Беріліс қорабына техникалық қызмет және ағымды жөндеу

Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Беріліс қорабына техникалық қызмет және ағымды жөндеу

Орындаған:
Тексерген:

Орал, 2012ж.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4
І. Автомобильдерді ағымды жөндеу технологиясы және беріліс қорабы туралы
түсінік
1.1. Беріліс қорабы және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5-1 0
1.2. Автомобиль
трансмиссиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..11-16
ІІ бөлім. Беріліс қорабына техникалық қызмет көрсету ерекшеліктері және
ағымды жөндеу
2.1. Беріліс қорабының түрлері мен
қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..17-19
2.2. Жеңіл автомобильдің құрама күш қондырғысын құрастыру
және басқару
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..20-21
2.3. Құрылысы, жұмыс істеу технологиясы және
ақаулары ... ... ... ... ... ... 22- 25
2.4. Артқы белдіктегі басты берілісті бұзу
тізбегі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26-29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .30-31
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.32-33
Кіріспе

Автомобиль көлігі еліміздің тасымал кешенінде маңызды орын алады.
Миллиондаған мекеме, ұйым, фирма, компания, ферма-кооператив ұжымдық
клиенттерді халық шаруашылығында ретті атқарып және еліміздің халқына
тынымсыз қызмет етеді. Жыл сайын автомобиль көлігімен халық шаруашылығында
80 %-дан астам жүк тасылатын болса, тасымалдың көпшілік пайдаланымында 75 %-
дан астам жолаушы тасымалданады.
Автомобиль көлігінің алдында тұрған бірден-бір мәселе, автомобильдің
пайдалану сенімділігін арттыру болып табылады.Бұл мәселені шешу бір
автомобиль өндірушілерінің анағұрлым сенімді автомобиль шығарумен
қамтамасыз етілсе, екінші жағынан – автомобильдің техникалық пайдалану
әдістерін жетілдіру болады.Бұл қозғалыс құрамын қалыпты жағдайда ұстап тұру
үшін қажетті өндірістік базаны құруды, техникалық күтім көрсету мен
жөндеудің алдыңғы қатарлы және қор үнемдеу технологиялық үдерісін тиімді
жақсартуды талап етеді.
Автомобильдерді пайдалану кезінде оның сенімділігі мен басқа да
қасиеттері төмендейді.Осыған байланысты автомобильдерде әр түрлі ақаулар
пайда болады. Сондықтан осы ақауларды техникалық қызмет көрсетуде және
жөндеу кезінде шегертеді.
Жөндеу –– тоқыраулығын жою және біткен жұмыс қорларын келтіру арқылы
машиналар мен жабдықтардың жұмыс қорларын қалпына келтіру процесі. Жөндеу
ағымды, орташа және күрделі болып үшке бөлінеді. Ағымды жөндеудің мақсаты
машиналар мен жабдықтардың жұмыс кезіндегі пайда болатын тоқыраулығы мен
бұзылу себептерін жою; орташа және күрделі жөндеулердің мақсаттары
машиналар мен жабдықтардың жарым-жарты немесе толық біткен жұмыс қорларын
қалпына келтіру. Жөндеу – техникалық қондырғының істен шыққан тетіктері мен
бөлшектерін жөндеуден өткізіп, қайтадан іске қосу мақсатында жүзеге
асырылатын ұйымдастырушылық және техникалық шаралардың жиынтығы.
Беріліс дегеніміз - белгілі бір уақыт аралығында өтетін сұйықтықтың
немесе газдың көлемі. Ол көлемдік және салмақтық болып белгіленеді.
Берілістер қорабы (Коробка передач) — беріліс қатынастарының
баспалдақты өзгеруі тісті берілістердің ажыратылып-қосылуымен жүзеге
асырылатын көп буынды механизм. Берілістер қорабы металл кескіш білдектің
жетекші білігі айналуының түрақты жиілігі кезінде жетектегі біліктің айналу
жиілігін өзгертуге арналған, мысалы, металл кескіш білдектердің негізгі
жону қозғалысының жетегі. Курстық жұмыстың мақсаты: Беріліс қорабына
техникалық қызмет және ағымды жөндеу туралы мағлұмат алу. Алынған білімді
тереңдету.
Курстық жұмыстың міндеттері: Автомобильдерді ағымды жөндеу
технологиясы және беріліс қорабына қызмет көрсету ерекшеліктері туралы
түсінік беру. Беріліс қорабы және оның түрлерімен таныстыру.

І. Автомобильдерді ағымды жөндеу технологиясы және
беріліс қорабы туралы түсінік
1.1. Беріліс қорабы және оның түрлері

Автомобильдің істен шығуы, бөлшектердің тозуы, жабдықтың қажалуы және
коррозияға ұшырау, көбінесе қажалудан, материалдың шаршауынан, механикалық,
тоттану зақымдарынан болады.Бөлшектердің астам көпшілігінің қалдық
ресурстары бар, сондықтан оларды шағын көлемді жөндеуден кейін қайта
колдануға болады.Соңғы кезде жүк автомобильдерінің жаңа түрлеріне, олардың
бөлек агрегаттарын күрделі жөндеу ескерілген.
Басқару көпірі жүк автомобилінің негізгі бөлшегі, агрегаты болып
саналғандықтан, оның ақаулары жүріс қауіпсіздігіне қатты әсер
етеді.Сондықтан мен осы ақауларды жөндеудің тиімді, экономикалық ұтымды
әдістерін ұсындым.Менің ойымша, маған берілген тапсырманы мен толық
орындадым, және де берілген тақырыпты толық аштым.
Қазіргі заманда техника, технологиялық процесстер, құрал – жабдықтар,
саймандар өте жақсы дамыған.
Сондықтан автомобильдердің ақауға ұшырамай, сынбай сенімді жұмыс
істеуін осы технологияларды, технологиялық процесстерді, құрал – жабдықтар
мен саймандарды пайдаланып, қолданып автомобильдерге техникалық қызмет
көрсету мен жөндеу жұмыстарын жүргізуіміз шарт.
Автомобильді ұзақ пайдалану кезінде оның жағдайын АКМ – рде, жөндеуі
техникалық жарамсыз және экономикалық тиімсіз болады.Бұл жағдайда
автомобильді жөндеу мекемесіне оны күрделі жөндеуге жібереді.
Автомобильдерді жөндеудің қажеттілігі және экономикалық ұтымдылығы
айтылып, қазіргі кездегі жөндеу өндірісінің жағдайы Қазақстан Республикасы
бойынша мәліметтерден тұрады.
Күрделі жөндеудің құны ежаңа агрегаттар немесе автомобильдің құнына
қарағанда бірщама төмен, алавтомобильдің күрделі жөндеуден кейінгі жүру
қашықтығы тек 20 % шамасында ғана кемиді.Сондықтан күрделі жөндеу ұтымды
өндіріске жатады.
Автомобильді жөндеуде негізгі экономикалық тиімділігі – қалған
қорлардың бөлшектерінің қолданылуы болып есептелінеді.Автомобильдің 70–75 %-
ға жуық бөлшектері күрделі жөндеуге түскенде қайтадан қолданылып немесе
біраз жөндеуді керек етеді.
Өзінің жұмыс қоры біткен немесе ауыстыруды керек ететін бөлшектер 25-
30 % құрайды.Оларға поршень, поршень сақиналары, мойынтіректер,
резинотехникалық бұйымдары т.с.с бөлшектер жатады.
Жұмыс беттерінің тозуы мүмкіндік шегі бар және оларды жөндеусіз
пайдалануға болатын бөлшектер саны 30-35 %.Автомобильдің қалған бөлшектері
40-45 % қалпына келтіріліп, оларды қайта пайдалануға болады.
Осындай бөлшектерге күрделі құрылысты, металл сыйымдылығы көп, және
қымбат бөлшектер жатады: цилиндрлер бірікпесі, цилиндр бастиегі, иінді және
таратқыш білік, беріліс қорабының, ілініс берілісінің және артқы көпірдің
картері және т.с.с. бөлшектер жатады.
Осы бөлшектерді қайта қалпына келтіру бағасы 10-50% жасалу бағасынан
аспайды.
Автомобильдің және қосалқы бөлшектерінің күрделі жөндеудің өзіндік
құны 60-70 % жаңа бұйымның бағасынан аспайды.Осыған байланысты металл мен
энергетикалық қор тиімділігіне жетеді.
Дөңгеленген формалар жанұялы көлікке жарасып тұрғанымен, алдыңғы
геометриялы пішінді бампер назар аудартады. Егер де ұсақ-түйекке көңіл
бөлмесек, автокөлік дизайны басқа көліктерден ерекшеленбейді. Интерьерге
көңіл бөлсек, сыртқы келбетіне қарағанда қызықтырақ көрінеді. Көлемді әрі
фигуралы беттер заманауи және сәнді, ал материалдар сапасының деңгейі
жоғары. Интерьерде қатты немесе сырғанақ ұсақ-түйек жоқтың қасы.
Декорациялық орнатулар көзтартарлық. Пернелерге түсірілген күш көп емес,
қолдануға өте ыңғайлы. Бірақ эргономика жағынан кемшіліктер жоқ емес.
Беріліс қорабының тетігі артқа қарай шегінген, сондықтан жылдамдықты реттеу
кезінде ыңғайсыздықтар пайда болуы мүмкін.
Беріліс - қозғалысты (әдетте айналмалы қозғалысты) жетекші элементтен
(мысалы, автомобиль қозғалтқышы) жетектелуші элементке (мысалы, автомобиль
доңғалағы) жеткізуге арналған механизм.
Беріліс арқылы: әр түрлі жетектерде жылдамдықтарды арттыруға (немесе
азайтуға); жылдамдықтарды сатылы немесе сатысыз реттеуге; қозғалыс
бағыттарын өзгертуге; бір қозғалтқышпен бірнеше механизмдерді қозғалысқа
келтіруге; күш пен айналдыру моментін өзгертуге; қозғалыс түрлерін өзара
түрлендіруге болады. Берілістің негізгі сипаттамалары: берілетін күштер мен
бұраушы моменттер, бұрыштық жылдамдық, жетектелуші буын (қозғалыстағы) мен
жетектегі буынның жылдамдықтарының қатынасы (беріліс саны), пайдалы әсер
коэфициенті.
Беріліс механикалық, гидравликалық, пневматикалық және электрлік болып
ажыратылады. Механикалық беріліс іліністі (тісті беріліс, шынжырлы беріліс,
бұралаңды беріліс т.б.) және үйкелісті (белбеулі беріліс, фрикциялы
беріліс, т.б.) пайдалануға негізделген.
Олар беріліс қатынасы тұрақты немесе өзгермелі, қуаты шағын және
орташа жетектерде, сондай-ақ, станоктардың, автомобильдердің,
тракторлардың, беріліс қораптары мен вариаторларында қолданылады.
Гидравликалық беріліс пен электрлік беріліс үлкен қуатты жеткізуге
мүмкіндік береді.
Мұндай берілістер техниканың әр түрлі саласында, әсіресе, ауыр көлік
машиналарының жетектерінде қолданылады.
Пневматикалық беріліс шығар жердегі буынның айналу жиілігі үлкен
болған жағдайда (мысалы, ішкі бетті ажарлауыш станоктарда 30000 айн.мин-қа
дейін жетеді) пайдаланылады.
Техника мен өндірісте, көбінесе, электромеханикалық,
гидропневматикалық сияқты аралас беріліс қолданылады. [1]

Беріліс түрлері
Сатысыз беріліс - беріліс санының сатыланбай реттелуі.
Бүйірлік беріліс - әдетте айналдырушы иінді күш бір бөлігін алу үшін
бір реткі өтпеш білікті конустық берілісте түрып, жетекші доңғалақ жетегіне
бүйір бойымен берілетін күштік беріліс бүйірінің ықшамсызбасында
колданылатын автомобиль берілісі.
Велосипед берілісі - велосипед жүргізушінің аяқ күшінен жетекші артқы
доңғалакка күш беретін беріліс.
Гидродинамикалық беріліс - айналдырушы иінді күш сұйықтың қозғалыс
мөлшерінің өзгееруі арқылы берілетін қалакты деңгелектерден тұратын сатысыз
беріліс.
Гидрокөлемді беріліс - көлемді сорап, көлемді гидроқозғағыш және
құбырлардан құрастырылған гидроберіліс.
Гипоидты беріліс - осьтері бір-бірімен түйспейтін тісті конустық
беріліс.
Басты беріліс - жетекші дөңғалаққа қажет мәнге дейін бұрыштық
жылдамдықты азайтуға және айналдырушы иінді күшті ұлғайтуға арналған
көліктік құралдың күштік берілісіндегі беріліс.
Басты қос беріліс - қос тісті доңғалақтан тұратын басты беріліс.
Екі ағымды беріліс - параллель түрде жалғанган сатылы және сатысыз
берілістен тұратын және күштік ағым нүктесінде орналасқааны дифференциал
қызметін атқаратын беріліс.
Карданды жабық беріліс - құбырдың қорғаныс құндақтың ішінде орнатылған
карданды беріліс.
Тісті беріліс - қозғалыс буыны болып, айналмалы немесе ілгерілмелі жұп
жасайтын тісті доңғалақ берілісі.
Карданды беріліс - егер екі агрегаттың білік өстері озара орналасу
жагдайларын өзгерсе немесе бір сызық бойында жатпаса, қозғалысты бір
агрегаттан екіншіге беруге арналған беріліс; екі және одан да көп карданды
білікті карданды топсадан тұрады.
Доңғалақты беріліс - басты берілістің бір бөлігі ретіндегі және
көліктің құралдың жетекші доңғалағының жанында орналасқан тісті беріліс.
Соңғы беріліс - жетекші доңғалаққа кажет мәнге дейін айналдыру иінді
күшін көбейтіп. бұрыштық жылдамдықты азайту үшін қолданылатын трактордық
берілісі.
Конустық беріліс - конустық тісті доңғалақты беріліс.
Механикалық беріліс - іліністі (мыс, тісті, бағалы), үйкелісті (мыс.,
фрикциялы) немесе инерцияны (мыс., инерциялық) қолдануға негізделген
беріліс.
Көп буынды карданды беріліс - екі және одан да көп карданды біліктен
және аралық тіректен тұратын карданды беріліс.
Басты жалқы беріліс – бір жұп тісті доңғалақтан тұратын басты беріліс.
Бір буынды кардандық беріліс - бір карданды біліктен тұратын кардандық
беріліс.
Ашық карданды беріліс - қорғаныс құндағы жоқ кардандық беріліс.
Планетарлық беріліс - планетарлы механизмдерден тұратын беріліс.
Арттырушы беріліс - қарастырылып отырганга қараганда, беріліс саны
азырақ болатын беріліс.
Төмендетуші беріліс - қарастырылып отырганга караганда, беріліс саны
кобірек беріліс.
Өтпелі беріліс - карданды беріліс арқылы артқы жетекші белдікпен
жалғастырылған өтпелі білігі бар басты беріліс- (әдетге, автомобильдің
ортаңғы жетекші белдігінде).
Тура беріліс - беріліс саны бірге тең болатын кайпту құралдын беріліс
корабындағы беріліс; үш білікті беріліс қорабында оны тікелей жетекті
білікті жетекшімен жалғастыру арқылы алады.
Алшақтатылған басты беріліс - тістідоңғалақтарынын бір жұбы орталық
редукторды, ал екіншісі доңғалақты болып келетін. жетекші доңғалаққа
орнатылған кос басты беріліс.
Сыртқа тарамдалған беріліс - сатылы берілістегі күш ағымының
тарамдалған қос ағымды беріліс; сатысыз беріліс екі параллельді тарамның
бірінде орналасып, ол арқылы қуаттың бір бөлігі гана беріледі де жалпы
пэктің артуын камтамасыз етеді.
Ішке тарамдалған беріліс - сатысыз берілістегі күш ағымының
тарамдалған екі орамды берілісі; сатылы беріліс екі паралельді тарамның
бірінде орналасады да бұл екі-ұш берілістен кейін одан жоғары мәнді пэк
аймағының кеңейуіне мұмкіндік туады.
Аралас тарамды беріліс - күш ағымының сатылы және сатысыз берілсінде
тарамдалатын екі ағымды беріліс.
Басты орталық беріліс - тісті доңғалақтарының екі жұбы да, орталық
редукторды құрайтын қос басты беріліс.
Шынжырлы беріліс – екі жұлдызшадан тұрып, олар арқылы шексіз шынжырлар
өтетін беріліс.
Шынжырлы беріліс – параллель екі біліктің арасындағы айналысты
біліктерге кигізілген тісті дөңгелектер (жұлдызша тәрізді) мен тұйықталған
шынжыр арқылы жеткізуге арналған беріліс. Мысалы, велосипед педалінің
осінен артқы доңғалаққа берілетін айналыс шынжырлы беріліске жатады.
Шынжырлы беріліс айналысты бір-бірінен алшақ тұрған (8 м-ге дейін)
біліктерге және бір шынжырмен бірнеше білікке жеткізе алады. Шынжырлы
берілістің біліктерге түсіретін әсері аз ( мысалы, қайысты беріліске
қарағанда 2 есеге жуық аз) әрі п.ә.к. жоғары (0,96 – 0,97) болып келеді.
Қырықаяқты беріліс - бұрамадан және оған косылған қырықаяқ дөңгелектен
тұратың тоғысқан осьті тісті беріліс.
1.2. Автомобиль трансмиссиясы

Автомобиль трансмиссиясының негізгі қызметі двигательдің иінді
білігіндегі айналдыру моментін жетекші дөңгелектерге көбейтіп жеткізу болып
табылады. Себебі иінді біліктен алынған айналдыру моментінің шамасы жетекші
дөңгелекті айналдыруға жетпейді.
Сондықтан иінді білік моментін көбейтуге тура келеді, ал оны
көбейткенде айналыс жылдамдығы азаяды. Себебі энергияның сақтау заңы
бойынша күштен ұтсақ, жылдамдықтан ұтыламыз немесе керісінше.
Автомобильдің жетекші дөңгелегі біреу ғана болмайды, кем дегенде екеу
немесе одан да көп болуы мүмкін.
Трансмиссия сол жетекші дөңгелектерге айналдыру моментін таратып бөліп
беруге тиіс. Осыларға қосымша, автомобиль орнында тұрғанда оталып тұрған
двигательден трансмиссия ажырап, дөңгелектерге қозғалыс бермеуге тиіс, яғни
трасмиссия двигательге тұрақты жалғанып тұрмай, оны ажыратып тастайтын
мүмкіндігі болуы қажет.
Сонымен автомобиль трансмиссиясы иінді біліктен алынған айналдыру
моментін жетекші дөңгелектерге көбейтіп, бөліп таратып берумен қатар, жұмыс
кезінде берілетін моменттің мәнін өзгертіп отырады. Әрі трансмиссияны
двигательге баптап қөосу мен ажырату қызметін атқарады.
Жалпы қозғалатын машиналардың трансмиссияларын үш түрге бөледі. Олар
механикалық, электромеханикалық және гидромеханикалық.
Механикалық трансмиссияның барлық тораптары механикалық берілістерден,
яғни тісті берілістер, шынжырлы берілістер, белдікті берілістер, фрикционды
берілістерден құралады.
Электромеханикалық трансмиссияда жетекші дөңгелекке двигатель қуаты
электр өткізгіш сымдармен жеткізіледі. Ол үшін іштен жанатын двигательден
кейін механикалық энергияны электр энергиясына айналдыратын генератор
қойылады.
Осы электромеханикалық трансмиссия берілісті сатысыз өзгерткенменімен,
пайдалы әсер коэффициенті аз болады және құрылысы қымбат түсті металдардан
жасалатындықтан өзіндік құны артық болады. Сол себепті қазіргі
автомобильдерде қолданылмайды.
Гидромеханикалық трансмиссияның негізін гидротроансформатор құрайды.
Ол сұйық майдың көмегімен иінді біліктегі қуатты турбина дөңгелектеріне
жеткізіп, айналдыру моментін аздап көбейтеді. Сондықтанда онда
гидротрансформатормен қоса механикалық редуктор қолданылады.
Бұл трансмиссия да берілісті сатысыз өзгерткенімен, ПӘК аз болады.
Сондықтанда онша көп қолдану тапқан жоқ.
Сонымен, қазіргі автомобильдерде көп қолданылатын трансмиссияда
механикалық трансмиссия жатады. Оның негізгі артықшылығы ПӘК берілетін қуат
мөлшеріне тәуелді емес. Яғни автомобиль қандай жағдайда жұмыс атқарса да
трансмиссияның ПӘК тұрақты болады.
Механикалық трансмиссияның жалпы құрылысы.Механикалық трансмиссияның
құрылысы автомобильдің дөһңгелек схемасына байланысты әртүрлі болуы мүмкін.

Оның үстіне двигатель мен жетекші дөңгелектің өзара орналасу жағдайы
да трансмиссияның құрылысына үлкен әсерін тигізеді.
Дегенмен осылардың ішіндегі ең қарапайым, көп қолданылатын
трансмиссияның схемасы 1 – суретте көрсетілген.

1-сурет. Трансмиссияның жалпы қызмет схемасы

1-двигатель
2-ілінісу муфтасы
3-беріліс қорабы
4-карданды білік
5-артқы белдеме
6-басты беріліс
7-дифференциал
8-жартылай ось

Бұл көрсетілгшен трансмиссия дөңгелек схемасы 4х2, двигателі алдында,
ал жетекші дөңгелектері артқы осьте орналасқан автомобильдер үшін. Сол
схемаға жүгінсек трансмиссия мынандай негізгі тораптардан құралған: ілінісу
муфтасы (2), беріліс қорабы (3), карданды беріліс (4), басты беріліс (6),
дифференциал (7). Сонда двигательдің (1) айналдыру моменті (Ме) жетекші
дөңгелектерге (8) осы тораптар арқылы көбейіп (Мп, Мл) жетеді. Сол
моменттің көбею схемасы 3.1 суретте көрсетілген.
Ілінісу муфтасы (2) моментті өзгертпей беріліс қорабына (3) береді.
Тек ол трансмиссия тоаптарын двигательмен қосып, ажырату қызметін атқарады.
Беріліс қорабы (3) автомобильдің жүріс жағдайына байланысты айналдыру
моментін әртүрлі мөлшерге өзгертуге арналған. Сондықтанда беріліс қорабында
бірнеше саты жасалады. Беріліс сатысының номері артқан сайы, моменттің
көбеюі азайып, жүріс жылдамдығы арта береді. Суретте үш сатылы беріліс
қорабының моментті өзгерту схемасы көрсетілген. Сонда алғашқы ( I
)берілісте момент ең көп мөлшерге өзгерсе, соңғы (III) берілісте аз ғана
мөлшерге, тіпті кейбір автомобильдерде ешбір өзгермейді.
Карданды берілістер (4) бір – бірінен алшақ орналасқан трансмиссия
тораптарының аралығына айналдыру моментін тасымалдауға арналға. Ондай кезде
екі жалғанатын тораптың осьтері бір – біріне дәл келмейтіндіктен, олар
моментті белгілі бір бұрыш жасап бере алады. Бірақ, бұл карданды берілістер
айналдыру моментінің шамасын өзгертпейді.
Басты беріліс (6) көбінесе автомобильдің жетекші белдемесінде (5)
орналасады, ал беріліс қорбымен (3) карданды беріліс арқылы
жалғасады.Құрылысы тісті берілістен құралады. Берілетін айналдыру
моментінің бағытын тік бағытқа өзгерту үшін, көбінесе конусты тісті
берілістер немесе черякты тісті берілістер қолдданылады.
Дифференциал (7) жетекші дөңгелектерге (8) айналдыру моментін әртүрлі
етіп бөліп береді. Сондықтан оны дөңгелек аралық дифференциал деп атайды.
Көбінесе әртүрлі момент автомобиль бұрылған кезде керек болапды. Себебі
бұрылған кезде ішкі дөңгелек аз жылдамдықпен, ал сыртқы дөңгелек көп
жылдамдықпен айналуы керек.
Осы жоғарыда көрсетілген негізгі тораптармен қоса, автомобильдердің
түрлеріне байланысты басқа да қосымша тораптар болады. Мысалы жетекші
белдеме автомобильде біреу ғана емес, одан көп болса, онда әрбір осьтің
аралығына ось аралық дифференциал немесе таратқыш қорап сияқты тораптар
қолданылады. Кейбір автомобильде басты берілістен кейін соңғы беріліс
пайдаланылады. Ол көбінесе дөңгелек редукторы деп аталады.
Шасси белдемелері. Шасси белдемелері негізгі қызметі дөңгелек аспалары
арқылы келген машина тұғырының салмағыцн дөңгелектерге беру болып табылады.
Осыған қосымша, автомобильдің жүріс кезінде пайда болатын итеру, тежеу
сияқты күштері де машина тұғырына береді.
Құрылысы жөнінде жетекші белдемені үш түрге бөлуге болады
(2– сурет): екіге бөлінетін (2 а – сурет), штампталып жасалған
бөлінбейтін (2б – сурет) және құйылып жасалған бөлінбейтін (2 в – сурет).

2-сурет. Жүргізгіш белдеме
а-екіге бөлінетін, б-екіге бөлінбейтін (штампталған), в-екіге бөлінбейтін
(құйылған)

Екіге бөлінетін жетекші белдеменің ортасында трансмиссия механизмдері
орналасатын қуыс жасалған. Ол қуыс ортасынан екіге (2,3) жиырылады және
олардың әрқайсысына жартылай осьтің қаптары (1) пресстеліп бекітіледәі. Сол
қаптардың сыртына дөңгелек аспасы бекітілетін алаң (4) мен ұш жағына
дөңгелек бекітілетін фланец (5) орналасады. Мұндай белдемелер жеңіл
машиналар мен жүк көтергіштігі онша көп емес жүк машиналарында
пайдаланылады. Олардың негізгі кемшілігі, трансмиссия бөлшектерін (басты
беріліс, дифференциал) тексеріп, жөндеу кезінде тұтас белдемені бөлшектеу
керекутігі жатады.
Екіге бөлінбейтін, штампталып жасалған белдемелер (3.11 б – сурет)
салмағы жағынан жеңіл болатындықтан жеңіл машиналардж\а қолданылады. Мұның
ерекшелігі, трансмиссия бөлшектері бекітілген қуыстың (9) алды – артын ашық
етіп жасайды. Сол ашық жер арқылы басты берілісті, дифференциалды құрастыра
беруге болады. Белдеменің басқа құрылыстары жоғарғы белдеме сияқты.
Екіге бөлінбейтін, құйылып жасалған белдемелерді (3.11 в – сурет)
ауыр жүк машиналарда қолданылады.. Себебі оларды шойыннан немесе болаттан
құйып жасағандықтан салмақтары ауыр болады. Дөңгелек аспалары үшін арнаулы
алаңдар бекітіп жатпау үшін, белдеменің қимасын төрт бұрышты етіп жасайды.
Мұндағы трансмиссия бөлшектерін бекітетін қуыс та алды – арты ашық
жасалған. Оның алдыңғы жағына басты беріліс қорабы бекиді да, арт жағы
арнаулы қақпақпен жабылады. Белдеменің екі шетінде дөңгелек подшипниктері
орналасатын трубалар (11), ал тежегіш механизмді бекітетін диск (12) бар.
Осылайша жасалған белдемелердің беріктіктері өте жоғары болады.
Басқару белдемелері көбінесе автомобильдің алдыңғы осьтерінде
қолданылады. Олар да автомобильдің түрлері мен дөңгелек схемаларына
байланысты әртүрлі болады. Жалпы құрылысына қарай басқару белдемелерін екі
түрге бөлуге болады: тұтас немесе бөлініп жасалған белдемелер. Тұтас
жасалған белдемелер көбінесе салмағы ауыр машиналарда және тәуелді дөңгелек
аспасын қолданғанда пайдаланылады. Ал жеңіл машиналарда басқару белдемесі
бөлініп жасалады, яғни әрбір дөңгелектің өзінің белдемесі болады. Ол кезде
тәуелсіз дөңгелек аспасын пайдалануға мүмкіндік туады.
Басқару белдемелері, құрылыстары әртүрлі болғандығына қарамастан,
белгілі бір қызметтерді атқаруға міндетті. Ол қызметтердің негізгілері –
алдыңғы басқару дөңгелектерін жүріс кезінде бұруға мүмкіндік туғызу. Сол
үшін осы белдемеде алдыңғы дөңгелектер бекітілетін арнаулы топсалар болады.
ІІ бөлім. Беріліс қорабына техникалық қызмет көрсету
ерекшеліктері және ағымды жөндеу
2.1. Беріліс қорабының түрлері мен қызметтері

Автоматтық беріліс қорабы - берілістердің ауысуы және ауыстыру сәтін
таңдау, жүргізушінің қатысуынсыз өтетін беріліс қораптың бір түрі.
Сатысыз беріліс қорабы - беріліс саптан өзгеруі баяу, бірсатылы өтетін
беріліс қорап.
Білікті-планетарлы беріліс қорап - планетарлы механизмдерден және
жылжымайтын тісті дөңгелектердің осьтерімен тісті механизмдерден тұратын
беріліс қорап.
Гидромеханикалық беріліс қорабы - әдетте сатылы беріліс қорап пен
гидродинамикалық берілістен тұратын беріліс қорабы.
Гсқ типты гидромеханикалық беріліс корабы - тізбектеп қосылған тор
гидротрансформатор, фрикционды тіркес, механикалық сатылы берілістен
тұратын қорап.
Екі білікті беріліс қорабы - екі жетектегі және жетекші біліктерде
паралель орналасқан механикалық сатылы беріліс қорап пен тісті доңғалақтар.
Диапазонды беріліс қорабы - алдынғы жүрістің автоматты түрде ауысатын
екі (одан да көп) бөлек беріліс топтардан құралған беріліс қорап.
Берілісті жеделдететін берілісі бар қосымша беріліс қорап - кәдімгі
жеңіл автомобильдің беріліс қорабы ол негізгі беріліс қорабында орналасқан
және тура жедел беріліс автоматты түрде жүзеге асады.
Сыналы қайысты беріліс қорабы - ол сыналы ременьді және реверсивті
механизмнен құрастырылған.
Құрама беріліс қорабы - сатысыз және сатылы беріліс қорабы құралған
беріліс қорабы.
Механикалық беріліс қорабы - (мысалы, тісті) берілістерде өтетін
айналдырушы иінді күшті қайта құрайтын беріліс қорап.
Автоматты емес беріліс қорап - беріліс санның өзгеруі қол күшін жұмсап
орындалатын беріліс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.