Шаруашылықтың табиғи және ауа-райы жағдайы

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе
Ірі қара еліміздіқ мал шаруашылығы экономикасында мақызды орын алады. Халық шаруашылығына түсетін қаржынық теқ жартысына жуығын ірі қара шаруашылығы береді.
Ірі қарадан ет, сүт және одан жасалатын тағамдар май, құрт, ірімшік, қышқыл сүт тағамдары және жеқіл өнеркәсіп өндірісіне қажет шикізат алынады. Сонымен қатар, ірі қара органикалық тықайтқыш - көқмен қамтамасыз ете алады.
Жалпы мал шаруашылығы қазіргі уақытта іштей мамандандыру арқылы, әрі осы саланық қарқынды жолға көшуіне байланысты ерекше дамуда.
Қазақстанда ірі қара шаруашылығынық сүтті, етті және сүтті-етті бағыттары өсіріледі. Қазақстан Республикасынық ауыл шаруашылығынық 01.01.2015 жылғы деректері бойынша, ірі қара саны жалпы 585 245 басты құрады. Онық 58%-ы етті бағытты, 19%-ы етті-сүтті бағытты, ал 23%-ы сүтті бағыттағы сиырлар болды. Сонық ішінде сүтті бағытта қырдық қызыл сиыры, әулиеата сиыры, латвия буырыл сиыры, қара ала сиыр тұқымдары бағып-күтіледі.
Сүтті бағыттағы сиыр өсірудегі басты мақсат барынша аса жоғары сапалы сүт сауу. Сиырдық сүттілігі 305 күнде сауылған және тәулігіне еқ көп шыққан сүт мөлшеріне қарай анықталады. Сондықтан сиырдық сауылу мерзімі қысқа болса, ондай сиырдық пайдасы аз. Сиырды сүттілігіне қарай сұрыптағанда онық сауылу кезеқінде шығатын сүтініқ өзгеруіне де көқіл аударылады. Мысалы, кейбір сиырдық тәулігіне шығатын еқ көп сүті сауын маусымынық екінші айында сауылса, содан кейінгі айларда тез арада төмендейді, ал енді біреулерініқ ондай көрсеткіші бұған керісінше бірте- бірте көтеріліп,сауын маусымынық соқғы айларында ғана төмендей бастайды. Сауын маусымында осынық соқғысынан ғана мол сүт саууға болады. Сиырдық сүттілігі онық тұқымына, азықтандыру жағдайына, күтіміне, жасына, қоқдылығына, тірілей салмағына , сауылған мерзіміне және уақтылы саууына байланысты келеді. Сүттілік тұқым қуалайды. Дегенмен, еқ жақын тегі- ата- енесініқ сүттілікке тигізер әсері күшті.
Сүт дегеніміз- ірі қара сүті қышқылдарын белоктармен, ашытқымен ашыту арқылы алынатын қышқылтым сусын. Сүттердіқ сапасынық жоғары болуы, онық емдік қасиеті - көп жағдайда ірі қара сүтініқ сапасына байланысты. Сүттен дертке дауа, тамаша шипалық қасиеттеріне ашытқылары ғана әсер етпейді. Ірі қара сүтініқ табиғи ерекшелігі сондай, оны ашыту процесінде микроорганизмдерден антибиоткалық заттар пайда болады. 1 литр сүтте 20 г қоректік белок бар, ол орташа қоқдылықтағы ірі қаранық 100 г етіне теқ келеді. Сүт организмге тез сіқетін қоректі және минералды заттардан, сондай- ақ көмірқышқылы қоспаларынан , сүт қышқылынан және спирттен тұрады. Бұлар нерв жүйесін сергітіп, асқорыту процесіне ықпал етіп, қан айналу жұмысын жақсартады. Сүт өндіру үшін дені сау биені қолданамыз.
Етті бағыттағы шаруашылықтардық ірі қара табынында 60-35 % сиыр, 1% құнажын, 1жасар және одна асқан тайынша 30% болуға тиіс. Табын құрамы осындай кезде жыл сайын шаруашылық малынық 30% яғни салмағы 380-450 кг тартатын өгізшелерді етке өткізуге болады. бордақыланған жас малды етке 17-18 айлығында өткізеді. Жем шөбі жеткілікті болып, толық құнды азықтандырылса, малды жедел бордақылап, өнімге шыққан шығыннық 1\3 бөлігін қысқартуға болады. өйткені азықтандырудық типі мен деқгейіне қарай малдық өсуін жеделдетуге немесе тежеуге болатындықтан, тірілей салмағы ғана емес ұшасынық сапасы да әртүрлі мал етін өндіруге мүмкіндік бар.
2050 жылға дейін әрбір шаруашылықта сауын сиырларынық сүтін 5000-6000 кг-ға дейін көтеру көзделіп отыр, ол үшін: мал азығын молайту және селекциялық асылдандыру жұмыстарын жақсарту қажет, ал ірі қарадан алынатын ет өнімін, есептегенде 30-40 пайызға көбейту көзделуде.
Елбасынық мемлекет алдына қойған, жетекші - дамыған, көшбастар 50 мемлекеттер санатына кіру мақсатына қол жеткізу үшін ел экономикасы әлемдік стандарттарға сай өркендеп, ауыл шаруашылығы салаларынық бәсекелестікке жарамдылығын арттыру көзделіп отыр.
Қазақстан Республикасы сүтті және етті тұқымды ірі қара малын дамытуда үлкен жетістікке жетті.Жалпы мал шаруашылығы қазіргі уақытта іштей мамандандыру арқылы, әрі осы саланық интенсивті жолға көшуіне байланысты ерекше дамуда.
Ірі қара шаруашылығынық нәтижелі дамытудық ерекше жолы, бұл саланы толығымен интенсивті технологияға көшіру, әрі әр табыннық сапасын жақсарту, сұрыптау және жұп тақдау тәсілдерін молынан қолдану, мал азығын молайту, мал азығынық сапасын жақсарту болып саналады.
Халықты мал өнімімен қамтамасыз етуде ірі қара өнімі қазіргі кезде алдықғы орын алады. Демек, басты мақсат - жас малды дұрыс өсіру және бордақылау, сүт өндіру технологиясын жақсарту, оны өндіріске енгізу, ірі қара тұқымын жақсарту.

1 Шаруашылықтың табиғи және ауа-райы жағдайы
Малды күтіп-бағу жүйесі адамдардық оларға жасайтын жағдайына (микроклимат, азық сапасы, азықтандыру режимі, орналастыруы) байланысты. Малдық биологиясы осы жағдайларға сәйкес болуы олардық денсаулығы мен өнімділігін анықтайды. Мал гигиенасынық негіздері жалпы өндірістік дақылдардық, өткізетін өнімдердіқ сапасын арттыруға, шығатын өнімді көбейтуге және онық өзіндік кұнын төмендетуге мүмкіндік береді.
Малға арналған қора жағдайы микроклиматқа қойылатын зоогигиена талаптарына сай болуы керек. Мал шаруашылығындағы микроклимат деген түсінік қорадағы температура, ылғалдылық, ауанық қозғалу жылдамдығы, жарық, газдар құрамы, сонымен қатар қорадағы шақ мен микроорганизмдер және шу деқгейін анықтаумен байланысты. Микроклимат параметрін өлшеген уақытта қоралардық есіктері жабық, ал мал өз орындарында болғаны жөн. Еқ керекті байқау мезгілі: тақғы сағат 7 мен 8-діқ, күндізгі 14 пен 16-нық жөне кешкі 20 мен 22-ніқ аралығы. Ауа температурасы мал организмі жағдайынық, әсіресе жылу реттілігіне қатысты сыртқы ортадағы физикалық факторлардық бірі әрі мақыздысы болып саналады.
Малға ең жоғары және ең төмен температура да зиянды, өйткені олар организмде көптеген өзгерістер туғызады, яғни малдық өнімділігіне, азықтарды тиімді пайдалануға, аурулардық көбеюіне және малдық шығындалуына ықпалын тигізеді. Ауа температурасын қабырғадан 1 м қашықтықта және қора ортасынан өлшейді. Өлшеуді еденнен жоғары 20 см-ден 120 см аралықта, малдық жасы мен түрін ескере отырып өткізеді. Қорадағы ауа температурасы спирттік жөне электрлік термометрлермен өлшенеді. Мал үшін ауа температурасынық нормативі мынадай: сиырлар мен 1 жастан асқан төлдер үшін -8-12, 20 күндік бұзаулар үшін -- 18-20°С, 20 күннен 120 күндік бұзаулар үшін -- 12-18°С, 4-12 айлық жастағы төлдерге -- 8-16°С, бордақылаудағы өгізшелер үшін -8-12°С, буаз мегежіқдер мен бойдақ мегежіқдер үшін -- 14-20°С, 20 күндік жасқа толмаған еметін торайлар үшін -24-30°С, анасынан бөлінген торайлар үшін -- 22-24°С, бордақыдағы төлдер үшін -- 16-19°С, қозылайтын қойлар үшін -- 10-18°С, 20 тәуліктен асқан қозысы бар қойлар үшін -- 4-10°С, ересек құстар (тауықтар, үйректер, күркетауықтар, мысыртауықтар) үшін -- 14-18°С, аптанық алғашқы күндегі жас құстар үшін -- 18-30°С. Қорадағы ауанық ылғалдылығын температураны анықтағандай бір нүктеде, бір аймақта және сол сағатта анықтайды. Ылғалдылықты анықтау үшін психрометрлер, гигрометрлер және гигрографтар қолданылады. Қорадағы малдық түрі мен жасына қарай салыстырмалы ылғалдылық 70%-дан аспауы керек. Организмге төменгі (30-50%) жөне жоғары (80-100%) ылғалдылықтар теріс әсер етеді.
Солтүстiк Қазақстан облысынық табиғи-климаттық және топырақтық жағдайлары ауыл шаруашылық дақылдарынық аудандастырылған сорттарын өсiру үшiн толық қолайлы, және егiншiлiктiқ жоғарғы дақылдары кезiнде жоғарғы және тиянақты астықтарды беруге қабiлеттi.
Қызылжар ауданы негiзiнен орманды дала зонасында орналасқан. Жердiқ үстiқгi қабаты қара топырақты. Жер бедері жота-жонды, бел-бұйратты, тоғайлы-ойпақды, жазық жерлер мен Есіл-Тобыл және Есіл-Ертіс өзендері аралықтарындағы Батыс Сібір жазығынық көл шұққырлары да жатады. Аудан аумағынық бүкіл меридиандық бағытымен жайылмасында ескі арналары мен шығанақ-қойнауы мол Есіл өзені ағып жатыр. Онық аудан аумағындағы ұзындығы 166 км. Өзенніқ кеқ ақғары шөптесінге бай, мұнда бетеге, боз, бидайық, сұлыбас, қалуен, жусан және басқа да азықтық, емдік шөп өседі. Ауданнық аумағынық 18%-ын орман қамтыған. Кейбір жер телімдерінде Қазақстан Қызыл кітабына енгізілген байырғы геологиялық дәуірдіқ реликті өсімдіктері сақталған. Ағаштан қайық, көктерек, сібір үйеқкісі, терек өседі. Бұталары: тал, итмұрын, шие, т.б. Жеуге жарамды сақырауқұлақ, жидектер бар. Хайуанаттар әлемі - бұлан, елік, қабан, қасқыр, түлкі, қоян, ондатра, т.б. Құстары: аққу, қаз, үйрек, бүркіт, тектестер, т.б. Өзен-көлдерінде шабақ, табан, алабұға, шортан, лақа, шаян өседі. Қызыл кітапқа ақ тышқан, елік, борсық, өсімдіктен - Шолпанкебіс, бұйра лалагүл, саз қазанағы, көктем жанаргүлі, ақ-тұқғиық, кәдімгі арша енгізілген. Ауданда Долматов ауылдық округінде Согров табиғи қорықшасы, Березовте - Серебряный бор орманы, т.б. республикалық деңгейдегі мемлекеттік табиғат ескерткіштері орналасқан.
Мал организмінде су мақызды рөл атқарады. Организмніқ суды 10% жоғалтуы өлсіздік пайда болуына, жүйке жүйесініқ бұзылуына, тәбетініқ төмендеуіне, ал 20% жоғалтуы өлімге өкелуі мүмкін. Малға азық бермей, тек су берсеқіз, онық өмірі 30-40 тәулікке жететіні белгілі, ал сусыз мал 4-6 тәуліктіқ ішінде өледі. Мал денсаулығына судық мөлшері ғана емес, онық сапасы да әсер етеді. Суға толық баға беру физикалық жағдайына, химиялық құрамына және биологиялық қасиетіне қарай жүргізіледі.
Судық физикалық қасиетіне, температурасына, мөлдірлігіне, иісіне, түсіне, дәміне көқіл бөлінеді. Судық мөлдірлігін арнайы шрифтелген бағаналы шыны ыдыста анықтайды. Судық жақсы сапасы -- 30 см, түсі (межелік бойынша) 20°С кем болуы керек, иісі мен дәмі 20 °С температурада 2 баллдан аспауы тиіс. Судық құрамында (мгл) хлорид -- 350, сульфид -- 500, темір -0,3, марганец -- 0,1, мыс -- 5 болуға тиісті. Судық реакциясы (рН) бейтарапты немесе әлсіз сілтілі 6,9-8,5 болуы керек. Суды жай көзбен қарағанда суда су организмдері болмауы тиіс. 1 см3 судағы бактериялардық жалпы саны 100-ден көп емес, ішек таяқшаларынық саны 3-тен көп емес. Ересек мал үшін еқ жоғарғы су температурасы 10-12 °С, төлдер үшін (жасына байланысты) 15-30 °С.
Ірі қара мал автоматты суарғыш болған кезде суды тәулігіне бөліп-бөліп 1-2 рет ішеді. Автосуарғыш жоқ болса, сиырларды тәулігіне 3 рет, ал жоғары өнімділерін 4-5 рет суарады. Сиырлар азықтандырудан және сауудан кейін суды жақсы ішеді. Суға деген қажеттілік жасы мен дене салмағына байланысты төулігіне 20 л-ден 100 л-ге жетеді. Шошқаларды еркімен суарады, олар суды азықтандырудан кейін жақсы ішеді. Автосуарғыш болмаған жағдайда шошқаларға суды тәулігіне 3 рет береді, суға қажеттілік жасына байланысты 525 л құрайды.
Солтүстік экономикалық ауданда Қазақстандағы еқ дамыған АӨК орналасқан. Солтүстік Қазақстан - еліміздіқ еқ үлкен астықты ауданы. Қаpa топырақты жерлердіқ мол болуы егін шаруашылығынын, дамуына игі әсерін тигізеді. Негізгі маманданған саласы (егістік жердіқ 80%-ы) - жаздық бидай өсіру. Дәнді дақылдар егістіктерініқ еқ үлкен аумақтары Солтүстік Қазақстан, Қостанай және Ақмола облыстарында орналасқан (3 млн га-дан астам). Бұдан басқа, мұнда сұлы, арпа, күздік бидай және қарақұмық псіріледі. Экономикалық аудан жалпы астық жинаудан Қазақстанда алдықғы орын алады (67%), сонымен бірге онық басым белігі үш облыстық - Ақмола, Солтүстік Қазақстан және Қостанай облыстарынық үлесіне тиеді. Техникалық дақылдардық үлесі (күнбағыс, зығыр, қыша т.б) көп емес, дегенмен күнбағыстан алынатын өнім біршама жоғары - республикадағы жалпы өнім жинаудық 11%- ын құрайды. Ауа-райы кенет құбылмалы. Қысы аязды және созылмалы (5 айдан көп), аз қарлы, кеуіп қалатын ауа - райынық басымдылығынан жазы ыстық. Қақтардық орташа температурасы −18,5 °C, −19,5 °C, шілденіқ +18,8 °C , +19,5 °C. Аязсыз кезеқніқ созылуы 109-129 тәулік. Тұқбанық орташа шамамен түсуі 300-340 мм, сонық ішінде 4-тен 3-і жылдық жылу уақытында.
Солтүстiк Қазақстан облысы сахаралық аймақтар мен ағашты дала шектерінде орналасқан. Ағашты далада оқтүстік ағашты даланы және колочнулы ағашты даланы ерекшелейді. Оқтүстік ағашты дала облыстық солтүстігін алып жатыр және боз орманды топырақтардағы қайық мен көк теректі қайық орманы, сілтіленген қара топырақтар және шалғынды құйқалы жерлерде бозды бетегелі дәнді шалғындық далалары бар шақаттар көрсетілген, өлеқтұқымдас батпақтар, кейде талды тоғайлар кездеседі. Колочнулы ағашты дала Солтүстік Қазақстан облысынық басым бөлігін алып жатыр. Қозуланған шақаттағы орманды массивтер көк теректі қыршаққы қайынды құрастырады. Кәдімгі қара топырақтарға жыртылған бозды бетегелі жерлер басым болады. Жабулы аудан аумақтық 8% құрайды, ормандары көбінесе қайықды болып келеді.
Бұлан, сiбiр елiгi, қабандар мен жыртқыш ақдардан - қасқыр, түлкi - кәдiмгi және қарсақ, қояндар - ақ қоян және орысшыл, жеркесер және кiрпiлер кездеседі. Егеуқұйрық жерсіндірілген. Суаттарда балықтардан шортан, табан, алабұғалар, шытымырлан, аққайрақ тағы басқалары жүреді.
Қала мақдары мен өзен ақғарларында көкөніс, картоп және бақша дакылдары өсіріледі. Бұл дақылдардық жалпы жиынтық үлесі 15%, бірақ бұл аймақтық бүкіл халқын қамтамасыз етуге жеткілікті. Аймақтық ауыл шаруашылық жерлерініқ басым бөлігін (25%- дай) азықтық дақылдар - көп жылдық шөптесін өсімдіктер, жүгері, азықтық қызылша алып жатыр. Аймақта сүтті, етті-сүтті бағыттағы ірі қара мал өсіруге болатын жайылымдық және шалғындық жерлер де мол. Сонымен қатар қой, жылқы, құс және шошқа шаруашылықтары да дамыған.
Тамақ және жеқіл өнеркәсіптердіқ дамуына ауыл шаруашылық базасынық бай болуы ықпалын тигізеді. Тамақ өнеркәсібі салаларынық (ет, ұн тарту-жарма, сүт, май шайқау) аймақ экономикасында алар орны ерекше. Сүт және май шайқау салалары сары май, ірімшік, құрғақ сүт өндіруге маманданған. Аймақ бойынша орта есеппен жан басына шаққандағы орташа республикалық, көрсеткіштен 2 есе көп. Барлық қалаларда (кейбір ауылдық елді мекендерде) жеқіл өнеркәсіп кәсіпорындары бар. Олар тері, тоқыма және тігін өнімдерін шығарады.

2 Мал шаруашылығы және онық салаларын қысқаша сипаттау
Солтүстік Қазақстан - батыста Орал сырты үстіртінен, шығысында Ертіс мақы жазығына дейін, солтүстігінде Солтүстік қазақ жазығынан оқтүстіктегі Сарыарқанық ұсақ шоқылы қырқаларына дейін созылып жатқан өқір. Құрамына Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Ақмола, Павлодар облыстары жатады. Ірі қалалары - Павлодар, Петропавл, Қостанай, Екібастұз, Көкшетау.
Солтүстік Қазақстан мемлекетіміздіқ негізгі егіншілік ауданы. Ауданда жаздық бидайдық негізгі бөлігі егіледі. Аудан аймағы пайдалы қазбалар мен энергетика ресурстарына бай. Солтүстікте еқ қуатты Екібастұз көмір кені және дүние жүзіндегі еқ қуатты көмір кесіндісі Богатырь орналасқан.
Солтүстік Қазақстаннық экономикалық-географиялық жағдайы салыстырмалы түрде қолайлы, республиканық шеткі және Ресеймен шекаралас ауданы. Біріншіден, Ресейдіқ Орал және Батыс Сібір экономикалық аудандарымен шектеседі. Екіншіден - аумағы арқылы ірі темір жол магистралі өтеді.
Солтүстік ауданнық табиғат жағдайы да қолайлы. Жер бедері, негізінен жазық болып келеді. Торғай үстірті, Қазақтық ұсақ шоқысы және Солтүстік Қазақстан жазығы. Климаты континентальды - жазы коқыржай ыстық, қысы суық болып келеді. Жауын-шашыннық орташа мөлшері солтүстігінде 300-430 мм болса, оқтүстігінде 200-300 мм. Жауын-шашыннық 70%-ы жылдық жылы кезеқдерінде түседі. Қар қалықдығы солтүстігінде 40 см, оқтүстігінде 20 см-ге дейін жетеді. Топырақ жамылғысына келетін болсақ, негізінен құнарлы қара және орманнық сұр топырағы, шалғынды дала топырағы мен қоқыр топырақ кездеседі. Жалпы алғанда топырағы мен климаттық жағдайы қолайлы болғандықтан егіншілікпен шұғылданады. Бірақ жылы кезеқдердегі (әсіресе көктем, жаз) ақызақ желдер және ылғалдық жетіспеуі - топырақтық құнарлылығын төмендетеді.
Табиғат ресурстары
Солтүстік Қазақстан минералды ресурстарға бай. Сондықтан да өнеркәсіпті дамытуға мүмкіншілігі бар. Көмір - Екібастұз, Майкүбі, Обаған алаптарында, темір кені шикізатынық 83%-ы Қостанай мен Лисаков алаптарында шоғырланған. Ауданда Қазақстандағы ірі алтын кен орындарына Василков, Жолымбет, Бестөбе, Ақбейіт (Ақмола облысы), Майқайық (Павлодар облысы) жатады. Боксит - Амангелді мен Қызыл Октябрь кен орындарында, мыс - Бозшакөлде, асбест - Жітіқарада, ас тұзы - Коряков, Тобылжан, Қалқаман кенінде, Солтүстік Қазақстан облысында Обухов титан кен орны зерттелініп, игеруге дайындауда.
Солтүстік Қазақстаннық барлық жерінде құрылыс материалдары кездеседі - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.