КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТ, ОНЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ МЕН НЫСАНДАРЫ

КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТ, ОНЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ МЕН НЫСАНДАРЫ

Кәсіпкерлік теорияның дамуын біртіндеп пайда болған «үш толқын» ретінде сипаттауға болады. «Бірінші толқын» (ХVІІІ ғ. ) кәсіпкерліктің ең басты айырмашылық сипаты ретінде тәуекелдікке назар аударды. Оның өкілі - француз экономисі Р. Кантильон, оның пікірінше кәсіпкер - ол алдын ала болжай білетін, тәуекелдерді көтеруге дайын, келешекке ұмтылған кез келген жеке адам, оның іс-қимылдары табыс алуға үмітпен де, ысыраптарға даярлығымен де сипатталады.

«Екінші толқынның» негізгі айырмашылығы - жаңартпашылық. Оның өкілі Йозеф Шумпетер (1883 - 1950), оның пікірінше өндіріс факторларының «жаңа тәсілдемелерін» пайдалануға ұмтылысында білінетін кәсіпкердің ерекше атқарымы экономикалық дамудың негізін құрайды. Оның нәтижесі - жаңартпа.

«Үшінші толқын» кәсіпкердің ерекше тұлғалық сипаттарын көрсетеді: (экономикалық және қоғамдық ахуалдардың өзгерістеріне кері әсер қайтару қабілеттілігі, өздігінен шешімдерді таңдап қабылдауы, басқарушылық қабілеттіліктері.

Кәсіпкерлік - экономикалық белсенділіктің ерекше түрі (пайда табуға бағытталған орынды мақсатқа сай қызмет, ол өздік ынтаға, жауапкершілікке және жаңартпашыл ұғымға негізделген.

Оның кәсіпкерліктің мәні бойынша қысқаша қағидаттары:

• адамға бағдарлану;
• сатып алушыға ынтасымен беріліп қызмет ету;
• фирманың мәдени ортасын, жолдастық рухын, өзара сыйластықты, демократиялық дәстүрлерді құрып, қолдау, мінез-құлық әдебін сақтау;
• бәсекелесінен озып, алға шығып кету ұмтылысы.

Кәсіпкерлік философиясы осылай қалыптасады, оның негізгі сипаттары: шығармашылық белсенділік, прагматизм (нақты пайдалы нәтиже беретін нәрсе ақиқат деп саналатын пәлсапа), әдептілік (9. 1-сурет) .

Негізі - кәсіпкер болып саналатын кәсіпкерлік субъектілері 9. 2-суретте көрсетілген

9. 2-сурет. - Кәсіпкерлік қызмет субъектілері

Кәсіпкерлік белсенділік объектісі - тауар, өнім, қызмет көрсету - біреудің қажеттілігін қанағаттандыра алатын және сатып алу мен тұтыну үшін нарықта ұсынылатынның бәрі.

Кәсіпкерлік қызметі тиімді деңгейде жүзеге асыру тек белгіленген қоғамдық ахуалдың бар болуында ғана мүмкін - кәсіпкерлік ортаның, ол, ең алдымен, нарық, нарық жүйесі қатынастары, сонымен бірге кәсіпкердің жеке бостандығы.

Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкерліктің екі үлгісі көрсетіледі: классикалық және жаңартпалық (9. 3-сурет) .

9. 3-сурет. - Кәсіпкерлік үлгілері

Кәсіпкерліктің классикалық үлгісі (дәстүрлі, өсімпаздық, ескішіл, кертартпалық кәсіпкерлік) . Бұның барысында кәсіпкер өз жұмысын ресурстардың барынша қайтарымын, барынша тиімділігін ескере отырып ұйымдастыруға ұмтылады. Осы үлгі шеңберінде өндірістің өсуін басқару тұжырымдамасы қалыптасады, оны іске асыру факторларының кәсіпкерлік фирмасының сыртқы істері есебінен шаралар қатарын жүзеге асыру үшін уақыт талап етеді. Екінші үлгі - жаңартпашыл кәсіпкерлік (өнімді), ол кәсіпорын дамуының жаңа жолдарын іздеуді ұйғарады, бұл өсуді немесе жаңартпаларды басқару тұжырымдамасы жөнінде айтуға мүмкіндік береді.

Экономикалық әдебиеттер жаңартпашыл кәсіпкерліктің үш негізгі түрін айырады:

1. өнім жаңартпасы;
2. технологиялар жаңартпасы;
3. әлеуметтік жаңартпалар.

Жаңартпашыл кәсіпкерліктің бірінші түрі - өнім жаңартпасы фирманың өміршеңдігін, алынатын пайда көлемінің көбеюін, нарықтағы үлесінің кеңеюін, тапсырыскерлердің сақталуын, тәуелсіз жағдайды бекітуін, беделінің жоғарылуын, жаңа жұмыс орындарын құруын және т. б. қамтамасыз ететін кәсіпорынның өткізу әлеуетін жаңарту үдерісі болып табылады. Екінші түр - технологиялар жаңартпасы - бұл еңбек өнімділігін жоғарылатуға және энергияның, шикізаттың, басқа ресурстарды үнемдеуге бағытталған өндірістік әлеуетті жаңарту үдерісі, бұл, өз кезегінде, фирманың пайда көлемін көбейтуге, қауіпсіздік техникасын жетілдіруге, қоршаған ортаны қорғау бойынша шараларды өткізуге, фирмаішілік ақпараттық жүйелерді тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Жаңартпашыл кәсіпкерліктің үшінші түрі - әлеуметтік жаңартпалар . Олар кәсіпорынның гуманитарлық аясын жоспарға сәйкес жақсартудың жалпы үдерісі. Бұндай жаңартпаларды қолдану жұмыс күші нарығындағы мүмкіндіктерді кеңейтіп, кәсіпорынның қызметкерлер құрамын қойылған мақсаттарға жетуге жұмылдырып, қызметкерлер құрамы мен тұтастай алғанда қоғам алдында кәсіпорынның әлеуметтік міндеттемелеріне сенімді бекітеді.

Осыған сәйкес:

а) мемлекеттік кәсіпкерлік;

б) жеке кәсіпкерлік болып аражігі ажыратылады.

Мемлекеттік кәсіпкерлік - кәсіпорын атынан экономикалық белсенділікті жүзеге асыру нысаны. Оны бекітетіндер:

а) (қолданыстағы заңнамаға сәйкес) мемлекеттік мүлікті (мемлекеттік кәсіпорын) басқаруға өкілетті мемлекеттік басқару органдары немесе:

б) жергілікті өзін-өзі басқару органдары (муниципалдық кәсіпорын) .

Жеке кәсіпкерлік - экономикалық белсенділікті кәсіпорын атынан (егер ол солай тіркелсе) немесе кәсіпкердің атынан (егер бұндай қызмет жұмыс күшін жұмсамай, жеке еңбек қызметі нысанында жүзеге асырылса) жүзеге асыру нысаны.

Кәсіпкерліктің негізгі ұйымдастыру - құқықтық нысандарының артықшылықтары мен кемшіліктері 9. 4-суретте көрсетілген.

9. 4-сурет. - Кәсіпкерлік қызметті негізгі ұйымдастыру нысандарының артықшылықтары мен кемшіліктері

сипатталады. Осы кезеңнің негізгі мәселелері ретінде шикізатқа, өндірістік алаңдарға қолжетудің қиындығын, кооперативтерді тіркеу барысындағы әміршіл кедергілерді атап айтуға болады.

9. 5-кесте. - Шағын бизнестің даму кезеңдері

Қазақстанда шағын бизнес дамуының екінші кезеңі (1991-1996) әкімшілдік-әміршілдіктен нарық экономикасына көшу жағдайларында өтті. Бұл кезеңде, Қазақстанның егемендік алған кезінде меншіктің барлық нысандарындағы шағын кәсіпорындардың саны күрт өсуі байқалды, мемлекеттік меншік жекешелендірілді. Бірақ, 1994 жылдан бастап, кәсіпкерлік белсенділік баяулады, себебі салықтар мен банктердің пайыздық мөлшерлемелері өте жоғарылап кетті.

Нарық қатынастарының қалыптасу жағдайларында шағын бизнес дамуының үшінші кезеңінде (1997-2000) шағын бизнес секторы қызметінің белсенділігі, шағын бизнесті мемлекеттік қолдаудың күшеюі, шағын бизнесті қолдаудың үкіметтік емес секторының дамуы байқалды.

Төртінші кезең (2001-2006) . Шағын бизнесті қолдау инфрақұрылымы дамуының төртінші кезеңі шағын бизнесті екінші деңгейдегі банктер мен шағын несие беретін ұйымдар арқылы қаржылық қолдаумен, лизинг компанияларды, бизнес-орталықтарды, бизнес-инкубаторларды, кәсіпкерлікті қолдау орталықтарын құрумен сипатталады.

Шағын кәсіпорындар саны әр кезеңде озгеріп отырды. (9. 6-кесте) .

6. -кестесі. - Кезеңнің аяқталу жағдайындағы шағын бизнес дамуының сандық сипаттамалары

Егер бірінші кезеңнің аяғында (1990) республикада 12400 шағын кәсіпорындар қызмет жүргізсе, төртінші кезеңнің аяғында (2006) олардың саны 743000-ға жетіп, 60 есе өсті. Шағын бизнес аясында жұмыспен қамтылғандардың саны осы кезеңде 5 есе өсті: егер 1990 жылы олар 302600 адамды құраса, 2006 жылы - 1514000 жетті, бұл жұмыспен қамтылғандардың жалпы санының 19, 8%-ын құрайды. Ал, дамыған елдерде шағын бизнес аясында барлық жұмыспен қамтылғандардың жартысынан көбі жұмыс істейді.

Кеңес одағы жағдайларында пайда болған қазақстандық кәсіпкерліктің 20 жыл даму кезеңінде нормативтік-құқықтың құжаттардың алуан саны қабылданды.

Кеңес Одағында кәсіпкерлікті заңдастырған бірінші заң «КСРО азаматтарының жеке еңбек қызметі» Заңы болды, ол 1987 жылы қабылданды. 1988 жылы «Кооперация туралы Заң» қабылданып, кооперативтердің, серіктестіктердің жаппай құрылуы басталды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс