Windows ОЖ қолданбаларының криптографиялық интерфейсі
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:
Тақырыбы:
Windows ОЖ қолданбаларының криптографиялық интерфейсі
Мазмұны
Кіріспе
І. Криптографиялық жүйелерге жалпы түсінік
1.1. Криптожүйеге талаптар
1.2. Криптографиялық әдістің іске асуы
1.3.Криптографиялық қорғау құралы
ІІ. Windows операциялық жүйелерінде қолданылатын криптографиялық интерфейсі
2.1. Адам-оператордың компьютерлік жүйелердегі орны.
2.2. Өзара қатынас интерфейсінің сипаттамалары
2.3.Информацияны қауіпсіздендіру мен қорғауды қамсыздандыру
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Ақпаратты қорғау мәселесі адамзатты бөгде адамдардың оқуынан қорғау
ерте кезден–ақ толғандырды. Криптографияның тарихы – адамзат тілінің
тарихымен бірдей дамыған. Алғашқы жазулардың өзі криптографиялық жүйе
болды, өйткені ол кезде жазулармен тек таңдаулы адамдар ғана қолданды.
Ежелгі египеттегі, индиядағы қасиетті кітаптар мысал бола алады.
Криптографияда ақпаратты қорғау – ол арнайы шифрлеу әдісі, ақпаратты
қайта құру немесе кодтау, нәтижесінде оның мазмұнын көру, кілттік
криптопрограммасыз және қайта құру үшін қол жеткізе алмайды.
Криптографиялық қорғау ең тиімді әдіс, өйткені ақпаратты қорғайды (мысалы,
шифрленген ақпаратты қолданушыдан ұрлаған жағдайда файлды оқи алмайды). Бұл
қорғау әдісі программа немесе программа пакеті ретінде жүзеге асырылады.
Опрерациялық жүйелердің басты қызметі – бұл ресурстарды басқару, ол
басқаратын негізгі ресурс – компьютер аппаратурасы. Барлық операциялық
жүйелер қолданушымен пакеттік режимде де, диалогтық режимде де жұмыс
істеуді қамтамасыз ете алады. Қолданушы интерфейсін іске асыруы бойынша
графикалық және графикалық емес операциялық жүйелер деп екіге бөлінеді.
Графикалық емес операциялық жүйелер бұйрықтық жол интерфейсін іске асырады.
Бұл жағдайда негізгі басқару құралы пернелік болады.
Соңғы жылдарда компьютерлік жүйелерді көптеп қолдануда. Басты
себептерінің бірі пайдаланушы мен программалық қосымшаның өзара қарым-
қатынас интерфейстерінің ролі зор. Жалпы алғанда, интерфейс түсінігі кең
мағыналы және компьютерлік технологиялардың әр түрлі салаларында
қолданылады. Аталмыш курста қарастырылатын негізгі мәселе - пайдаланушылық
интерфейстер және олардың қосымша деңгейінің программалы-аппараттық
интерфейстері арасындағы байланыстары болып табылады. Осы мәселеге
қызығушылық тек есептеу техникасы мамандарының ғана емес, сонымен қатар
эргономисттердің, психологтардың, социологтардың және графикалық жүйелерді
жасаушылардың да қызығушылығын туғызып отыр. Тәжірибе көрсеткендей,
компьютерлік жүйелердегі көптеген қолданбалы есептерді шешу үшін
интерфейсті таңдау мен (немесе) құрастырудағы проблемаларды толығымен, жан-
жақты қарастыру қажет. Пайдаланушылық және программалы-аппараттық
интерфейстерді құру технологиялары кешенді түрде қарастырылуы тиіс
І. Криптографиялық жүйелерге жалпы түсінік
1.1. Криптожүйеге талаптар
Криптографиялық мәліметті жабу процесі программалық және ақпараттық
түрде жүзеге асырылады. Аппаратты іске асыру үлкен бағамен ерекшеленеді,
бірақ тәні мен артықшылығы: жоғары шығаруында, қарапайымдылығында,
қорғаныштылығында және т.б.
Программалық іске асырылу іскерірек болып келеді.
Қазіргі заманғы криптографиялық жүйеге арнайы ақпаратты қорғайтын
талаптар төмендегі түрде келтірілген:
• шифрленген хабарламны тек кілттік сөзі болған жағдайда оқылуы
қажет;
• операция саны бізге шифрленген хабарламада қолданылған шифр
кілттерін және оның ашық мәтінге қаншалықты сәйкес келетінің, мүмкін
болатын кілттер санынан кем болмауын анықтау үшін қажет;
• операция саны ақпаратты мүмкін болатын кілттер санымен қатан
төменгі бағамен және қазіргі заман компьютерлерінің мүмкіндігінен асып
дешифрленуі үшін қажет (желілік есептеулердi қолданудың мүмкiндiктерiн
есепке алумен);
• шифрлеу алгоритмнің құрылымдық элементтері өзгертілмеуі қажет;
• қосымша биттер, хабарламаны шифрлеу процесі кезінде енгізіледі, ол
шифрлеу мәтінінде толығымен тығылып тұруы қажет;
• шифрлеу мәтінінің ұзындығы шығушы мәтін ұзындығына сәйкес келуі
керек;
• кілттер арасында қарапайым және жеңіл тәуелділікпен орнатылатын
шифрлеу процесі кезінде;
• кез келген кілт мүмкін болатын ақпараттық қорғанысты қамтамасыз
ету қажет;
• алгоритм программалық және аппараттық жағынан жүзеге асыруы керек,
сонымен қатар кілттің ұзындығының өзгеруі алгоритмнің шифрленуінің
нашарлануына алып келмеу қажет.
1.2. Криптографиялық әдістің іске асуы
Кілттердің жинақталуы ретінде сақталу ұйымдастыруын түсінеміз, есепке
алуын және жоюын. Кілт бұзушыға ең қызықты объект болып табылады,
конфиденциалды ақпаратқа жол ашушы, кілттерді жинақтаушыларға ерекше назар
аудару қажет. Құпия кілттер ешкашанда ашық түрде жазылмауы қажет, оны
оқуғада және көшіругеде. Қиын ИС-да қолданушы үлкен көлемді кілтті
ақпаратпен жұмыс жасай алады, және кейде кілттік ақпаратқа кішігірім қорды
ұйымдастыру қажет. Бұндай мәліметтер қоры қабылданған, сақталған,
есептелген және жойылған қолданушының кілььеріне жауап береді. Әр кілтті
қолданушы туралы ақпаратты шифрленген түрде сақтау қажет. Кілттер,
ақпаратты кілтті шифрлеуді кілттер–шебері деп атайды. Әр қолданушы кілтті-
шебер жатқа білуі керек, және оны материалды жинағыштарда сақтамауы қажет.
Қауіпсіздіктің басты шарты ИС кілттік ақпараттының периодты жаңартылуы.
Қарапайым кілт ретінде қайта тағайындалады, және кілттік-шебер. Ерекше
жауапты ИС ақпараттық кілтті жаңарту күнделікті жасаған жөн. Кілттік
ақпаратты жаңарту сұрағы үшінші кілттік басқару элементіпен байланысты –
кілттердің үлестірілуі.
Кілттік үлестіру – кілттік басқаруда ең жауапты процесс. Оған екі
талап қойылады:
- Жедел қимылдаушылық және нақты үлестіру;
- Үлестіру кілттерінің жасырындылығы;
Соңғы кездері криптожүйеде ашық кілтті қолдану қозғалысы байқалады,
онда кілттер үлестірімінің мәселесі болмайды. Кілттердің ИС-да ақпараттық
үлестірімі жаңа эффектілі шешімдерді қажет етеді. Кілттердің үлестірімі
қолданушылар арасында екі әртүрлі жолмен іске асады:
- Бір немесе бірнеше кілттерді үлестіру центрі. Бұндай жетіспеушілік
жолы мынадан тұрады, үлестіру центрінде белгілі, кімге және қандай кілттер
ұсынылған және ол барлық хабарламаны оқуға, ИС-да циркурлейді. Мүмкін
қорғанысқа зиян келтіру әсер етеді.
- Ақпаратты қолданушылар арасында тікелей кілттерді ауыстыру. Бұл
жағдайда мәселе субъектінің шындыққа көз жеткізуі. Кілттермен алмасу үшін
ашық кілтті RSA алгоритімін пайдалану қажет.
Кілттердің үлестіруі ретінде келесіні айтуға болады. Кілтпен басқару
тапсырмасы кілттерді үлестіру хаттмасы іздеуге апарады, ол мынаны
қамтамасыз етеді:
• кілтцентр үлестірімдер центрінен ақауды мүмкіндігі;
• сеанстың қатысушыларының шындығының өзара растауы ;
• сұраныс-жауап механизімінің растауы, оған аппаратты және программаны
қолдану;
• кілтпен ауыстыру кезінде минималды санды хабарлама қолдану;Ақпаратты
қорғау әдісінің іске асырылуының екі аспектілі мәселесі бар:
• Мүмкіндіктерді ұйымдастыру, криптографиялық алгоритмді іске асыратын;
• Бұл мүмкіндіктерді қолданудың әдісі;
Әрбір қарастырған криптографиялық әдіс программалық немесе аппараттық
мүмкіндікпен іске асырылуы мүмкін. Программалық іске асырудың мүмкіндігі,
барлық криптографиялық қайта құру формальды және ақырғы алгоритм
процедурасы түрінде ұсынылады. Аппараттық іске асырылуда барлық
процедуралар арнайы электрондық сұлбалармен шифрлеу және дешифрлеумен
орындалады. Көбірек таралған модульдер комбинерленген әдістерді іске асыру.
Көптеген шетелдік шифрлеулер американдық DES стандарттында негізделген.
Отандағы құрастырулар, мысалы КРИПТОН құралында отандық шифрлеу стандарты
қолданылады. Программалық әдістің негізгі қадірі қорғаудың мықтылығында,
яғни алгоритм шифрлернің тез өзгеруінде. Негізгі жетіспеушілігі
программалық іске асыруы аппараттық мүмкіндікпен салыстырғанда төмен әрекет
етеді (10 есе). Соңғы кездері комбинерленген шифрлеу мүмкіндіктері пайда
бола бастады, оларды программалық-аппараттық мүмкіндік деп атайды. Бұл
жағдайда компьютерде өзіннің криптографиялық сопроцессоры - есептеуіш
құралы, ол криптографиялық операцияларды орындайды (модуль бойынша құру,
қозғалыс және т.б). Программалық қамтамасыз етуді осындай құралға
ауыстырып, осы немесе басқа шифрлеу әдісіне ауыстыруға болады. Бұндай әдіс
программалық және аппараттық әдістердің артықшылықтарын біріктереді.
1.3.Криптографиялық қорғау құралы
Сканердің мақсаты. Бүгінде іс жүзінде барлық жергілікті желілер
интернеттің жаһандық желісі ресурстарына қол жеткізе алады. Кейбір
жергілікті желілерде сырттан қол жеткізілетін серверлердің болуы мүмкін
емес және желі интернетке NAT технологиялары көмегімен шығады, яғни бір
компьютер барлық желіні интернетпен қамтамасыз етеді. Кейбір желілерде
бірнеше сервер жұмыс жасай алады, онда интернеттен қол жеткізілім берілген,
ал компьютерлер желіде жаһандық ІР-адрестерге ие бола алады. Кез келген
жағдайда ең болмағанда интернетке тікелей қосылатын бір компьютер болады.
Мұндай компьютерге бұзып кіру желінің ақпараттық қауіпсіздігін қатерге алып
келеді және қайғылы салдарға ие болуы мүмкін. Егер желіде бірнеше сервер
жаһандық адрестермен жұмыс жасаса және олар мысалы компания
қызметкерлерінің өз поштасына немесе корпоративтік дерекқорларға әлемнің
кез келген нүктесінен қол жеткізу мүмкіндіктерін берсе, онда мұндай желінің
қауіпсіздігін қамтамасыз ету жоғары білікті қызметкер ғана шеше алатын
күрделі міндетке айналады. Осы маманның негізгі міндеттері әлі белгісіз
немесе бірегей осал тұстарын өз бетінше іздеу және осалдықтарды табу мұндай
хабарламаларға тез арада әрекет ету туралы мәліметтерді жариялайтын
қауіпсіздікке мамандандырылған ондаған сайттардың жаңалықтар тізбегін
қадағалау болады. Осалдықтарды табу мен БҚ өндірушіден ресми түзету
шыққанға дейінгі аралықта көп уақыт өтетінін ескере отырып, маман
осалдықтарды пайдалану мүмкіндігін жедел жабуға тиісті.
Егер қатысушыларға берілетін сервистер үлкен танымалдықпен
пайдаланылса, осалдықтардың табылуы туралы әкімші тезірек білсе (ендігі
оның мамандандырылған сайттарда жарияланғанына дейін идеалда), онда оның
табылған зиянды жауып үлгеру мүмкіндігі жоғары. Кейбір осалдықтар белгілі
бір сервис үшін бірегей болу мүмкін. Мысалы, скриптерді бағдарламалаудағы
қателер хакер үшін ол серверді, ал сонан соң желінің қалған ресурстарын
толық бақылауды пайдалана отырып консоль серверінде орнату мүмкіндігін ашуы
мүмкін. Осылай, бұқаралық сервистер жұмыс жасайтын желінің қауіпсіздігін
қамтамасыз ету өте күрделі және ауыр жұмыс, онда XSpider көмекке
шақырылған.
XSpider толық автоматты режимде осалдықтарды табу пәніне желіде
компьютерлер мен сервистерді тексере алады. Осалдықтар базасы үнемі
Positive Technologies мамандарымен толықтырылып, қосындысында бағдарламаның
базалары мен модулдерінің автоматты түрде жаңартылуымен XSpider болжамының
өзектілігін үнемі қолдайды.
XSpider тексеруді кесте бойынша орындауы мүмкін. Осылай, XSpider
жоспарлаушы автоматты жаңартуды және тексеру нәтижелері туралы есептерді
пошта бойынша жіберу немесе оларды желілік дискіде сақтауды күйге келтіріп
осалдықтарды табу үдерістерін айтарлықтай жеңілдетуге болады. Бұл ендігі
табылған осалдықтар мен бағдарламалық қамтамасыз етудің күйге келтіргенге
дейінгісімен және жаңартумен күресуге өз назарыңды шоғырландыруға мүмкіндік
береді. Мұнымен XSpider табылған осалдық туралы ақпаратты ғана емес,
сонымен бірге және сілтеменіде, мысалы, XSpider тапқан осалдықты
сипаттайтын Microsoft сайтындағы бапта тексеру нәтижелері туралы есепті
қорытындылай келе баға жетпес көмек көрсетеді және оны жою жөніндегі ұсыным
береді.
ІІ. Windows операциялық жүйелерінде қолданылатын криптографиялық интерфейсі
2.1. Адам-оператордың компьютерлік жүйелердегі орны
Windows операциялық жүйесі ыңғайлы, графикалық түрде құрылған, онда
меню, команда, терезе, объект ұғымдары қолданылады.
Бір мезгілде бірнеше программалармен жұмыс істеуге болады және сыртқы
құрылғылармен байланысу қызметін де операциялық жүйе өзі атқарады Windows
операциялық жүйесінде жұмыс істейтін көптеген программалар жазылады, ескі
программалар ыңғайланып қайта құрылды.
Windows-та казіргі кездегі кең таралған барлық қолданбалы прграммалар
жұмыс істейді десек артық болмайды. Windows прграммалары ортақ принципте
құрылған, лоарда меню, команда, терезе ұғымдарымен қатар объект ұғымы және
белгілеу кеңінен қолданылады. Компьютерде өңделетін информацияны объект деп
атауғы болады.
Microsoft Windows операциялық жүйесінің объектілері:
суретшелер компьютерде қолданылатын объектілер белгісі; бумалар
объектілерді топтастыру үшін қолданылады, топтастыру құжаттарды реттеу үшін
қажет; есептер тақтасы экранның төмен жағында орналасқан жатық жол, ол
арқылы керегін тез табуға болады; менің компьютерім – компьютердің барлық
жарлықтарын көруге болады, бумаға орналаспай жеке тұрады; қоржын өшірілген
объектілерді сақтауға арналған арнайы бума; Пуск батырмасы программаны
шақыру үшін және компьютерді өшіру үшін қолданылады; файлдар – компьютерде
өңделетін кез келген информация жазылатын дискідегі атауы бар арнайы орынды
файл дейді.
Windows-та кезкелген әрекеттер командалар арқылы орындалады,
командалар тізімі меню деп аталады. Буфер дегеніміз жедел зердеде
орналасқан аралық зерде.
Есептеу техникасын басқару жүйелерінде, ұйымдастыру, басқару мен
конструктрлық қызметте, оқу процестерінде және ғылыми зерттеулерде
пайдалану, компьютермен жұмыс істеуге адамзат қызметінің әртүрлі
салаларындағы мамандарды іске тартады.
Пайдаланушылардың дайындығы мен квалификациясы әр түрлі болуы, ЭЕМ-нің
дәрежесін арттыруды, олармен жұмыс істеуді жеңілдетуді және ЭЕМ-сын
интеллектуализациялауды талап етеді. Интеллектуализациялауда адам мен
есептеу жүйесі (ЕЖ) арасында интерфейсті жасау ерекше орын алады. Ол өз
кезегінде дайындығы жоқ пайдаланушы мен компьютер арасындағы қатынасты
қамтамасыз етуі тиіс. “Адам-компьютер” интерфейсін ұйымдастыру кезінде
негізгі 2 есепті қарастыру қажет: - ақпаратты енгізу мен көрсетудің тиімді
түрлерін құратын енгізу-шығаруды ұйымдастыру; - диалогтың мәндік мазмұнын
арттыратын және ресми емес қатынас процедураларын қолдайтын бағдарламалық
қамтаманы құру.
ЭЕМ-да шығарылатын кең ауқымды есептер, интерфейсті құру проблемасы
компьютерлік жүйенің қай облыста қолданылуына байланысты болады. Ұшқыш пен
борттық ЭЕМ арасындағы қатынас, оқушы мен оқыту жүйесі арасындағы
қатынастан өзгеше ұйымдастырылуы қажет екендігі түсінікті. Соның
салдарынан, адам-машина жүйесінің есептерін құру мен ондағы қатынасты
ұйымдастыру түрлі дәрежедегі пайдаланушыларды тану болып табылады. Осы
есептің шешуі - пайдаланушы-оператордың қызметін құрылымдауға және кез-
келген адаммашиналық жүйені жобалау кезінде міндетті түрде қарастырылуы
тиіс психофизиологиялық сипаттамаларды есепке алуға мүмкіндік береді.
Бұл ақпарат компьютерлік жүйелерді құру кезіндегі пәндік облысты
жобалау алдындағы сараптауға негізделген. Бұл сараптаудың мақсаты адам мен
ЭЕМ арасында қызметтерді бөлу және аппараттық пен программалық қамтама
талаптарын біркелкі ету. Осы күнде адам мен компьютерлік жүйе қатынасын
ұйымдастыруда кең ауқымды програмалық және аппараттық құрылымдар бар. Қарым
қатынастың салттық түрінен басқа тілдік диалог пен қарапайым тілдегі
диалогтар жүйесі құрастырылуда. Осыны ескере отырып, басқа да негізгі
мәселелердің бірі - қолданбалы программаларда адам мен ЭЕМ арасындағы
қатынасты жобалау процесстерін ұйымдастыру болып табылады. Қолданбалы
интерфейсті құру сұрақтарында инженерлік психология негізгі орын алады.
Инженерлік психология – адам мен техника арасындағы ақпараттық өзара
қатынас процесстерінің объективті заңдылықтарын зерттейтін ғылыми пән.
Оларды “адам-машина” жүйесін (АМЖ) жобалауда, құруда және іске асыруда
пайдаланылады. Инженерлік психологияның негізгі міндеттері: - АМЖ-де
адамның қызметін және орнын сараптау; - Оператордың қызмет құрылымын және
классификациясын зерттеу;
- Басқарушы әсерлерді іске асыруда және шешімдер қабылдау кезінде
ақпаратты өңдеу процесстерін зерттеу;
- Оператордың жұмыс орнын ұйымдастыру принциптерін құру; - АМЖ
тиімділігіне психологиялық факторлардың әсерін зерттеу; - Адамның
техникалық жүйелермен ақпараттық өзара қатынасын оптимизациялау; -
Операторларды кәсіби дайындаудың әдістері мен принциптерін құру;
- Инженерлік-психологиялық жобалау теориясын құру және
оны АМЖ құру барысында пайдалану.
Адам-оператордың ақпаратты басқару мен өңдеудегі жалпы сұлбасындағы
ролі мен орнын қарастырайық .(2-сурет). Оператордың ролі әр түрлі көздерден
түскен ақпаратты қабылдап және оған баға беріп, соңынан шешім қабылдап,
оның орындалуына командаларды қалыптастыру және іске асыру болып табылады.
Оператордың жұмысына бақыланатын процесстің жағдайы туралы ақпараттан
басқа, жоғарғы деңгейдегі ішкіжүйе жетекшілері мен операторларын нұсқаулары
әсер етеді. Жоғарғы деңгейдегі операторлар автоматты басқару жүйелерімен
бірге, басқару әсерлерін іске асыру кезінде басқару процесіне араласа
алады.
Операторлар айтылған функциялардан басқа басқару жүйесінің жағдайын да
басқара алады. Адамның техникалық құрылғылармен өзара қатынасы кезінде,
оператор қабылданып және сарапталған ақпараттың негізінде басқару бойынша
қажетті шешім қабылдайды. Шешім қабылдау процедурасы ақпаратты қабылдау мен
өңдеудің барлық деңгейлерінде орталық болып табылады. Шешім қабылданғаннан
кейін адам-оператордан басқарушы әсер келіп түседі, өз кезегінде ол
түрлендіру жолдарымен басқару жүйесіне келіп түседі. Ақпаратты басқару мен
өңдеудің жалпы сұлбасы 2-суретте көрсетілген.
2.2. Өзара қатынас интерфейсінің
сипаттамалары
Сапалы интерфейсті құру “пайдаланушы мүддесі бәрінен де артық”
принципін және соған сәйкес бүкіл программалық өнімді құру әдістемесін іске
асыруды қарастырады. Ағылшын тілді әдебиетте мұндай қарастыруды суреттеу
үшін User-centered Design(UCD) – “жасалған зат пайдаланушыға арналған”
термині қолданылады. Бәрінен басқа, бұл технология, интерфейсті ертерек
жобалап, программалық өнімді құру кезінде ары қарай дамытуға негізделген.
Пайдаланушы интерфейсінің жақсы құрамы мынада – пайдаланушы программалық
қамтаманы басқарып отырғанын байқайды, ал керісінше емес. Интерфейс
қарапайымдылығы. Қарапайым интерфейс бұл – пайдаланушының үйреншікті шешу
әдістерін өзгертпейтін интерфейс. Дербес жағдайда қосымша берген жауаптар
мен хабарламалар қосымша түсініктемелерді қажет етпеуі тиіс. Аталмыш пәндік
облыста қолданылатын белгілеулер мен терминдер жүйесін сақтап қалу орынды
болады. Пайдаланушыға таныс суреттер мен түсініктерді қолдану тапсырмаларды
орындалу барысында интуитивті түсінікті интерфейсті қамтамассыз етеді.
Интерфейстің келісімділігі. Келісімділік интерфейсі пайдаланушыларға
білімдерін жаңа есептерге көшіруге және жаңа аспектілерді үйренуге
мүмкіндік береді. Келісімділік интерфейстің барлық аспектілеріне маңызды.
Оның ішінде команда аттары, ақпаратты визуалды түрде көрсету және
интерактивті элементтердің тәртібі де бар. Жасалынып отырған программалық
қамтамада келісімділік қасиетін іске асыру үшін оның әртүрлі аспектілерін
ескеру қажет. Қосымшаның шеңберіндегі келісімділік. Бір команда бір
қызметті қай жерде кездескеніне қарамастан бірдей орындауы керек. Мысалы,
егер бір диалог терезесінде “Көшіру” командасы сәйкес қызметті дереу
орындауды білдірсе, онда басқа терезеде пайдаланушыдан көшіретін ақпараттың
орны туралы қосымша көрсетуді талап етпеуі тиіс. Жұмыс ортасы шеңберіндегі
келісімділік. Операциялық жүйемен (мысалы, OC Windows) берілген
интерфейспен келісімділікті қолдай отырып, сіздің қосымшаңыз пайдаланушының
басқада қосымшалармен жұмыс істегенде алған білімі мен дағдыларына сүйене
алады. Интерфейстің жақындылығы (кешірім принципі). Әдетте пайдаланушылар
жаңа программалық қамтамамен жұмысты көптеген қателер жіберу арқылы
түсінеді. Жұмыстың әр сатысында программа пайдаланушыға қай қимыл жүйеге
зиян келтіретінін айтып отырса жақсы болар еді, немесе қатені түзету
мүмкіндігі болса тіпті жақсы. Жақсы ойластырылған интерфейс дегеннің ... жалғасы
Windows ОЖ қолданбаларының криптографиялық интерфейсі
Мазмұны
Кіріспе
І. Криптографиялық жүйелерге жалпы түсінік
1.1. Криптожүйеге талаптар
1.2. Криптографиялық әдістің іске асуы
1.3.Криптографиялық қорғау құралы
ІІ. Windows операциялық жүйелерінде қолданылатын криптографиялық интерфейсі
2.1. Адам-оператордың компьютерлік жүйелердегі орны.
2.2. Өзара қатынас интерфейсінің сипаттамалары
2.3.Информацияны қауіпсіздендіру мен қорғауды қамсыздандыру
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Ақпаратты қорғау мәселесі адамзатты бөгде адамдардың оқуынан қорғау
ерте кезден–ақ толғандырды. Криптографияның тарихы – адамзат тілінің
тарихымен бірдей дамыған. Алғашқы жазулардың өзі криптографиялық жүйе
болды, өйткені ол кезде жазулармен тек таңдаулы адамдар ғана қолданды.
Ежелгі египеттегі, индиядағы қасиетті кітаптар мысал бола алады.
Криптографияда ақпаратты қорғау – ол арнайы шифрлеу әдісі, ақпаратты
қайта құру немесе кодтау, нәтижесінде оның мазмұнын көру, кілттік
криптопрограммасыз және қайта құру үшін қол жеткізе алмайды.
Криптографиялық қорғау ең тиімді әдіс, өйткені ақпаратты қорғайды (мысалы,
шифрленген ақпаратты қолданушыдан ұрлаған жағдайда файлды оқи алмайды). Бұл
қорғау әдісі программа немесе программа пакеті ретінде жүзеге асырылады.
Опрерациялық жүйелердің басты қызметі – бұл ресурстарды басқару, ол
басқаратын негізгі ресурс – компьютер аппаратурасы. Барлық операциялық
жүйелер қолданушымен пакеттік режимде де, диалогтық режимде де жұмыс
істеуді қамтамасыз ете алады. Қолданушы интерфейсін іске асыруы бойынша
графикалық және графикалық емес операциялық жүйелер деп екіге бөлінеді.
Графикалық емес операциялық жүйелер бұйрықтық жол интерфейсін іске асырады.
Бұл жағдайда негізгі басқару құралы пернелік болады.
Соңғы жылдарда компьютерлік жүйелерді көптеп қолдануда. Басты
себептерінің бірі пайдаланушы мен программалық қосымшаның өзара қарым-
қатынас интерфейстерінің ролі зор. Жалпы алғанда, интерфейс түсінігі кең
мағыналы және компьютерлік технологиялардың әр түрлі салаларында
қолданылады. Аталмыш курста қарастырылатын негізгі мәселе - пайдаланушылық
интерфейстер және олардың қосымша деңгейінің программалы-аппараттық
интерфейстері арасындағы байланыстары болып табылады. Осы мәселеге
қызығушылық тек есептеу техникасы мамандарының ғана емес, сонымен қатар
эргономисттердің, психологтардың, социологтардың және графикалық жүйелерді
жасаушылардың да қызығушылығын туғызып отыр. Тәжірибе көрсеткендей,
компьютерлік жүйелердегі көптеген қолданбалы есептерді шешу үшін
интерфейсті таңдау мен (немесе) құрастырудағы проблемаларды толығымен, жан-
жақты қарастыру қажет. Пайдаланушылық және программалы-аппараттық
интерфейстерді құру технологиялары кешенді түрде қарастырылуы тиіс
І. Криптографиялық жүйелерге жалпы түсінік
1.1. Криптожүйеге талаптар
Криптографиялық мәліметті жабу процесі программалық және ақпараттық
түрде жүзеге асырылады. Аппаратты іске асыру үлкен бағамен ерекшеленеді,
бірақ тәні мен артықшылығы: жоғары шығаруында, қарапайымдылығында,
қорғаныштылығында және т.б.
Программалық іске асырылу іскерірек болып келеді.
Қазіргі заманғы криптографиялық жүйеге арнайы ақпаратты қорғайтын
талаптар төмендегі түрде келтірілген:
• шифрленген хабарламны тек кілттік сөзі болған жағдайда оқылуы
қажет;
• операция саны бізге шифрленген хабарламада қолданылған шифр
кілттерін және оның ашық мәтінге қаншалықты сәйкес келетінің, мүмкін
болатын кілттер санынан кем болмауын анықтау үшін қажет;
• операция саны ақпаратты мүмкін болатын кілттер санымен қатан
төменгі бағамен және қазіргі заман компьютерлерінің мүмкіндігінен асып
дешифрленуі үшін қажет (желілік есептеулердi қолданудың мүмкiндiктерiн
есепке алумен);
• шифрлеу алгоритмнің құрылымдық элементтері өзгертілмеуі қажет;
• қосымша биттер, хабарламаны шифрлеу процесі кезінде енгізіледі, ол
шифрлеу мәтінінде толығымен тығылып тұруы қажет;
• шифрлеу мәтінінің ұзындығы шығушы мәтін ұзындығына сәйкес келуі
керек;
• кілттер арасында қарапайым және жеңіл тәуелділікпен орнатылатын
шифрлеу процесі кезінде;
• кез келген кілт мүмкін болатын ақпараттық қорғанысты қамтамасыз
ету қажет;
• алгоритм программалық және аппараттық жағынан жүзеге асыруы керек,
сонымен қатар кілттің ұзындығының өзгеруі алгоритмнің шифрленуінің
нашарлануына алып келмеу қажет.
1.2. Криптографиялық әдістің іске асуы
Кілттердің жинақталуы ретінде сақталу ұйымдастыруын түсінеміз, есепке
алуын және жоюын. Кілт бұзушыға ең қызықты объект болып табылады,
конфиденциалды ақпаратқа жол ашушы, кілттерді жинақтаушыларға ерекше назар
аудару қажет. Құпия кілттер ешкашанда ашық түрде жазылмауы қажет, оны
оқуғада және көшіругеде. Қиын ИС-да қолданушы үлкен көлемді кілтті
ақпаратпен жұмыс жасай алады, және кейде кілттік ақпаратқа кішігірім қорды
ұйымдастыру қажет. Бұндай мәліметтер қоры қабылданған, сақталған,
есептелген және жойылған қолданушының кілььеріне жауап береді. Әр кілтті
қолданушы туралы ақпаратты шифрленген түрде сақтау қажет. Кілттер,
ақпаратты кілтті шифрлеуді кілттер–шебері деп атайды. Әр қолданушы кілтті-
шебер жатқа білуі керек, және оны материалды жинағыштарда сақтамауы қажет.
Қауіпсіздіктің басты шарты ИС кілттік ақпараттының периодты жаңартылуы.
Қарапайым кілт ретінде қайта тағайындалады, және кілттік-шебер. Ерекше
жауапты ИС ақпараттық кілтті жаңарту күнделікті жасаған жөн. Кілттік
ақпаратты жаңарту сұрағы үшінші кілттік басқару элементіпен байланысты –
кілттердің үлестірілуі.
Кілттік үлестіру – кілттік басқаруда ең жауапты процесс. Оған екі
талап қойылады:
- Жедел қимылдаушылық және нақты үлестіру;
- Үлестіру кілттерінің жасырындылығы;
Соңғы кездері криптожүйеде ашық кілтті қолдану қозғалысы байқалады,
онда кілттер үлестірімінің мәселесі болмайды. Кілттердің ИС-да ақпараттық
үлестірімі жаңа эффектілі шешімдерді қажет етеді. Кілттердің үлестірімі
қолданушылар арасында екі әртүрлі жолмен іске асады:
- Бір немесе бірнеше кілттерді үлестіру центрі. Бұндай жетіспеушілік
жолы мынадан тұрады, үлестіру центрінде белгілі, кімге және қандай кілттер
ұсынылған және ол барлық хабарламаны оқуға, ИС-да циркурлейді. Мүмкін
қорғанысқа зиян келтіру әсер етеді.
- Ақпаратты қолданушылар арасында тікелей кілттерді ауыстыру. Бұл
жағдайда мәселе субъектінің шындыққа көз жеткізуі. Кілттермен алмасу үшін
ашық кілтті RSA алгоритімін пайдалану қажет.
Кілттердің үлестіруі ретінде келесіні айтуға болады. Кілтпен басқару
тапсырмасы кілттерді үлестіру хаттмасы іздеуге апарады, ол мынаны
қамтамасыз етеді:
• кілтцентр үлестірімдер центрінен ақауды мүмкіндігі;
• сеанстың қатысушыларының шындығының өзара растауы ;
• сұраныс-жауап механизімінің растауы, оған аппаратты және программаны
қолдану;
• кілтпен ауыстыру кезінде минималды санды хабарлама қолдану;Ақпаратты
қорғау әдісінің іске асырылуының екі аспектілі мәселесі бар:
• Мүмкіндіктерді ұйымдастыру, криптографиялық алгоритмді іске асыратын;
• Бұл мүмкіндіктерді қолданудың әдісі;
Әрбір қарастырған криптографиялық әдіс программалық немесе аппараттық
мүмкіндікпен іске асырылуы мүмкін. Программалық іске асырудың мүмкіндігі,
барлық криптографиялық қайта құру формальды және ақырғы алгоритм
процедурасы түрінде ұсынылады. Аппараттық іске асырылуда барлық
процедуралар арнайы электрондық сұлбалармен шифрлеу және дешифрлеумен
орындалады. Көбірек таралған модульдер комбинерленген әдістерді іске асыру.
Көптеген шетелдік шифрлеулер американдық DES стандарттында негізделген.
Отандағы құрастырулар, мысалы КРИПТОН құралында отандық шифрлеу стандарты
қолданылады. Программалық әдістің негізгі қадірі қорғаудың мықтылығында,
яғни алгоритм шифрлернің тез өзгеруінде. Негізгі жетіспеушілігі
программалық іске асыруы аппараттық мүмкіндікпен салыстырғанда төмен әрекет
етеді (10 есе). Соңғы кездері комбинерленген шифрлеу мүмкіндіктері пайда
бола бастады, оларды программалық-аппараттық мүмкіндік деп атайды. Бұл
жағдайда компьютерде өзіннің криптографиялық сопроцессоры - есептеуіш
құралы, ол криптографиялық операцияларды орындайды (модуль бойынша құру,
қозғалыс және т.б). Программалық қамтамасыз етуді осындай құралға
ауыстырып, осы немесе басқа шифрлеу әдісіне ауыстыруға болады. Бұндай әдіс
программалық және аппараттық әдістердің артықшылықтарын біріктереді.
1.3.Криптографиялық қорғау құралы
Сканердің мақсаты. Бүгінде іс жүзінде барлық жергілікті желілер
интернеттің жаһандық желісі ресурстарына қол жеткізе алады. Кейбір
жергілікті желілерде сырттан қол жеткізілетін серверлердің болуы мүмкін
емес және желі интернетке NAT технологиялары көмегімен шығады, яғни бір
компьютер барлық желіні интернетпен қамтамасыз етеді. Кейбір желілерде
бірнеше сервер жұмыс жасай алады, онда интернеттен қол жеткізілім берілген,
ал компьютерлер желіде жаһандық ІР-адрестерге ие бола алады. Кез келген
жағдайда ең болмағанда интернетке тікелей қосылатын бір компьютер болады.
Мұндай компьютерге бұзып кіру желінің ақпараттық қауіпсіздігін қатерге алып
келеді және қайғылы салдарға ие болуы мүмкін. Егер желіде бірнеше сервер
жаһандық адрестермен жұмыс жасаса және олар мысалы компания
қызметкерлерінің өз поштасына немесе корпоративтік дерекқорларға әлемнің
кез келген нүктесінен қол жеткізу мүмкіндіктерін берсе, онда мұндай желінің
қауіпсіздігін қамтамасыз ету жоғары білікті қызметкер ғана шеше алатын
күрделі міндетке айналады. Осы маманның негізгі міндеттері әлі белгісіз
немесе бірегей осал тұстарын өз бетінше іздеу және осалдықтарды табу мұндай
хабарламаларға тез арада әрекет ету туралы мәліметтерді жариялайтын
қауіпсіздікке мамандандырылған ондаған сайттардың жаңалықтар тізбегін
қадағалау болады. Осалдықтарды табу мен БҚ өндірушіден ресми түзету
шыққанға дейінгі аралықта көп уақыт өтетінін ескере отырып, маман
осалдықтарды пайдалану мүмкіндігін жедел жабуға тиісті.
Егер қатысушыларға берілетін сервистер үлкен танымалдықпен
пайдаланылса, осалдықтардың табылуы туралы әкімші тезірек білсе (ендігі
оның мамандандырылған сайттарда жарияланғанына дейін идеалда), онда оның
табылған зиянды жауып үлгеру мүмкіндігі жоғары. Кейбір осалдықтар белгілі
бір сервис үшін бірегей болу мүмкін. Мысалы, скриптерді бағдарламалаудағы
қателер хакер үшін ол серверді, ал сонан соң желінің қалған ресурстарын
толық бақылауды пайдалана отырып консоль серверінде орнату мүмкіндігін ашуы
мүмкін. Осылай, бұқаралық сервистер жұмыс жасайтын желінің қауіпсіздігін
қамтамасыз ету өте күрделі және ауыр жұмыс, онда XSpider көмекке
шақырылған.
XSpider толық автоматты режимде осалдықтарды табу пәніне желіде
компьютерлер мен сервистерді тексере алады. Осалдықтар базасы үнемі
Positive Technologies мамандарымен толықтырылып, қосындысында бағдарламаның
базалары мен модулдерінің автоматты түрде жаңартылуымен XSpider болжамының
өзектілігін үнемі қолдайды.
XSpider тексеруді кесте бойынша орындауы мүмкін. Осылай, XSpider
жоспарлаушы автоматты жаңартуды және тексеру нәтижелері туралы есептерді
пошта бойынша жіберу немесе оларды желілік дискіде сақтауды күйге келтіріп
осалдықтарды табу үдерістерін айтарлықтай жеңілдетуге болады. Бұл ендігі
табылған осалдықтар мен бағдарламалық қамтамасыз етудің күйге келтіргенге
дейінгісімен және жаңартумен күресуге өз назарыңды шоғырландыруға мүмкіндік
береді. Мұнымен XSpider табылған осалдық туралы ақпаратты ғана емес,
сонымен бірге және сілтеменіде, мысалы, XSpider тапқан осалдықты
сипаттайтын Microsoft сайтындағы бапта тексеру нәтижелері туралы есепті
қорытындылай келе баға жетпес көмек көрсетеді және оны жою жөніндегі ұсыным
береді.
ІІ. Windows операциялық жүйелерінде қолданылатын криптографиялық интерфейсі
2.1. Адам-оператордың компьютерлік жүйелердегі орны
Windows операциялық жүйесі ыңғайлы, графикалық түрде құрылған, онда
меню, команда, терезе, объект ұғымдары қолданылады.
Бір мезгілде бірнеше программалармен жұмыс істеуге болады және сыртқы
құрылғылармен байланысу қызметін де операциялық жүйе өзі атқарады Windows
операциялық жүйесінде жұмыс істейтін көптеген программалар жазылады, ескі
программалар ыңғайланып қайта құрылды.
Windows-та казіргі кездегі кең таралған барлық қолданбалы прграммалар
жұмыс істейді десек артық болмайды. Windows прграммалары ортақ принципте
құрылған, лоарда меню, команда, терезе ұғымдарымен қатар объект ұғымы және
белгілеу кеңінен қолданылады. Компьютерде өңделетін информацияны объект деп
атауғы болады.
Microsoft Windows операциялық жүйесінің объектілері:
суретшелер компьютерде қолданылатын объектілер белгісі; бумалар
объектілерді топтастыру үшін қолданылады, топтастыру құжаттарды реттеу үшін
қажет; есептер тақтасы экранның төмен жағында орналасқан жатық жол, ол
арқылы керегін тез табуға болады; менің компьютерім – компьютердің барлық
жарлықтарын көруге болады, бумаға орналаспай жеке тұрады; қоржын өшірілген
объектілерді сақтауға арналған арнайы бума; Пуск батырмасы программаны
шақыру үшін және компьютерді өшіру үшін қолданылады; файлдар – компьютерде
өңделетін кез келген информация жазылатын дискідегі атауы бар арнайы орынды
файл дейді.
Windows-та кезкелген әрекеттер командалар арқылы орындалады,
командалар тізімі меню деп аталады. Буфер дегеніміз жедел зердеде
орналасқан аралық зерде.
Есептеу техникасын басқару жүйелерінде, ұйымдастыру, басқару мен
конструктрлық қызметте, оқу процестерінде және ғылыми зерттеулерде
пайдалану, компьютермен жұмыс істеуге адамзат қызметінің әртүрлі
салаларындағы мамандарды іске тартады.
Пайдаланушылардың дайындығы мен квалификациясы әр түрлі болуы, ЭЕМ-нің
дәрежесін арттыруды, олармен жұмыс істеуді жеңілдетуді және ЭЕМ-сын
интеллектуализациялауды талап етеді. Интеллектуализациялауда адам мен
есептеу жүйесі (ЕЖ) арасында интерфейсті жасау ерекше орын алады. Ол өз
кезегінде дайындығы жоқ пайдаланушы мен компьютер арасындағы қатынасты
қамтамасыз етуі тиіс. “Адам-компьютер” интерфейсін ұйымдастыру кезінде
негізгі 2 есепті қарастыру қажет: - ақпаратты енгізу мен көрсетудің тиімді
түрлерін құратын енгізу-шығаруды ұйымдастыру; - диалогтың мәндік мазмұнын
арттыратын және ресми емес қатынас процедураларын қолдайтын бағдарламалық
қамтаманы құру.
ЭЕМ-да шығарылатын кең ауқымды есептер, интерфейсті құру проблемасы
компьютерлік жүйенің қай облыста қолданылуына байланысты болады. Ұшқыш пен
борттық ЭЕМ арасындағы қатынас, оқушы мен оқыту жүйесі арасындағы
қатынастан өзгеше ұйымдастырылуы қажет екендігі түсінікті. Соның
салдарынан, адам-машина жүйесінің есептерін құру мен ондағы қатынасты
ұйымдастыру түрлі дәрежедегі пайдаланушыларды тану болып табылады. Осы
есептің шешуі - пайдаланушы-оператордың қызметін құрылымдауға және кез-
келген адаммашиналық жүйені жобалау кезінде міндетті түрде қарастырылуы
тиіс психофизиологиялық сипаттамаларды есепке алуға мүмкіндік береді.
Бұл ақпарат компьютерлік жүйелерді құру кезіндегі пәндік облысты
жобалау алдындағы сараптауға негізделген. Бұл сараптаудың мақсаты адам мен
ЭЕМ арасында қызметтерді бөлу және аппараттық пен программалық қамтама
талаптарын біркелкі ету. Осы күнде адам мен компьютерлік жүйе қатынасын
ұйымдастыруда кең ауқымды програмалық және аппараттық құрылымдар бар. Қарым
қатынастың салттық түрінен басқа тілдік диалог пен қарапайым тілдегі
диалогтар жүйесі құрастырылуда. Осыны ескере отырып, басқа да негізгі
мәселелердің бірі - қолданбалы программаларда адам мен ЭЕМ арасындағы
қатынасты жобалау процесстерін ұйымдастыру болып табылады. Қолданбалы
интерфейсті құру сұрақтарында инженерлік психология негізгі орын алады.
Инженерлік психология – адам мен техника арасындағы ақпараттық өзара
қатынас процесстерінің объективті заңдылықтарын зерттейтін ғылыми пән.
Оларды “адам-машина” жүйесін (АМЖ) жобалауда, құруда және іске асыруда
пайдаланылады. Инженерлік психологияның негізгі міндеттері: - АМЖ-де
адамның қызметін және орнын сараптау; - Оператордың қызмет құрылымын және
классификациясын зерттеу;
- Басқарушы әсерлерді іске асыруда және шешімдер қабылдау кезінде
ақпаратты өңдеу процесстерін зерттеу;
- Оператордың жұмыс орнын ұйымдастыру принциптерін құру; - АМЖ
тиімділігіне психологиялық факторлардың әсерін зерттеу; - Адамның
техникалық жүйелермен ақпараттық өзара қатынасын оптимизациялау; -
Операторларды кәсіби дайындаудың әдістері мен принциптерін құру;
- Инженерлік-психологиялық жобалау теориясын құру және
оны АМЖ құру барысында пайдалану.
Адам-оператордың ақпаратты басқару мен өңдеудегі жалпы сұлбасындағы
ролі мен орнын қарастырайық .(2-сурет). Оператордың ролі әр түрлі көздерден
түскен ақпаратты қабылдап және оған баға беріп, соңынан шешім қабылдап,
оның орындалуына командаларды қалыптастыру және іске асыру болып табылады.
Оператордың жұмысына бақыланатын процесстің жағдайы туралы ақпараттан
басқа, жоғарғы деңгейдегі ішкіжүйе жетекшілері мен операторларын нұсқаулары
әсер етеді. Жоғарғы деңгейдегі операторлар автоматты басқару жүйелерімен
бірге, басқару әсерлерін іске асыру кезінде басқару процесіне араласа
алады.
Операторлар айтылған функциялардан басқа басқару жүйесінің жағдайын да
басқара алады. Адамның техникалық құрылғылармен өзара қатынасы кезінде,
оператор қабылданып және сарапталған ақпараттың негізінде басқару бойынша
қажетті шешім қабылдайды. Шешім қабылдау процедурасы ақпаратты қабылдау мен
өңдеудің барлық деңгейлерінде орталық болып табылады. Шешім қабылданғаннан
кейін адам-оператордан басқарушы әсер келіп түседі, өз кезегінде ол
түрлендіру жолдарымен басқару жүйесіне келіп түседі. Ақпаратты басқару мен
өңдеудің жалпы сұлбасы 2-суретте көрсетілген.
2.2. Өзара қатынас интерфейсінің
сипаттамалары
Сапалы интерфейсті құру “пайдаланушы мүддесі бәрінен де артық”
принципін және соған сәйкес бүкіл программалық өнімді құру әдістемесін іске
асыруды қарастырады. Ағылшын тілді әдебиетте мұндай қарастыруды суреттеу
үшін User-centered Design(UCD) – “жасалған зат пайдаланушыға арналған”
термині қолданылады. Бәрінен басқа, бұл технология, интерфейсті ертерек
жобалап, программалық өнімді құру кезінде ары қарай дамытуға негізделген.
Пайдаланушы интерфейсінің жақсы құрамы мынада – пайдаланушы программалық
қамтаманы басқарып отырғанын байқайды, ал керісінше емес. Интерфейс
қарапайымдылығы. Қарапайым интерфейс бұл – пайдаланушының үйреншікті шешу
әдістерін өзгертпейтін интерфейс. Дербес жағдайда қосымша берген жауаптар
мен хабарламалар қосымша түсініктемелерді қажет етпеуі тиіс. Аталмыш пәндік
облыста қолданылатын белгілеулер мен терминдер жүйесін сақтап қалу орынды
болады. Пайдаланушыға таныс суреттер мен түсініктерді қолдану тапсырмаларды
орындалу барысында интуитивті түсінікті интерфейсті қамтамассыз етеді.
Интерфейстің келісімділігі. Келісімділік интерфейсі пайдаланушыларға
білімдерін жаңа есептерге көшіруге және жаңа аспектілерді үйренуге
мүмкіндік береді. Келісімділік интерфейстің барлық аспектілеріне маңызды.
Оның ішінде команда аттары, ақпаратты визуалды түрде көрсету және
интерактивті элементтердің тәртібі де бар. Жасалынып отырған программалық
қамтамада келісімділік қасиетін іске асыру үшін оның әртүрлі аспектілерін
ескеру қажет. Қосымшаның шеңберіндегі келісімділік. Бір команда бір
қызметті қай жерде кездескеніне қарамастан бірдей орындауы керек. Мысалы,
егер бір диалог терезесінде “Көшіру” командасы сәйкес қызметті дереу
орындауды білдірсе, онда басқа терезеде пайдаланушыдан көшіретін ақпараттың
орны туралы қосымша көрсетуді талап етпеуі тиіс. Жұмыс ортасы шеңберіндегі
келісімділік. Операциялық жүйемен (мысалы, OC Windows) берілген
интерфейспен келісімділікті қолдай отырып, сіздің қосымшаңыз пайдаланушының
басқада қосымшалармен жұмыс істегенде алған білімі мен дағдыларына сүйене
алады. Интерфейстің жақындылығы (кешірім принципі). Әдетте пайдаланушылар
жаңа программалық қамтамамен жұмысты көптеген қателер жіберу арқылы
түсінеді. Жұмыстың әр сатысында программа пайдаланушыға қай қимыл жүйеге
зиян келтіретінін айтып отырса жақсы болар еді, немесе қатені түзету
мүмкіндігі болса тіпті жақсы. Жақсы ойластырылған интерфейс дегеннің ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz