Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістеме
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі кафедрасы
ӘОЖ: 371.315.5
Қолжазба құқығында
ИСПАНОВА ЭЛЬМИРА ЖҰМАБЕКҚЫЗЫ
Бастауыш сынып математика сабақтарында дамыта оқыту технологиясын қолдану
арқылы оқушылардың танымдық қабілетін арттыру
Магистратура: 6N0102 – Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі
Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі магистрі
академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Ғылыми
жетекші:
п.ғ.к., профессор
Б.Т.Барсай
Атырау, 2010
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Дамыта оқыту технологиясының теориялық негіздері
1.1 Оқытудың жаңа технологияларының теориясы және әдіснамалық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Дамыта оқыту технологиясының педагогикалық – психологиялық алғы -
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.3 Математика сабақтарында оқушылардың танымдық қабілетін дамыта оқытудың
әдістемелік
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...34
2 Бастауыш математика сабақтарында дамыта оқыту технологиясын қолдану
арқылы оқушылардың танымдық қабілетін арттыру
2.1 Дамыта оқыту технологиясын қолданудың оқушылардың танымдық қабілетінің
дамуына
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .48
2.2 Дамыта оқыту технологиясын қолдану арқылы оқушылардың танымдық
қабілетін арттыру бағытында жасалған тәжірибе
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 76
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...78
Кіріспе
Жұмыстың көкейтестілігі: Бүгінгі таңда республикадағы және
аймақтағы экономикалық-нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайына сәйкес
мектептегі математиканы оқыту мазмұнын жетілдіру, оқытудың озық
технологияларын қолдану – айрықша өзекті проблемаларға айналып отыр.
Қазіргі заман талаптары мектеп оқушыларының шығармашылық қабілеттерін,
білім алудағы дербестігін мақсатты түрде дамытып отыру міндетін қойып отыр.
Қазақстан Республикасының Білім беру туралы Заңында: Білім беру
жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым
мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық
коммуникациялық желілерге шығу- деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту
міндеттерін көздейді [1].
Бұл туралы Елбасы Н.Ә.Назарбаев 2008 жылы 6 ақпандағы өзінің Қазақстан
халқына жолдауында Білім және ғылым министрлігінің алдына үш жылдың ішінде
заманға сай білім алуға және озық технологияларды игеруге мүмкіндік беретін
білім берудің тиімді инфрақұрылымын жасауды аяқтау міндетін қойды [2].
Осының өзі жеке тұлғаны дамытуға бағытталған білім беру мәселелеріне ерекше
назар аударылып отырғанын айқындайды. Сөйтіп, білім парадигмасы өзгеріп,
білімді жеке тұлғаға бағыттау, оқушының өзін-өзі тануы және өзін-өзі
дамытуы алғашқы орынға шықты. Сондықтан әрбір оқушының дарынын ашу
тұрғысында мұғалімдер қауымына оқытудың жаңа технологияларын оқыту
үдерісіне енгізу мақсаты қойылып отыр.
Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға
міндетті стандартында Математика оқу пәнін оқытудың басты міндеттері:
баланың тұлға ретінде қалыптасуына, оқушының ақыл-ойын дамытуға,
интеллектуальдық және ерік пен сезімге қатысты белсенділігін қалыптастыруға
себептігін тигізу; математиканың өмірде болып жатқан нақты құбылыстарды
жалпылауға және қоршаған болмысты танып-білуге көмектесетін ғылым болып
табылатыны туралы түсініктердің қалыптасуына әсер ету; оқушының өмір
тіршілігіне және мектептің негізгі сатысында оқуын жалғастыруы үшін қажетті
білім, білік және дағдыларды қалыптастыру болып табылады деп көрсеткен [3].
Қазіргі заманғы дамыта оқыту жағдайында математикалық жаттығулардың
оқушылардың оқу-танымдық қызметін ұйымдастыру тұрғысынан алғандығы негізгі
түрлерін саралаудың қажеттігі келіп туындайды. Шын мәнісінде, Қазақстан
Республикасы бастауыш білімнің мемлекеттік стандартына сәйкес,
математикалық білімнің жаңа мазмұны біртекті емес және әр түрлі екі
деңгейді қамтиды. Олар: міндетті және мүмкін деңгейлер. Міндетті деңгейге
бастауыш мектеп көлеміндегі берік игерілуі тиісті материалдар жатады. Осы
деңгейдегі математикалық дайындыққа жету үшін көрсетілген үлгіге орай,
біршама өзгерген және жаңа жағдайларда қолдану керек болатын іс-әрекеттер
және жаңа жағдайларда қолдану керек болатын іс-әрекеттер ұйымдастыру
көзделеді. Ал, мүмкін деңгейге, мазмұны тұрғысынан алғанда, негізгі
мәселемен үйлесетін, алайда оқушының математикалық ой-өрісін кеңейтуге
бағытталған, үйреншікті емес түрде ұсынылатын және де оны орындау
шығармашылық әс-әрекетпен ұштасатын материалдар жатады. Мұның бәрі
міндетті деңгейдің материалын кеңейте және тереңдете түсуге қызмет етеді,
математиканың жүйелі курстарының аса маңызды тарауларын ілгеріде оқытып –
үйретудің негізін қалайды. Сондай – ақ балалардың дамуына әсерін тигізеді
және негізгі материалдарды терең меңгеріп алуға көмектеседі.
Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұны
тұжырымдамасында білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізіне бастауыш сынып
оқушысын белгілі бір қажетті біліктер мен дағдылардың иесі, оқу әрекетінің
субъектісі, әр түрлі мәселелерде өз көзқарасы тұрғысынан диалогқа түсетін
автор және жас ерекшелігіне сәйкес өз жолын қалыптастыруға күш жұмсап,
еңбектенетін бала деп қарастыратын, осыған орай көп қырлы құрылымды білім-
тәрбие мазмұнын анықтап құруға көмектесетін қазіргі заманғы дамыта отырып
оқыту идеясы алынатындығы көрсетілген [4].
Республикада оқыту мазмұны жаңартылып, енгізілген жаңа буын оқулықтары
көп деңгейлі, интеграцияланған, дамыта оқыту жүйесі қағидаларына
сәйкестендірілгендігімен ерекшеленеді. Демек, оқулықтың құрылымы өзгеше,
философиясы жаңа. Дамыта оқыту педагогикалық жұртшылық санасына сіңгенін
және бүкіл білім беру жүйесіне әсерін тигізіп отырғанын байқау қиын емес.
Біздің пікірімізше, мұғалімнің қазіргі кезеңдегі дамыта оқыту
жағдайындағы басты міндетін айқындау мәселесі шұғыл түрде күн тәртібіне
қойылуға тиіс, өйткені мұғалім деген терминнің өзі оның қазіргі кезең
талаптарына сәйкес қызметінің мән-мағынасын толығымен аша алмайтын сияқты.
Бірінші кезекке оқушыны бұрынғыша пәндік білім, білік және дағдылардың
белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, оның оқу танымдық негізінде
жекебас тұлғасын тәрбиелеу қойылып отырған қазіргі кезеңде мұғалімнің
негізгі қызметі оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін дұрыс ұйымдастыру және
басқару болып табылады.
Қазіргі кезде көпшілік назарын өзіне аударып отырған идея –
дамыта оқыту идеясы. Дамыта отырып оқыту идеясы тұрғысынан әр пән
мазмұнының ерекшеліктері мен біртұтас білім жүйесіндегі орны
түрліше. Математика пәні – реалды ақиқатының ең маңызды саласы және
адамның алуан түрлі коммуникативтік жағдайларға еркін араласып
қатысу, сауатты бағдарлай алу қабілетін дамытып, жасанды (математика)
тілдер туралы қалыптастыруға, дүниені математикалық өрнектер арқылы
бейнелеп қабылдауға мүмкіндік ашатын жетекші пән ретінде
қарастырылады. Бастауыш саты – оқушы да, оның интелектісі дамуының
іргетасы – оқу әрекеті қалыптасуының қуатты жүретін кезеңі. Оқу
әрекетінің мазмұны оқу тапсырмалары түрінде құрылып отыр. Оқушы
әртүрлі оқу тапсырмаларының өздігінен шешіп орындаудан ортақ
тәсілдерін оқу әрекетін бақылап – бағалауды нәтижесін эталонмен
салыстыруды меңгереді.
Бастауыш сынып оқушыларына дамыта оқытудың теориялық негізін нақтылау;
бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшелігіне сәйкес төл оқулықтарды
(математика) тәжірибеден өткізуді іске асыру; сабақ және сыныптан тыс
жұмыстарда дамыта оқыту тәжірибелік – эксперименттік түрінде тексеріп,
нәтижесін шығару – бұлар дамыта оқытудың міндеттері болып табылады.
Оқушыларды дамыта оқыту – қазіргі бастауыш мектептердің ең маңызды
міндеттерінің бірі. Бастауыш мектеп оқушы тұлғасы мен санасының дамуы,
қуатты жүретін ерекше құнды, қайталанбас кезең. Бастауыш сыныптарда білім
берудегі дамыта оқыту процесі – математка пәнінен дамыта оқытуды теориялық
жағынан негіздеп, мазмұны мен шарттарын анықтап, әдістемесімен қамтамасыз
ету болып табылады [5].
1993 жылдан қазіргі күнге дейін Л.В.Занковтың дамыта оқыту жүйесі
ресми түрде расталып, мұғалімдердің сабақты түрлі әдіс-тәсілмен өткізуі өз
таңдаулары бойынша жүзеге асып келеді. Әлемдегі он бес елде Л.В.Занковтың
жүйесі кеңінен қолданып келеді. Қазіргі кезде дамыта оқыту технологиясын
өз пәндерінде тиімді етіп қолдану мұғалімнің шеберлігіне байланыты болып
отыр.
Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұнының
тұжырымдамасында көрсетілген оқыту технологиясын жетілдіру мәселесін
ғылыми тұрғыдан сипаттап, іс жүзінде тәжірибеге енгізу және тарату қажет.
Осы мәселенің шешімін табу мақсатында зерттеу жұмысымыздың тақырыбын
Бастауыш сынып математика сабақтарында дамыта оқыту технологиясын қолдану
арқылы оқушылардың танымдық қабілетін арттыру деп алуға негіз болды.
Зерттеудің нысаны: бастауыш мектептің оқу-тәрбие үрдісі
Зерттеудің пәні: бастауыш сынып оқушыларын математика
сабақтарында танымдық қабілетін арттыруда дамыта оқыту әдістемелік
жүйесі.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер бастауыш сыныпта математиканы
оқыту барысында дамыта оқыту технологиясы жүйелі түрде қолданылып
отырса, онда оқушылардың ойлау қабілеті дамып, сабаққа деген
қызығушылығы артып, өз бетімен білім алуға ынталанады, өйткені,
дамыта оқыту оқушыларды жан – жақты дамытып, өз ойын айтуға, өз
бетімен қойылған мақсатқа жетуге, сонымен қатар ой қорытындысын
жасауға итермелейді.
Болжам дамыта оқыту технологиясын қолдана отырып, педагог қызметінің
тиімділігі мен нәтижелілігін анықтаудан тұрады.
Зерттеу мақсаты: Бастауыш сынып математика сабақтарында дамыта оқыту
технологиясын қолдану арқылы оқушылардың танымдық қабілетін арттырудың
теориялық тұрғыдан негіздеп, ғылыми-әдістемесінің жүйесін жасау.
Зерттеудің міндеттері:
Ғылыми жұмыстың алға қойған мақсаты, пәні және жұмыс болжамы бірқатар
міндеттерді шешуді көздейді:
бастауыш сынып математика сабақтарында дамыта оқыту технологиясын қолдану
арқылы оқушылардың танымдық қабілетін арттырудың теориялық негіздерін
анықтау;
бастауыш сынып оқушылардың танымдық қабілетін арттырудағы дамыта оқыту
технологиясының педагогикалық шарттарын анықтау және ғылыми – әдістемелік
жүйесін құру;
бастауыш сынып математика сабағында дамыта оқыту технологиясын қолдану
арқылы оқушыларының танымдық қабілетін арттыруды тәжірибелік –
экспериментте дәлелдеп, ғылыми – әдістемелік нұсқаулар беру.
бастауыш мектептегі дамытушы сабақтарды ұштастыруға қойылатын талаптарды
анықтау;
Зерттеудің жетекші идеясы: мектептің бастауыш сатысында дамыта оқыту
технологиясын қолдану оқушылардың танымдық қабілетін арттыруға негіз
болады.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
- бастауыш сынып оқушыларының танымдық қабілетін дамыта оқыту
технологиясы арқылы арттыру жөніндегі зерттеулердің тақырып
тұрғысынан талданып, жіктелуі;
- оқушылардың танымдық қабілетін арттырудағы дамыта оқыту
технологиясының жолдары мен бағыттары және әдістемелік жүйесі.
- бастауыш математика сабағында дамыта оқыту технологиясын қолдану
арқылы оқушылардың танымдық қабілетін арттыруға арналған
әдістемелік құралдар пакеті және оларды қолдану әдістемесі.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
Дамыта оқыту мәселесі оқушылардың танымдық қабілетін негізге ала
отырып талданды:
1) бастауыш мектепте оқушылардың танымдық қабілетін дамытудың теориялық
негіздері анықталды;
2) бастауыш сынып оқушылардың танымдық қабілетін арттырудағы дамыта оқыту
технологиясының педагогикалық шарттарын анықталып, ғылыми –
әдістемелік жүйесі құрылды;
3) бастауыш сынып математика сабағында дамыта оқыту технологиясын қолдану
арқылы оқушыларының танымдық қабілетін арттыруды тәжірибелік –
экспериментте дәлелденіп, ғылыми – әдістемелік нұсқаулар берілді.
4) бастауыш мектептегі дамытушы сабақтарды ұштастыруға қойылатын талаптар
анықталды.
Зерттеудің әдістері: қарастырылып отырған мәселелерге байланысты
психологиялық, педагогикалық, философиялық және әдістемелік
еңбектермен оқып танысу және оларға талдау жасау;
- бастауыш сынып математикасы пәні бойынша жасалған оқу
бағдарламаларын, оқулықтарды талдау;
- дамыта оқыту технологиясы жөніндегі озат педагогикалық
тәжірибелермен танысу;
- оқушылардың даму үрдісін бақылау;
- мектеп құжаттарымен танысу және оларды сараптау;
- оқушылардың жұмыстарының нәтижесін талдау,
- тәжірибелік – эксперименттік жұмыс жүргізу және қорытындылау.
Жұмыстың жариялануы мен сарапталуы: зерттеудің негізгі тұжырымдары
халықаралық және республикалық ғылыми-практикалық конференцияларда
баяндалды, эксперимент жүргізу барысында жүзеге асты. Зерттеу тақырыбына
орай басылымдарда жарық көретін болады.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: Педагогикалық
технология, оқыту технологиясы туралы мәселелер соңғы жылдары
педагог – ғалымдардың назарын аударып, әр түрлі қырынан зерттелуде.
Оқытудың жаңа технологиясының бастапқы бір формасы болып табылатын
бағдарламалап оқыту мәселелері А.И.Берг, В.П.Беспалько, Б.С.Блум,
М.В.Кларин, И.Я.Лернер, В.Оконь, Б.Скинлер, Н.Ф.Талызина және тағы
басқалардың еңбектерінде көрініп дамыды.
Дамыта оқыту бағытындағы педагогикалық технология Л.С.Выготский,
Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, Л.В.Занковтың зерттеулерінде, жеке бағдарлы
оқыту технологиясының жобасы Ш.А.Амонашвили, Е.В.Бондаревская
еңбектерінде жекелеп, даралап, саралап оқыту технологиясы
А.А.Бударный, Д.Б.Вендеровская, И.Э.Унт еңбектерінде жан – жақты
зерттелген. Қазіргі кезде қай салада да маңызға ие болып отырған
ақпараттық технологияның мәні, мазмұны, қолданылуы және оны оқу
процесіне енгізу мәселесі Б.С.Гершунский, Ж.А.Қараев, Н.Шахмаев сынды
ғалымдар еңбектерінің өзегіне айналып отыр.
Зерттеу кезеңдері:
Бірінші кезеңде – тәжірибелі – ізденіс жұмыстары, зерттеу тақырыбы
негізінде философиялық, психологиялық – педагогикалық әдебиеттерді ғылыми –
теориялық зерттеу жүзеге асырылды; зерттеудің ғылыми аппараты даярланды;
бастауыш мектептің оқу үдерісіндегі бастауыш мектеп оқушыларының танымдық
ерекшеліктері анықталды; анықтаушы тәжірибенің нәтижелері бойынша, қоғамдық
өзгерістерді ескере келе, зерттеудің мақсаттары мен міндеттері нақтыланды,
анықтау экспериментінің нәтижелері өңделді.
Екінші кезеңде – теориялық – әдістемелік тұрғыдағы жұмыстар; бастауыш
мектеп оқушыларының танымдық іс – әрекетінің әдістемесі әзірленді;
оқушылардың танымдық қабілетін арттыруға байланысты математика сабағы
бойынша оқу жоспарлары, оқу бағдарламалары талданып, танымдық қабілетті
арттырудағы дамыта оқыту технологиясының педагогикалық мүмкіндіктері
зерделенді.
Үшінші кезеңде – эксперименталды – қорытындылау – жұмыстары;
тәжірибелік – педагогикалық жұмыстардың зерттеу нәтижелері жүйеге
келтірілді; пайдаланылған әдебиеттер жүйеге келтірілді; тұтас зерттеу
бойынша қорытынды жасалды.
Жұмыстың практикалық мәні: бастауыш сынып үрдісіндегі математика
сабағында дамыта оқыту технологиясын қолдану арқылы оқушылардың танымдық
қабілетін арттырудың әдістемесі дайындалып, бүгінгі күні математика оқыту
әдістемесіндегі өзекті мәселені жүзеге асыруда нақты қадам жасалды. Зерттеу
жұмысының материалдарын бастауыш мектепке арналған оқу бағдарламаларын
құру, оқулықтар мен құралдарды жетілдіру бойынша арнайы курс, семинарлар
дайындау барысында қолдануға болады. Зерттеу нәтижелерін Бастауыш мектеп
педагогикасы, Бастауыш мектепте математиканы оқытудың теориясы мен
технологиясы курстарының мазмұны тарау ретінде енгізуге болады.
Қорғауға ұсынылған зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі:
зерттеу жұмысының барысында алынған нәтижелер мен қорытындылар
дәйектемелелік тұрғыда негізделуімен, теориялық мәселені шешудің біртұтас
жүйесімен, зерттеудің мақсатына, міндетіне, ізденіс логикасына сай жалпы
ғылыми және нақтылы әдістердің бірлігімен, педагогикалық тәжірибеден
алынған оң нәтижелерінің дәлелденуімен қамтамасыз етілді.
Зерттеу базасы: Атырау қаласы, Жұмыскер поселкесі, Ғ.Мұратбаев
атындағы орта мектебі.
Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі: диссертациялық жұмыс 80
бетте жазылған, кіріспе, екі тарау, 3 сурет, 4 кесте, қорытынды және
пайдаланған 46 әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі негізделіп, проблемасы
қойылып, негізгі аппараты: зерттеу мақсаты, нысаны, ғылыми болжамы,
міндеттері берілген.
Бірінші тарау Дамыта оқыту технологиясының теориялық
негіздері деп аталады. Бұл тараудын бірінші тармағында оқытудың жаңа
технологияларының теориясы және әдіснамалық негіздері мәселелері туралы
зерттеулерге ғылыми-педагогикалық тұрғыда талдау жасалды. Тараудың
бірінші тармағында дамыта оқыту технологиясының педагогикалық–психологиялық
алғы-шарттары қарастырылды. Зерттеу тақырыбына сәйкес дамыта оқыту
теориясының ерекшелігіне тоқталдық. Дамыта оқыту жүйесі - оқушының жалпы
дамуын қамтамасыз ете отырып, оның өз бетімен шығармашылық бағытта ізденіп
және соған кең жол ашатын жүйе. Сол себепті әртүрлі есептер дамыта оқыту
жүйесінде оқушылардың танымдық, ақыл- ой, шығармашылық қабілеттерін
дамытуға үлкен жол ашады.
Жалпы зерттеу барысында математика сабағында дамыта оқыту
технологиясын қолдану арқылы оқушылардың танымдық қабілетін арттыру бүгінгі
күннің негізгі міндеттерінің бірі екенін байқадық. Сонымен қатар оны жүзеге
асырудың математика сабағында мол мүмкіншілігі бар екені анықталды. Осы
жағдайларға байланыты эксперименттің мақсаты айқындалды.
Зерттеу жұмысының екінші тармағында Бастауыш математика сабақтарында
дамыта оқыту технологиясын қолдану арқылы оқушылардың танымдық қабілетін
арттыру деп аталады. Бұл тараудың бірінші тармағында дамыта оқыту
технологиясын қолданудың оқушылардың танымдық қабілетінің дамуына әсері
қарастырылады. Қазіргі оқулықтар оқу әрекеті жүйесімен жазылғандықтан,
оқушының негізгі құралына айналып, өздігінен ізденудің көзі болды. Бұдан
мұғалім қызметі жеңілдеді деген пікір тумауы керек, керісінше, оқу
үрдісінде өтіп жойылған психологиялық-педагогикалық жағдайларды бірден
танып, әр оқушы ерекшелігіне қарай оқу әрекетін шебер ұйымдастырушы
психолог- мұғалім болу жауапкершілігі артып отыр.
Зерттеу жұмысының екінші тарауының үшінші тармағында Математика
сабақтарында оқушылардың танымдық қабілетін дамыта оқытудың әдістемелік
негізі деп аталады. Зерттеу барысында математика сабағында оқушылардың
танымдық қабілетін дамыта оқытудың қазіргі жай-күйін білу мақсатында
бастауыш сыныпқа арналған оқу бағдарламалары мен оқулықтарына, оқу-
әдістемелік кешеніне талдау жасалынды. Бақылау сыныптарындағы математика
сабақтарына қатынаса отырып, оқушылармен, мұғалімдермен қажет кезінде ата-
аналармен әңгіме-семинарлар ұйымдастырылды. Оқушыларға сауалнамалар тарату
арқылы оқушылардың қабілетін, танымдық қабілетінің деңгейін анықтауға
мүмкіндік туды. Зерттеу барысында сабақты жан-жақты, түрлендіре
ұйымдастырып тиімді әдіс-тәсілдерді топтастыра қолданып жүрген озат
тәжірибелі мұғалімдердің де сабақтарына қатысып, талдау жасалынды. Алайда
мұндай сабақтардың үлгісі заман талабына сай өз бетімен талпыныс жасап
жүрген кейбір мұғалімдердің тәжірибесінде ғана кездесетіндігі байқалады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі білім беруді жақсартумен
педагогикалық, технологиялық, психологиялық жаңалықтармен байытуға тиісті
қазіргі оқу әрекетінің құралдарымен оқушылардың танымдық үрдістерін дамыту
мәселелерінің объективті қажеттілігіне негізделген. Екінші тараудың бірінші
тармағында дамыта оқыту технологиясын қолданудың оқушылардың танымдық
қабілетінің дамуына әсері қарастырылды. Оқушылардың танымдық қабілетін
арттыру қазіргі заман педагогикалық теориясы мен практикасының даму
кезеңінде актуальды проблемалардың бірі болып отыр. Оқушылардың негізгі
әрекеттерінің түрі – оқу болғандықтан, бұл заңды. Мектеп алдында тұрған
жасөспірім ұрпақты өмірдің сан – саласында еңбек етуге әзірлеу, ғылыми –
техникалық прогреске белсене қатысу сияқты негізгі міндеттер осы процесс
барысында шешілмек.
Тараудың екінші тармағында зерттеу жұмысының эксперименттік бөлімі
қорытындыланды. Бақылау және эксперименттік топтардың салыстырмалы
көрсеткіштері анықталды. Қорытынды бөлімде зерттеу жұмысының барысында
алынған нәтижелер мен қорытындылар дәйектемелердің әдіснамалық
негізделуімен, теориялық түбегейлігімен, қойылған мәселені шешудің біртұтас
жүйесімен, зерттеудің мақсатына, міндетіне, ізденіс логикасына сай жалпы
ғылыми және нақтылы әдістердің бірлігімен, педагогикалық тәжірибеден
алынған оң нәтижелермен дәлелденіп, негізделді.
1. Дамыта оқыту технологиясының теориялық негіздері
1. Оқытудың жаңа технологияларының теориясы және әдіснамалық
негіздері
Қазіргі білім беру жоғарғы технологиялық деңгейге көтерілуде.
Жаңа технологияларды іздестіру үрдісі бұрынғы дәстүрлі технологияны
ығыстырумен, педагогикалық үрдісті тұтас үрдіс, яғни оны жалпыадамзаттық
құндылықтар, ізгілендіру теорияларына сүйенген жүйе ретінде қарастырумен,
субъект – субъекті қарым – қатынастың басымдық танытумен байланысты
туындауда. Осыған орай соңғы онжылдықта алуан түрлі педагогикалық жүйелер
ұсынылып, нәтижесінде түрлі инновациялық типтегі мектептер пайда болуда.
Олардың ерекшелігі онда оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыруға өзіндік амалдар
мен тәсілдер, оқыту мен тәрбиенің соңғы технологиялары дүниеге келіп,
тәжірибеде сыналуда.
Қазіргі кезде технологиялық прогресс әлеуметтік үрдіске ететін
неғұрлым маңызды фактор болып табылады. Педагогикалық білім берудің
технологиясын жақсарту – қоғамның мәдени сана – сезімін және оның
экономикалық байлығын қалыптастырудың негізгі шарттарының бірі. Білім беру
жүйесінде оқыту технологиясын қолдануды үнемі жетілдіріп отыру үшін
психологиялық – педагогикалық бағалау өлшемдерінің модификациясы мен
оқушылардың дайындық деңгейінің, білім берудің мақсаты мен оқытудың
шарттарының, сонымен қатар пәнді оқытудың құралдарының негізі қалануы
керек.
Қоғам өмірінің кенеттен өзгерісі мен білім беру жүйесінің, білім беру
мақсаты мен формаларының, оқыту мазмұны мен технологиясының арасындағы
сәйкессіздік білім беру жүйесінің дағдарысқа ұшырауына соқтырды. Білім беру
жүйесіне әсер ететін:
- педагогикалық білімге деген сұраныстың өсуі;
- педагогикалық білім берудің кәсіптік деңгейін көтеру қажеттілігі;
- педагогикалық білім берудің ерекшелігі мен икемділігі, кәсіптік
еңбектің мақсаты мен жағдайға бейімділуі;
- педагогикалық білім берудің қоғамның талабына сәйкес келу
қажеттілігі;
- дәстүрлі технологияның тиімділігінің төмендігі;
- қоғамның жеке тұлғаның дамуына қойып отырған талабының өсуі;
- оқытудың жаңа технологиясын ендіруге кері әсер етіп отырған
психологиялық кедергілер, яғни бір үлгімен жұмыс істеп дағдылану,
шығармашылық деңгейдің төмендігі, педагогтық мамандықты таңдаудағы
ынта – ықыластың тұрақсыздығы.
Әлемдік педагогикалық тәжірибеде технология ұғымының ену
тарихына сөз жіберсек, бұдан 15-20 жыл бұрын отандық педагогикада
технология ұғымы мүлдем дерлік қолданылған жоқ. Жалпы, технология идеясы
өте жаңа ұғым емес. Оқыту процесін технологияландыру туралы ойды осыдан 400
жыл бұрын Я.А.Коменский айтқан болатын. Оның ойынша оқыту техникалық
болуы қажет, яғни нені үйретсе де, нені оқытса да табыссыз болмауы керек.
Оқытудың мұндай механизмін яғни нәтижеге қол жеткізетін оқу процесін
Я.А.Коменский дидактикалық машина деп атады.
Табиғат танымында, ғылымда үлкен секіріс ретінде танылған
ғылыми-техникалық революциялар техника, технология саласында іргелі
өзгерістер әкелді, табиғатқа, қоғамға, адам өміріне игі әсерін тигізеді,
нәтижесінде жаңа технологиялар, жаңа перспективалық бағыттар өмірге келді.
Мұндай ірі ғылыми техникалық революциялар қатарына нәрселердің
микроқұрылысын тану, ғарышты игеру, кибернетикалық құрылымдар, өндірісті
автоматтандыру, қалдықсыз өнім өндіру және қалдықты қайта өңдеу жатады.
АҚШ-та педагогикалық технологияға қызығушылық үстіміздегі ғасырдың 30-
жылдарындағы техникалық құралдарды пайдаланып оқыта бастаған кезде
басталып, “білім берудегі технология” термині пайда болды. Бұл оқу
процесінде техниканы пайдаланумен пара-пар еді. 60-ыншы жылдарда
Америкалық, батыс Европалық межеленген білім нәтижесіне қалай жетуге болады
мағынасын беретін “педагогикалық технология” термині пайда болды.
Дидактиканың техникалық мәселелері біздің заманымыздың ІІ-жартысында
техника мен технологияның интенсивті дамуы нәтижесінде пайда болды. Оқыту
технологиясы немесе кеңірек қарайтын болсақ, педагогикалық технология
ақпаратты сақтау, өңдеу беру әдістері мен құралдардың табылуына байланысты.
Дамудың барлық мүмкіндіктеріне не әлеуметтік технологияның маңызды
компоненті болып табылады.
Қазіргі кезде педагогикалық технология ұғымы біздің педагогикалық
лексиконымызға берік еніп келеді. Дегенмен оның мән – мағынасы туралы
пікірлер алуан түрлі. Түсіндірме сөздікте технология – бұл қандай ма
болсын істе, шеберлікте, өнерде қолданылатын амалдардың жиынтығы делінсе,
Б.Т.Личачев педагогикалық технологияны оқу процесіне белгілі бір мақсат
көздей әсер ететін педагогикалық ықпал деп түсіндіреді. Ал, технологиялық
үрдісті нақты педагогикалық нәтижеге жетелейтін бірліктердің белгілі бір
жүйесі ретінде көрсетеді. Б.Т.Лихачев: педагогикалық технология түркілікті
өзгермейтін механикалық құрылым емес, қайта бала мен мұғалімнің үнемі
түрленіп отыратын өзара қарым – қатынасының өзегі, мазмұнды ұйымдастырушы
құрылым, - дейді [6].
В.П.Беспалько, Б.Т.Лихачев, Б.В.Горячевтің педагогикалық
технология, оқыту технологиясы, педагогикалық техника терминдеріне
берген анықтамалыры оқыту технологиясы ұғымы оқытудың өзіндік
ерекшелігіне сәйкес, сабаққа дайындық, оқытуға дайындық технологиясына
емес, мұғалім оқу үрдісін басқару, іс – әрекетінің технологиясына,
оқушылардың танымдық қызметіне белсенділігін, олардың өз бетінше жұмыстануы
мен дербестігін, инициативасын арттыруға іс жүзінде сынақтан өтіп, онда
нәтижелер берген амалдар мен тәсілдерген сүйену қажеттігіне саяды.
Педагогикалық технологияның мәні – шығармашылық қабілетінің
дамуы үшін қажетті жағдай туғызу.
В.П.Беспальконың пікірі бойынша педагогикалық технология - оқу
үрдісін жүзеге асыратын мазмұндық техника [7].
Белгілі ғалым – әдіскер В.М.Монахов: Педагогикалық технология – бұл
оқушы мен мұғалімнің оқу үрдісін жобалап және ұйымдастыруда бірігіп қызмет
етуіне қолайлы жағдай туғызатын, әбден ойластырылған педагогикалық іс –
әрекеттің үлгісі, - деп жазады [8].
В.М.Шепель: Технология – бұл өнер, шеберлік, ептілік, іскерлік,
әдістердің жиынтығы, жағдайдың өзгеруі - десе, [9] М.Чошанов технология –
бұл дидактикалық жүйенің құрамды бөлігі, - деп анықтама береді.
М.В.Кларин Педагогикалық технология – бұл педагогиканың мақсатқа қол
жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық
құралдарының жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу реті, - деп жазды [10].
Біздің пікірімізше, педагогикалық үрдіс технологиясы дегеніміз мақсат –
мүддені анықтаудың жалпы әдіснамасы негізінде мемлекеттің қазіргі таңда
білім беру саласына қойып отырған талаптарына сәйкес анықталып, іріктеліп,
реттелген оқытудың мазмұн, форма, әдіс – амалдарының, дидактикалық
талаптарының психологиялық – педагогикалық нұсқауларының жиыны. 70 –
жылдардың аяғында бұрынғы социалистік елдердің халықаралық Современная
высшая школа журналында оқыту технологиясы термині тұтас Қазіргі
заманғы оқыту технологиялары атты тарауға негіз болды. Бұдан: қазіргі
заманғы оқыту технологиясы бар ма? - деген сұрақ туындайды.
Педагогикалық технология дегеніміз – педагогтар және жеке басының
шығармашылық күш – қуатын өрістетуді қамтамасыз етудегі, адамаралық және іс
– әрекеттегі қарым – қатынасты рухани жоғарлатудағы, кәсіби еңбектегі
адамгершілік жүйе болып табылады.
Н.Ф.Талызинаның пікірінше: оқыту технологиясы – бұл оқу үрдісін
нақты сипаттаудың, мұғалімге қойылған мақсатқа жетуде басшылыққа
алынатынның нақ өзі [11].
Д.Г.Левитестің пікірінше: білім беру технологиясы – бұл орындалуы
педагогикалық мақсатқа жетуге кепілдік беретін реттелген қызмет жүйесі.
Бірақ бұл өте ауқымды анықтама. Оған тәрбиелеу технологиясы да, қарым –
қатынас технологиясы да, оқыту технологиясы да кіреді. Педагогикалық (білім
беру) технология – бұл оқытудың межеленген нәтижесіне жетудің педагогикалық
және экономикалық тұрғыдан негізделген үрдісі [12].
Ж.Қараевтің
пікірінше, технология дегеніміз әдістемелік жүйемен сәйкесті дидактикалық
процестер кешенінің тәжірибеде жүзеге асырылатын жобасы, ал педагогикалық
жағдаяттарға сай қолданылатын әдіс, тәсілдер оның құрамды бөлігі ғана.
Оның үстіне қолданылатын әдістер нәтижеге жетуге кепілдік бере алмайды
[13].
Оқыту технологиясы - бұл ұзақ тарихи дамудың жемісі. Мұның жолында
талай іздену мен адасу, ұзақ жылғы еңбек пен еліктеу, жарқын ойлардың жылт
еткен кездейсоқ жарқылы мен терең сенім, ең соңында кәдімгі үйреншікті әдет
қалыптасты. Қоғам тарихы технология саласындағы көптеген революцияны
біледі.
Сөйтіп, оқыту технологиясы мектеп оқыту үрдісіне қажетті әдіс, тәсіл,
амал, дидактикалық талап секілді психологиялық – педагогикалық іс –
әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне,
оқуға ынтасына, оқу іс – әрекетіне игі әсер етумен қатар, интелектуальдық,
шығармашылық қызметі болып табылатын педагогикалық іс – тәжірибесінің
нәтижелігіне, жинақтылығына ұтымды әсер ететіндей оқу – тәрбие процесінің
басты күре тамырының ролін атқарады. Былайша айтқанда, педагогикалық
технология – оқу-тәрбие процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған
көптеген факторлардың үйлесімділігі оқыту мен тәрбиенің тиімділігін
қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі. Бұдан оқытудың технологиясы
дегеніміз – педагогикалық тәжірибеде оқыту мен тәрбиенің нақты көздеген
мақсатына қол жеткізу жолындағы тұтас дидактикалық жүйе құрайтын амалдар
мен іс-әрекеттер тізбегі. Қазіргі заманғы ғылыми зерттеулер педагогикалық
технологияның қолданылу деңгейіне, философиялық негізіне, психологиялық
даму факторына, меңгерілу тұжырымдамасына, жеке тұлғаның қалыптасу
бағдарына, мазмұны мен құрылымының сипатына, ұйымдастырылу түріне, танымдық
қызметті басқару типіне, балаға қарым-қатынас тәсіліне, қолданылып жүрген
әдістеріне, дәстүрлі жүйені жетілдіру бағытына және оқушының категориясына
қарай түрліше болып бөлінетінін анықтап отыр. Сол сияқты біз жоғарыда
айтқанымыздай, бүгінгі күні оқыту технологиясының дәл нақты жіктелуі жоқ.
Дегенмен, екі түрлі технология – дәстүрлі және жаңа технология болып
бөлінеді. А.Я.Савельев білім беру технологиясының мынадай түрлерін ұсынады
[14].
- іс-әрекет бағытына қарай;
- оқыту мақсатына қарай;
- пәндік орта бойынша ;
- оқу үрдісін ұйымдастыру бойынша;
- әдістемелік міндеттерге орай;
Педагогикалық технологияларды зерттеумен айналысушы ғалымдар пікірінше
педагогикалық технологияларға сипаттама беру және талдау үшін төмендегідей
белгілер ескерілуі тиіс:
1. Педагогикалық технологияның қабылданған технологиялар
классификациясына сәйкестендірілуі немес теңестірілуі;
2. Технология аталуының оқыту жүйесіндегі идеясын, негізгі сапасын,
ақырында оқу – тәрбие үрдісін қазіргі заманға сай жетілдіретін
негізгі бағытын бейнелейтіндей болып келуі;
3. Тұжырымдамалық бөлімінің (жетекші идеясының, болжамының,
ұстанымдардың, түсініктерінің, оны құру жолы мен қызметі
қойылымының қысқаша сипаттамасының) болуы;
- Бағдары мен мақсаттық нұсқауының нақтылығы;
- Негізгі идеясы мен ұстанымдарының (психикалық дамудың негізгі
факторы, игерудің ғылыми тұжырымдамасы) болуы;
- Білім беру үрдісіндегі оқушы позициясының есепке алынуы;
4. Білім беру мазмұнының ерекшеліктері:
Тұлғалық құрылымға бағдары (ББД- білім, білік, дағды, АӘА- ақыл-ой
әрекеті, амалдары, ТӨТ- тұлғаның өзін – өзі басқару тетіктері, ЭАС-
эмоционалды – адамгершілік қатынас сферасы, ПӘС- практикалық – әрекет
сферасы)
Білім беру көлемі мен сипаты;
Оқу жоспарының, бағдарлама материалының, баяндау формасының дидактикалық
құрылымы.
5. Процессуалдық (нормалық) сипаттамасы:
Оқу әдістемесінің, әдістері мен құралдарының қолдану ерекшеліктері.
Мотивациялық сипттамасы.
Білім беру үрдісін ұйымдастыру формасы.
Білім беру үрдісін басқару (диагностикалау, жоспарлау, түзету,
регламент).
Технология арналған оқушылар категориясы.
6. Бағдарламалық – әдістемелік қамтамасыз етілуі.
Оқу жоспары мен бағдарламасы.
Оқу және әдістемелік құралдары.
Дидактикалық материалдары.
Оқытудың көрнекі және техникалық құралдары.
Диагностикалық құралдары.
Ал педагогикалық технологияны сараптау мен бағалаудың ең басты өлшемі
болып оның тиімділігі, нәтижелілігі және қазіргі заманға лайықтылығы мен
жаңашылдығы есептеледі.
Қорыта келгенде, белгілі дидакт ғалымдарымыздың ұсынған анықтамаларын
зерделей келе, педагогикалық әрекетті – әлеуметтік тәжірибе мен мәдениетті
ұрпақтан ұрпаққа жеткізетін әрекеттің дербес түрі деп, ал педагогикалық
технологияны – педагогикалық мақсаттарға жетуге кепілдік беретін, алдын-ала
жобаланған оқу-тәрбие үрдісі бірізді жүзеге асатын жүйе деп түсінгеніміз
жөн деген қорытынды жасауға болады. Оқыту технологиясын зерттеуші
ғалымдарымыз білім беру формасын оңтайландыру міндетін техника және адам
ресурсы мен олардың өзара байланысын есепке ала отырып, жүзеге асыруды
көздейтін, білімді игеру мен оқыту үрдісін құру, қолдану және анықтаудың
жүйелі әдісі ретінде қарастырады [15].
Ал оқу-тәрбие үрдісінің технологиясын – оқыту мен тәрбиенің мұғалім
мен оқушы тұлғасын дамытуға бағытталған мақсат, мазмұн, құрал, форма және
әдістерінің жүйесі деп білеміз.
Мектептегі жүргізілетін ғылыми – әдістемілік жұмыстың негізгі
бағыттары, мазмұны, ұйымдастыру формалары, мақсат, міндеттері оқу- тәрбие
үрдісінің деңгейі мен сапасын көтеруді көздейтіндіктен бұл әрекет барысында
оқушылар ұжымы да назардан тыс қалмайды. Оқушылардың кез келген әрекеті
олардың қажеттіліктері мен қызығушылықтары, ортақ мүдде, мақсаттары
болғанда ғана табысты болмақ.
Педагогикалық технология – педагогика ғылымының оқытудың мақсатын,
мазмұнын және әдістерін зерттеп, айқындаушы және педагогикалық үрдісті
жобалаушы бір бөлшегі. Ол – білім стандартында көзделген оқыту нәтижелеріне
қол жеткізу жолындағы мақсат, мазмұн, әдістер мен құралдардың біртұтас
қызметін бейнелейтін үрдіс. Сондықтан ол технологиялық үрдістерді жүзеге
асыруда барлық тұлғалық, әдіснмалық, педагогикалық құралдарды қолдануда
әрекеттік – үрдістік болып табылады. Сол себепті, біздің ойымызша,
педагогикалық технологияны оқытудың барынша оңтайлы жолдарын зерттейтін
ғылым ретінде, оқытуда қолданылатын әдістер, ұстанымдар мен реттеуіштерді
түсіндіретін жүйе ретінде және іс жүзінде жүргізілетін оқу үрдісі ретінде
қарастыруға болады.
Педагогикалық технология немесе оқыту технологиясы дидактикалық немесе
әдістемелік жүйенің негізі бөлігі болып табылады. Мысалы, егер әдістемелік
жүйе нені оқыту керек?, не үшін оқыту керек?, қалай оқыту керек?
деген міндеттерді шешуге бағытталса, оқыту технологиясы осылардың тек
соңғысын, яғни қалай нәтижелі оқыту керек? деген сұраққа ғана жауап
береді.
Педагогикалық технологияның өзіндік ерекшелігі оқу үрдісі қойылған
мақсатқа жетуге кепілдік берілетіндігінде. Мақсатқа жетудің негізгі бағдары
– кері байланыс. Осыған сәйкес оқытуға технологиялық қатынаста мыналарды
атап көрсетуге болады:
- мақсат қою және нақтылау, мақсатты нәтижеде табысқа жетуге орай
айқындау;
- оқытудың барлық барысын және оқу материалын оқу мақсатына сәйкес
дайындау;
- ағымдағы нәтижені бағалау, қойылған мақсатқа жету жолында оқытуды
өзгерту;
- нәтиженің қорытынды бағасы.
Педагогикалық технология – оқушылардың жеке басын дамыту мен білім
беру мақсатына жету жолындағы педагогикалық қызметтің, іс-әрекеттің жүйелі
дамып отыратын жобасы. Бірақ, педагогикалық жобалаудың бәрі бірдей
педагогикалық жүйені дамытатын заңдылықтарды, оның құрылымының тұрақтылығын
және құрамдас бөлшектерінің үйлесімді әсерін қарастыратын оқыту үрдісінің
ғылыми негізін құра бермейді.
Педагогикалық технологияның ерекшелігін педагогикалық жүйені жобалау
тұрғысынан анықтау үшін жобалаудың білім беру аймағында оқыту жүйесі мен
оның жекелеген компоненттерін жасаумен шектелмейтінін ескеру қажет. Жобалау
сонымен қатар оқушының интелектуальдық даму заңдылықтарын, оқу іс-
әрекетінің қалыптасу ерекшеліктерін және педагогикалық басқарудың
тәсілдерін зерттейтін құрал ретінде әдіснамалық қызмет те атқарады.
Оқыту бағдарламасын жобалаудың әдіснамалық қызметі оқыту бағдарламасын
құрудың технологиялық бағалау өлшемдері тұрғысынан қарастырылуы мүмкін. Бұл
бағалау өлшемдеріне сәйкес оқу және оқыту қызметтерінің бағдарласы
түзіледі. Түзілген оқыту үлгісінен педагогикалық технологияның даму
мүмкіндіктерін көруге болады. Бұл үшін білім беру мақсаттарын оқу қызметін
басқару әрекеті жүйесіне нақты ғылым тілінде көшіру, оқушылардың жеке
ерекшеліктері ескерілген оқыту үлгісін түзу қажет.
Осылайша, оқыту технологиясының әдіснамалық қызметі жалпы стратегиялық
үлгі – оқытуды жобалау, ұйымдастыру және жобаны жүзеге асыру арқылы
анықталады. Оқыту бағдарламасы – педагогикалық қызметтің жобасы ретінде
төмендегі арнайы ерекшеліктерге ие:
- әлі пайда болмаған объектілерді бейнелейді;
- ең болмағанда нормативті түрде жүзеге асырылған болуы мүмкін;
- сәйкес іс-әрекеттің орындалуының қолайлы деңгейін белгілеп
отыратындықтан нормативті болып табылады.
Бұл ерекшеліктерді оқыту технологиясының дамытушылық қызметі сияқты
өзіндік ерекшелігімен толықтыруға болады. Технологияның бұл сипаты дәстүрлі
оқыту барысында жеткілікті дәрежеде көрінбейді, бірақ жаңа технологияның
маңызды белгісі болып табылады.
Қазіргі заманғы оқытудың технологиялық үлгілері оқытуды ұйымдастырудың
ізгілік, дамытушылық, жеке қарым – қатынастық жобаларының әдіснамасын
айқындайды. Кейбір технологиялар біржақты, оқытудың тек бір мәселесін,
мысалы, проблемалық құрылымды, бағдарламалап оқытуды т.б. қарастырады.
Сонымен қатар ғылымда оқушылардың жас ерекшелігіне орай бейімделген дамыта
оқыту сияқты тұтас технологиялар да орын алған. (Л.В.Занков, П.Я.Гальперин,
В.В.Давыдов)
Оқыту технологиясы деңгейінде оқыту үрдісінің барлық компоненттері
айқындалады. Жеке қарым – қатынас жасау кезінде бір теорияға негізделген
бірнеше технология ойлап табылауы мүмкін. Өзіндік бағыт ұстаған дамытушы
технологиялардың негізгі тиімділігі интелектуальдық және эмоциональдық-
ынталық даму, білімді және кәсіптік біліктілікті қалыптастыру, білім беру
үрдісінің құндылығын бағадлауды қамтамасыз ету, белсенділікті арттыру болып
табылады.
Қазіргі заманғы психология ғылымында жеке адамның қоғамдық білімді
игеру үрдісін және оның танымдық әрекеттерінің құрылымын өзінше
түсіндіретін бірқатар тұжырымдамалар бар.
Сөйтіп, қазіргі заманғы жаңа педагогикалық парадигманың пайда болуының
мынадай елеулі негіздері бар. Біріншіден, постиндустриялық қоғам білім
берудің күрт көпшілік сипат алуын және оның деңгейінің тұтынушы тарапынан
талап – тілектің өсуіне орай арттырылуын талап етеді. Екіншіден, бұл жаңа
парадигманың бекітілуі адам өмірінің барлық салысында, оқытудың жолдары мен
құралдарында көрініс табады. Былайша айтқанда, қазіргі заманғы
педагогикалық парадигма екінші мыңжылдықтың аяғы мен үшінші мыңжылдықтың
басында үстемдік құратын танымның гуманистік – рефлексивтік әдістері
түріндегі мықты ғылыми – дүниетанымдық көзқарасқа негізделеді. Үшіншіден,
қазіргі заманғы информатика құралдары мен телекомуникация құралдары
оқушылға бүгіннен бастап әр пәннің қиындық дәрежесі мен олардың өмірге
көзқарасының сабақтастығын анықтап, болашаған таңдауға мүмкіндік беріді.
Педагогикалық технология дегеніміз – ұстаздың кәсіби қызметін жан-
жақты қамтамасыз ететін және жоспардағы басты міндетті орындаудың бастык
кепілі бола алатын технологиялық іс – шаралар жиынтығы [16].
Педагогикалық технология оқушының оқу – танымдық қызметінің құрылымы
мен мазмұнын анықтайды. Сонысымен де ол әдістемеден ерекшеленеді, сөйтіп
технологияны пайдалану оқушылардың барлығының табысқа жетуіне әкеледі.
Қазіргі кезде оқытуда дәстүрлі және дәстүрлі емес жаңа, дамыта оқыту
әдістері пайдалануда. М.Н.Скаткин Бастауыш сыныпта оқушыларға өз
беттерімен танымдық әрекеттерді шешуді, сабақ мазмұнында берілетін
материалдарды прблемалық мәселе ретінде ұсынуды құптайды. Сабақта берілетін
білім мазмұнын жан – жақты ашу үшін оқушыларға тек соңғы нәтиже ғана
айтылып қоймай оның қалай жүзеге асатын жолдары түсіндірілуі тиіс - дейді.
Оқытудың технологиясы – оқыту іс-әрекетінің әдіс-тәсілдері мен
құралдарын ұйымдастыру және қолдану теориясы [16, 13 бет].
Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық – педагогикалық
бағыттары, негізгі ой тұжырымдары төмендегіше сипатталады: 1) есте
сақтаудағы негізделген, оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді пайдалана
отырып, ақыл – ойды дамытатын оқуға көшу; 2) білімнің статистикалық үлгісін
ақыл – ой-әрекетінің динамакасының құрылым жүйесіне көшу; 3) оқушыға орташа
деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп саралап оқыту бағдарламасына
өту.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан – жақты маман болуы мүмкін емес. Жаңа
технологияны меңгеру мұғалімнің интелектуалдық, кәсіптік адамгершілік,
рухани адамзаттық және басқа да көптеген адами келбетінің қамтамасуына игі
әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына
көмектеседі. Бір техниканың өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне
байланысты әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Білім берудің даму бағыты мен
технологияларын қамтитын көптеген педагогикалық технология түрлерін қазіргі
кезде көптеген мұғалімдер өз тәжірибелерінде қолданып жүр. Атап айтсақ:
Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдовтардың Дамыта оқыту, Ш.А.Амонашвилидің
Ізгілікті тұлғалық технологиясы, В.Ф.Шаталовтың Оқу материалдарының
белгі және сызба үлгілері негізінде қарқынды оқыту технологиясы,
П.М.Эрдниевтің Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы,
С.Н.Лысенкованың Түсіндіре басқара отырып, оза оқыту технологиясы,
Р.Г.Хазанкиннің Математиканы оқытудың есеп шығаруға негізделген
технологиясы, Саралап оқыту технологиясы, Сын тұрғысынан ойлауды, оқу
және жазу арқылы дамыту технологиясы, Жаңа ақпараттық технология, Ойын
арқылы оқыту технологиясы т.б.
Қазақстанда Ж.А.Қараевтың, Ә.Жүнісбековтың т.б. ғалымдардың оқыту
технологиялары белсенді түрде қолданылуда. Бұл технологиялардың әрбір
стратегиялары оқушының ой-өрісінің, сөздік қорының дамуына тигізер пайдасы
өте зор. Қазіргі кезде жеке тұлғаны қалыптастырып, дамыту, жан-жақты терең
білім беру технологиялары сараланып ұсынылуда. Нәтижеге бағытталған
бастауыш мектеп жөнінде сурет 1 көруге болады [17].
Сурет 1 - нәтижеге бағытталған бастауыш мектеп.
Л.В. Занковтың дамыта оқу жүйесі - оқыту қызметінің негізгі
мотивациясы танымдық қызығушылық. Занков әдісі оқушыларды әртүрлі
қызметтерге тару, дискуссия, дидактикалық ойындарда оқытуда, пайдалану, сол
сияқты есті, ойлауды, елестетуді, сөйлеуді байыту бағытындағы оқыту әдісі.
Д.Б.Эльконин, В.В. Давыдовтардың Дамыта оқыту технологиясының
мақсаты – теориялық ой мен сана қалыптастыру, балаларда білім, білік, дағды
ғана қалыптастырып қоймай, ой-әрекетінің әдістерін де қалыптастыру,
балалардың оқу әрекетіне ғылыми таным логикасын енгізу болып табылады [18].
Жеке бас шығармашылығын дамытуға бағытталған дамыта оқыту жүйесі -
іздену, ойлап табу қызметтері процестері оқытудың негізгі мазмұны болады.
Дамыту мазмұны жақыннан орташаға, сонан кейін қашықтағы мақсаттық
перспективаға көшуден тұрады. Бұл технологияда ұжымжық жұмыс әдісі кеңінен
қолданылады; ойға шабуыл, ұйымдастыру – қызмет ойыны, еркін шығармашылық
пікірталасы.
Ш.А.Амонашвилидің Ізгілікті тұлғалық технологиясының мақсаты –
баланы оның жеке қасиеттерін ашу арқылы азамат етіп тәрбиелеу, баланың жаны
мен жүрегіне жылылық ұялату, танымдық күшін қалыптастыру және дамыту, білім
мен білікті кеңейтуге және тереңдетуге жағдай жасау [18, 77 бет].
Ф.Шаталовтың Оқу материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде
қарқынды оқыту технологиясының мақсаты – оқушылардың толық және жаппай
белсенділігін қамтамасыз ету, әр оқушының жетістіктерін жариялап отыру,
бағаны түзетуге мүмкіндіктер беру, оқу-оқыту жағдайында келісіп,
кикілжіңсіз жұмыс істеу [18, 82 бет].
П.М.Эрдниевтің Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы
материалдың логикалық байланысын күшейтуге; материалдағы ең негізгіні және
маңыздыны бөліп көрсетуге; материалды білім, білік, дағды жүйесі тұрғысынан
түсіне білуге; пәнаралық байланыс орнатуға; материалды мейлінше тартымды
түсіндіруге; қорытындылауға барынша тиімді жүргізуге мүмкіндік жасайды [18,
89 бет].
С.Н.Лысенкованың Түсіндіре басқара отырып, оза оқыту технологиясы
тірек карточкалары арқылы есептеу, түсіндіре отырып, түсінік жазу
тәсілдерін қолдану арқылы жүзеге асады. С.Н.Лысенкованың әдістемесінің
ерекшелігі: ретімен қолданылатын дидактикалық материалдары – схема, кесте,
карточканы қолдану даңа тақырыптың берік негізін қалайды; үлкен және
кішкентай тіректер жекелеп, даралап оқыту, дербестікті дамыту үшін
қолданылады [18, 77 бет].
Р.Г.Хазанкиннің Математиканы оқытудың есеп шығаруға негізделген
технологиясы барлық оқушыны стандарт деңгейінде оқыту, балалардың
математикаға қызығуын туғызу, таланттарды тәрбиелеу мақсатында жүзеге асады
[19].
Саралап оқыту технологиясы оқу үрдісінің белгілі бір бөлігін
қамтитын саралап оқытуды ұйымдастырудың, оның құралдары мен әдістерінің
жиынтығы болып табылады. Балалардың дамуы, қабілеті, қабылдауы әрелкі
болғандықтан, бір сыныптың өзінде үздіктер, жақсы оқитындар және нашарлар
пайда болады. Сондықтан мұғалім балалармен сабақ және оның барлық
кезеңдері: жаңа материалдары түсіріндіру, ұсыну, сабақты қорытындылау,
қайталау, білім, білік, дағдыны тексеру барысында саралау жұмысын жүргізеді
[18, 79 бет].
Ойын арқылы оқыту технологиясы оқушылардың сабаққа қызығушылығы мен
ынталарын арттыру мақсатында қолданылады. Сабақта ойындарды пайдаланудың
мынадай негізгі бағыттары бар: дидактикалық мақсат оқушылар алдында ойын
арқылы, оны шешу арқылы қойылады: оқушылардың оқу әрекеті ойын ережелеріне
бағындырылады, яғни оқу материалы ойын құралы ретінде пайдаланылады, оқу
әрекетіне дидактикалық мақсатты ойынмен алмастыратын, ойын арқылы жүзеге
асыратын жарыс, сайыс элементтері енгізіледі; дидактикалық мақсаттың
орындалуы ойын нәтижесінен көрінеді [18, 80 бет].
Жаңа ақпараттық технология – мұғалімдердің өз жұмыстарының әдістері
мен ұйымдастыру түрлерін түбегейлі өзгертуге, оқушылардың жеке
қабілеттілігін дамытуға, оқытудағы пәнаралық байланысты күшейтуге, оқу
үрдісін ұйымдастыруды үнемі жаңартып отыруға мүмкіндік береді. Жаңа
ақпараттық технологияның негізгі ерекшелігі мұғалімдер мен оқушыларға өз
бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс істеуге мүмкіншілік туғызады [18,
86 бет].
Осы педагогикалық технологиялардың ерекшеліктеріне сүйене отырып, оның
тиімді әдіс – тәсілдерін жетілдіруге болады. Атап айтқанда:дарынды оқушыны
дамытады, оқушылар шығармашылығын арттырады; оқушылардың ойлау қабілеттерін
жетілдіріп, білім сапасын көтереді; пәнге деген бейімділігі, қызығушылығы
артады. Балаларды сүйетін, өз пәнін жетік меңгерген психология,
педагогиканы терең меңгерген – нағыз мұғалімнің алдында білім алған
бастауыш сынып оқушысының бейнесі: еркін ойын айта алатын, жүрегіне жылылық
қалыптасқан, білім стандартына сай міндетті, мүмкіндік деңгейдегі біліммен
қаруланған, танымдық күші қалыптасқан, білімге деген қажеттілікті ұғынған
болады. Мұғалімге жүктелетін міндет өте ауыр, тек өз ісіне берілген
жаңалықты жатсынбай қабылдайтын ұлттық қасиеттеріміздің асылдарын асқақтата
отырып шәкіртінің жанына нұр құятын ұстазды ғана бүгінгі күннің лайықты
тұлғасы деуге болады.
1.2. Дамыта оқыту технологиясының педагогикалық – психологиялық алғы –
шарттары
Қазіргі күнгі ғылым психикалық даму қоршаған ортаның санада
сәулеленуіне, яғни танымдық тәжірибені және әрекетті меңгеруіне,
меншіктеуіне байланысты деп қарайды. Бұл-оқу, білім алу деген сөз.
Оқу-адамның психикалық дамуының формасы, элементі. Кез-келген оқыту
белгілі бір мөлшерде адамды дамытады. Даму ұғымының психологиялық
анықтамасы-жаңарту процесі, жаңаның өмірге келіп, ескінің жоғалуы деген
мағынаны білдіреді. Барлық табиғат құбылыстары сияқты бала психикасы да
үнемі диалектикалық жолмен дамып, өзгеріп, бір деңгейден екінші деңгейге
өтіп отырады. Қай заманда да мектеп қоғамның әлеуметтік, экономикалық, және
мәдени салаларындағы өзгерістерге икемделіп отырған. Әр кезеңге сай оқыту
туралы теориалары, оқыту процесін ұйымдастыру мәселелері де өзгеріп, жаңа
сұраныстарға жауап берердей бейімделген. Дәл қазір адамның ақыл-ой,
шығармашылық мүмкіндіктеріне қойылатын талаптар артуда. Мұндар күрделі
міндеттерді шешудегі орта мектептің бастауыш сатысының алар орны ерекше.
Оқушылардың білім берудің барлық кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын
анықтайтын негіз бастауышта қаланатындығы баршаға белгілі.
Республикамызда соңғы жылдары оқыту процесін ізгілендіру, оның
практикалық бағыттылығын күшейту мақсатында біраз шаралар жасалды. Оларды
инновациялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі кафедрасы
ӘОЖ: 371.315.5
Қолжазба құқығында
ИСПАНОВА ЭЛЬМИРА ЖҰМАБЕКҚЫЗЫ
Бастауыш сынып математика сабақтарында дамыта оқыту технологиясын қолдану
арқылы оқушылардың танымдық қабілетін арттыру
Магистратура: 6N0102 – Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі
Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі магистрі
академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Ғылыми
жетекші:
п.ғ.к., профессор
Б.Т.Барсай
Атырау, 2010
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Дамыта оқыту технологиясының теориялық негіздері
1.1 Оқытудың жаңа технологияларының теориясы және әдіснамалық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Дамыта оқыту технологиясының педагогикалық – психологиялық алғы -
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.3 Математика сабақтарында оқушылардың танымдық қабілетін дамыта оқытудың
әдістемелік
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...34
2 Бастауыш математика сабақтарында дамыта оқыту технологиясын қолдану
арқылы оқушылардың танымдық қабілетін арттыру
2.1 Дамыта оқыту технологиясын қолданудың оқушылардың танымдық қабілетінің
дамуына
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .48
2.2 Дамыта оқыту технологиясын қолдану арқылы оқушылардың танымдық
қабілетін арттыру бағытында жасалған тәжірибе
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 76
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...78
Кіріспе
Жұмыстың көкейтестілігі: Бүгінгі таңда республикадағы және
аймақтағы экономикалық-нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайына сәйкес
мектептегі математиканы оқыту мазмұнын жетілдіру, оқытудың озық
технологияларын қолдану – айрықша өзекті проблемаларға айналып отыр.
Қазіргі заман талаптары мектеп оқушыларының шығармашылық қабілеттерін,
білім алудағы дербестігін мақсатты түрде дамытып отыру міндетін қойып отыр.
Қазақстан Республикасының Білім беру туралы Заңында: Білім беру
жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым
мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық
коммуникациялық желілерге шығу- деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту
міндеттерін көздейді [1].
Бұл туралы Елбасы Н.Ә.Назарбаев 2008 жылы 6 ақпандағы өзінің Қазақстан
халқына жолдауында Білім және ғылым министрлігінің алдына үш жылдың ішінде
заманға сай білім алуға және озық технологияларды игеруге мүмкіндік беретін
білім берудің тиімді инфрақұрылымын жасауды аяқтау міндетін қойды [2].
Осының өзі жеке тұлғаны дамытуға бағытталған білім беру мәселелеріне ерекше
назар аударылып отырғанын айқындайды. Сөйтіп, білім парадигмасы өзгеріп,
білімді жеке тұлғаға бағыттау, оқушының өзін-өзі тануы және өзін-өзі
дамытуы алғашқы орынға шықты. Сондықтан әрбір оқушының дарынын ашу
тұрғысында мұғалімдер қауымына оқытудың жаңа технологияларын оқыту
үдерісіне енгізу мақсаты қойылып отыр.
Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға
міндетті стандартында Математика оқу пәнін оқытудың басты міндеттері:
баланың тұлға ретінде қалыптасуына, оқушының ақыл-ойын дамытуға,
интеллектуальдық және ерік пен сезімге қатысты белсенділігін қалыптастыруға
себептігін тигізу; математиканың өмірде болып жатқан нақты құбылыстарды
жалпылауға және қоршаған болмысты танып-білуге көмектесетін ғылым болып
табылатыны туралы түсініктердің қалыптасуына әсер ету; оқушының өмір
тіршілігіне және мектептің негізгі сатысында оқуын жалғастыруы үшін қажетті
білім, білік және дағдыларды қалыптастыру болып табылады деп көрсеткен [3].
Қазіргі заманғы дамыта оқыту жағдайында математикалық жаттығулардың
оқушылардың оқу-танымдық қызметін ұйымдастыру тұрғысынан алғандығы негізгі
түрлерін саралаудың қажеттігі келіп туындайды. Шын мәнісінде, Қазақстан
Республикасы бастауыш білімнің мемлекеттік стандартына сәйкес,
математикалық білімнің жаңа мазмұны біртекті емес және әр түрлі екі
деңгейді қамтиды. Олар: міндетті және мүмкін деңгейлер. Міндетті деңгейге
бастауыш мектеп көлеміндегі берік игерілуі тиісті материалдар жатады. Осы
деңгейдегі математикалық дайындыққа жету үшін көрсетілген үлгіге орай,
біршама өзгерген және жаңа жағдайларда қолдану керек болатын іс-әрекеттер
және жаңа жағдайларда қолдану керек болатын іс-әрекеттер ұйымдастыру
көзделеді. Ал, мүмкін деңгейге, мазмұны тұрғысынан алғанда, негізгі
мәселемен үйлесетін, алайда оқушының математикалық ой-өрісін кеңейтуге
бағытталған, үйреншікті емес түрде ұсынылатын және де оны орындау
шығармашылық әс-әрекетпен ұштасатын материалдар жатады. Мұның бәрі
міндетті деңгейдің материалын кеңейте және тереңдете түсуге қызмет етеді,
математиканың жүйелі курстарының аса маңызды тарауларын ілгеріде оқытып –
үйретудің негізін қалайды. Сондай – ақ балалардың дамуына әсерін тигізеді
және негізгі материалдарды терең меңгеріп алуға көмектеседі.
Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұны
тұжырымдамасында білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізіне бастауыш сынып
оқушысын белгілі бір қажетті біліктер мен дағдылардың иесі, оқу әрекетінің
субъектісі, әр түрлі мәселелерде өз көзқарасы тұрғысынан диалогқа түсетін
автор және жас ерекшелігіне сәйкес өз жолын қалыптастыруға күш жұмсап,
еңбектенетін бала деп қарастыратын, осыған орай көп қырлы құрылымды білім-
тәрбие мазмұнын анықтап құруға көмектесетін қазіргі заманғы дамыта отырып
оқыту идеясы алынатындығы көрсетілген [4].
Республикада оқыту мазмұны жаңартылып, енгізілген жаңа буын оқулықтары
көп деңгейлі, интеграцияланған, дамыта оқыту жүйесі қағидаларына
сәйкестендірілгендігімен ерекшеленеді. Демек, оқулықтың құрылымы өзгеше,
философиясы жаңа. Дамыта оқыту педагогикалық жұртшылық санасына сіңгенін
және бүкіл білім беру жүйесіне әсерін тигізіп отырғанын байқау қиын емес.
Біздің пікірімізше, мұғалімнің қазіргі кезеңдегі дамыта оқыту
жағдайындағы басты міндетін айқындау мәселесі шұғыл түрде күн тәртібіне
қойылуға тиіс, өйткені мұғалім деген терминнің өзі оның қазіргі кезең
талаптарына сәйкес қызметінің мән-мағынасын толығымен аша алмайтын сияқты.
Бірінші кезекке оқушыны бұрынғыша пәндік білім, білік және дағдылардың
белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, оның оқу танымдық негізінде
жекебас тұлғасын тәрбиелеу қойылып отырған қазіргі кезеңде мұғалімнің
негізгі қызметі оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін дұрыс ұйымдастыру және
басқару болып табылады.
Қазіргі кезде көпшілік назарын өзіне аударып отырған идея –
дамыта оқыту идеясы. Дамыта отырып оқыту идеясы тұрғысынан әр пән
мазмұнының ерекшеліктері мен біртұтас білім жүйесіндегі орны
түрліше. Математика пәні – реалды ақиқатының ең маңызды саласы және
адамның алуан түрлі коммуникативтік жағдайларға еркін араласып
қатысу, сауатты бағдарлай алу қабілетін дамытып, жасанды (математика)
тілдер туралы қалыптастыруға, дүниені математикалық өрнектер арқылы
бейнелеп қабылдауға мүмкіндік ашатын жетекші пән ретінде
қарастырылады. Бастауыш саты – оқушы да, оның интелектісі дамуының
іргетасы – оқу әрекеті қалыптасуының қуатты жүретін кезеңі. Оқу
әрекетінің мазмұны оқу тапсырмалары түрінде құрылып отыр. Оқушы
әртүрлі оқу тапсырмаларының өздігінен шешіп орындаудан ортақ
тәсілдерін оқу әрекетін бақылап – бағалауды нәтижесін эталонмен
салыстыруды меңгереді.
Бастауыш сынып оқушыларына дамыта оқытудың теориялық негізін нақтылау;
бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшелігіне сәйкес төл оқулықтарды
(математика) тәжірибеден өткізуді іске асыру; сабақ және сыныптан тыс
жұмыстарда дамыта оқыту тәжірибелік – эксперименттік түрінде тексеріп,
нәтижесін шығару – бұлар дамыта оқытудың міндеттері болып табылады.
Оқушыларды дамыта оқыту – қазіргі бастауыш мектептердің ең маңызды
міндеттерінің бірі. Бастауыш мектеп оқушы тұлғасы мен санасының дамуы,
қуатты жүретін ерекше құнды, қайталанбас кезең. Бастауыш сыныптарда білім
берудегі дамыта оқыту процесі – математка пәнінен дамыта оқытуды теориялық
жағынан негіздеп, мазмұны мен шарттарын анықтап, әдістемесімен қамтамасыз
ету болып табылады [5].
1993 жылдан қазіргі күнге дейін Л.В.Занковтың дамыта оқыту жүйесі
ресми түрде расталып, мұғалімдердің сабақты түрлі әдіс-тәсілмен өткізуі өз
таңдаулары бойынша жүзеге асып келеді. Әлемдегі он бес елде Л.В.Занковтың
жүйесі кеңінен қолданып келеді. Қазіргі кезде дамыта оқыту технологиясын
өз пәндерінде тиімді етіп қолдану мұғалімнің шеберлігіне байланыты болып
отыр.
Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұнының
тұжырымдамасында көрсетілген оқыту технологиясын жетілдіру мәселесін
ғылыми тұрғыдан сипаттап, іс жүзінде тәжірибеге енгізу және тарату қажет.
Осы мәселенің шешімін табу мақсатында зерттеу жұмысымыздың тақырыбын
Бастауыш сынып математика сабақтарында дамыта оқыту технологиясын қолдану
арқылы оқушылардың танымдық қабілетін арттыру деп алуға негіз болды.
Зерттеудің нысаны: бастауыш мектептің оқу-тәрбие үрдісі
Зерттеудің пәні: бастауыш сынып оқушыларын математика
сабақтарында танымдық қабілетін арттыруда дамыта оқыту әдістемелік
жүйесі.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер бастауыш сыныпта математиканы
оқыту барысында дамыта оқыту технологиясы жүйелі түрде қолданылып
отырса, онда оқушылардың ойлау қабілеті дамып, сабаққа деген
қызығушылығы артып, өз бетімен білім алуға ынталанады, өйткені,
дамыта оқыту оқушыларды жан – жақты дамытып, өз ойын айтуға, өз
бетімен қойылған мақсатқа жетуге, сонымен қатар ой қорытындысын
жасауға итермелейді.
Болжам дамыта оқыту технологиясын қолдана отырып, педагог қызметінің
тиімділігі мен нәтижелілігін анықтаудан тұрады.
Зерттеу мақсаты: Бастауыш сынып математика сабақтарында дамыта оқыту
технологиясын қолдану арқылы оқушылардың танымдық қабілетін арттырудың
теориялық тұрғыдан негіздеп, ғылыми-әдістемесінің жүйесін жасау.
Зерттеудің міндеттері:
Ғылыми жұмыстың алға қойған мақсаты, пәні және жұмыс болжамы бірқатар
міндеттерді шешуді көздейді:
бастауыш сынып математика сабақтарында дамыта оқыту технологиясын қолдану
арқылы оқушылардың танымдық қабілетін арттырудың теориялық негіздерін
анықтау;
бастауыш сынып оқушылардың танымдық қабілетін арттырудағы дамыта оқыту
технологиясының педагогикалық шарттарын анықтау және ғылыми – әдістемелік
жүйесін құру;
бастауыш сынып математика сабағында дамыта оқыту технологиясын қолдану
арқылы оқушыларының танымдық қабілетін арттыруды тәжірибелік –
экспериментте дәлелдеп, ғылыми – әдістемелік нұсқаулар беру.
бастауыш мектептегі дамытушы сабақтарды ұштастыруға қойылатын талаптарды
анықтау;
Зерттеудің жетекші идеясы: мектептің бастауыш сатысында дамыта оқыту
технологиясын қолдану оқушылардың танымдық қабілетін арттыруға негіз
болады.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
- бастауыш сынып оқушыларының танымдық қабілетін дамыта оқыту
технологиясы арқылы арттыру жөніндегі зерттеулердің тақырып
тұрғысынан талданып, жіктелуі;
- оқушылардың танымдық қабілетін арттырудағы дамыта оқыту
технологиясының жолдары мен бағыттары және әдістемелік жүйесі.
- бастауыш математика сабағында дамыта оқыту технологиясын қолдану
арқылы оқушылардың танымдық қабілетін арттыруға арналған
әдістемелік құралдар пакеті және оларды қолдану әдістемесі.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
Дамыта оқыту мәселесі оқушылардың танымдық қабілетін негізге ала
отырып талданды:
1) бастауыш мектепте оқушылардың танымдық қабілетін дамытудың теориялық
негіздері анықталды;
2) бастауыш сынып оқушылардың танымдық қабілетін арттырудағы дамыта оқыту
технологиясының педагогикалық шарттарын анықталып, ғылыми –
әдістемелік жүйесі құрылды;
3) бастауыш сынып математика сабағында дамыта оқыту технологиясын қолдану
арқылы оқушыларының танымдық қабілетін арттыруды тәжірибелік –
экспериментте дәлелденіп, ғылыми – әдістемелік нұсқаулар берілді.
4) бастауыш мектептегі дамытушы сабақтарды ұштастыруға қойылатын талаптар
анықталды.
Зерттеудің әдістері: қарастырылып отырған мәселелерге байланысты
психологиялық, педагогикалық, философиялық және әдістемелік
еңбектермен оқып танысу және оларға талдау жасау;
- бастауыш сынып математикасы пәні бойынша жасалған оқу
бағдарламаларын, оқулықтарды талдау;
- дамыта оқыту технологиясы жөніндегі озат педагогикалық
тәжірибелермен танысу;
- оқушылардың даму үрдісін бақылау;
- мектеп құжаттарымен танысу және оларды сараптау;
- оқушылардың жұмыстарының нәтижесін талдау,
- тәжірибелік – эксперименттік жұмыс жүргізу және қорытындылау.
Жұмыстың жариялануы мен сарапталуы: зерттеудің негізгі тұжырымдары
халықаралық және республикалық ғылыми-практикалық конференцияларда
баяндалды, эксперимент жүргізу барысында жүзеге асты. Зерттеу тақырыбына
орай басылымдарда жарық көретін болады.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: Педагогикалық
технология, оқыту технологиясы туралы мәселелер соңғы жылдары
педагог – ғалымдардың назарын аударып, әр түрлі қырынан зерттелуде.
Оқытудың жаңа технологиясының бастапқы бір формасы болып табылатын
бағдарламалап оқыту мәселелері А.И.Берг, В.П.Беспалько, Б.С.Блум,
М.В.Кларин, И.Я.Лернер, В.Оконь, Б.Скинлер, Н.Ф.Талызина және тағы
басқалардың еңбектерінде көрініп дамыды.
Дамыта оқыту бағытындағы педагогикалық технология Л.С.Выготский,
Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, Л.В.Занковтың зерттеулерінде, жеке бағдарлы
оқыту технологиясының жобасы Ш.А.Амонашвили, Е.В.Бондаревская
еңбектерінде жекелеп, даралап, саралап оқыту технологиясы
А.А.Бударный, Д.Б.Вендеровская, И.Э.Унт еңбектерінде жан – жақты
зерттелген. Қазіргі кезде қай салада да маңызға ие болып отырған
ақпараттық технологияның мәні, мазмұны, қолданылуы және оны оқу
процесіне енгізу мәселесі Б.С.Гершунский, Ж.А.Қараев, Н.Шахмаев сынды
ғалымдар еңбектерінің өзегіне айналып отыр.
Зерттеу кезеңдері:
Бірінші кезеңде – тәжірибелі – ізденіс жұмыстары, зерттеу тақырыбы
негізінде философиялық, психологиялық – педагогикалық әдебиеттерді ғылыми –
теориялық зерттеу жүзеге асырылды; зерттеудің ғылыми аппараты даярланды;
бастауыш мектептің оқу үдерісіндегі бастауыш мектеп оқушыларының танымдық
ерекшеліктері анықталды; анықтаушы тәжірибенің нәтижелері бойынша, қоғамдық
өзгерістерді ескере келе, зерттеудің мақсаттары мен міндеттері нақтыланды,
анықтау экспериментінің нәтижелері өңделді.
Екінші кезеңде – теориялық – әдістемелік тұрғыдағы жұмыстар; бастауыш
мектеп оқушыларының танымдық іс – әрекетінің әдістемесі әзірленді;
оқушылардың танымдық қабілетін арттыруға байланысты математика сабағы
бойынша оқу жоспарлары, оқу бағдарламалары талданып, танымдық қабілетті
арттырудағы дамыта оқыту технологиясының педагогикалық мүмкіндіктері
зерделенді.
Үшінші кезеңде – эксперименталды – қорытындылау – жұмыстары;
тәжірибелік – педагогикалық жұмыстардың зерттеу нәтижелері жүйеге
келтірілді; пайдаланылған әдебиеттер жүйеге келтірілді; тұтас зерттеу
бойынша қорытынды жасалды.
Жұмыстың практикалық мәні: бастауыш сынып үрдісіндегі математика
сабағында дамыта оқыту технологиясын қолдану арқылы оқушылардың танымдық
қабілетін арттырудың әдістемесі дайындалып, бүгінгі күні математика оқыту
әдістемесіндегі өзекті мәселені жүзеге асыруда нақты қадам жасалды. Зерттеу
жұмысының материалдарын бастауыш мектепке арналған оқу бағдарламаларын
құру, оқулықтар мен құралдарды жетілдіру бойынша арнайы курс, семинарлар
дайындау барысында қолдануға болады. Зерттеу нәтижелерін Бастауыш мектеп
педагогикасы, Бастауыш мектепте математиканы оқытудың теориясы мен
технологиясы курстарының мазмұны тарау ретінде енгізуге болады.
Қорғауға ұсынылған зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі:
зерттеу жұмысының барысында алынған нәтижелер мен қорытындылар
дәйектемелелік тұрғыда негізделуімен, теориялық мәселені шешудің біртұтас
жүйесімен, зерттеудің мақсатына, міндетіне, ізденіс логикасына сай жалпы
ғылыми және нақтылы әдістердің бірлігімен, педагогикалық тәжірибеден
алынған оң нәтижелерінің дәлелденуімен қамтамасыз етілді.
Зерттеу базасы: Атырау қаласы, Жұмыскер поселкесі, Ғ.Мұратбаев
атындағы орта мектебі.
Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі: диссертациялық жұмыс 80
бетте жазылған, кіріспе, екі тарау, 3 сурет, 4 кесте, қорытынды және
пайдаланған 46 әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі негізделіп, проблемасы
қойылып, негізгі аппараты: зерттеу мақсаты, нысаны, ғылыми болжамы,
міндеттері берілген.
Бірінші тарау Дамыта оқыту технологиясының теориялық
негіздері деп аталады. Бұл тараудын бірінші тармағында оқытудың жаңа
технологияларының теориясы және әдіснамалық негіздері мәселелері туралы
зерттеулерге ғылыми-педагогикалық тұрғыда талдау жасалды. Тараудың
бірінші тармағында дамыта оқыту технологиясының педагогикалық–психологиялық
алғы-шарттары қарастырылды. Зерттеу тақырыбына сәйкес дамыта оқыту
теориясының ерекшелігіне тоқталдық. Дамыта оқыту жүйесі - оқушының жалпы
дамуын қамтамасыз ете отырып, оның өз бетімен шығармашылық бағытта ізденіп
және соған кең жол ашатын жүйе. Сол себепті әртүрлі есептер дамыта оқыту
жүйесінде оқушылардың танымдық, ақыл- ой, шығармашылық қабілеттерін
дамытуға үлкен жол ашады.
Жалпы зерттеу барысында математика сабағында дамыта оқыту
технологиясын қолдану арқылы оқушылардың танымдық қабілетін арттыру бүгінгі
күннің негізгі міндеттерінің бірі екенін байқадық. Сонымен қатар оны жүзеге
асырудың математика сабағында мол мүмкіншілігі бар екені анықталды. Осы
жағдайларға байланыты эксперименттің мақсаты айқындалды.
Зерттеу жұмысының екінші тармағында Бастауыш математика сабақтарында
дамыта оқыту технологиясын қолдану арқылы оқушылардың танымдық қабілетін
арттыру деп аталады. Бұл тараудың бірінші тармағында дамыта оқыту
технологиясын қолданудың оқушылардың танымдық қабілетінің дамуына әсері
қарастырылады. Қазіргі оқулықтар оқу әрекеті жүйесімен жазылғандықтан,
оқушының негізгі құралына айналып, өздігінен ізденудің көзі болды. Бұдан
мұғалім қызметі жеңілдеді деген пікір тумауы керек, керісінше, оқу
үрдісінде өтіп жойылған психологиялық-педагогикалық жағдайларды бірден
танып, әр оқушы ерекшелігіне қарай оқу әрекетін шебер ұйымдастырушы
психолог- мұғалім болу жауапкершілігі артып отыр.
Зерттеу жұмысының екінші тарауының үшінші тармағында Математика
сабақтарында оқушылардың танымдық қабілетін дамыта оқытудың әдістемелік
негізі деп аталады. Зерттеу барысында математика сабағында оқушылардың
танымдық қабілетін дамыта оқытудың қазіргі жай-күйін білу мақсатында
бастауыш сыныпқа арналған оқу бағдарламалары мен оқулықтарына, оқу-
әдістемелік кешеніне талдау жасалынды. Бақылау сыныптарындағы математика
сабақтарына қатынаса отырып, оқушылармен, мұғалімдермен қажет кезінде ата-
аналармен әңгіме-семинарлар ұйымдастырылды. Оқушыларға сауалнамалар тарату
арқылы оқушылардың қабілетін, танымдық қабілетінің деңгейін анықтауға
мүмкіндік туды. Зерттеу барысында сабақты жан-жақты, түрлендіре
ұйымдастырып тиімді әдіс-тәсілдерді топтастыра қолданып жүрген озат
тәжірибелі мұғалімдердің де сабақтарына қатысып, талдау жасалынды. Алайда
мұндай сабақтардың үлгісі заман талабына сай өз бетімен талпыныс жасап
жүрген кейбір мұғалімдердің тәжірибесінде ғана кездесетіндігі байқалады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі білім беруді жақсартумен
педагогикалық, технологиялық, психологиялық жаңалықтармен байытуға тиісті
қазіргі оқу әрекетінің құралдарымен оқушылардың танымдық үрдістерін дамыту
мәселелерінің объективті қажеттілігіне негізделген. Екінші тараудың бірінші
тармағында дамыта оқыту технологиясын қолданудың оқушылардың танымдық
қабілетінің дамуына әсері қарастырылды. Оқушылардың танымдық қабілетін
арттыру қазіргі заман педагогикалық теориясы мен практикасының даму
кезеңінде актуальды проблемалардың бірі болып отыр. Оқушылардың негізгі
әрекеттерінің түрі – оқу болғандықтан, бұл заңды. Мектеп алдында тұрған
жасөспірім ұрпақты өмірдің сан – саласында еңбек етуге әзірлеу, ғылыми –
техникалық прогреске белсене қатысу сияқты негізгі міндеттер осы процесс
барысында шешілмек.
Тараудың екінші тармағында зерттеу жұмысының эксперименттік бөлімі
қорытындыланды. Бақылау және эксперименттік топтардың салыстырмалы
көрсеткіштері анықталды. Қорытынды бөлімде зерттеу жұмысының барысында
алынған нәтижелер мен қорытындылар дәйектемелердің әдіснамалық
негізделуімен, теориялық түбегейлігімен, қойылған мәселені шешудің біртұтас
жүйесімен, зерттеудің мақсатына, міндетіне, ізденіс логикасына сай жалпы
ғылыми және нақтылы әдістердің бірлігімен, педагогикалық тәжірибеден
алынған оң нәтижелермен дәлелденіп, негізделді.
1. Дамыта оқыту технологиясының теориялық негіздері
1. Оқытудың жаңа технологияларының теориясы және әдіснамалық
негіздері
Қазіргі білім беру жоғарғы технологиялық деңгейге көтерілуде.
Жаңа технологияларды іздестіру үрдісі бұрынғы дәстүрлі технологияны
ығыстырумен, педагогикалық үрдісті тұтас үрдіс, яғни оны жалпыадамзаттық
құндылықтар, ізгілендіру теорияларына сүйенген жүйе ретінде қарастырумен,
субъект – субъекті қарым – қатынастың басымдық танытумен байланысты
туындауда. Осыған орай соңғы онжылдықта алуан түрлі педагогикалық жүйелер
ұсынылып, нәтижесінде түрлі инновациялық типтегі мектептер пайда болуда.
Олардың ерекшелігі онда оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыруға өзіндік амалдар
мен тәсілдер, оқыту мен тәрбиенің соңғы технологиялары дүниеге келіп,
тәжірибеде сыналуда.
Қазіргі кезде технологиялық прогресс әлеуметтік үрдіске ететін
неғұрлым маңызды фактор болып табылады. Педагогикалық білім берудің
технологиясын жақсарту – қоғамның мәдени сана – сезімін және оның
экономикалық байлығын қалыптастырудың негізгі шарттарының бірі. Білім беру
жүйесінде оқыту технологиясын қолдануды үнемі жетілдіріп отыру үшін
психологиялық – педагогикалық бағалау өлшемдерінің модификациясы мен
оқушылардың дайындық деңгейінің, білім берудің мақсаты мен оқытудың
шарттарының, сонымен қатар пәнді оқытудың құралдарының негізі қалануы
керек.
Қоғам өмірінің кенеттен өзгерісі мен білім беру жүйесінің, білім беру
мақсаты мен формаларының, оқыту мазмұны мен технологиясының арасындағы
сәйкессіздік білім беру жүйесінің дағдарысқа ұшырауына соқтырды. Білім беру
жүйесіне әсер ететін:
- педагогикалық білімге деген сұраныстың өсуі;
- педагогикалық білім берудің кәсіптік деңгейін көтеру қажеттілігі;
- педагогикалық білім берудің ерекшелігі мен икемділігі, кәсіптік
еңбектің мақсаты мен жағдайға бейімділуі;
- педагогикалық білім берудің қоғамның талабына сәйкес келу
қажеттілігі;
- дәстүрлі технологияның тиімділігінің төмендігі;
- қоғамның жеке тұлғаның дамуына қойып отырған талабының өсуі;
- оқытудың жаңа технологиясын ендіруге кері әсер етіп отырған
психологиялық кедергілер, яғни бір үлгімен жұмыс істеп дағдылану,
шығармашылық деңгейдің төмендігі, педагогтық мамандықты таңдаудағы
ынта – ықыластың тұрақсыздығы.
Әлемдік педагогикалық тәжірибеде технология ұғымының ену
тарихына сөз жіберсек, бұдан 15-20 жыл бұрын отандық педагогикада
технология ұғымы мүлдем дерлік қолданылған жоқ. Жалпы, технология идеясы
өте жаңа ұғым емес. Оқыту процесін технологияландыру туралы ойды осыдан 400
жыл бұрын Я.А.Коменский айтқан болатын. Оның ойынша оқыту техникалық
болуы қажет, яғни нені үйретсе де, нені оқытса да табыссыз болмауы керек.
Оқытудың мұндай механизмін яғни нәтижеге қол жеткізетін оқу процесін
Я.А.Коменский дидактикалық машина деп атады.
Табиғат танымында, ғылымда үлкен секіріс ретінде танылған
ғылыми-техникалық революциялар техника, технология саласында іргелі
өзгерістер әкелді, табиғатқа, қоғамға, адам өміріне игі әсерін тигізеді,
нәтижесінде жаңа технологиялар, жаңа перспективалық бағыттар өмірге келді.
Мұндай ірі ғылыми техникалық революциялар қатарына нәрселердің
микроқұрылысын тану, ғарышты игеру, кибернетикалық құрылымдар, өндірісті
автоматтандыру, қалдықсыз өнім өндіру және қалдықты қайта өңдеу жатады.
АҚШ-та педагогикалық технологияға қызығушылық үстіміздегі ғасырдың 30-
жылдарындағы техникалық құралдарды пайдаланып оқыта бастаған кезде
басталып, “білім берудегі технология” термині пайда болды. Бұл оқу
процесінде техниканы пайдаланумен пара-пар еді. 60-ыншы жылдарда
Америкалық, батыс Европалық межеленген білім нәтижесіне қалай жетуге болады
мағынасын беретін “педагогикалық технология” термині пайда болды.
Дидактиканың техникалық мәселелері біздің заманымыздың ІІ-жартысында
техника мен технологияның интенсивті дамуы нәтижесінде пайда болды. Оқыту
технологиясы немесе кеңірек қарайтын болсақ, педагогикалық технология
ақпаратты сақтау, өңдеу беру әдістері мен құралдардың табылуына байланысты.
Дамудың барлық мүмкіндіктеріне не әлеуметтік технологияның маңызды
компоненті болып табылады.
Қазіргі кезде педагогикалық технология ұғымы біздің педагогикалық
лексиконымызға берік еніп келеді. Дегенмен оның мән – мағынасы туралы
пікірлер алуан түрлі. Түсіндірме сөздікте технология – бұл қандай ма
болсын істе, шеберлікте, өнерде қолданылатын амалдардың жиынтығы делінсе,
Б.Т.Личачев педагогикалық технологияны оқу процесіне белгілі бір мақсат
көздей әсер ететін педагогикалық ықпал деп түсіндіреді. Ал, технологиялық
үрдісті нақты педагогикалық нәтижеге жетелейтін бірліктердің белгілі бір
жүйесі ретінде көрсетеді. Б.Т.Лихачев: педагогикалық технология түркілікті
өзгермейтін механикалық құрылым емес, қайта бала мен мұғалімнің үнемі
түрленіп отыратын өзара қарым – қатынасының өзегі, мазмұнды ұйымдастырушы
құрылым, - дейді [6].
В.П.Беспалько, Б.Т.Лихачев, Б.В.Горячевтің педагогикалық
технология, оқыту технологиясы, педагогикалық техника терминдеріне
берген анықтамалыры оқыту технологиясы ұғымы оқытудың өзіндік
ерекшелігіне сәйкес, сабаққа дайындық, оқытуға дайындық технологиясына
емес, мұғалім оқу үрдісін басқару, іс – әрекетінің технологиясына,
оқушылардың танымдық қызметіне белсенділігін, олардың өз бетінше жұмыстануы
мен дербестігін, инициативасын арттыруға іс жүзінде сынақтан өтіп, онда
нәтижелер берген амалдар мен тәсілдерген сүйену қажеттігіне саяды.
Педагогикалық технологияның мәні – шығармашылық қабілетінің
дамуы үшін қажетті жағдай туғызу.
В.П.Беспальконың пікірі бойынша педагогикалық технология - оқу
үрдісін жүзеге асыратын мазмұндық техника [7].
Белгілі ғалым – әдіскер В.М.Монахов: Педагогикалық технология – бұл
оқушы мен мұғалімнің оқу үрдісін жобалап және ұйымдастыруда бірігіп қызмет
етуіне қолайлы жағдай туғызатын, әбден ойластырылған педагогикалық іс –
әрекеттің үлгісі, - деп жазады [8].
В.М.Шепель: Технология – бұл өнер, шеберлік, ептілік, іскерлік,
әдістердің жиынтығы, жағдайдың өзгеруі - десе, [9] М.Чошанов технология –
бұл дидактикалық жүйенің құрамды бөлігі, - деп анықтама береді.
М.В.Кларин Педагогикалық технология – бұл педагогиканың мақсатқа қол
жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық
құралдарының жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу реті, - деп жазды [10].
Біздің пікірімізше, педагогикалық үрдіс технологиясы дегеніміз мақсат –
мүддені анықтаудың жалпы әдіснамасы негізінде мемлекеттің қазіргі таңда
білім беру саласына қойып отырған талаптарына сәйкес анықталып, іріктеліп,
реттелген оқытудың мазмұн, форма, әдіс – амалдарының, дидактикалық
талаптарының психологиялық – педагогикалық нұсқауларының жиыны. 70 –
жылдардың аяғында бұрынғы социалистік елдердің халықаралық Современная
высшая школа журналында оқыту технологиясы термині тұтас Қазіргі
заманғы оқыту технологиялары атты тарауға негіз болды. Бұдан: қазіргі
заманғы оқыту технологиясы бар ма? - деген сұрақ туындайды.
Педагогикалық технология дегеніміз – педагогтар және жеке басының
шығармашылық күш – қуатын өрістетуді қамтамасыз етудегі, адамаралық және іс
– әрекеттегі қарым – қатынасты рухани жоғарлатудағы, кәсіби еңбектегі
адамгершілік жүйе болып табылады.
Н.Ф.Талызинаның пікірінше: оқыту технологиясы – бұл оқу үрдісін
нақты сипаттаудың, мұғалімге қойылған мақсатқа жетуде басшылыққа
алынатынның нақ өзі [11].
Д.Г.Левитестің пікірінше: білім беру технологиясы – бұл орындалуы
педагогикалық мақсатқа жетуге кепілдік беретін реттелген қызмет жүйесі.
Бірақ бұл өте ауқымды анықтама. Оған тәрбиелеу технологиясы да, қарым –
қатынас технологиясы да, оқыту технологиясы да кіреді. Педагогикалық (білім
беру) технология – бұл оқытудың межеленген нәтижесіне жетудің педагогикалық
және экономикалық тұрғыдан негізделген үрдісі [12].
Ж.Қараевтің
пікірінше, технология дегеніміз әдістемелік жүйемен сәйкесті дидактикалық
процестер кешенінің тәжірибеде жүзеге асырылатын жобасы, ал педагогикалық
жағдаяттарға сай қолданылатын әдіс, тәсілдер оның құрамды бөлігі ғана.
Оның үстіне қолданылатын әдістер нәтижеге жетуге кепілдік бере алмайды
[13].
Оқыту технологиясы - бұл ұзақ тарихи дамудың жемісі. Мұның жолында
талай іздену мен адасу, ұзақ жылғы еңбек пен еліктеу, жарқын ойлардың жылт
еткен кездейсоқ жарқылы мен терең сенім, ең соңында кәдімгі үйреншікті әдет
қалыптасты. Қоғам тарихы технология саласындағы көптеген революцияны
біледі.
Сөйтіп, оқыту технологиясы мектеп оқыту үрдісіне қажетті әдіс, тәсіл,
амал, дидактикалық талап секілді психологиялық – педагогикалық іс –
әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне,
оқуға ынтасына, оқу іс – әрекетіне игі әсер етумен қатар, интелектуальдық,
шығармашылық қызметі болып табылатын педагогикалық іс – тәжірибесінің
нәтижелігіне, жинақтылығына ұтымды әсер ететіндей оқу – тәрбие процесінің
басты күре тамырының ролін атқарады. Былайша айтқанда, педагогикалық
технология – оқу-тәрбие процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған
көптеген факторлардың үйлесімділігі оқыту мен тәрбиенің тиімділігін
қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі. Бұдан оқытудың технологиясы
дегеніміз – педагогикалық тәжірибеде оқыту мен тәрбиенің нақты көздеген
мақсатына қол жеткізу жолындағы тұтас дидактикалық жүйе құрайтын амалдар
мен іс-әрекеттер тізбегі. Қазіргі заманғы ғылыми зерттеулер педагогикалық
технологияның қолданылу деңгейіне, философиялық негізіне, психологиялық
даму факторына, меңгерілу тұжырымдамасына, жеке тұлғаның қалыптасу
бағдарына, мазмұны мен құрылымының сипатына, ұйымдастырылу түріне, танымдық
қызметті басқару типіне, балаға қарым-қатынас тәсіліне, қолданылып жүрген
әдістеріне, дәстүрлі жүйені жетілдіру бағытына және оқушының категориясына
қарай түрліше болып бөлінетінін анықтап отыр. Сол сияқты біз жоғарыда
айтқанымыздай, бүгінгі күні оқыту технологиясының дәл нақты жіктелуі жоқ.
Дегенмен, екі түрлі технология – дәстүрлі және жаңа технология болып
бөлінеді. А.Я.Савельев білім беру технологиясының мынадай түрлерін ұсынады
[14].
- іс-әрекет бағытына қарай;
- оқыту мақсатына қарай;
- пәндік орта бойынша ;
- оқу үрдісін ұйымдастыру бойынша;
- әдістемелік міндеттерге орай;
Педагогикалық технологияларды зерттеумен айналысушы ғалымдар пікірінше
педагогикалық технологияларға сипаттама беру және талдау үшін төмендегідей
белгілер ескерілуі тиіс:
1. Педагогикалық технологияның қабылданған технологиялар
классификациясына сәйкестендірілуі немес теңестірілуі;
2. Технология аталуының оқыту жүйесіндегі идеясын, негізгі сапасын,
ақырында оқу – тәрбие үрдісін қазіргі заманға сай жетілдіретін
негізгі бағытын бейнелейтіндей болып келуі;
3. Тұжырымдамалық бөлімінің (жетекші идеясының, болжамының,
ұстанымдардың, түсініктерінің, оны құру жолы мен қызметі
қойылымының қысқаша сипаттамасының) болуы;
- Бағдары мен мақсаттық нұсқауының нақтылығы;
- Негізгі идеясы мен ұстанымдарының (психикалық дамудың негізгі
факторы, игерудің ғылыми тұжырымдамасы) болуы;
- Білім беру үрдісіндегі оқушы позициясының есепке алынуы;
4. Білім беру мазмұнының ерекшеліктері:
Тұлғалық құрылымға бағдары (ББД- білім, білік, дағды, АӘА- ақыл-ой
әрекеті, амалдары, ТӨТ- тұлғаның өзін – өзі басқару тетіктері, ЭАС-
эмоционалды – адамгершілік қатынас сферасы, ПӘС- практикалық – әрекет
сферасы)
Білім беру көлемі мен сипаты;
Оқу жоспарының, бағдарлама материалының, баяндау формасының дидактикалық
құрылымы.
5. Процессуалдық (нормалық) сипаттамасы:
Оқу әдістемесінің, әдістері мен құралдарының қолдану ерекшеліктері.
Мотивациялық сипттамасы.
Білім беру үрдісін ұйымдастыру формасы.
Білім беру үрдісін басқару (диагностикалау, жоспарлау, түзету,
регламент).
Технология арналған оқушылар категориясы.
6. Бағдарламалық – әдістемелік қамтамасыз етілуі.
Оқу жоспары мен бағдарламасы.
Оқу және әдістемелік құралдары.
Дидактикалық материалдары.
Оқытудың көрнекі және техникалық құралдары.
Диагностикалық құралдары.
Ал педагогикалық технологияны сараптау мен бағалаудың ең басты өлшемі
болып оның тиімділігі, нәтижелілігі және қазіргі заманға лайықтылығы мен
жаңашылдығы есептеледі.
Қорыта келгенде, белгілі дидакт ғалымдарымыздың ұсынған анықтамаларын
зерделей келе, педагогикалық әрекетті – әлеуметтік тәжірибе мен мәдениетті
ұрпақтан ұрпаққа жеткізетін әрекеттің дербес түрі деп, ал педагогикалық
технологияны – педагогикалық мақсаттарға жетуге кепілдік беретін, алдын-ала
жобаланған оқу-тәрбие үрдісі бірізді жүзеге асатын жүйе деп түсінгеніміз
жөн деген қорытынды жасауға болады. Оқыту технологиясын зерттеуші
ғалымдарымыз білім беру формасын оңтайландыру міндетін техника және адам
ресурсы мен олардың өзара байланысын есепке ала отырып, жүзеге асыруды
көздейтін, білімді игеру мен оқыту үрдісін құру, қолдану және анықтаудың
жүйелі әдісі ретінде қарастырады [15].
Ал оқу-тәрбие үрдісінің технологиясын – оқыту мен тәрбиенің мұғалім
мен оқушы тұлғасын дамытуға бағытталған мақсат, мазмұн, құрал, форма және
әдістерінің жүйесі деп білеміз.
Мектептегі жүргізілетін ғылыми – әдістемілік жұмыстың негізгі
бағыттары, мазмұны, ұйымдастыру формалары, мақсат, міндеттері оқу- тәрбие
үрдісінің деңгейі мен сапасын көтеруді көздейтіндіктен бұл әрекет барысында
оқушылар ұжымы да назардан тыс қалмайды. Оқушылардың кез келген әрекеті
олардың қажеттіліктері мен қызығушылықтары, ортақ мүдде, мақсаттары
болғанда ғана табысты болмақ.
Педагогикалық технология – педагогика ғылымының оқытудың мақсатын,
мазмұнын және әдістерін зерттеп, айқындаушы және педагогикалық үрдісті
жобалаушы бір бөлшегі. Ол – білім стандартында көзделген оқыту нәтижелеріне
қол жеткізу жолындағы мақсат, мазмұн, әдістер мен құралдардың біртұтас
қызметін бейнелейтін үрдіс. Сондықтан ол технологиялық үрдістерді жүзеге
асыруда барлық тұлғалық, әдіснмалық, педагогикалық құралдарды қолдануда
әрекеттік – үрдістік болып табылады. Сол себепті, біздің ойымызша,
педагогикалық технологияны оқытудың барынша оңтайлы жолдарын зерттейтін
ғылым ретінде, оқытуда қолданылатын әдістер, ұстанымдар мен реттеуіштерді
түсіндіретін жүйе ретінде және іс жүзінде жүргізілетін оқу үрдісі ретінде
қарастыруға болады.
Педагогикалық технология немесе оқыту технологиясы дидактикалық немесе
әдістемелік жүйенің негізі бөлігі болып табылады. Мысалы, егер әдістемелік
жүйе нені оқыту керек?, не үшін оқыту керек?, қалай оқыту керек?
деген міндеттерді шешуге бағытталса, оқыту технологиясы осылардың тек
соңғысын, яғни қалай нәтижелі оқыту керек? деген сұраққа ғана жауап
береді.
Педагогикалық технологияның өзіндік ерекшелігі оқу үрдісі қойылған
мақсатқа жетуге кепілдік берілетіндігінде. Мақсатқа жетудің негізгі бағдары
– кері байланыс. Осыған сәйкес оқытуға технологиялық қатынаста мыналарды
атап көрсетуге болады:
- мақсат қою және нақтылау, мақсатты нәтижеде табысқа жетуге орай
айқындау;
- оқытудың барлық барысын және оқу материалын оқу мақсатына сәйкес
дайындау;
- ағымдағы нәтижені бағалау, қойылған мақсатқа жету жолында оқытуды
өзгерту;
- нәтиженің қорытынды бағасы.
Педагогикалық технология – оқушылардың жеке басын дамыту мен білім
беру мақсатына жету жолындағы педагогикалық қызметтің, іс-әрекеттің жүйелі
дамып отыратын жобасы. Бірақ, педагогикалық жобалаудың бәрі бірдей
педагогикалық жүйені дамытатын заңдылықтарды, оның құрылымының тұрақтылығын
және құрамдас бөлшектерінің үйлесімді әсерін қарастыратын оқыту үрдісінің
ғылыми негізін құра бермейді.
Педагогикалық технологияның ерекшелігін педагогикалық жүйені жобалау
тұрғысынан анықтау үшін жобалаудың білім беру аймағында оқыту жүйесі мен
оның жекелеген компоненттерін жасаумен шектелмейтінін ескеру қажет. Жобалау
сонымен қатар оқушының интелектуальдық даму заңдылықтарын, оқу іс-
әрекетінің қалыптасу ерекшеліктерін және педагогикалық басқарудың
тәсілдерін зерттейтін құрал ретінде әдіснамалық қызмет те атқарады.
Оқыту бағдарламасын жобалаудың әдіснамалық қызметі оқыту бағдарламасын
құрудың технологиялық бағалау өлшемдері тұрғысынан қарастырылуы мүмкін. Бұл
бағалау өлшемдеріне сәйкес оқу және оқыту қызметтерінің бағдарласы
түзіледі. Түзілген оқыту үлгісінен педагогикалық технологияның даму
мүмкіндіктерін көруге болады. Бұл үшін білім беру мақсаттарын оқу қызметін
басқару әрекеті жүйесіне нақты ғылым тілінде көшіру, оқушылардың жеке
ерекшеліктері ескерілген оқыту үлгісін түзу қажет.
Осылайша, оқыту технологиясының әдіснамалық қызметі жалпы стратегиялық
үлгі – оқытуды жобалау, ұйымдастыру және жобаны жүзеге асыру арқылы
анықталады. Оқыту бағдарламасы – педагогикалық қызметтің жобасы ретінде
төмендегі арнайы ерекшеліктерге ие:
- әлі пайда болмаған объектілерді бейнелейді;
- ең болмағанда нормативті түрде жүзеге асырылған болуы мүмкін;
- сәйкес іс-әрекеттің орындалуының қолайлы деңгейін белгілеп
отыратындықтан нормативті болып табылады.
Бұл ерекшеліктерді оқыту технологиясының дамытушылық қызметі сияқты
өзіндік ерекшелігімен толықтыруға болады. Технологияның бұл сипаты дәстүрлі
оқыту барысында жеткілікті дәрежеде көрінбейді, бірақ жаңа технологияның
маңызды белгісі болып табылады.
Қазіргі заманғы оқытудың технологиялық үлгілері оқытуды ұйымдастырудың
ізгілік, дамытушылық, жеке қарым – қатынастық жобаларының әдіснамасын
айқындайды. Кейбір технологиялар біржақты, оқытудың тек бір мәселесін,
мысалы, проблемалық құрылымды, бағдарламалап оқытуды т.б. қарастырады.
Сонымен қатар ғылымда оқушылардың жас ерекшелігіне орай бейімделген дамыта
оқыту сияқты тұтас технологиялар да орын алған. (Л.В.Занков, П.Я.Гальперин,
В.В.Давыдов)
Оқыту технологиясы деңгейінде оқыту үрдісінің барлық компоненттері
айқындалады. Жеке қарым – қатынас жасау кезінде бір теорияға негізделген
бірнеше технология ойлап табылауы мүмкін. Өзіндік бағыт ұстаған дамытушы
технологиялардың негізгі тиімділігі интелектуальдық және эмоциональдық-
ынталық даму, білімді және кәсіптік біліктілікті қалыптастыру, білім беру
үрдісінің құндылығын бағадлауды қамтамасыз ету, белсенділікті арттыру болып
табылады.
Қазіргі заманғы психология ғылымында жеке адамның қоғамдық білімді
игеру үрдісін және оның танымдық әрекеттерінің құрылымын өзінше
түсіндіретін бірқатар тұжырымдамалар бар.
Сөйтіп, қазіргі заманғы жаңа педагогикалық парадигманың пайда болуының
мынадай елеулі негіздері бар. Біріншіден, постиндустриялық қоғам білім
берудің күрт көпшілік сипат алуын және оның деңгейінің тұтынушы тарапынан
талап – тілектің өсуіне орай арттырылуын талап етеді. Екіншіден, бұл жаңа
парадигманың бекітілуі адам өмірінің барлық салысында, оқытудың жолдары мен
құралдарында көрініс табады. Былайша айтқанда, қазіргі заманғы
педагогикалық парадигма екінші мыңжылдықтың аяғы мен үшінші мыңжылдықтың
басында үстемдік құратын танымның гуманистік – рефлексивтік әдістері
түріндегі мықты ғылыми – дүниетанымдық көзқарасқа негізделеді. Үшіншіден,
қазіргі заманғы информатика құралдары мен телекомуникация құралдары
оқушылға бүгіннен бастап әр пәннің қиындық дәрежесі мен олардың өмірге
көзқарасының сабақтастығын анықтап, болашаған таңдауға мүмкіндік беріді.
Педагогикалық технология дегеніміз – ұстаздың кәсіби қызметін жан-
жақты қамтамасыз ететін және жоспардағы басты міндетті орындаудың бастык
кепілі бола алатын технологиялық іс – шаралар жиынтығы [16].
Педагогикалық технология оқушының оқу – танымдық қызметінің құрылымы
мен мазмұнын анықтайды. Сонысымен де ол әдістемеден ерекшеленеді, сөйтіп
технологияны пайдалану оқушылардың барлығының табысқа жетуіне әкеледі.
Қазіргі кезде оқытуда дәстүрлі және дәстүрлі емес жаңа, дамыта оқыту
әдістері пайдалануда. М.Н.Скаткин Бастауыш сыныпта оқушыларға өз
беттерімен танымдық әрекеттерді шешуді, сабақ мазмұнында берілетін
материалдарды прблемалық мәселе ретінде ұсынуды құптайды. Сабақта берілетін
білім мазмұнын жан – жақты ашу үшін оқушыларға тек соңғы нәтиже ғана
айтылып қоймай оның қалай жүзеге асатын жолдары түсіндірілуі тиіс - дейді.
Оқытудың технологиясы – оқыту іс-әрекетінің әдіс-тәсілдері мен
құралдарын ұйымдастыру және қолдану теориясы [16, 13 бет].
Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық – педагогикалық
бағыттары, негізгі ой тұжырымдары төмендегіше сипатталады: 1) есте
сақтаудағы негізделген, оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді пайдалана
отырып, ақыл – ойды дамытатын оқуға көшу; 2) білімнің статистикалық үлгісін
ақыл – ой-әрекетінің динамакасының құрылым жүйесіне көшу; 3) оқушыға орташа
деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп саралап оқыту бағдарламасына
өту.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан – жақты маман болуы мүмкін емес. Жаңа
технологияны меңгеру мұғалімнің интелектуалдық, кәсіптік адамгершілік,
рухани адамзаттық және басқа да көптеген адами келбетінің қамтамасуына игі
әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына
көмектеседі. Бір техниканың өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне
байланысты әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Білім берудің даму бағыты мен
технологияларын қамтитын көптеген педагогикалық технология түрлерін қазіргі
кезде көптеген мұғалімдер өз тәжірибелерінде қолданып жүр. Атап айтсақ:
Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдовтардың Дамыта оқыту, Ш.А.Амонашвилидің
Ізгілікті тұлғалық технологиясы, В.Ф.Шаталовтың Оқу материалдарының
белгі және сызба үлгілері негізінде қарқынды оқыту технологиясы,
П.М.Эрдниевтің Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы,
С.Н.Лысенкованың Түсіндіре басқара отырып, оза оқыту технологиясы,
Р.Г.Хазанкиннің Математиканы оқытудың есеп шығаруға негізделген
технологиясы, Саралап оқыту технологиясы, Сын тұрғысынан ойлауды, оқу
және жазу арқылы дамыту технологиясы, Жаңа ақпараттық технология, Ойын
арқылы оқыту технологиясы т.б.
Қазақстанда Ж.А.Қараевтың, Ә.Жүнісбековтың т.б. ғалымдардың оқыту
технологиялары белсенді түрде қолданылуда. Бұл технологиялардың әрбір
стратегиялары оқушының ой-өрісінің, сөздік қорының дамуына тигізер пайдасы
өте зор. Қазіргі кезде жеке тұлғаны қалыптастырып, дамыту, жан-жақты терең
білім беру технологиялары сараланып ұсынылуда. Нәтижеге бағытталған
бастауыш мектеп жөнінде сурет 1 көруге болады [17].
Сурет 1 - нәтижеге бағытталған бастауыш мектеп.
Л.В. Занковтың дамыта оқу жүйесі - оқыту қызметінің негізгі
мотивациясы танымдық қызығушылық. Занков әдісі оқушыларды әртүрлі
қызметтерге тару, дискуссия, дидактикалық ойындарда оқытуда, пайдалану, сол
сияқты есті, ойлауды, елестетуді, сөйлеуді байыту бағытындағы оқыту әдісі.
Д.Б.Эльконин, В.В. Давыдовтардың Дамыта оқыту технологиясының
мақсаты – теориялық ой мен сана қалыптастыру, балаларда білім, білік, дағды
ғана қалыптастырып қоймай, ой-әрекетінің әдістерін де қалыптастыру,
балалардың оқу әрекетіне ғылыми таным логикасын енгізу болып табылады [18].
Жеке бас шығармашылығын дамытуға бағытталған дамыта оқыту жүйесі -
іздену, ойлап табу қызметтері процестері оқытудың негізгі мазмұны болады.
Дамыту мазмұны жақыннан орташаға, сонан кейін қашықтағы мақсаттық
перспективаға көшуден тұрады. Бұл технологияда ұжымжық жұмыс әдісі кеңінен
қолданылады; ойға шабуыл, ұйымдастыру – қызмет ойыны, еркін шығармашылық
пікірталасы.
Ш.А.Амонашвилидің Ізгілікті тұлғалық технологиясының мақсаты –
баланы оның жеке қасиеттерін ашу арқылы азамат етіп тәрбиелеу, баланың жаны
мен жүрегіне жылылық ұялату, танымдық күшін қалыптастыру және дамыту, білім
мен білікті кеңейтуге және тереңдетуге жағдай жасау [18, 77 бет].
Ф.Шаталовтың Оқу материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде
қарқынды оқыту технологиясының мақсаты – оқушылардың толық және жаппай
белсенділігін қамтамасыз ету, әр оқушының жетістіктерін жариялап отыру,
бағаны түзетуге мүмкіндіктер беру, оқу-оқыту жағдайында келісіп,
кикілжіңсіз жұмыс істеу [18, 82 бет].
П.М.Эрдниевтің Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы
материалдың логикалық байланысын күшейтуге; материалдағы ең негізгіні және
маңыздыны бөліп көрсетуге; материалды білім, білік, дағды жүйесі тұрғысынан
түсіне білуге; пәнаралық байланыс орнатуға; материалды мейлінше тартымды
түсіндіруге; қорытындылауға барынша тиімді жүргізуге мүмкіндік жасайды [18,
89 бет].
С.Н.Лысенкованың Түсіндіре басқара отырып, оза оқыту технологиясы
тірек карточкалары арқылы есептеу, түсіндіре отырып, түсінік жазу
тәсілдерін қолдану арқылы жүзеге асады. С.Н.Лысенкованың әдістемесінің
ерекшелігі: ретімен қолданылатын дидактикалық материалдары – схема, кесте,
карточканы қолдану даңа тақырыптың берік негізін қалайды; үлкен және
кішкентай тіректер жекелеп, даралап оқыту, дербестікті дамыту үшін
қолданылады [18, 77 бет].
Р.Г.Хазанкиннің Математиканы оқытудың есеп шығаруға негізделген
технологиясы барлық оқушыны стандарт деңгейінде оқыту, балалардың
математикаға қызығуын туғызу, таланттарды тәрбиелеу мақсатында жүзеге асады
[19].
Саралап оқыту технологиясы оқу үрдісінің белгілі бір бөлігін
қамтитын саралап оқытуды ұйымдастырудың, оның құралдары мен әдістерінің
жиынтығы болып табылады. Балалардың дамуы, қабілеті, қабылдауы әрелкі
болғандықтан, бір сыныптың өзінде үздіктер, жақсы оқитындар және нашарлар
пайда болады. Сондықтан мұғалім балалармен сабақ және оның барлық
кезеңдері: жаңа материалдары түсіріндіру, ұсыну, сабақты қорытындылау,
қайталау, білім, білік, дағдыны тексеру барысында саралау жұмысын жүргізеді
[18, 79 бет].
Ойын арқылы оқыту технологиясы оқушылардың сабаққа қызығушылығы мен
ынталарын арттыру мақсатында қолданылады. Сабақта ойындарды пайдаланудың
мынадай негізгі бағыттары бар: дидактикалық мақсат оқушылар алдында ойын
арқылы, оны шешу арқылы қойылады: оқушылардың оқу әрекеті ойын ережелеріне
бағындырылады, яғни оқу материалы ойын құралы ретінде пайдаланылады, оқу
әрекетіне дидактикалық мақсатты ойынмен алмастыратын, ойын арқылы жүзеге
асыратын жарыс, сайыс элементтері енгізіледі; дидактикалық мақсаттың
орындалуы ойын нәтижесінен көрінеді [18, 80 бет].
Жаңа ақпараттық технология – мұғалімдердің өз жұмыстарының әдістері
мен ұйымдастыру түрлерін түбегейлі өзгертуге, оқушылардың жеке
қабілеттілігін дамытуға, оқытудағы пәнаралық байланысты күшейтуге, оқу
үрдісін ұйымдастыруды үнемі жаңартып отыруға мүмкіндік береді. Жаңа
ақпараттық технологияның негізгі ерекшелігі мұғалімдер мен оқушыларға өз
бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс істеуге мүмкіншілік туғызады [18,
86 бет].
Осы педагогикалық технологиялардың ерекшеліктеріне сүйене отырып, оның
тиімді әдіс – тәсілдерін жетілдіруге болады. Атап айтқанда:дарынды оқушыны
дамытады, оқушылар шығармашылығын арттырады; оқушылардың ойлау қабілеттерін
жетілдіріп, білім сапасын көтереді; пәнге деген бейімділігі, қызығушылығы
артады. Балаларды сүйетін, өз пәнін жетік меңгерген психология,
педагогиканы терең меңгерген – нағыз мұғалімнің алдында білім алған
бастауыш сынып оқушысының бейнесі: еркін ойын айта алатын, жүрегіне жылылық
қалыптасқан, білім стандартына сай міндетті, мүмкіндік деңгейдегі біліммен
қаруланған, танымдық күші қалыптасқан, білімге деген қажеттілікті ұғынған
болады. Мұғалімге жүктелетін міндет өте ауыр, тек өз ісіне берілген
жаңалықты жатсынбай қабылдайтын ұлттық қасиеттеріміздің асылдарын асқақтата
отырып шәкіртінің жанына нұр құятын ұстазды ғана бүгінгі күннің лайықты
тұлғасы деуге болады.
1.2. Дамыта оқыту технологиясының педагогикалық – психологиялық алғы –
шарттары
Қазіргі күнгі ғылым психикалық даму қоршаған ортаның санада
сәулеленуіне, яғни танымдық тәжірибені және әрекетті меңгеруіне,
меншіктеуіне байланысты деп қарайды. Бұл-оқу, білім алу деген сөз.
Оқу-адамның психикалық дамуының формасы, элементі. Кез-келген оқыту
белгілі бір мөлшерде адамды дамытады. Даму ұғымының психологиялық
анықтамасы-жаңарту процесі, жаңаның өмірге келіп, ескінің жоғалуы деген
мағынаны білдіреді. Барлық табиғат құбылыстары сияқты бала психикасы да
үнемі диалектикалық жолмен дамып, өзгеріп, бір деңгейден екінші деңгейге
өтіп отырады. Қай заманда да мектеп қоғамның әлеуметтік, экономикалық, және
мәдени салаларындағы өзгерістерге икемделіп отырған. Әр кезеңге сай оқыту
туралы теориалары, оқыту процесін ұйымдастыру мәселелері де өзгеріп, жаңа
сұраныстарға жауап берердей бейімделген. Дәл қазір адамның ақыл-ой,
шығармашылық мүмкіндіктеріне қойылатын талаптар артуда. Мұндар күрделі
міндеттерді шешудегі орта мектептің бастауыш сатысының алар орны ерекше.
Оқушылардың білім берудің барлық кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын
анықтайтын негіз бастауышта қаланатындығы баршаға белгілі.
Республикамызда соңғы жылдары оқыту процесін ізгілендіру, оның
практикалық бағыттылығын күшейту мақсатында біраз шаралар жасалды. Оларды
инновациялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz