Алып планеталар салыстырмалы таңдау

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Алып планеталар: салыстырмалы таңдау

Орындаған: Гп-13 топ студенті
Кадирханов Н.О.

Жетекші:

Орал, 2015ж.
Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Планеталар туралы жалпы түсінік
1.1 Планеталардың жалпы түрлеріне
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Жұлдыздардың планеталық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Жер тобының
планеталары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..9
2. Алып планеталар: салыстырмалы таңдау
2.1 Алып
планеталар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...12
2.2 Жер тобының планеталары және алып
планеталар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
Әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..27

Кіріспе
Зерттеу өзектілігі. Алып планеталардың (Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун)
өлшемдері мен массалары үлкен, ал орташа тығыздығы аз (ең азы - Сатурнда
0.7 гcm3). Барлық алып планеталардың құрылымдары ұқсас: планетаның ішінде
өте күшті гравитацияның нәтижесінде пайда болған онша үлкен емес қатты
аумақ болады. Одан кейін сұйық газ тәріздес қабат келеді, ол бірте-бірте
атмосфераға ауысады. Алып планеталардың атмосфералары олардың өздерімен
бірге пайда болған. Алып планеталарда қатты беткі қабат жоқ.
Алып планеталар Күннен өте алыс қашықтықта жатыр. Жыл маусымдарының
өзгеруіне қарамай олардағы температура әр уақытта төмен. Күннен алған
энергиядан көп энергияны шығаратына байланысты ғалымдар алып планеталардың
қойнауындағы заттардың температуралары жоғары болу керек деген ұйғарым
жасап отыр.
Барлық алып планеталар серіктермен қоршалған. Қазір олардың біріне-
бірі ұқсамайтын алпысы белгілі. Мысалы, Юпитерде 16, Сатурнда 17, Уранда
15, Нептунда 8 серігі бар.
Алып планеталар сақиналарымен ерекшеленеді. Олар тек Сатурнда ғана
емес, сонымен қатар Юпитерде 1979 жылы, Уранда 1977 жылы және Нептунда 1989
жылы табылды. Барлық алып планеталар өзіне тән әр түрлі сақина жүйелерімен
толық қоршалған. 1989 жылы Нептунның үш сақинасы табылды. Оларды Еркіндік,
Теңдік, Бауырластық деп атады. Юпитердің сақинасы өте орнықты. Нептун
сақинасының Юпитер сақинасы мен Уран сақинасынан ерекше өзгешілігі бар.
Олар жабық емес сегменттерден тұрады. Алып планеталар өз осінен өте тез
айналады ( 10-17 жер сағаты ішінде бір айналым жасайды) да, нэтижесінде
қатты сығылады. Экваторлық және полярлық радиустарының айырымы өте үлкен,
мысалы, Юпитерде ол 4400 км-ге тең. Оның үстіне алып планетарлық экваторлық
аймақтары полярлық аймақтарына қарағанда тезірек айналады.
Барлық алып планеталардың маңында электромагниттік өрістер бар.
Өйткені әр планетаның ішінде өткізгіш болып табылатын сұйық және қатты
сутегі мен гелийде жүзіп жүрген өте тығыз зат бар.
Зерттеудің негізгі мақсаты: алып планеталарға сипаттама беру,
салыстырмалы таңдау жасау.
Міндеттері:
1. Алып планеталардың ерекшеліктеріне сипаттама беру.
2. Планеталар туралы жалпы түсінік беру.
3. Алып планеталарға салыстырмалы таңдау жасау.
Зерттеу құрылымы: кіріспеден, үш бөлімшеден, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. Планеталар туралы жалпы түсінік
1.1 Планеталардың жалпы түрлеріне сипаттама
Ғаламшар немесе Планета (көне лат. planeta, грек. aster planetеs —
кезбе жұлдыздар) — өз орбитасы бойынша Күнді не басқа жұлдызды айнала
қозғалатын, гравитациялық өріс жасауға өз салмағы жеткілікті, соның
нәтижесінде шар тәріздес орбитаға ие аспан денесі.[1]

Уран (солда), Нептун (оңда), Жер (төменгі солда), Сириус B (төменгі
ортада) және Шолпан (төменгі оңда).
Ғаламшар — өздігінен жарық шығармайтын, жұлдызды айнала қозғалатын,
орталық жарық көзімен салыстырғандағы массасы шағын аспан денесі. Күн
жүйесінде 9 үлкен планета, 43 планета серіктері, бірнеше ондаған мың кіші
планеталар (астероидтар) белгілі. Үлкен планеталардың пішіні сфера тәрізді,
соған жақынырақ болады. Күн жүйесіндегі Планеталар Күн жарығын
шағылдырғандықтан көрінеді. Кейбір жақын жұлдыздың айналасындағы Планета
осы жүйенің масса центрінің түзу сызықты қозғалыс траектория маңайында
тербелуін бақылау арқылы анықталады. Қазіргі космогон. теория бойынша
планеталық жүйелер Галактикада кеңінен тараған құбылыс болып табылады.
2006 ж. тамызында Прага қаласында 75 елден жиналған 2,5 мыңдай
астроном Халықаралық астрономиялық одақ маслихатында ресми түрде ғаламшар
мәртебесін алу үшін аспан денесіне қажетті көрсеткіштерді бекітті.
1930 жылы ашылған және содан бері Күн жүйесіндегі 9-шы ғаламшар
саналып келген Плутон мәртебесінен айырылды. Жаңа жіктелім
бойынша Плутон енді шағын ғаламшарлар немесе планетоидтар санатына жатады.
Енді аспанда 8 ғаламшар ғана қалды. Олар: Меркурий, Шолпан, Жер,
Қызылжұлдыз, Есекқырған, Қоңырқай, Уран, Нептун.
Күннің төңірегінде оның тарту күшінің әсерінен жерді қоса есептегенде
9 ірі аспан денелері болған. Олар: Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Плутон
айналып жүреді. Олар – планеталар (грекше – кезбе деген сөз).
Планетаның Күн төңірегіндегі жолы орбита деп аталады (латынша – із,
жол). Күнге ең жақын орналасқан Меркурий, одан кейін Шолпан, Жер, Марс,
Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, ең қашықтығы Плутон. Олардың өлшемі де
түрліше – жерден үлкен, кішісі, сонымен шамаластары бар.
Планета – өзінен жарық шығармайтын салқын дене. Дегенмен, түнгі
аспанда олар да жұлдыз сияқты жылтырап, көрінеді. Олай көрінетін себебі:
планетаның бетіне күннен түскен сәуленің шағылысуына байланысты екен.
Планета – кезбе жұлдыз деген мағынаны беретін грек сөзі. Жұлдыздар сияқты
планеталар да белгілі бір орында тұрмайды, үздіксіз қозғалып аспан әлемінде
жүреді. Себебі олар күнді айнала қозғалады. Планетаның пішіні шар тәріздес
келеді және барлығы да осінен айналады. Күн шығар алдында және кешке күн
батқаннан кейін Шолпан жарқырап ерекше көзге түседі. Күн жүйесіндегі аспан
денелері топтасқан – Құс жолы галактикадағы шоқжұлдыздардың бірі. Құс
жолы көзге қарай аспан әлемінде айқын көрінеді. Құс жолы қазіргі
телескоптармен байқағанда көмескі жарқыл шығаратын аса көп жұлдыздар
шоғырын көреміз, ал жай көзге ол тұтасқан шұғыла болып көрінеді. Құс жолы
орасан зор жұлдыздар жүйесі. Галактика құрамына кіретін жұлдыздардың
негізгі бөлігі. Галактикағы сонымен қоса жер аспанда байқалатын басқа да
жұлдыздар мен өз жұлдызы күн де жатады. Галактикадағы жұлдыздардың жалпы
саны орасан көп – шамамен 100 миллиардтай. Күн – Галактиканың қарапайым
жұлдыздарының бірі.
1.2 Жұлдыздардың планеталық жүйесі

Жұлдыздардың пайда болуы және олардың эволюциясы жөнінде жұлдыз
эволюциясы туралы теория жасауға қажет бақылау нәтижесінің дәлелдері
жеткілікті. Өкінішке орай жұлдыздың планеталық жүйесі, оның пайда болуы
және эводюциясы жөнінде жоғарыдағыдай сеніммен айта аламыз. ХҮІ ғасырда
Джордано Бруноның ұйғарымы бойынша жұлдыздар Күн сияқты планеталар тобымен
қоршалған, ол планеталар үздіксіз пайда болады, өмір сүреді және өледі.
Бірақ біз тікелей Күн жүйесіндегі планеталарды ғана зерттей аламыз. Соңғы
он жылда жұлдыздар мыңнан 100-ден астам планеталар жүйесі ашылды. Бақылау
құралдарының көмегімен жұлдыздардың планеталық жүйелерін іздеп табудың екі
үлкен қиыншылығы бар. Біріншіден планетаның массасы, орталық жұлдыздың
массасынан әлдеқайда кіші, екіншіден оның жарқырауы орталық жұлдыздың
жарқырауына қарағанда ескерусіз.
Егер бізге жақын жұлдыз маңында физикалық сипаттамасы Юпитер
планетасына ұқсас планета болса, онда оның көрінерлік жұлдыздық шамасы +23m
болып және одан доғаның 4о қашықтығында орналасар еді.
Планеталардың гравитациялық күшінің орталық жұлдыздың әрекетін бақылау
арқылы планеталар жүйесін іздеу әлдеқайда ұтымды. Планета жүйесі массасының
99%-ы орталық жұлдызға тиісті болса да (мысалы Күн жүйесіндегі тәрізді),
оның массалар центрі жұлдыздың центріне сәйкес келмейді және оның ауытқуын
Жерден бірнеше жыл бойы бақылаулар нәтижесінде осы жұлдыздардың бірі –
“Барнарданың ұшып бара жатқан жұлдызының” (өзіндік қозғалысы жылында
доғаның 10,27о-ын құрайды, қашықтығы 6 жарық жылына тең) кеңістіктегі өзіне
тән траекториялардан шын мәнінде де периодты түрде ауытқып отыратыны
байқалды. Осы ауытқулар арқылы жұлдыздың күңгірт серіктерінің ме-ры
анықталды. Ол массалар (Ван де Калеп бойынша) 0,0058 және 0,0030 Күн
массасына тең. Планеталар жүйесін спектроскопиялық әдіспен іздеудің
болашағы зор. 1983 жылы Вега жұлдызы (қашықтығы 26 жарық жылы) 60 мкм-мк
инфрақызыл диапазонда 10 есе артық, ал 100 мкм-де 20 есе артық эенргия
шығаратыны белгілі болды. Салқын денелерден тұратын осындай дөңгелектер
басқа да кейбір жұлдыздардан табылды. Басқа жұлдыздардың маңында да
планеталық жүйелер бер. Жерге ұқсас планетаны ашу болашақтың ісі.
Күн жүйесі. Күн жүйесінің пайда болуын табиғи жолмен түсіндіруге
тырысу әрекеті ХҮІІ ғасырда басталды. ХҮІІІ ғасырда философ И.Кант пен
математик П.Лаплас Күн жүйесінің пайда болуының үйлесімді теориясын құрды.
Бірақ ол теория өкінішке орай, көптеген бақылау деректерін түсіндірмеді.
Күн жүйесінің де осындай кезеңдерді басынан өткізгені ықтимал. Аса
жаңа жұлдыздар жарылғаннан кейін, ауыр элементтер бүкіл әлемге шашылып
кетеді де жаңа жұлдыздарды құрайтын материалға айналады. Ондай жарылыс
жақын жатқан газ бен тозаңның өзгеруіне, осылайша Күннің пайда болуына әсер
еткен. Аса жаңа жұлдыз жарылғаннан кейін, соққы тасқыны гравитация заңы
бойынша бұлтты сияқты да центр қызып, жана бастайды. Сөйтіп, Күн пайда
болады. Күн магнит өрісі арқылы өзін қоршаған заттармен байланысын сақтады.
Күн магнит өрісі арқылы өзін қоршаған ортаға дөңгелек түрінде қозғалыс
моментінің барлық шамасын бере алады. Дөңгелектерден планеталар пайда
болады. Күнді қоршаған планеталарға дейінгі бұлттарда кездесетін бөлшектер
мен салқын денелердің бірігуі нәтижесінде планета түзіледі. Оның үстіне
Күннің сәуле шығаруындағы ыстық жел Күннің маңынан жеңіл ұшатын заттарды
ала кетеді. Заттардың бір-біріне жабысуының нәтижесінде Күннің жанынан
кішкене тығыз кремнийлік планеталар, ал Марс орбитасынан әрі қарай сутегі
мен гелийден тұратын алып планеталар пайда болады.
1.3 Жер тобының планеталары
Күн жүйесіндегі планеталар өздерінің физикалық қасиеттеріне қарай екі
топқа бөлінеді – жер тобындағы планеталар және алып планеталар. Жер
тобындағы планеталарға: Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Плутон да жатады. Жер
тобының планеталары, негізінен табиғи тұздар мен темірден тұрады. Жер
тобындағы планеталардың атмосфералары өте күрделі эволюцияны бастарынан
өткізді: біртіндеп және апатты түрде газсыздану (вулкандар), басиапқы
аккреция (бөлініп шығу, өсу) периодында әр түрлі бөлінулер, бірінші
планеталық тұмандықтардан газдарды қармап алу. Жер тобындағы планеталарда
серіктер аз (Меркурий мен Шолпанда олар тіпті жоқ, Марста – екі кішкене
серік, Жерде – біреу). Физикалық сипаттамалар бойынша бұл топтағы
планеталарға алыстағы Плутон да жататын болар.
Меркурий. Меркурийдің бетінде оған құлаған метеориттердің салдарынан
шұңқырлар пайда болған (түрлі-түсті қосымшадағы). Оның ең үлкені Калорис
деп аталады. Диаметрі 1300 км болатын осы үлкен шұңқырдың бүйірлерінде
метеориттің соқтығысу күшінен тау үйінділері пайда болған. Меркурийдің
Күнге жақын орналасуы оны бақылауға кедергі келтіреді. Аспан аясында оның
Күнне ең алыс кету бұрышы 29о. Сондықтан ол күн шығар алдында (ертеңгі
көрінуі) немесе кешке күн батқанда (кешкі көрінуі) көрінеді. Меркурий
орбитасының эклиптикаға көлбеулігі үлкен болғандықтан оны әр уақытта көру
мүмкін емес. Планета құралсыз көзге анық көрінеді. Ең жақсы көріну
периодындағы жылтыруы –1m-ге тең. Меркурийдің магнит өрісі Жердікінен 100
есе әлсіз. Планетаның шамамен төрттен үш бөлігін құрайтын ядросы темірден
тұрады. Меркурийдің диаметрі Жерден 3 есе, массасы 20 есе аз, ал тығыздығы
Жердің тығыздығымен шамалас (5,43 гсм3). Меркурий Юпитер мен Сатурнның
кейбір серіктерінен кіші. Планета сфера түріне ие. Меркурийдің серіктері
жоқ. Егер олар болған жағдайда да планетаның алғашқы пайда болуы кезінде
планетаның бетіне құлаған болуы керек.
Шолпан планетасы. Шолпанды Жердің сіңлісі деп те атайды, өйткені
олардың массалары және өлшемдері шамалас. Шолпан өзінің Күнді айнала
қозғалысына кері бағытта және Жерге қарағанда 243 есе баяу қозғалатынымен
басқа планеталардан өзгешеленеді. Жас Меркурий мен Шолпан өз осьтерінен 10
сағат периодпен айналған болатын. Бұл планеталардың денелері алыс дәуірде
(матия) қатып қалғандай әсер қалдырады. Егер Шолпанда магнит өрісі болса,
ол өте әлсіз, оның полярлығы жердегі сияқты ғана. Шолпанның массасы Жер
массасының 0,815 бөлігін құрайды, тығыздығы 3,24 гсм3-қа тең. Шолпанның
орбитасын дөңгелек деуге болады, оның эксцентриститілігі 0,0068-ге тең.
Шолпан Күн жүйесіндегі Жерге ең жақын планета, оған дейінгі қашықтық 40-тан
259 млн километрге дейін өзгереді. Шолпан планетасының серіктері жоқ.
Атмосферасы, негізінен, көмір қышқыл газынан тұрады және тығыздығы
жердегіден тоқсан есе артық. Планетаның бетіндегі атмосфералық қысымды жер
бетіндегі мұхиттың бір километр тереңдігіндегі қысымымен салыстыруға
болады. Планетаны үнемі тығыз бұлттар жауып тұрады да, планетада парникті
эффект байқалады. Күннің жарық сәулелері қайта сәулеленіп, жылу сәулелерін
шығарады. Магеллан зонды Шолпанда вулкандар тапты. Олардан бөлінетін қос
тотықты күкірт тығыз қызғылт-сары бұлт құрайды. 50-100 км биіктікте одан
күкірт қышқылы немесе тұз қышқылы тамшыларынан тұратын жаңбыр жаууы мүмкін.
Шолпанның бетінде таулар, вулкандар (әдеттегідей емес, дөңгелек пішінді
келеді), аңғарлар бар. Жалпы алғанда , бұл жер тобындағы планеталар
ішіндегі ең бір тегістеу планета.
Жер планетасы. Меркурий мен Шолпаннан кейінгі тұрған біздің көгілдір
планета Жер. Жердің гидросферасы жылуды сақтайды. Жердің ішкі құрылысы өте
күрделі. Қатты планеталар арасынан Жер ең активті болып есептеледі. Беткі
қабаты үнемі өзгерістерге ұшырап тұрады. Жер залалинның теориясы бойынша
жердің сұйық және қатты ядросы анықталады. Жердің магнит өрісі өте күшті.
Оның магнит осінің өз кіндігінен айналу осіне көлбеулігі 11о, 5о бұрыш
жасайды. Жер көкшіл көгілдір, Ай қызғылт сары түсті. Ай Жерге тек бір жақ
бетімен көрінеді. Айдың Жерді айналып шығу уақыты оның өз осімен айналып
шығу уақытына тең. Меркурийдегі тәрізді Айда да атмосфера жоқ.
Марс планетасы. Қызыл жұлдыз планетасы Жерден әлде қайда кіші. Ол,
бір жағынан, Меркурий мен Айдың арасындағы, екінші жағынан, Жер мен
Шолпанның арасындағы аралық планета тәрізді, оның атмосферасының тығыздығы
Жер атмосферасының тығыздығынан 10 есе аз. Марстың атмосферасы Шолпандағы
тәрізді көмір қышқыл газынан тұрады. Марс планетасының екі серігі бар. Олар
өлшемдері шағын, шамамен 20 км болатын Фобос және Деймос.
Марс Күн жүйесіндегі Жерден адам баласының онда детілген жердегідей
тіршілік бар деген үмітпен қарап, ерекше қызығушылық тудырған бірінші
планета. ХІХ ғасырда негізгі пікірталастар мен айтыстар тудырған Марстан
басқа бірде-бір планета болған емес. Қазіргі кезде Марста өсімдіктер мен
органикалық өмірдің бар болуы жөнінде талас жүріп жатыр. ХХІ ғасырда бұл
пікірталастың жұмбағы азайған жоқ.
Плутон. Енді Жер тобындағы Плутон планетасын, оның серігі Харонды
қарастырамыз. Бұл Күн жүйесіндегі ең салқын ең кішкене планета. Оның
диаметрі 2260 км, ал бетінің орташа температурасы –230оС. Ғалымдар
планетада өте сирек азот пен метаннан тұратын салқын атмосфера бар болар
деп жобалайды. Плутонның түнгі аспанында Күн тек жарық жұлдыз тәрізді
көрінеді. Оның серігі Харон планетадан екі есе кіші. Күн жүйесінің соңғы
планетасы 1930 жылы табылды, оған әлі ешқандай ғарыш аппараттары ұшып
барған жоқ. Соңғы кезде Плутонды Күн жүйесіне кіретін тең құқықты планета
арасына жатқызуға бола ма деген пікірталас та қызу жүріп жатыр. Ал Жерден
алынған фотосуреттермен оның қандай да бір ерекшеліктерін анықтауға әлі
мүмкіндік болмай тұр. Плутон мен Харонды зерттеу дәуірі әлі алда.
2. Алып планеталар: салыстырмалы таңдау
2.1 Алып планеталар
Алып планеталардың (Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун) өлшемдері мен
массалары үлкен, ал орташа тығыздығы азщ (ең аз Сатурнда – 0,7гсм3).
Барлық алып планеталардың құрылымдары ұқсас. Алып планеталар Күннен өте
алыс қашықтықта жатыр. Барлық алып планеталар серіктерімен қоршалған. Отыз
жыл бұрын белгілі серіктердің саны отыздан аспап еді. Қазір олардың алпысы
белгілі. Серіктердің бір-біріне ұқсамайтындығы таңдандырады. Қазіргі кезде
Юпитерде 16, Сатурнда 17, Уранда 15, тек Нептунда ғана 8 серік бар.
Юпитер Күн жүйесіндегі ең үлкен және ең ауыр планета, түрлі түсті.
Юпитердің көлемі Жерден 1320 есе, ал салмағы 315 есе артық. Юпитер
кішкентай жұлдыз болып қалар еді. Әйтсе де өзінің жеке жылу көзі бар, ол
заттың радиоактивті ыдырауы және сығылуы кезінде бөлініп шығаратын энергия.
Юпитердің орталық ауданындағы ток өткізетін метанды сутектің өте аз
айналуының нәтижесінде қуатты магнит өрісінің өндірілуі мүмкін. Юпитердің
магнит өрісінің Күн желімен өзара әсерлесуінен атмосферада полюстік шұғыла
мен найзағай құбылыстары байқалады. Юпитердің үлкен қызыл дағы – өлшемі
жерден екі есе үлкен болатын циклон. Үлкен қызыл дақ осінен 6 күнде бір
толық айналып шығады. Сыртқы серіктері планетадан құралсыз көзбен
көрінбейтін қашықтықта орналасқан, ал ең алыс серіктің бетінен қарағанда
Юпитер Айдан да кіші болып көрінеді.
Юпитер көне юнандардың Зевс құдайының мадағына атаған. Юпитер бұл
Зевс құдайының латын аты.
Қазақтың атауы Есекқырған ғаламшардың ерте аспанға шыққанынан пайда
болған. Есек керуенді басқаратын адамдар оны Шолпан ғаламшарымен шатасып,
есектерді ерте оятқан. Есектер дұрыс дем алмай, таңертенге шейін шыдай
алмағаннан өліп қырылған. Соңдықтан ел аузында ғаламшарды Есекқырған деп
атау бастаған.
Әртүрлі жазбаларда Юпитердің әртүрлі серіктер саны келтіріледі. Ресми
деректерде ғаламшардың он алты серігі бар деп жиі жазылады. Юпитердің
Галилей тапқан ең танымал төрт серігін қарастырайық.
Ганимед - Күн жүйесіндегі ең ірі серік. Ол тіпті кейбір ғаламшарлар,
атап айтқанда, Меркурий мен Плутоннан да ірі.
Ио - Юпитердің тамаша серігі. Күн жүйесінде геологиялық ең белсенді
дене. Оның бетінде бір уақытта жиырмаға тарта жанартаулар атқылап, балқыған
күкірт өзендері а,ып жатады.
Еуропа - тауы жоқ мұзды әлем, Соңғы мәліметтерге сүйенсек, мұздың
астында жүз км тереңдікте су пайда болуы мүмкін. Ал онда, өз кезегінде
біржасушалы балдырлар өмір сүруі мүмкін.
Каллисто - ең күңгірт әрі мұзды серік. Күн жүйесінде кратерлері ең көп
дене. Ғаламшар бетінде өте терең шұңқыр бар, ол планетаның төрт миллиард
жыл бұрын астероидпен соғысқандыған айтады. Оны алғаш Галилео Галилей
байқаған Галилей серіктерінің бірі болып, ірі серік ретінде Меркурийдің
үлкендігіндей көлемге ие.
Сатурн Күн жүйесіндегі құралсыз көзбен бақылауға болатын соңғы
планета. Оның тығыздығы Күн жүйесіндегі планеталар тығыздығының бәрінен де,
тіпті қарапайым судың тығыздығынан да аз. Егер Сатурн сиятын мұхит табу
мүмкін болса, онда ол мұхитта қалқып жүрер еді. Сатурн ені 275 000 км, ал
қалыңдығы бір километрден артық емес, өзінің қуатты сақиналар жүйесімен
ерекшеленеді. 5 млрд жыл бұрын Күннің айналасында да көптеген ұсақ денелер
мен бөлшектерден тұратын осындай сақинаның бірігуі нәтижесінде планеталар
пайда болады. Яғни, осы сақиналар планетаның пайда болу механизмін түсінуге
көмектеседі.
Қоңырқай газды ғаламшарлардың қатарына жатады: ол газдардан
тұрғандықтан қатты беті жоқ.
Ғаламшардың экваториалдық радиусы 60300 км тең, полярлық радиусы -
54000 км; Сатурн - Күн жүйесіндегі ең сопақ ғаламшар. Ғаламшардың массасы
Жерден 90 есе асады, алайда Сатурнның орташа тығыздығы бар болғаны 0,69
гсм, бұндай шама оны Күн жүйесіндегі ең сирек атмосфералы ғаламшарлардың
қатарына жатқызып қоймай, орташа тығыздығы судың тығыздығынан төмен
ғаламшарына жатқызады.

Сатурнның ішкі құрылысы
Өз осінен Сатурн 10 сағат 39 минутта айналып өтеді.
Сатурнның жоғарғы атмосферасының 90%-ы сутегінің және 7 пайызы
гелийден тұрады. метанның, субуының, аммиакт ың және басқа газдардың
қоспалары бар. Аммиак бұлттары Юпитерге қарағанда қоюырақ болады.
"Вояджердің" мәліметтері бойынша Сатурнда Күн жүйесіндегі ең күштер
болады, құрылғылар жел ағымдарының 500 м\с болатынын көрсетті. Жел көбінесе
шығыс бағыты бойынша жүреді (осьтік айналымына байланысты). Олардың
күштеріэкваторға соқтығысқан кезде азаяды; экватордан алшақтаған сайын
батыс атмосферлік ағымдар пайда бола бастайды. Кейбір мәліметтер бойынша,
желдер бұлттардың жоғарғы қабатында соғып қана қоймай, ішке 2000 м
бойлайды. Және де "Вояджер-2" көрсетуі бойынша, оңтүстік және солтүстік
жартышарлардағы желдер экваторға симметриялы түрде бойлайды. Симметриялық
ағымдардың көзге көрінетін атмосфераның түбінде бір-біріне байланысты
екендігі болжанады.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.