіс
ретінде қолдануы мүмкін.Сонымен қатар, сынықтың бітуді стимуляциялауға,
ауырсыну синдромын шешуге, жергілікті қабыну реакцияларын төмендетуге
бағытталған әдістері бар.
1.Жағдаймен емдеу.
Жағдаймен емдеуді жиі функциональды әдіс деп атайды, бірақ ол дұрыс
емес.Функциональды әдіс емдеудің толық кезеңінде зақымданған сегментінің
функциясын толық немесе жартылай сақталуын қамтамасыз етеді.Жағдаймен
емдегенде сыртқы немесе батырмалы фиксаторлардың көмегінсіз иммобилизация
жүзеге асырылады.Мысал ретінде, жамбас сүйектерінің тұрақты сынуы кезінде
“бақа жағдайында” емдеу, омыртқаның бел аймағының тұрақты компрессионды
сынуы кезінде валикпен қатаң төсектік тәртіпті сақтаумен емдеу.Осы әдістің
артықшылығы – фиксациялаушы байлауды қажет етпейтіндігі, кемшілігі – ұзақ
уақытты қозғалыссыз жату, бұл жағдай қарт адамдарға және созылмалы аурулары
бар адамдарға жағымсыз әсер көрсетеді.Бұл әдістің қолдану сферасы сынықтың
нақты локализациясымен, ұзақ қозғалыссыз жатумен байланысты кері
көрсеткіштермен шектелген.
2.Жұмсақ таңу.
Жұмсақ таңу емдеудің жеке және қосымша әдісі ретінде қолданады.Емдік
иммобилизация мақсатымен дәкелі бинт немесе дәкелі мата қолданылады.Кейбір
кең таралған жұмсақ байлау түрлерін фабрикада жасайды( қолға арналған
косынкалы байлау,тізе , шынтақ, шынтақ- білек буынына арналған эластикалық
матадан жасалған ).
Жұмсақ таңудың жеке иммобилизация әдісі ретінде негізгі
артықшылықтары – науқас үшін ыңғайлығы(таңудың минимальды қосымша
массасы,жұмсақ тіндердің қысылуының болмауы)және байлау астындағы тіндерді
үнемі бақылау мүмкіншілігі.
Кемшіліктері- қатты иммобилизацияның жеткіліксіздігі,үнемі
коррекцияның қажеттілігі,фиксацияның әлсіреуі кезінде немесе бинтің кірлеуі
кезінде оны ауыстыру керектігі.Сондықтан да жұмсақ таңуды қолданудың
шектелген көрсеткіштері бар.
Дәкелі таңу үнемі қадағалауды қажет етеді және адекватты емес
науқастарда емдік имобилизация мақсатымен қолданыла алмайды.
Кең таралған таңу түрлері Дезо,Вельпо, Дельбе сақиналары,8-
тәрізді,косынкалы.(12 – сурет.)

Сур. 12. Жұмсақ бинтті таңғыштар:
а — Дезо; б — Вельпо; в — змейка; г — орамалдық; д — Дельбе сақиналары;
е — 8-тәрізді
3.Гипстік таңу.
Гипс- сусызданған кальций сульфаты,егер оған су қосса ботқа тәрізді
массаға айналып тез қатады.Альтернативті әдістердің пайда болуына
қарамастан,100 жылдан астам гипс зақымданулардың сыртқы мобилизациясы үшін
оптимальды материалы болып табылады.Таңу үшін гипстік бинттер мен
лонгеталар қолданылады.Гипстік бинтті немесе лонгетаны жылы суға салып ,
көпіршіктердің шығуының тоқтауын тосады,судан алып шығып,сығады. Гипстің
қатуы кезінде экзотермиялық реакция болады да таңу біршама қызиды.Гипстің
қатуы мен оның толық кебуінен ажырату керек.Гипстің қатуы үшін бірнеше
минут жеткілікті.НЕғұрлым гипс салған су суық болса, соғұрлым оның қатуы
ұзақ болады.Судың температурасы жоғарлаған сайы бұл процесс
жылдамдайды.Судың температурасы 15 С болғанда гипс 10 минут ішінде ал 40 С-
та 4 минут ішінде қатады.Ал гипсті өте ыстық суға салу оның мүлде қатпауына
әкелуі мүмкін.Гипстің толық кебу үшін оның қалыңдығына байланысты бірнеше
сағаттардан – 1-2 тәулікке дейін уақыт қажет, бірақ бұл процессті таңуды
арнайы лампалармен немесе фенмен өңдеу арқылы жылдамдатуға болады.Гипс
толық кепкенше буындардығы аздаған қозғалысты да болдырмау керек, кері
жағдайда бүккіш бетте қатпарлар мен жарықтардың пайда болуы мүмкін және
иммобилизацияның дұрыс болмауы мен жұмсақ тіндердің қысылуын,ойылуды
шақырады.
Сур.13.Гипстік таңғыш түрлері:
а — лонгеттік; б — лонгетті-циркулярлы; в — циркулярлы рассеченная; г —
окончатая; д — мостовидная; е — шарнирная; ж — торакобрахиальная; з —
торакокраниальная; и — кокситная ; к — корсетная
Гипстік таңуды қолмен немесе аппаратпен бір сәтті репозициядан кейін және
арнайы гипстік таңу бөлімінде салады.
Гипстік фиксациялаудың артықшылықтарына жатады:
1.Жеңіл моделденеді
2.Тез қатады.
3.Жеңіл шешіледі.
4.Кез келген жағдайларда қолданыла алады.
5.Аяққа немесе қолға жақсы тыныштық береді.
6.Науқастар транстабельді және амбулаторлы емделе алады.
Кемшіліктерге жатады:
1.Сынықтың толық қозғалмауын қамтамасыз ете алмайды.
2.Таңуды салған уақытта және ісіну кеткеннен кейін
сынықшалардың екіншілік ығысуы жиі кездеседі, әсіресе бұл жағдай диафизарлы
бөліктегі сынықтарда:винт тәрізді,жарықшақты, сегментарлы, көлденең
сынықтарда болады.
3.Аяқты немесе қолды ұзақ фиксациялау буындардағы қозғалыстың
шектелуіне, бұлшықет аппаратының атрофиясына әкеледі.
4.Науқас үшін ыңғайсыздығы.
Гипстік таңумен емдеуге көрсеткіштер:
1.Аяқ және қол сүйектердің орнынан таймаған сынықтарында.
2.Буын ішілік және буын айналасындағы бір сәтті репозициядан
кейінгі сынулар.
3.Бір сәтті репозициядан кейінгі диафизарлы бөліміндегі сынулар.
4.Буын байламдарының зақымдалуы.
5.БХТ кейінгі ашық стабильды сынулар.
6.Буындардың соғылуы.
Гипстік таңудың лонгетті және циркулярлы түрлерін ажыратады.
Лонгетті гипстік таңу алдын- ала дайындалған 6-12 гипстік бинттен
тұратын пластан жасайды.Сонымен қатар фабрикалық әдіспен жасалған нақты
размерлі лонгеталар қолданылады.Эффективті иммобилизация үшін лонгетті таңу
қол немесе аяқтың көлемінен 23 аз болмау керек(.13 –сурет).
Лонгетті таңудың артықшылықтарына жатады:
• Гипстік таңумен жабылмаған жердегі терінің жағдайын бақылау
мүмкіндігі;
• Таңуды кезеңді түрде шешу мүмкіндігі:
• Тіндердің ісінуі ұлғайған кезде жұмсақ тіндер ишемиясы даму
қаупінің төмендеуі.
Қажет болған жағдайда лонгетті таңу гипстік бинттердің бірнеше турлар
көмегімен циркулярлы таңуға ауысуы мүмкін.
Циркулярлы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.