Кредиттік оқу жүйесі
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті
Бекітемін
Экономика және басқару
факультетінің деканы
________ Г.И. Нестеренко
_____.___________ 2012ж.
Экономика және басқару факультеті
Менеджмент және кәсіпкерлік кафедрасы
5В051100 маркетинг
5В050700 менеджмент
мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын
студенттерге арналған
Бизнесті жоспарлау
(пәннің атауы)
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
Курс – 3,4
Семестр – 6,7
Кредит саны -2
Дәріс – 15 сағат
Практикалық сабақ (лаб., сем. және т.б.) – 15 сағат
Оқытушының жетекшілігімен
студенттің өзіндік жұмысы (ОЖСӨЖ) – 30 сағат
СӨЖ – 30 сағат
Емтихан – 6 -ші семестрде
Барлығы – 90 сағат
Орал 2012 ж.
Курс бағдарламасы
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті Алматы – 2007 ж.
(типтік бағдарлама атауы, қаласы,
жылы)
типтік бағдарлама негізінде құрастырылған.
Құрастырушы(лар) : қауымд. професс., э.ғ.к., Сулейменова Гульнар
Наухановна
(аты-жөні, лауазымы, ғылыми дәрежесі)
Менеджмент және кәсіпкерлік кафедрасының отырысында қарастырылды.
___ 2012 ж. № хаттама
Кафедра меңгерушісі __________ Мансурова М.А.
(қолы)
Экономика және басқару факультетінің оқу - әдістемелік кеңесінің отырысында
қарастырылды.
___ ___________ 2012 ж. № ___ хаттама
факультеттің оқу - әдістемелік
кеңесінің төрағасы __________
____________________________
(қолы)
1. Пәннің типтік оқу бағдарламасы Алматы, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық
университетінде 2007 жылы типтік бағдарлама негізінде құрастырылған.
2.Пән бойынша оқыту бағдарламасы – SYLLABUS
Оқытушы (оқытушылар) туралы мәлімет
1. Данные о преподавателе
Электронный адрес: Gulnar-s-n @mail.ru
Сулейменова Гульнар Наухановна - БҚМУ, қауымд. професс., э.ғ.к.,
Офис: Менеджмент және кәсіпкерлік кафедрасы
Жұмыс мекен-жайы: Достық 2181
Жұмыс телефоны: 50-54-24 (104)
Е-mail:
Пән туралы мәлімет
Бизнес бағалау
Оқу тоқсаны 15 оқу аптадан және 2 апта сессиядан тұрады.
Бір аптада 2 кредит сағат (оқу үрдісі кестесі және жұмыс оқу жоспарына
сәйкес ауыстырылады), әр кредит-сағат бір байланыс сағаттан (дәріс немесе
практика) және екі сағат оқытушының жетекшілігімен студенттің өзіндік
жұмысынан (ОЖСӨЖ), студенттің өзіндік жұмысынан (СӨЖ) тұрады.
Сабақтар Өткізу Сабақтар Өткізу уақыты
уақыты
Байланыс сағаты 1 50 мин. ОЖСӨЖ, СӨЖ 50+50 мин.
(1 дәріс)
Байланыс сағаты 2 50 мин. ОЖСӨЖ, СӨЖ 50+50 мин.
(1 практика)
Оқу жоспарынан көшірме:
КурСеместр Кредит саныДәрістер Семинарлар ОЖСӨЖ СӨЖ
с
1 Дәріске Талдау жәнеҰсынылатын Кестеге 100баллм
қатысу танымдық әдебиеттер сәйкес ен
қабілеттерітізімі дәріске бағалана
н арттыру бойынша қатысу ды
ПрактикалықТақырып Ұсынылатын Семинар 100 Жазбаша
тапсырмаларбойынша әдебиеттер кестесі баллмен орындалған
ын орындау теориялық тізімі бойынша бағаланажұмыс ауызша
2 мәліметтердбойынша берілген ды қорғалады
і іс уақыт
жүзінде шеңберінде
нығайту.
3 ОЖСӨЖ Талдау жәнеҰсынылатын ОЖСӨЖ 100 Тапсырмалард
тапсырмалартанымдық әдебиеттер кестесі баллмен ың
ын орындау қабілеттерітізімі бойынша бағаланаорындалуын,
(барлығы н арттыру бойынша берілген ды сұрақтарға
23тапсырма) уақыт жауап беру
шеңберінде қабілетін
тексеру
4 Реферат Тақырып Ұсынылатын 8-15 апта 100 (үйРеферат және
бойынша әдебиеттер тапсырмабаяндама
негізгі тізімі сы
баяндама бойынша түрінде
беріледі
)
5 ПрезентацияТалдау жәнеӨз бетімен 8-15 апта 100 (үйСлайт
танымдық іздену тапсырматүрінде
қабілеттері сы көрсету
н арттыру түрінде
беріледі
)
6 Бақылау Ойлау Бірінші 7-14 апта 100 Жазба
жұмысы қабылетін жұмыс 1–8 баллмен жұмысын
тексеру тақырыптарға бағаланатексеру
байланысты ды
Екінші жұмыс
9-15
тақырыптарға
байланысты
Емтихан Білімді 100 тест
кешенді
тексеру
4. ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚАМТЫЛУ КАРТАСЫ
Бизнесті жоспарлау
Пән
(пән атауы)
Кредит саны 2
№ Әдебиет атауы Барлығы Ескерту
кітапханадкафедрадаСтуденттердЭ лектронд
а ің қамтылу ы түрі
пайызы (%)
1 2 3 4 5 6 7
1 Кәсіпкерлік 10 1 7% -
негіздері.
М.Б.Бисенғазиев.
2 Курс 8 - 60 % -
предпринимательст
ва. Учебник для
вузов.В.Я.
Горфинкель, В.А.
Швандар,Е.М.Купря
ков.
3 Львов Ю.А. Основы4 - 30% -
экономики и
организации
бизнеса.-РПБ:ГМП,
1992.
4 Экономика 6 - 40% -
предприятия:
Учебник Под ред.
В.Я.Горфинкеля
Е.М.Купрякова
–М.:Банки и
биржи, ЮНИТИ,
1996.
5 Глущенко 3 - 20% -
Е.В.Капцов А.И.
Основы
предпринимательст
ва. Учебное
пособие.
–М.:Вестник,
1996.
6 Основы бизнеса и 5 - 30% -
предпринимательст
ва в условиях
рыночной
экономики
Казахстана.
Алматы:
Демеу,1992.
7 Основы 6 - 40 -
предпринимательск
ого делаПод
ред.Ю.М.Осипова-М
.:МГУ, 1992.
8 Мамыров 1 - 7% -
Н.К.,Ихданов
Ж.Государственное
регулирование
экономики в
условиях
Казахстана.
Учебник-Алматы:
Экономика, 1998.
БОЙЫНША ДӘРІСТЕРДІҢ КОНСПЕКТІСІ
Тақырып 1. Бизнес-жоспарлау мәні, мақсаты және міндеттері
1. Бизнес-жоспарлау мәні және мақсаттары
2. Бизнес-жоспарлаудың қызметтері мен принциптері
3. Бизнес-жоспар жасаудың объективтік қажеттілігі
1. Бизнес-жоспарлау мәні және мақсаттары
Бизнес-жоспар жоспарлау жүйесіндегі әр түрлі ұйымдық-құқықтық
нысандағы кәсіпкерлік құрылымдар пайдаланатын жүйе-жол. Бизнес-нарықтық
экономика жағдайындағы субъекттің (кәсіпорынның) пайда табуға бағытталған
әкономикалық қызмет. Бизнес-жоспар - субъект ұйымдастырып отырған
өндірістің, қызмет көрсету т.б. мақсаттарымен оған жету жолдарын
анықтау.Әдетте ол 1-5 жылға жасалады.
Жоспарлау дегеніміз—бұл басқарылатың объектінің даму мақсатын, оған
жету әдістерің, тәсілдерін және құралдарын анықтау, болашаққа іс-
қозғалыстың бағдарламасы мен жоспарын құру.
Бизнес-жоспардың негізгі мақсаты - берілген бизнес объектісің
маркеттингтік синтез жағынан қарастыру арқылы стратегиялық шешімдерді
анықтау.
Бизнес-жоспарды дайындау басқа мақсаттары:
- несие алу және инвестицияларды тарту;
- белгіленген нәтежелерді орындау нақтылығының деңгейің анықтау;
- жаңа фирма қайта құру және қызмететіп жүрген фирманың жұмысың қайта
құру мақсатталатын дәлелдеу;
- және тағы басқа
Қазіргі уақытта Қазақстанда бизнес-жоспарлаудың алғашқы мақсаты болып
жобаларға қатысуға потенциялды инвесторлармен серіктестерді тарту табылады.
Бизнес-жоспардың негізгі ортасы - стратегиялық мақсаттарды шешу үшін
қаржылық ресурстарды жинақтау.
Бизнес-жоспар фирманың капиталын көбейтудің негізгі құралы.
2. Бизнес-жоспарлаудың қызметтері мен принциптері
Тәжірибеде бизнес-жоспар 5 қызмет атқарады:
1) бірінші қызметті бизнес стратегиясың анықтау үшін пайдалану
мүмкіндігімен байланысты. Бұл қызмет жолда кәсіпорынды құру, сонымен
қатар іс-қызметтің жаңа бағыттарын анықтау кезінде қажет.
2) Екінші қызмет жоспарлау. Ол фирма негізіндегі процесттерді бағалау, іс-
қызметтің жаңа бағытының даму мүмкіндігің бағалауға мүмкіндік береді.
3) Үшінші қызмет сырттан ақша құралдарды-ссудалар, несиелер тарту
мүмкіндік береді. Негізгі проблема - несиелердің қайтарылмайтыны.
4) Төртінші қызмет өндіріске өз меншікті капиталды және технологияны
салуға потенциалды партнерлерді компанияның жоспарларын жүзеге
асыруға тартуға мүмкіндік береді.
5) Бесінші қызмет бизнес-жоспар құру процесіне барлық қызметкерлерді
қатыстыру арқылы қызметкерлердің болашақ іс-қимыл туралы ақпараттануың
жоғарлату.
3. Бизнес-жоспар жасаудың объективтік қажеттілігі
Бизнес-жоспардың өбъективті қажеттілігі мына жағдайлармен байланысты:
- алға қойылған мақсатты іске асыру үшін потенциалды мүмкіндіктерді
ескеру арқылы стратегиялық және тактикалық іс-әрекеттерді жасақтау. Ол
ағымдағы немесе болашақ жоспарлар арқылы іске асады;
- кәсіпорының әлсіз және күшті жақтарын және жоспарлы безнисіне сын
көзбен қарау;
- дүние жүзілік практикада алдын ала жасалған өбъективті жоспар болмаса
істе сәттілік күту мүмкін емес.
Бұл шын мәнінде бұрынғы жасапталған орындалуға міндетті жоспар емес,
бұл болжам-жоспар. Мұндай жоспардың формасын индикативті жоспарлау дейді.
Батыс елдерінің бизнесмендері қандай іс болмасын жоспарға жұмыстың
керектігінмәтіндайды., олсыз қандайда болмасын істі бастамайды.
Бизнес-жоспар деп атау себебі басты міндеті өндіріс болғанмен түпкі
мақсат пайда табу.
Бизнес-жоспар негізінде жүргізілген кәсіпкерлік іс табу көзі,
сәтсіздікке ұшыртпайды, шаруашылық тәуекелді азайтады.
Бизнес-жоспар жан-жақты құжатталуы керек. Себебі оны оқитын адамдар
практикалық іс адамдары, ақша беретін адамдар. Оларды қарату үшін үлкен
білгірлікпен істеген жоспар керек.
Тақырып 2. Бизнес-жоспарды жасау тәртібі және құрылымы
1. Бизнес жоспардың құрылымы
2. Бизнес жоспарды жасау тәртібі
3. Бизнес жоспарға қойылатын жалпы талаптар
1. Бизнес жоспардың құрылымы
Нарықтық экономикада бизнес-жоспардың формасы, мазмұны, құрылымы және
т.б. бойынша көптеген түрлері әрекет етеді. Неғұрлым үлкен айырмашылықтар
бизнес-жоспардың мақсатына байланысты көрінеді: бизнес-линия бойынша
(өнім, жұмыс, қызмет, техникалық ерекшеліктер); тұтас кәсіпорын бойынша
(жаңа немесе әрекет етуші).
Бизнес-жоспардың көлемі, құрамы, құрылымы бөлшектену деңгейін
аиықтайтын факторларға келесілерді жатқызуға болады:
- кәсіпкерлік іс-қызымет түрінің спецификасы;
- кәсіпорын көлемі;
- бизнес-жоспарды жасау мақсаты;
- құрылатын кәсіпорынның өсу болашағы;
- болжамданып отырған өнім өткізу нарығының көлемі;
- бәсекелестердің бар болуы.
Кәсіпорында бизнес-жоспардың екі варианты жасалады: ресми және
жұмыс бизнес-жоспарры.
Бизнес-жоспардың отандық және шетелдік тәжірибені зерттеу арқылы
бизнес-жоспардың оптималды құрылымын анықтауға болады:
1) Бизнес концепциясы (резюме)
2) Кәсіпорынды жәнее саланы сипаттау
3) Қызмет және өнімдердің сипаттамасы
4) Өткізу нарығын зерттеу және талдау
5) Бәсеке және бәсекелік артықшылық
6) Маркетинг жоспары
7) Өндіріс жоспары
8) Ұйымдық жоспар
9) Қаржылық жоспар
10) Қаржылық стратегия
11) Потенциалды тәуекелділіктер
2. Бизнес-жоспарды жасау тәртібі
1) Өнім, қызмет туралы ақпаратты жинау және талдау;
2) Өткізу туралы ақпаратты жинау және талдау;
3) Өткізу нарығындағы бәсекені талдау;
4) Кәсіпорын жағдайын және мүмкіншіліктерін талдау;
5) Маркетинг стратегиясын, тауарлық, баға, өткізу және каммуникативтік
саясатты құру;
6) келістер, құралдар, кадрлар және т.б. ресурстарға қажеттілікті және
қамтамасыз ету жолдарын анықтау;
7) Қажетті капиталды есептеу, шығындарды анықтау, негізгі қаржылық
көрсеткіштерді талдау және жоспарлау;
8) Қаржыландыру көздерін анықтау, жобаның бағытталуын және көлемін
анықтау, тиімділікті есептеу;
9) Ұйымдық құрылымда, құқықтық қамсыздандыруды және жобаны жүзеге асыру
графигін құру;
10) Тәуелділіктермен кепілдіктер мәселесін шешу;
11) Жобаның қысқаша мазмұнын жасау (резюме);
12) Жобаға аннотацияны жасау (Аннотация);
13) Титулдық бетті жасау.
Кәсіпорынды қаржылық сауықтыру бизнес-жоспары ерекше құрылымы мен
жасау логикасы болады. Бұл төлем қабілеттілігі жоқ кәсіпорындардың
негізгі құжаты болып табылады және келесілерге арнадған.
3. Бизнес жоспарға қойылатын жалпы талаптар
Бизнес-жоспарды дайындаған кезде келесі жалпы талаптарды еске алу
қажет:
- бизнес-жоспар арқылы потенциалды инвестор фирма туралы ең бірінші
ақпарат алады, сондықтан бизнес-жоспардың рәсімделуі дамып отырған
фирманың имиджіне сай болуы керек;
- бөлшектеу деңгейі жоспардың мақсаттарына сай болуы керек, бірақ
артық ештеңе болмауы керек, материалды нақты құрылымы, көрнектілігі,
нақтылығы. Шетелдік тәжірибе бойынша – бизнес-жоспардың стандартты
(оптималды) көлемі - 40 беттен аспайды;
- бизнес-жоспарға екіншідеңгейлі және анықтамалық ақпарат қосылмау
керек. Оның қосымшаға шығарған қажет;
- жазылу стилі: жазу қарапайымдығы және тіл мен терминологиялық
барьердердің болмауы. Бизнес-жоспардың екі түрлі сипатты болады. Бір
жағынан ол нақты аналитикалық құжат, ал екінші жағынан – жарнама
құралы;
- бизнес-жоспардағы ақпарат толық, мағыналы және қысқа болуы керек;
- бизнес-жоспарды жүзеге асыру кезінде пайда болуын қиындықтарды нақты
бағалау;
- бизнес-жоспарда нақты болжамдарға негізделген шын талдау болу керек;
- қаржылық көрсеткіштердің (есептердің) дәлділігі;
- компаниялардың тәуекелділіктерін еске алу керек;
- инвестордың көбі тек резюмені оқиды. Сонымен қатар инвесторлармен
қатаң бағаланатын бизнес-жоспардың 4 ең маңызды бөлімі бар:
басқарушылық ұжым, нақты және жоспарлы қаржылық көрсеткіштер, тауар
(қызмет), маркетинг жоспары.
Тақырып 3. Бизнес-жоспарлау процессін ұйымдастыру
1. Бизнес-жоспарлау процессінің негізгі стадиялары
2. Бизнес-жоспар жасаудағы компьютерлік технологиялар
1. Бизнес-жоспарлау процессінің негізгі стадиялары
Бизнес-жоспарлау – бұл бизнес-жоспарды жүзеге асыру, оның орындалуын
бақылау, интеллектуалды меншік нарығында бизнес-жоспарды жүргізу,
жоспарлауды жүзеге асыру (бизнес-жоспарды жасау), бизнес-жоспардың мақсатын
анықтау, қоршаған ортаны ситуациялық талдаумен байланысты әрекеттер мен
кезеңдерінің реттелген жиынтығы.
Бизнес-жоспарлау процессінің келесідей негізгі кезеңдерін атап
көрсетуге болады:
- дайындық кезең;
- бизнес-жоспар жасау кезеңі;
- бизнес-жоспарды интеллектуалды меншік нарығында жүргізу;
- бизнес-жоспарды жүзеге асыру кезеңі.
Бизнес-жоспарлаудың дайындық кезеңнің маңызды сәті болып перспективті
бизнес-идея қалыптасуы табылады.
Бизнес-жоспарды интеллектуалды меншік нарығында жүргізу кезенің бастапқы
этапы болып бизнес-жоспар презентациясын ұйымдастыру және өткізу табылады.
Бизнес-жоспарды жүргізу кезеңінің бастапқы этапы болып бизнес-жоспар
презентациясын ұйымдастру және өткізу табылады.
Бизнес-жоспар презентациясы – бұл инвесторлар және потенциалды
әріптестерменкеліссөздер жүргізу кезінде бизнес-жоспардың негізгі
бөлімдерінің қысқаша түсініктемесі.
Бизнес-жоспар аудиті – оны қаржыландыру жөнінде шешім қабылдау немсе бас
тартумен аяқталады.
Бизнес-жоспарды жүзеге асыру кезеңі инветициялау жөнінде шешім қабалдау
кезеңінен бастап коммерциялық өндірісті қоса алғанда жобаны нақты іске
асырудың бастапқы кезеңіне дейін қамтиды.
Бизнес-жоспарды іске асыру іскерлік жобаны бизнес-жоспар кезеңінен нақты
өндірістік кезеңге ауыстыру үшін қажетті барлық жұмыс тапсырмаларын
фаромаларда және одан сырт орындау.
Бизнес-жоспарды іске асыру бизнес-жоспарлау процесінде алға қойылған және
қол жеткізілген мақсаттың сәйкестігін бағалау және талдаумен аяқталады.
2. Бизнес-жоспар жасаудағы компьютерлік технологиялар
Бизнес-жоспарды дайындау және талдау компьютерлік технологиялар көбінесе
келесі этаптардан тұрады:
1. Имитациялық моделді құру. Қоршаған ортаны, өнімді сатуды, өндірістік
шығындарды, кәсіпорынның инветициялық жоспарын сипаттайтын мәліметтерді
енгізу.
2. қаржыландыруда қажеттілікті анықтау (қаржылық есептеулер)
3. қаржыландыру стратегиясын есептьеу. Капиталды қалыптастыру (өзіндік
капитал, несиелік капитал, қаржылық жоспарды есептеу).
4. Қаржылық көрсеткіштерді талдау.
5. Есепті қалыптастыру және шығару.
6. Жобаны жүзеге асыру кезінде оның ағымдағы жағдайы туралы мәліметтерді
енгізу және талдау.
Бизнес-жоспарлау тәжірибесінде Интернет құралдары мен ресурстары
пайдалану мүмкін.
Тақырып 4. Бизнес-жоспарды дайындау әдістемесі. Кәсіпорын және саланы
сипаттау
1. Бизнес концепциясы (түйіндеме)
2. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
3. Кәсіпорынның даму стратегиясын қалыптастыру
4. Бизнестің мақсаттарын анықтау
1. Бизнес концепциясы (түйіндеме)
Бизнес-жоспардың құндылығы ондағы ақпараттармен ұсыныстардың
құндылығымен анықталады. Сапалы түрде жасалған бизнес-жоспар әсіресе
инвестролардың назары түсетін кәсіпорынды басқару біліктілігін білдіреді.
Бизнес-жоспардың титул беті тартымды болу керек, артық мәліметтер
болмау керек. Онда фирманың атауы, оның орналасу жері, бизнес-жоспардың
атиауы жасалған мерзімі көрсетіледі. Жіберілетін адресаттың мәліметтерін
көрсету керек. Титул бетінде әдетте құпиялық меморандумы орналасады.
Аннотацияда бизнес-жоспардың негізгі ережелерінің және мақсатының
қысқаша сипаттамасы беріледі (0,5 – 2 бет).
Мазмұнда қажетті ақпараттарды тез табуға мүмкіндік беретін бизнес-
жоспарға кірістірілгендердің тізімі беріледі. Мазмұны нақты нөмірленуі
керек.
Кіріспеде бизнес-жоспарлау міндетті және ол жіберілген түлғалар
көрсетіледі. Сонымен қатар осы жобаны жасау қажеттілігі неден пайда
болғаның атап өту керек.
Бизнес концепциясы – бұл кәсіпорын не кіспкердің жеке ісін бастау
немесе дамыту үшін алдында тұратын мақсат және болжамдалатын бизнес
жөніндегі жалдам оқылатын сығымдалған ақпараттар шолуы.
Концепция сол бизнес-жоспардың қысқартылған варианты. Концепциянын
жазылу тәртібі еркін, еске сақталатын түйіндемеге жету қажет. Бұл тараудың
көлемі 3-4 беттен аспауы керек.
Түйіндемені рәсімдеу тәртібі:
- жобаның мәні;
- бизнес-жоспардың мақсаттары және міндеттері;
- жобаның экономикалық нақтылауы және тиімділігі;
- фирма туралы ақпарат;
- басқару командасы;
- әрекеттеу жоспары;
- қаржыландыру;
- қарыға алынған құралдарды қайтару жоспары;
- бизнес-жоспардың бағыты.
2. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
Бизнес-жоспардың Кәсіпорын және саланы сипаттау бөлімінде фирманың
жалпы сипаттмасын беру керек. Сипаттмаға алда тұрған немесе әрекет етіп
тұрған барлық сипаттамалар кіреді.
Бизнес-жоспардың Кәсіпорын және саланы сипаттау бөлімінің негізгі
элементтері:
- кәсіпорын жөнінде негізгі мәліметтер;
- кәсіпорынның қысқаша тарихы;
- бизнес типі, қызметтің негізгі түрлері;
- кәсіпорынның орналасу жері;
- саланың сипаттамасы;
- кәсіпорынның сала ішіндегі даму тенденциясы және рөлі;
- кәсіпорынның қызметіне әсер ететің факторлар (SWOT-талдау);
- бизнес стратегиясы және мақсаты.
3. Кәсіпорынның даму стратегиясын қалыптастыру
Стратегияны қалыптастыру процессі үш кезенді кірістіреді:
1. кәсіпорынның жалпы стратегиясын қалыптастыру (портфельды);
2. іскерлік (бәсекелік) стратегияны қалыптастрыу;
3. функционалды тсратегияны анықтау.
Фирманың жалпы (портфельды) стратегиясы ұйымның инвестициялық портфелінің
белгілі бір құрамын және құрылымын қадыптастырады. Бизнестің стартегиялық
бірліктерінің арасында тиімді бөлінген инвестиция синэргизм немесе
стартегиялық тетік құруды мүмкін.
Бизнес-жоспарда финманаың жалпы стратегиясын талдау стратегиялық
талдаудың моделдері және интрументарий көмегімен жүзеге асырылады.
Фирманың жалпы стратегиясы бизнестің стратегиялық бірлігінің стратегиясын
сай келуінталдау негізінде анықталады. Талдау критериі – кәсіпорын өсуінің
неғұрлым рентабельды жағдайы.
Кәсіпорын дамуын жалпы стратегиясын қалыптастырғаннан кейін іскерлік
(бәсекелік) стратегияны анықтауға кіріседі.
Кәсіпорынның іскерлік (бәсекелік) стратегиясы бәсекелік артықшылықтарға
жетуге бағытталған.
Фирманың бәсекелік сипаттамасы бизнес-жоспардың Бәсеке және бәсекелік
артықшылық бөлімінде қарастырлады.
Кәсіпорынның дамуының жалпы стратегиясы және бизнестің жекелеген
стартегиялық бірліктерінің бәсекелік стратегиясы негізінде фукнционалды
стратегия қалыптастыруға кіріседі.
Функционалдық стратегия ұйымның әр функционалды кеңестігі үшін арнайы
жасалады, олар келесі элеметтерді кірістіреді:
- ҒЗТҚШ стратегиясы;
- өндірістік стратегия;
- маркетингтік стратегия;
- қаржылық стратегия;
- персонал басқару стратегиясы.
Әр функционалды стратегия бизнес-жоспардың сәйкес бөлімдерінде кеңінен
қарастырлады.
4. Бизнестің мақсаттарын анықтау
Бизнес-жоспарда кәсіпорынның миссиясын анықтау қажет. Миссияны анықтау
кәсіпорынның әлеуметтік мағыналығы және оның бизнесінің қажеттілігіне, оның
тиімді дамуында серіктестерді, клиенттерді, инветроларды сендіруге
мүмкіндік береді.
Миссия – бұл бизнестіңбасты философиясы, фирманың тірлігіне мағына
беретін, яғни бұл болашақтын идеалды сүреті.
Фирманың миссиясы келесілерді қарастру керек:
- мақсатты ориентирлер;
- фирманың іс-қызмет ету сферасы;
- фирманың моралдық кодексі (имдж, ұйымның құндылықтары және т.б.);
- іс-қызметті жүзеге асыру тәсілдері.
Мақсаттар – бұл фирманың қызметінің параметрлері, оларға жету оның
миссиясымен анықталатын және соларды жүзеге асыруға оның шаруашылық қызметі
бағытталған.
Кәсіпорынның мақсаттары екінші, үшінші және одан төмен деңгейлерге
бөлінеді. Мақсаттар терегің құрастыруға болады, оны бизнес-жоспардың
қосымшасында келтірліуі керек.
Бизнес-жоспардың мақсаттары анықталғаннан кейін, олардын сапа мәнін зерттеу
қажет. Бұл кезде SWART ережелер жүйесін пайдалану керек. Оған сәйкес
қойылған мақсаттар:
- нақты;
- бағаланатын;
- актуалды;
- шынай;
- тексерілетін болу керек.
Тақырып 5. Кәсіпорын өнімі (қызметі) және өнім өткізу нарығы
1. Өнім және қызмет сипаттамасы
2. Өнім өткізу нарығын зерттеу
3. Бизнес- жоспарлаудағы болжамдау әдістері
1. Өнім және қызмет сипаттамасы
Бизнес-жоспардың Өнім және қызмет сипаттамасы бөлімінде тұтынушының
позициясы жағынан кәсіпорын өнімі (қызметінің) сипаттамасы көрсетіледі,
оларды кешендік бағалау жүргізіледі. Осы мақсатқа сай келесі мәліметтер
келтіріледі:
- тауармен қанағаттандырылатын қажеттіліктер;
- сапа көрсеткіштері;
- экономикалық көрсеткіштері;
- сыртқы рәсімдеу;
- басқа ұқсас тауарлармен салыстыру;
- патенттік қауіпсіздік;
- экспорт көрсеткіштері және оның мүмкіндіктері;
- өнімді жетілдіру негізгі бағыттары;
- жетістіктің мүмкіндік негізгі факторлары.
2. Өнім өткізу нарығын зерттеу және талдау
Кәсіпорын өнімін кім, неге және қанша көлемде сатып алады
немесе болашақта сатып алады деген сұрақтарға жауап беруі тиіс бизнес-
жоспарды жасаудың негізгі кезеңдерінің бірі. Отандық және шетелдік тәжірибе
нарықты нашар білу көптеген коммерциялық жобалардың тұрақсыздығының басты
себептерінің бірі екенін көрсетеді.
Бизнес-жоспарда нарықты кешендік зерттеудің бағыттары
қарастырылуы керек:
1. нарық типін анықтау;
2. нарықтық құрылымды анықтау;
3. нарық конъюнктурасын бағалау;
4. мақсатты сегменттерді таңдау;
5. нарықты позициялау;
6. өткізу көлемін болжамдау;
3. Бизнес-жоспарлаудағы болжамдау әдістері
Болжамдау кезінде инструментарий ретінде әдістер жүйесі
қолданылады. Олардың көмегімен кәсіпорын қызметіндегі себепті өткен
тенденциялардың параметрлері талданады және талдау нәтижесі бойынша
фирманың әлеуметтік-экономикалық даму перспективасындағы өзгерістер
қалыптасады.
Бизнес-жоспарлауда жие қолданылатын болжамдау әдістері келесілер:
Сапалық әдістер тәжірибе, білім және зерттеушінің интуициясына
негізделіді. Бұл топта ең таралған эксперттік бағалау әдісі. Бұл әдіс
бойынша болжамды бағалаулар эксперттердің шешімі негізінде анықталады.
Эксперттік бағалаулар жеке және ұжымдық болып бөлінеді.
Жеке экспорттік бағалауларға:
- интервью әдісі;
- аналитикалық баяндама хаттар;
- сценарийлер жатады.
Ұжымдық эксперттік бағалаулар:
- эксперттерге сұрау салу (тұтынушы, сауда жұмысшылары, кәсіпорын
басшылары мен мамандары және т.б.)
- комиссия әдісі;(дөңгелек үстел)
- ми шабуылы әдісі;(5-15 адм,15-30 мин.критика жоқ)
- синектика әдісі;(стабильдық топ, критика болуы мүмкін.)
- Дельфи әдісі кірістіріледі (жеке жазбаша сұрау салу, 1-150 эксперт
қатысуы мүмкін).
Болжамдаудың сандық әдістері сандық математикалық процедураларға
негізделеді. Сандық әдістер негізіндегі болжамдау нәтижелері бизнес
жоспарлаудың барлық салаларында қолданылады, соның ішінде жалпы жоспарлау,
қаржылық жоспарлау, маркетингтік жоспарлау және т.б.
Нарықтық зерттеу және талдау кезінде болжамдаудың сандық әдістері
келесі негізгі есептерді шешуде қолданылады:
- сұранысты болжамдау;
- нарық сиымдылығын болжамдау;
- фирманың сату көлемін болжамдау және т.б.
Сандық әдістердің тобына келесілер жатады:
- уақыт бойына талдау;
- ЭММ;
- Аналогия әдісі;
- Нормативтік әдіс;
- Болжамдарды стандартты болу әдісі;
Тақырып 6. Өнім өткізу нарықтарындағы бәсеке
1. Кәсіпорын мен бәсекелестердің күшті және күшсіз жақтарын талдау
2. Өнім мен қызмет бәсекелік қабілеттілігін бағалау
3. Кәсіпорынның бәсекелік қабілеттілігін бағалау
4. Кәсіпорынның бәсекелік артықшылығы
1. Кәсіпорын мен бәсекелестердің күшті және күшсіз жақтарын талдау
Бизнес-жоспардың Бәсеке және бәсекелік артықшылық бөлімінің мақсаты
болып бәсекелік нарық жағдайында кәсіпорынның бәсеке тактикасын таңдау
табылады.
Бәсекелестердің қызметін зерттеудің негізгі бағыты болып бенчмаркинг
табылады. Бенчмаркинг деп өзіндік фирманың тиімділігін арттыру мақсатында
бәсекелестер мен серіктердің ең үздік кәсіпорындарында технологияны,
технологиялық процестерді және өндіріспен сатуды ұйымдастыру әдістерін
зерттеу деп түсінуге болады.
Бөлімнің құрылымы келесідей болуы мүмкін
– кәсіпорын мен бәсекелестрдің күшті және әлсіз жақтарын талдау;
– өнім мен қызмет бәсекелік қабілеттілігін бағалау;
– кәсіпорын бәсекелік қабілеттілігін бағалау;
– кәсіпорын бәсекелік артықшылығы.
Негізгі бәсекелестерді анықтан соң өз фирманың және олардың күшті
және әлсіз жақтарын талдауға кіріседі.
Артықшылықтармен әлсіз жақтарын талдау к-о-н және оның өнімінің
бәсекелік қабілеттілігі жағынан қарастырылады.
Күшті және әлсіз жақтар салыстырмалы талдау жүргізу кезінде сатып
алушылар жағынан ең маңызды көрсеткіштерге назар аудару керек, яғни к-о-н
өнімінің бәсекелік қабілеттілігі деңгейін анықтайтын.
2. Өнімнің және қызметтің бәсекеқабілеттілігін бағалау
Үлгі-тауардан айырмашылығын және бәсекелік нарықта таурға артықшылық
қамтамасыз ететін тауардың сапалық және құндық сипаттамалар жиынтығы
бәсекеқабілеттілі деп түсініледі. Тауар кабілеттілігі шарты келесі ара
катынспен көрсетіледі:
К= PC → max, бұнда
Р- тауардың өнімді эфекті;
С- тауарды пайдалану және сатып алу бойынша шығындар;
Кәсіпорынның тауары осы шартқа сай тек қана нарықтағы басқа тауармен
салыстыру процесі кезіңде анықтауға болады. Кәсіпорын тауарының сандық
бағалауы келесі кезеңдерді кірістіреді:
- Кәсіпорын тауарының бәсеке қабілеттілігін анықтау және салыстыру үлгі
ретінде нарққа ең бәсеке қабілетті тауарды таңдау;
- Екі тауардың салыстыру параметрін анықтау;
- Кәсіпорын тауарының бәсеке қабілеттілік көрсеткішін есептеу.
Тұтынушылық параметрлер тауардың тұтынушылық қасиеттерін
сипаттайды(техникалық сипаттамалар, дизайн және т.б).
Экономикалық параметрлер – бұл экономикалық касиеттер (тұтыну бағасын
құрайтындар).
3. Кәсіпорынның бәсеке қабілеттігін бағалау
Тауардың бәсеке қабілеттілігі к-о-ның бәсеке қабілеттілігінің негізгі
факторы болып табылады. Кәсіпорының бәсеке қабілеттілігі – бұл тауарларды
жобалау, дайындау және өткізу к-о-ның нақты және потенциалды қабілеттілігі.
Кәсіпорының бәсеке қабілттілігі көрсеткіші тауардың бәсеке
қабілеттілігі индексін өндірістік қызмет тиімділігі индексіне көбейту
арқылы анықталады:
П=К*I эф
Кәсіпорынның қызметінің тиімділігі көрсеткіштері ретінде
рентабельность, сату көлемі және оның көрсеткіштері болуы мүмкін. Талдау
кезінде қолданылатын негізгі факторлар келесі кестеде көрсетіледі (кесте 3)
5. Кәсіпорынның бәсекелік артықшылығы
Бизнес жоспарлау процесінде ө-ң бәсекеқабілеттілігін бағалау бойынша
есептеу жүргізу к-о-ның бәсеке артықшылығын және әлсіз жақтарын анықтауда
өзінің мақсаты бар. Бизнес жоспарлаудың бұл бөлімшесінде бизнестің әр
стратегиялық бірлігі бойынша к-о-ның іскерлік (бәсекелік) стратегия
қалыптасады.
Кәсіпорынның бастапқы бағытына сәйкес келетін бәсекенің
стратегиясының біреуі қолданылуы мүмкін: өнімнің өзіндікқұны төмендуі
өнімнің диференциясы, нарықтық сегменттеу, жаңалық енгізу, нарық
қажеттілігіне бейімделу.
Бизнес-жоспарлаудың бұл бөлімінде бәсеке қабілеттілікті қамтамасыз
ету стратегиясы қатарына кәсіпорынның бәсекелік бағытын жақсартуға
бағытталған бәсеке әдістерімен жүзеге асырылады.
Тақырып 7. Маркетинг жоспары
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
2. Маркетинг жоспарының негізгі элементтері
Маркетинг жоспары фирманың қызметін ұйымдастыру үшін қажет, сонымен
қатар ол серіктестер және инвесторлармен келіс сөздер өткізген кезде
қажетті инструмент болып табылады.
Маркетинг жоспарының негізгі мақсаты-тауарларды тарату схемасы,
бағаларды анықтау әдістері және сатуды ынталандыру туралы нақты мәлімет
беру.
Маркетинг – бұл компанияның мүмкіншіліктерінің және тұтынушылардың
сұранысының сай келтіру процессі, оның нәтижесі болып тұтынушыларға олардың
қажеттіліктерін максимальды қанағаттандыратын игіліктерді ұсыну және
компаниямен пайда табудан тұрады.
Бұл бөлімнің құрылымы келесідей болуы мүмкін:
- маркетинг стратегиясы;
- тауарлық саясат;
- баға саясаты;
- өткізу саясаты;
- коммуникативтік саясат;
- маркетинг бюджеті.
2. Маркетинг жоспарының негізгі элементтері
Жаңа өнім құру
Бизнес жоспарда жаңа өнімге ерекше орын беріледі.
Сапа саласында кәсіпорын стратегиясы.
Бизнес жоспардың бұл бөлімінде келесілер анықталады:
- сатып алушыға ең тартымды сапа сипаттамалары;
- өнім тартымдылығы өзгерту тенденциялары;
- сапаны жоғарылату саласындағы кәсіпорынның стратегиялық жемісі.
Дизайн стратегиясын анықтау.
дизайн саласында фирманың іс-қимылының стратегиялық желісі;
- кәсіпорын өнімінің дизайн бойынша қызмет көрсетуді ұйымдастыру;
- сапаны жоғарылату саласындағы кәсіпорынның стратегиялық желісі;
- дизайн бойынша қызмет көрсету бойынша шығындар.
Тауардың нарықтық атрибутикасы.
- Тауардың маркасын, маркировкасын, упаковкасын сипаттау керек және
олардың бағытын, қасиеттерін және орындалатын функцияларын көрсету
керек.
Сервистік қызмет көрсету стратегиясы сату алдындағы және сатудан соң
сервисті құрайды.
Сату алдындағы сервис ұсынылатын өнімнің сапалық параметрлерін
жетілдіру мақсатымен тұтынушылардың талаптарын үнемі зерттеп талдауға
бағытталған.
Сатудан соң сервис кепілдік және кепілдіктен соң қызмет көрсету
жұмыстарының кешенін құрайды( жөңдеу, қосалқы бөлшектер ұсыну және т.б.).
Баға саясаты.
Өткізу саясаты..
Коммуникативтік саясат
Маркетинг бюджеті.
Тақырып 8. Өндіріс жоспары
1.Бөлімнің құрылымы және мазмұны
2.Негізгі өндірістік көрсеткіштер
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
Бизнес-жоспардың бұл бөлімі өндіріспен айналысатын фирмамен жасалады.
Бұл бөлім өнімді қажетті көлемде,уақытта және талап ететін сапа деңгейінде
кәсіпорын өндіріс алатынын көрсету қажет.
Бөлімнің құрылымы келесідей болады:
- өндіріс технологиясы;
- өндірістік кооперация;
- өндірістік процесті бақылау;
- қоршаған ортаны қорғау жүйесі;
- өндірістік бағдарлама;
- өндірістік қуаттылығы және олардың дамуы;
- ұзақ мерзімді активтерге қажеттілік;
- айналым құралдарға қажеттілік;
- шығындар болжамы.
Өндірістік емес ұзақ мерзімді активтерге, айналым құралдарға
қажеттілік және шығындар болжамы Қаржылық жоспар бөлімінде анықталады.
2. Негізгі өндірістік көрсеткіштер
Өндірістік бағдарлама - өнім (қызмет) өндіру және сату көлемі болжамы
сату нарығын маркетингтік зерттеу нәтижелерін ко мүмкіндіктерімен
салыстыру негізінде жасалады.
Әдетте, бизнес-жоспарда өнімнің әр түрлі натуралды өлшемде шығару
көлемі және олардың өзгеруі туралы соңғы 3 жыл бойынша, ал осы
көрсеткіштердің жоспарлы деңгейлері алдағы 3-5 жылға көрсетіледі. Өндіріс
көлемін болжамдау кезеңдер бойынша келесідей жүргізіледі: 1 жылы
–кварталдар бойынша, 2жылы-жартыжылдықтар бойынша, келесі жылдарда – жалпы
жыл бойынша.
Шығындар болжамы- бұл бөлім өндіріс шығындарын және өндірілетін өнім
өзіндік құнын есептеумен аяқталады.
Материалдық ресурстарға қажеттілік келесідей көрсетілуі мүмкін.
Бизнес-жоспарда материалда-шикізатты және отында-энергетикалық
ресурстарды сатып алу шарттары жабдықтаушылардың сенімділігі
көрсетіледі.Еңбекақы бойынша құралдарға қажеттілік келесі кестеде
көрсетіледі.
Өнімді өндіру және өткізу бойынша шығындар сметасы келесідей кестеде
көрсетілуі мүмкін.
Шығындарды жоспарлау және өзіндік құнды талдау.
Бизнес-жоспардың негізгі бөлімі болып табылады.Өнімнің толық өзіндік
құны калькуляция статияларын қосу арқылы табылады.Жалпы тауарлық және
сатылған өнім өзіндік құндарын анықтайды.
Сметада өндірістік процесте пайдаланылған ресурстардың жалпы көлемі
жиналады. Өндіріске шығындар жиынтығы. Бұл суммадан өнім өндірісіне
байланысты емес шығындар (өндірістік емес сферазаты қызметтер мен жұмыстар
) алынып тасталады және жалпы өнімнің өндірістік құны анықталады.Егер де
жалпы өнімнің құнына аяқталмаған өндіріс қалдықтарының өндірісі есепке
алынса (қосу немесе алып тастау) онда тауарлы өнімнің өндірістік құнын
анықтаймыз.Бұған өнімді өткізумен байланысты өндірістік емес шығындар тобын
қосқаннан кейін тауарлы өнімнің толық құны алынады.Сметада өндірісті және
өнім өткізудің нәтижесі пайда немесе шығын жоспарланады.Сметаның барлық
көрсеткіштері әр тоқсанға бөлінеді.
- өнім өндірісіне өткізуге байланысты шығындар сме,тасы құрамы
- шикізат және негізгі материалдар (қалдықтар алынып тасталған)
- Сатып алатын жартылай фабрикаттар және қосалқы бөлшектер
- көмекші материалдар
- сатып алынған отын
- сатып алынған қуат
- негізгі және қосымша ЕА
- әлеуметтік қажеттіліктерге аударулар
- аммортизация
- басқалай шығындар
- өндіріске шығындар
Кеткен барлық
-өндірістік емес сипаттағы жұмыстар мен қызметтерге шығындар
Жалпы өнімнің барлық өзіндік құны
Аяқталмаған өндіріс қалдығы өзіндік құнынан өзгерді (өсу *+*,азаю *-*).
Тауарлы өнім өндірістік өзіндік құны.
Өндірістен тыс шығындар.
Тауарлы өнім толық өзіндік құны.
Сату бағасы бойынша тауарлы өнім көлемі.
Тауарлы өнім өндірісінен пайда (+), шығын(-).
Сатылмаған өнім қалдығының өзіндік құнының өзгеруі (өсу *+*, азаюы *-*).
Сатылған өнімнің өзіндік құны.
Өткізу бағасындағы өткізілетін өнім көлемі.
Сатылған өнімнен пайда (+), шығын (-).
Тақырып 9. Ұйымдық жоспар
1. Бөлімнің құрылым және мазмұны
2. Кадрлық саясат
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
Бизнес-жоспардың Ұйымдық жоспар бөлімінің құрылым келесідей болуы
мүмкін:
- ұйымдық жоспар және менеджмент – іскерлік кесте, фирма қызмет етуінің
құқықтық қамсыздандыру, кәсіпорынды басқаруды ұйымдастыру, персоналды
басқаруды ұйымдастыру, бөлімшелер және қызметтіктер әра қатынасы және
координациясы.
- Кадрларға қажеттілік – еңбекке бейімдеу нысаны; біліктілік талаптар,
еңбек және қосымша материалдық жеңілдіктер.
Іскерлік кесте - бизнес-жоспардың қажетті бөлімі. Бұнда маңызды іс-
әрекеттердің уақтылық графигін жасау керек, яғни өнімді жасау және оны
өндіру процессі, нарықты талдау, сату бағдарламасын жасау.
Бизнес-жоспардың маңызды жағдайлары келесілер болуы мүмкін:
- шикізатпен материалдарға тапсырыс;
- дизайнды аяқтау; тауарлардың алғашқы көрмесін ұйымдастру;
- қосалқы бөлшектерге тапсырыс жасау;
- өндірісті бастау;
- бірінші тапсырысты алу; бірінші сату; алғашқы шоттарды төлеу және т.б.
2. Кадрлық саясат
Кадрларға қажеттілік бөлімі келесі сұрақтарды қарастырады:
1. Еңбекке тарту нысаны, біліктілік талаптар
2. Еңбек ақы және қосымша материалдық жеңілдіктер
Еңбекке тарту келесі нысандары болуы мүмкін:
- тұрақты жұмыс;
- біріктіріп қызмет ету;
- ұйден қызметету;
- контракт бойынша жұмыс.
Еңбек нәтижелерін есепке алу мүмкіндіктеріне және еңбек ақы қорын
бөлуге үш негізгі вариант табылады: жеке, бригадтық, ұжымдық. Жеке вариант
бойынша нақты жұмысшының еңбегін есептеу және оның тарифтік ставкасы арқылы
еңбек ақы есептеледі.
Тақырып 10. Қаржылық жоспар
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
2. Кәсіпорын қызметінің қаржылық– экономикалық көрсеткіштері
3. Негізгі қаржылық көрсеткіштерді жоспарлау
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
Бизнес–жоспардың бұл бөлімінде бизнес жоспардың барлық алдағы
материалдарда жинақтап оларды қаржылық анықтамалар және қаржылық
көрсеткіштер ретінде көрсетеді
Бұл бөлім екі бағытты қосады :
1. кәсіпорынның қызметінің қаржылық – экономикалық көрсеткіштері:
- кәсіпорынның қаржылық есебі;
- кәсіпорынның қаржылық – экономикалық жағдайын талдау .
2. Негізгі қаржылық көрсеткіштерді жоспарлау:
- жоспарлық құжаттарды дайындау;
- кәсіпорынның актив және пассив балансын жоспарлау;
- табыс және шығындар жоспары;
- ақша қаражаттар қозғалысын жоспарлау;
- жобаны қаржылық бағалау.
Кәсіпорынның қызметінің қаржылық – экономикалық нәтижелері:
Қаржылық жағдайды бағалаудың негізгі міндеті – кәсіпорынның өз ішкі
қажеттіліктерін төлеу және есептесу мүмкіндігін анықтау .
Бұл бөлімде немесе бизнес жоспардың қосымшасында соңғы есепті
қаржылық құжаттары көрсетілуі мүмкін : табыс және шығындар
туралы есеп ; ақша қаражаттары қозғалысы есебі ; кәсіпорынның актив және
пассив балансы .
2. Кәсіпорын қызметінің қаржылық– экономикалық көрсеткіштері
Кәсіпорынның қаржылық – экономикалық жағдайын талдау кезінде. Бизнес
жоспарда кәсіпорынның қызметінің негізгі техникалық–экономикалық
көрсеткіштерін және оның қаржылық жағдайын талдау жүргізу ұсынылады.
Кәсіпорынның қаржылық – экономикалық жағдайын талдау кезінде ең
алдымен кәсіпорынның экономикалық қызметін сипаттайтын келесі ереже
орындалады ма қарау керек:
ТПб ТVp Так 100%
Бұнда ТПб – баланстық пайданың өзгеру қарқыны,%
ТVp – сату көлемінің өзгеру қарқыны, %
Так – енгізілген капиталдың өзгеру қарқыны, %
Бұл ереженің экономикалық мағынасы келесіде
3. Негізгі қаржылық көрсеткіштерді жоспарлау
Қаржылық жоспарды жасауды келесі жоспарлық құжаттарды болжамдаудан
бастаған дұрыс:
Кәсіпорын балансы болжамы; пайда мен шығындар болжамы; ақша
қаражаттар қозғалысы болжамы.
Бизнес жоспарда графикалық және аналитикалық жолмен сатудың
критикалық (күйзеліс) көлемі (шығынсыздық нүктесі немесе рентабельдік шегі)
және кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық мөлшері анықталады.
Сатудың критикалық көлемі келесі формуламен есептеледі:
V пр = ;
Бұнда Спост – тұрақты шығындар
Vпер – сатудың жалпы көлемінде өзгермелі шығындар үлесі
Қаржылық тұрақтылық мөлшері жоспарланған табыс көлемімен сатудың
критикалық көлемі арасындағы айырмашылығы ретінде анықталады және
есептеулер келесі кестеде келтірілуі мүмкін:
Тақырып 11. Бизнесті инвестициялау
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
2. Инвестицияларда қажеттілік және оларды қаржыландыру көздері
3. Жобаның тиімділігі
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
Инвестициялар - бұл табыс табу мақсатында шаруашылық қызметке
енгізілетін активтердің (құралдардың) барлық түрлері.
Инвестициялау мақсаттарын талдау және инвестициялар тиімділігін арттыру
үшін олардың ғылыми дәлелденген классификасы қажет:
1. Капиталды енгізу обьектісі бойынша:
- нақты инвестициялар
- Қаржылық инвестиция
2. Инвестициялық жобаға қатысу сипатына қарай:
-тікелей инвестициялар
-тікелей емес инвестициялар
3.Инвестициялау кезеңі бойынша:
- қысқа мерзімді инвестициялар
- ұзақ мерзімді инвестициялар
4. Инвестицияланатын капитал меншік нысаны бойынша:
- жеке инвестициялар
- мемлекеттік инвестициялар.
5. Инвестициялардың аймақтық қатысы бойынша:
-ұлттық (ішкі) инвестиция
- шетелдік инвестиция
Инвестициялық жобаның мақсатына қарай нақты инвестиция келесі негізгі
топтарға құруға болады:
- негізгі капиталға инвестициялар;
- күрделі жөндеуген шығындар;
- жер учаскелерінің және табиғат пайдалану обьектілерін сатып алуға
инвестициялар;
- материалдық емес активтерге инвестициялар (патенттер, лицензиялар
т.б.)
- материалдық айналым құрылымы құралдар запастарын толықтыру
инвестициялар.
2. Инвестицияларда қажеттілік және оларды қаржыландыру көздері
Бизнес-жоспар және инвестициялық жобаның фазалары
Жалпы мағынада инвестициялық жоба деп пайда алу мақсатында капиталды
енгізу жоспары түсініледі. Егерде бизнес-жоспардың мақсаты болып нақты
кәсіпорын нақты экономикалық жағдайында құралдарды енгізу және олардың
қайырылымын негіздеу және жоспарлау табылса, онда оны инвестициялық бизнес
жоспар деп аталады.
Инвестициялық жоба – бұл күрделі салымдарды жүзеге асыру экономикалық
тиімділігін, көлемін және мерзімдік анықтау.
Инвестициялық жобаны жасау келесі үш фазадан тұратын цикл ретінде
көрсетілуі мүмкін.
1. инвестиция алдындағы;
2. инвестициялық;
3. эксплуатациялық.
3. Жобаның тиімділігі
Инвесторлық жобаның тиімділігін бағалау принцептері және әдістері
Дисконттау коефиценті салынған капиталға инвестор қандай қайтарылу %-
тің алатынын көрсетеді.
Дисконттаудың %-к ставкасы келесі формуламен анықталады:
I= Ц+Р+Кр, мұнда
Ц- инфляция деңгейі,%
Р-нақты пайда нормасы,%
Кр-тәуекел деңгейін анықтайтын К-Т%
Нақты пайда формасы капитал нарығында қалыптасқан бұл тиімді
кепілденген табыс деңгейі (АҚШ үшін 4-5% жылға)
Инвестициялық жобалардың коммерциялық тартымдылығын қаржылық-экономикалық
негіздеу негізін келесі үш топ есептеулер құрады:
1. Жобаның қаржылық тұрақтылығын есептеу, яғни жобаның оны жоспарлау
әрбір интервалында құралдармен қамтамасыз етілді;
2. Жобаның экономикалық тиімділігін есептеу,яғни пайдалығын, реттілігін,
жобаның қайтарылу мерзімін және басқа да қаржылық-экономикалық
көрсеткіштерді есептеу;
3. жобаның тәуекел деңгейін есептеу, яғни оның негізгі қаржылық-
экономикалық көрсеткіштерінің өзгеруіне жобаның эзгеруін талдау
негізінде.Жобаның коммерциялық тартымдылығын салыстыру интервалды
көрсеткіші болып,олардың таза ағымдағы құны (NРV) туады.
Пайда индексі (РІ) жобаның тиімділігін немесе салымдар бірлігіне
шаққанда жобадан ақшалай түсімдер дисконттық құны. Ол жобадан түскен таза
келтірілген түсімдерді бастапқы салымдар құнына бөлу арқылы есептеледі:
РІ= PK\(1=r)k\Ic, мұнда
РІ- пайда индексі немесе рекобельділік индексі;
Егерде: РІ үлкен1-ден- жобаны қолдау керек;
РІ кіші 1-ден жобаны қайтару керек;
РІ тең 1-ге жоба пайдалы еммес те зиянды да емес;
Ішкі қажеттілік деңгейі (IRR) деп дисконттау R-тінің көрсеткішін түсінеді,
бұл кезде NPV=0 Бұл нүктеде шығындардың дисконттық ағымы табыстардың
дисконттық ағымына тең (шығындық нүктесі)
IRR жоба шығындарының максималды деңгейін көрсетеді, яғни оның көбеюі
кезінде жоба зиянды болып табылады:
IRR= r+ f (г)\ f (r)-f(r2)* (r1-r2)
Тақырып 12. Тәуекелді бағалау
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
2. Жоба тәуекелің бағалау
3. Тәуекелді төмендету және сақтаныдру жолдары
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
Тәуекелді бағалау бөлімі келесідей құрылымды бөлімдерден тұрады:
- Тәуекелді талдау. Жобаның тәуекелін бағалау.
- Тәуекелден шығындар.
Тақырып 13. Инновациялық бизнес-инкубаторлардың қызметің ұйымдастыру
1. Бизнес-инкубаторлар мақсаттары мен негізгі қызметтері
2. Бизнес-инкубаторларды қалыптастыру және қызметін ұйымдастыру
1. Бизнес-инкубаторлар мақсаттары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бекітемін
Экономика және басқару
факультетінің деканы
________ Г.И. Нестеренко
_____.___________ 2012ж.
Экономика және басқару факультеті
Менеджмент және кәсіпкерлік кафедрасы
5В051100 маркетинг
5В050700 менеджмент
мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын
студенттерге арналған
Бизнесті жоспарлау
(пәннің атауы)
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
Курс – 3,4
Семестр – 6,7
Кредит саны -2
Дәріс – 15 сағат
Практикалық сабақ (лаб., сем. және т.б.) – 15 сағат
Оқытушының жетекшілігімен
студенттің өзіндік жұмысы (ОЖСӨЖ) – 30 сағат
СӨЖ – 30 сағат
Емтихан – 6 -ші семестрде
Барлығы – 90 сағат
Орал 2012 ж.
Курс бағдарламасы
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті Алматы – 2007 ж.
(типтік бағдарлама атауы, қаласы,
жылы)
типтік бағдарлама негізінде құрастырылған.
Құрастырушы(лар) : қауымд. професс., э.ғ.к., Сулейменова Гульнар
Наухановна
(аты-жөні, лауазымы, ғылыми дәрежесі)
Менеджмент және кәсіпкерлік кафедрасының отырысында қарастырылды.
___ 2012 ж. № хаттама
Кафедра меңгерушісі __________ Мансурова М.А.
(қолы)
Экономика және басқару факультетінің оқу - әдістемелік кеңесінің отырысында
қарастырылды.
___ ___________ 2012 ж. № ___ хаттама
факультеттің оқу - әдістемелік
кеңесінің төрағасы __________
____________________________
(қолы)
1. Пәннің типтік оқу бағдарламасы Алматы, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық
университетінде 2007 жылы типтік бағдарлама негізінде құрастырылған.
2.Пән бойынша оқыту бағдарламасы – SYLLABUS
Оқытушы (оқытушылар) туралы мәлімет
1. Данные о преподавателе
Электронный адрес: Gulnar-s-n @mail.ru
Сулейменова Гульнар Наухановна - БҚМУ, қауымд. професс., э.ғ.к.,
Офис: Менеджмент және кәсіпкерлік кафедрасы
Жұмыс мекен-жайы: Достық 2181
Жұмыс телефоны: 50-54-24 (104)
Е-mail:
Пән туралы мәлімет
Бизнес бағалау
Оқу тоқсаны 15 оқу аптадан және 2 апта сессиядан тұрады.
Бір аптада 2 кредит сағат (оқу үрдісі кестесі және жұмыс оқу жоспарына
сәйкес ауыстырылады), әр кредит-сағат бір байланыс сағаттан (дәріс немесе
практика) және екі сағат оқытушының жетекшілігімен студенттің өзіндік
жұмысынан (ОЖСӨЖ), студенттің өзіндік жұмысынан (СӨЖ) тұрады.
Сабақтар Өткізу Сабақтар Өткізу уақыты
уақыты
Байланыс сағаты 1 50 мин. ОЖСӨЖ, СӨЖ 50+50 мин.
(1 дәріс)
Байланыс сағаты 2 50 мин. ОЖСӨЖ, СӨЖ 50+50 мин.
(1 практика)
Оқу жоспарынан көшірме:
КурСеместр Кредит саныДәрістер Семинарлар ОЖСӨЖ СӨЖ
с
1 Дәріске Талдау жәнеҰсынылатын Кестеге 100баллм
қатысу танымдық әдебиеттер сәйкес ен
қабілеттерітізімі дәріске бағалана
н арттыру бойынша қатысу ды
ПрактикалықТақырып Ұсынылатын Семинар 100 Жазбаша
тапсырмаларбойынша әдебиеттер кестесі баллмен орындалған
ын орындау теориялық тізімі бойынша бағаланажұмыс ауызша
2 мәліметтердбойынша берілген ды қорғалады
і іс уақыт
жүзінде шеңберінде
нығайту.
3 ОЖСӨЖ Талдау жәнеҰсынылатын ОЖСӨЖ 100 Тапсырмалард
тапсырмалартанымдық әдебиеттер кестесі баллмен ың
ын орындау қабілеттерітізімі бойынша бағаланаорындалуын,
(барлығы н арттыру бойынша берілген ды сұрақтарға
23тапсырма) уақыт жауап беру
шеңберінде қабілетін
тексеру
4 Реферат Тақырып Ұсынылатын 8-15 апта 100 (үйРеферат және
бойынша әдебиеттер тапсырмабаяндама
негізгі тізімі сы
баяндама бойынша түрінде
беріледі
)
5 ПрезентацияТалдау жәнеӨз бетімен 8-15 апта 100 (үйСлайт
танымдық іздену тапсырматүрінде
қабілеттері сы көрсету
н арттыру түрінде
беріледі
)
6 Бақылау Ойлау Бірінші 7-14 апта 100 Жазба
жұмысы қабылетін жұмыс 1–8 баллмен жұмысын
тексеру тақырыптарға бағаланатексеру
байланысты ды
Екінші жұмыс
9-15
тақырыптарға
байланысты
Емтихан Білімді 100 тест
кешенді
тексеру
4. ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚАМТЫЛУ КАРТАСЫ
Бизнесті жоспарлау
Пән
(пән атауы)
Кредит саны 2
№ Әдебиет атауы Барлығы Ескерту
кітапханадкафедрадаСтуденттердЭ лектронд
а ің қамтылу ы түрі
пайызы (%)
1 2 3 4 5 6 7
1 Кәсіпкерлік 10 1 7% -
негіздері.
М.Б.Бисенғазиев.
2 Курс 8 - 60 % -
предпринимательст
ва. Учебник для
вузов.В.Я.
Горфинкель, В.А.
Швандар,Е.М.Купря
ков.
3 Львов Ю.А. Основы4 - 30% -
экономики и
организации
бизнеса.-РПБ:ГМП,
1992.
4 Экономика 6 - 40% -
предприятия:
Учебник Под ред.
В.Я.Горфинкеля
Е.М.Купрякова
–М.:Банки и
биржи, ЮНИТИ,
1996.
5 Глущенко 3 - 20% -
Е.В.Капцов А.И.
Основы
предпринимательст
ва. Учебное
пособие.
–М.:Вестник,
1996.
6 Основы бизнеса и 5 - 30% -
предпринимательст
ва в условиях
рыночной
экономики
Казахстана.
Алматы:
Демеу,1992.
7 Основы 6 - 40 -
предпринимательск
ого делаПод
ред.Ю.М.Осипова-М
.:МГУ, 1992.
8 Мамыров 1 - 7% -
Н.К.,Ихданов
Ж.Государственное
регулирование
экономики в
условиях
Казахстана.
Учебник-Алматы:
Экономика, 1998.
БОЙЫНША ДӘРІСТЕРДІҢ КОНСПЕКТІСІ
Тақырып 1. Бизнес-жоспарлау мәні, мақсаты және міндеттері
1. Бизнес-жоспарлау мәні және мақсаттары
2. Бизнес-жоспарлаудың қызметтері мен принциптері
3. Бизнес-жоспар жасаудың объективтік қажеттілігі
1. Бизнес-жоспарлау мәні және мақсаттары
Бизнес-жоспар жоспарлау жүйесіндегі әр түрлі ұйымдық-құқықтық
нысандағы кәсіпкерлік құрылымдар пайдаланатын жүйе-жол. Бизнес-нарықтық
экономика жағдайындағы субъекттің (кәсіпорынның) пайда табуға бағытталған
әкономикалық қызмет. Бизнес-жоспар - субъект ұйымдастырып отырған
өндірістің, қызмет көрсету т.б. мақсаттарымен оған жету жолдарын
анықтау.Әдетте ол 1-5 жылға жасалады.
Жоспарлау дегеніміз—бұл басқарылатың объектінің даму мақсатын, оған
жету әдістерің, тәсілдерін және құралдарын анықтау, болашаққа іс-
қозғалыстың бағдарламасы мен жоспарын құру.
Бизнес-жоспардың негізгі мақсаты - берілген бизнес объектісің
маркеттингтік синтез жағынан қарастыру арқылы стратегиялық шешімдерді
анықтау.
Бизнес-жоспарды дайындау басқа мақсаттары:
- несие алу және инвестицияларды тарту;
- белгіленген нәтежелерді орындау нақтылығының деңгейің анықтау;
- жаңа фирма қайта құру және қызмететіп жүрген фирманың жұмысың қайта
құру мақсатталатын дәлелдеу;
- және тағы басқа
Қазіргі уақытта Қазақстанда бизнес-жоспарлаудың алғашқы мақсаты болып
жобаларға қатысуға потенциялды инвесторлармен серіктестерді тарту табылады.
Бизнес-жоспардың негізгі ортасы - стратегиялық мақсаттарды шешу үшін
қаржылық ресурстарды жинақтау.
Бизнес-жоспар фирманың капиталын көбейтудің негізгі құралы.
2. Бизнес-жоспарлаудың қызметтері мен принциптері
Тәжірибеде бизнес-жоспар 5 қызмет атқарады:
1) бірінші қызметті бизнес стратегиясың анықтау үшін пайдалану
мүмкіндігімен байланысты. Бұл қызмет жолда кәсіпорынды құру, сонымен
қатар іс-қызметтің жаңа бағыттарын анықтау кезінде қажет.
2) Екінші қызмет жоспарлау. Ол фирма негізіндегі процесттерді бағалау, іс-
қызметтің жаңа бағытының даму мүмкіндігің бағалауға мүмкіндік береді.
3) Үшінші қызмет сырттан ақша құралдарды-ссудалар, несиелер тарту
мүмкіндік береді. Негізгі проблема - несиелердің қайтарылмайтыны.
4) Төртінші қызмет өндіріске өз меншікті капиталды және технологияны
салуға потенциалды партнерлерді компанияның жоспарларын жүзеге
асыруға тартуға мүмкіндік береді.
5) Бесінші қызмет бизнес-жоспар құру процесіне барлық қызметкерлерді
қатыстыру арқылы қызметкерлердің болашақ іс-қимыл туралы ақпараттануың
жоғарлату.
3. Бизнес-жоспар жасаудың объективтік қажеттілігі
Бизнес-жоспардың өбъективті қажеттілігі мына жағдайлармен байланысты:
- алға қойылған мақсатты іске асыру үшін потенциалды мүмкіндіктерді
ескеру арқылы стратегиялық және тактикалық іс-әрекеттерді жасақтау. Ол
ағымдағы немесе болашақ жоспарлар арқылы іске асады;
- кәсіпорының әлсіз және күшті жақтарын және жоспарлы безнисіне сын
көзбен қарау;
- дүние жүзілік практикада алдын ала жасалған өбъективті жоспар болмаса
істе сәттілік күту мүмкін емес.
Бұл шын мәнінде бұрынғы жасапталған орындалуға міндетті жоспар емес,
бұл болжам-жоспар. Мұндай жоспардың формасын индикативті жоспарлау дейді.
Батыс елдерінің бизнесмендері қандай іс болмасын жоспарға жұмыстың
керектігінмәтіндайды., олсыз қандайда болмасын істі бастамайды.
Бизнес-жоспар деп атау себебі басты міндеті өндіріс болғанмен түпкі
мақсат пайда табу.
Бизнес-жоспар негізінде жүргізілген кәсіпкерлік іс табу көзі,
сәтсіздікке ұшыртпайды, шаруашылық тәуекелді азайтады.
Бизнес-жоспар жан-жақты құжатталуы керек. Себебі оны оқитын адамдар
практикалық іс адамдары, ақша беретін адамдар. Оларды қарату үшін үлкен
білгірлікпен істеген жоспар керек.
Тақырып 2. Бизнес-жоспарды жасау тәртібі және құрылымы
1. Бизнес жоспардың құрылымы
2. Бизнес жоспарды жасау тәртібі
3. Бизнес жоспарға қойылатын жалпы талаптар
1. Бизнес жоспардың құрылымы
Нарықтық экономикада бизнес-жоспардың формасы, мазмұны, құрылымы және
т.б. бойынша көптеген түрлері әрекет етеді. Неғұрлым үлкен айырмашылықтар
бизнес-жоспардың мақсатына байланысты көрінеді: бизнес-линия бойынша
(өнім, жұмыс, қызмет, техникалық ерекшеліктер); тұтас кәсіпорын бойынша
(жаңа немесе әрекет етуші).
Бизнес-жоспардың көлемі, құрамы, құрылымы бөлшектену деңгейін
аиықтайтын факторларға келесілерді жатқызуға болады:
- кәсіпкерлік іс-қызымет түрінің спецификасы;
- кәсіпорын көлемі;
- бизнес-жоспарды жасау мақсаты;
- құрылатын кәсіпорынның өсу болашағы;
- болжамданып отырған өнім өткізу нарығының көлемі;
- бәсекелестердің бар болуы.
Кәсіпорында бизнес-жоспардың екі варианты жасалады: ресми және
жұмыс бизнес-жоспарры.
Бизнес-жоспардың отандық және шетелдік тәжірибені зерттеу арқылы
бизнес-жоспардың оптималды құрылымын анықтауға болады:
1) Бизнес концепциясы (резюме)
2) Кәсіпорынды жәнее саланы сипаттау
3) Қызмет және өнімдердің сипаттамасы
4) Өткізу нарығын зерттеу және талдау
5) Бәсеке және бәсекелік артықшылық
6) Маркетинг жоспары
7) Өндіріс жоспары
8) Ұйымдық жоспар
9) Қаржылық жоспар
10) Қаржылық стратегия
11) Потенциалды тәуекелділіктер
2. Бизнес-жоспарды жасау тәртібі
1) Өнім, қызмет туралы ақпаратты жинау және талдау;
2) Өткізу туралы ақпаратты жинау және талдау;
3) Өткізу нарығындағы бәсекені талдау;
4) Кәсіпорын жағдайын және мүмкіншіліктерін талдау;
5) Маркетинг стратегиясын, тауарлық, баға, өткізу және каммуникативтік
саясатты құру;
6) келістер, құралдар, кадрлар және т.б. ресурстарға қажеттілікті және
қамтамасыз ету жолдарын анықтау;
7) Қажетті капиталды есептеу, шығындарды анықтау, негізгі қаржылық
көрсеткіштерді талдау және жоспарлау;
8) Қаржыландыру көздерін анықтау, жобаның бағытталуын және көлемін
анықтау, тиімділікті есептеу;
9) Ұйымдық құрылымда, құқықтық қамсыздандыруды және жобаны жүзеге асыру
графигін құру;
10) Тәуелділіктермен кепілдіктер мәселесін шешу;
11) Жобаның қысқаша мазмұнын жасау (резюме);
12) Жобаға аннотацияны жасау (Аннотация);
13) Титулдық бетті жасау.
Кәсіпорынды қаржылық сауықтыру бизнес-жоспары ерекше құрылымы мен
жасау логикасы болады. Бұл төлем қабілеттілігі жоқ кәсіпорындардың
негізгі құжаты болып табылады және келесілерге арнадған.
3. Бизнес жоспарға қойылатын жалпы талаптар
Бизнес-жоспарды дайындаған кезде келесі жалпы талаптарды еске алу
қажет:
- бизнес-жоспар арқылы потенциалды инвестор фирма туралы ең бірінші
ақпарат алады, сондықтан бизнес-жоспардың рәсімделуі дамып отырған
фирманың имиджіне сай болуы керек;
- бөлшектеу деңгейі жоспардың мақсаттарына сай болуы керек, бірақ
артық ештеңе болмауы керек, материалды нақты құрылымы, көрнектілігі,
нақтылығы. Шетелдік тәжірибе бойынша – бизнес-жоспардың стандартты
(оптималды) көлемі - 40 беттен аспайды;
- бизнес-жоспарға екіншідеңгейлі және анықтамалық ақпарат қосылмау
керек. Оның қосымшаға шығарған қажет;
- жазылу стилі: жазу қарапайымдығы және тіл мен терминологиялық
барьердердің болмауы. Бизнес-жоспардың екі түрлі сипатты болады. Бір
жағынан ол нақты аналитикалық құжат, ал екінші жағынан – жарнама
құралы;
- бизнес-жоспардағы ақпарат толық, мағыналы және қысқа болуы керек;
- бизнес-жоспарды жүзеге асыру кезінде пайда болуын қиындықтарды нақты
бағалау;
- бизнес-жоспарда нақты болжамдарға негізделген шын талдау болу керек;
- қаржылық көрсеткіштердің (есептердің) дәлділігі;
- компаниялардың тәуекелділіктерін еске алу керек;
- инвестордың көбі тек резюмені оқиды. Сонымен қатар инвесторлармен
қатаң бағаланатын бизнес-жоспардың 4 ең маңызды бөлімі бар:
басқарушылық ұжым, нақты және жоспарлы қаржылық көрсеткіштер, тауар
(қызмет), маркетинг жоспары.
Тақырып 3. Бизнес-жоспарлау процессін ұйымдастыру
1. Бизнес-жоспарлау процессінің негізгі стадиялары
2. Бизнес-жоспар жасаудағы компьютерлік технологиялар
1. Бизнес-жоспарлау процессінің негізгі стадиялары
Бизнес-жоспарлау – бұл бизнес-жоспарды жүзеге асыру, оның орындалуын
бақылау, интеллектуалды меншік нарығында бизнес-жоспарды жүргізу,
жоспарлауды жүзеге асыру (бизнес-жоспарды жасау), бизнес-жоспардың мақсатын
анықтау, қоршаған ортаны ситуациялық талдаумен байланысты әрекеттер мен
кезеңдерінің реттелген жиынтығы.
Бизнес-жоспарлау процессінің келесідей негізгі кезеңдерін атап
көрсетуге болады:
- дайындық кезең;
- бизнес-жоспар жасау кезеңі;
- бизнес-жоспарды интеллектуалды меншік нарығында жүргізу;
- бизнес-жоспарды жүзеге асыру кезеңі.
Бизнес-жоспарлаудың дайындық кезеңнің маңызды сәті болып перспективті
бизнес-идея қалыптасуы табылады.
Бизнес-жоспарды интеллектуалды меншік нарығында жүргізу кезенің бастапқы
этапы болып бизнес-жоспар презентациясын ұйымдастыру және өткізу табылады.
Бизнес-жоспарды жүргізу кезеңінің бастапқы этапы болып бизнес-жоспар
презентациясын ұйымдастру және өткізу табылады.
Бизнес-жоспар презентациясы – бұл инвесторлар және потенциалды
әріптестерменкеліссөздер жүргізу кезінде бизнес-жоспардың негізгі
бөлімдерінің қысқаша түсініктемесі.
Бизнес-жоспар аудиті – оны қаржыландыру жөнінде шешім қабылдау немсе бас
тартумен аяқталады.
Бизнес-жоспарды жүзеге асыру кезеңі инветициялау жөнінде шешім қабалдау
кезеңінен бастап коммерциялық өндірісті қоса алғанда жобаны нақты іске
асырудың бастапқы кезеңіне дейін қамтиды.
Бизнес-жоспарды іске асыру іскерлік жобаны бизнес-жоспар кезеңінен нақты
өндірістік кезеңге ауыстыру үшін қажетті барлық жұмыс тапсырмаларын
фаромаларда және одан сырт орындау.
Бизнес-жоспарды іске асыру бизнес-жоспарлау процесінде алға қойылған және
қол жеткізілген мақсаттың сәйкестігін бағалау және талдаумен аяқталады.
2. Бизнес-жоспар жасаудағы компьютерлік технологиялар
Бизнес-жоспарды дайындау және талдау компьютерлік технологиялар көбінесе
келесі этаптардан тұрады:
1. Имитациялық моделді құру. Қоршаған ортаны, өнімді сатуды, өндірістік
шығындарды, кәсіпорынның инветициялық жоспарын сипаттайтын мәліметтерді
енгізу.
2. қаржыландыруда қажеттілікті анықтау (қаржылық есептеулер)
3. қаржыландыру стратегиясын есептьеу. Капиталды қалыптастыру (өзіндік
капитал, несиелік капитал, қаржылық жоспарды есептеу).
4. Қаржылық көрсеткіштерді талдау.
5. Есепті қалыптастыру және шығару.
6. Жобаны жүзеге асыру кезінде оның ағымдағы жағдайы туралы мәліметтерді
енгізу және талдау.
Бизнес-жоспарлау тәжірибесінде Интернет құралдары мен ресурстары
пайдалану мүмкін.
Тақырып 4. Бизнес-жоспарды дайындау әдістемесі. Кәсіпорын және саланы
сипаттау
1. Бизнес концепциясы (түйіндеме)
2. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
3. Кәсіпорынның даму стратегиясын қалыптастыру
4. Бизнестің мақсаттарын анықтау
1. Бизнес концепциясы (түйіндеме)
Бизнес-жоспардың құндылығы ондағы ақпараттармен ұсыныстардың
құндылығымен анықталады. Сапалы түрде жасалған бизнес-жоспар әсіресе
инвестролардың назары түсетін кәсіпорынды басқару біліктілігін білдіреді.
Бизнес-жоспардың титул беті тартымды болу керек, артық мәліметтер
болмау керек. Онда фирманың атауы, оның орналасу жері, бизнес-жоспардың
атиауы жасалған мерзімі көрсетіледі. Жіберілетін адресаттың мәліметтерін
көрсету керек. Титул бетінде әдетте құпиялық меморандумы орналасады.
Аннотацияда бизнес-жоспардың негізгі ережелерінің және мақсатының
қысқаша сипаттамасы беріледі (0,5 – 2 бет).
Мазмұнда қажетті ақпараттарды тез табуға мүмкіндік беретін бизнес-
жоспарға кірістірілгендердің тізімі беріледі. Мазмұны нақты нөмірленуі
керек.
Кіріспеде бизнес-жоспарлау міндетті және ол жіберілген түлғалар
көрсетіледі. Сонымен қатар осы жобаны жасау қажеттілігі неден пайда
болғаның атап өту керек.
Бизнес концепциясы – бұл кәсіпорын не кіспкердің жеке ісін бастау
немесе дамыту үшін алдында тұратын мақсат және болжамдалатын бизнес
жөніндегі жалдам оқылатын сығымдалған ақпараттар шолуы.
Концепция сол бизнес-жоспардың қысқартылған варианты. Концепциянын
жазылу тәртібі еркін, еске сақталатын түйіндемеге жету қажет. Бұл тараудың
көлемі 3-4 беттен аспауы керек.
Түйіндемені рәсімдеу тәртібі:
- жобаның мәні;
- бизнес-жоспардың мақсаттары және міндеттері;
- жобаның экономикалық нақтылауы және тиімділігі;
- фирма туралы ақпарат;
- басқару командасы;
- әрекеттеу жоспары;
- қаржыландыру;
- қарыға алынған құралдарды қайтару жоспары;
- бизнес-жоспардың бағыты.
2. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
Бизнес-жоспардың Кәсіпорын және саланы сипаттау бөлімінде фирманың
жалпы сипаттмасын беру керек. Сипаттмаға алда тұрған немесе әрекет етіп
тұрған барлық сипаттамалар кіреді.
Бизнес-жоспардың Кәсіпорын және саланы сипаттау бөлімінің негізгі
элементтері:
- кәсіпорын жөнінде негізгі мәліметтер;
- кәсіпорынның қысқаша тарихы;
- бизнес типі, қызметтің негізгі түрлері;
- кәсіпорынның орналасу жері;
- саланың сипаттамасы;
- кәсіпорынның сала ішіндегі даму тенденциясы және рөлі;
- кәсіпорынның қызметіне әсер ететің факторлар (SWOT-талдау);
- бизнес стратегиясы және мақсаты.
3. Кәсіпорынның даму стратегиясын қалыптастыру
Стратегияны қалыптастыру процессі үш кезенді кірістіреді:
1. кәсіпорынның жалпы стратегиясын қалыптастыру (портфельды);
2. іскерлік (бәсекелік) стратегияны қалыптастрыу;
3. функционалды тсратегияны анықтау.
Фирманың жалпы (портфельды) стратегиясы ұйымның инвестициялық портфелінің
белгілі бір құрамын және құрылымын қадыптастырады. Бизнестің стартегиялық
бірліктерінің арасында тиімді бөлінген инвестиция синэргизм немесе
стартегиялық тетік құруды мүмкін.
Бизнес-жоспарда финманаың жалпы стратегиясын талдау стратегиялық
талдаудың моделдері және интрументарий көмегімен жүзеге асырылады.
Фирманың жалпы стратегиясы бизнестің стратегиялық бірлігінің стратегиясын
сай келуінталдау негізінде анықталады. Талдау критериі – кәсіпорын өсуінің
неғұрлым рентабельды жағдайы.
Кәсіпорын дамуын жалпы стратегиясын қалыптастырғаннан кейін іскерлік
(бәсекелік) стратегияны анықтауға кіріседі.
Кәсіпорынның іскерлік (бәсекелік) стратегиясы бәсекелік артықшылықтарға
жетуге бағытталған.
Фирманың бәсекелік сипаттамасы бизнес-жоспардың Бәсеке және бәсекелік
артықшылық бөлімінде қарастырлады.
Кәсіпорынның дамуының жалпы стратегиясы және бизнестің жекелеген
стартегиялық бірліктерінің бәсекелік стратегиясы негізінде фукнционалды
стратегия қалыптастыруға кіріседі.
Функционалдық стратегия ұйымның әр функционалды кеңестігі үшін арнайы
жасалады, олар келесі элеметтерді кірістіреді:
- ҒЗТҚШ стратегиясы;
- өндірістік стратегия;
- маркетингтік стратегия;
- қаржылық стратегия;
- персонал басқару стратегиясы.
Әр функционалды стратегия бизнес-жоспардың сәйкес бөлімдерінде кеңінен
қарастырлады.
4. Бизнестің мақсаттарын анықтау
Бизнес-жоспарда кәсіпорынның миссиясын анықтау қажет. Миссияны анықтау
кәсіпорынның әлеуметтік мағыналығы және оның бизнесінің қажеттілігіне, оның
тиімді дамуында серіктестерді, клиенттерді, инветроларды сендіруге
мүмкіндік береді.
Миссия – бұл бизнестіңбасты философиясы, фирманың тірлігіне мағына
беретін, яғни бұл болашақтын идеалды сүреті.
Фирманың миссиясы келесілерді қарастру керек:
- мақсатты ориентирлер;
- фирманың іс-қызмет ету сферасы;
- фирманың моралдық кодексі (имдж, ұйымның құндылықтары және т.б.);
- іс-қызметті жүзеге асыру тәсілдері.
Мақсаттар – бұл фирманың қызметінің параметрлері, оларға жету оның
миссиясымен анықталатын және соларды жүзеге асыруға оның шаруашылық қызметі
бағытталған.
Кәсіпорынның мақсаттары екінші, үшінші және одан төмен деңгейлерге
бөлінеді. Мақсаттар терегің құрастыруға болады, оны бизнес-жоспардың
қосымшасында келтірліуі керек.
Бизнес-жоспардың мақсаттары анықталғаннан кейін, олардын сапа мәнін зерттеу
қажет. Бұл кезде SWART ережелер жүйесін пайдалану керек. Оған сәйкес
қойылған мақсаттар:
- нақты;
- бағаланатын;
- актуалды;
- шынай;
- тексерілетін болу керек.
Тақырып 5. Кәсіпорын өнімі (қызметі) және өнім өткізу нарығы
1. Өнім және қызмет сипаттамасы
2. Өнім өткізу нарығын зерттеу
3. Бизнес- жоспарлаудағы болжамдау әдістері
1. Өнім және қызмет сипаттамасы
Бизнес-жоспардың Өнім және қызмет сипаттамасы бөлімінде тұтынушының
позициясы жағынан кәсіпорын өнімі (қызметінің) сипаттамасы көрсетіледі,
оларды кешендік бағалау жүргізіледі. Осы мақсатқа сай келесі мәліметтер
келтіріледі:
- тауармен қанағаттандырылатын қажеттіліктер;
- сапа көрсеткіштері;
- экономикалық көрсеткіштері;
- сыртқы рәсімдеу;
- басқа ұқсас тауарлармен салыстыру;
- патенттік қауіпсіздік;
- экспорт көрсеткіштері және оның мүмкіндіктері;
- өнімді жетілдіру негізгі бағыттары;
- жетістіктің мүмкіндік негізгі факторлары.
2. Өнім өткізу нарығын зерттеу және талдау
Кәсіпорын өнімін кім, неге және қанша көлемде сатып алады
немесе болашақта сатып алады деген сұрақтарға жауап беруі тиіс бизнес-
жоспарды жасаудың негізгі кезеңдерінің бірі. Отандық және шетелдік тәжірибе
нарықты нашар білу көптеген коммерциялық жобалардың тұрақсыздығының басты
себептерінің бірі екенін көрсетеді.
Бизнес-жоспарда нарықты кешендік зерттеудің бағыттары
қарастырылуы керек:
1. нарық типін анықтау;
2. нарықтық құрылымды анықтау;
3. нарық конъюнктурасын бағалау;
4. мақсатты сегменттерді таңдау;
5. нарықты позициялау;
6. өткізу көлемін болжамдау;
3. Бизнес-жоспарлаудағы болжамдау әдістері
Болжамдау кезінде инструментарий ретінде әдістер жүйесі
қолданылады. Олардың көмегімен кәсіпорын қызметіндегі себепті өткен
тенденциялардың параметрлері талданады және талдау нәтижесі бойынша
фирманың әлеуметтік-экономикалық даму перспективасындағы өзгерістер
қалыптасады.
Бизнес-жоспарлауда жие қолданылатын болжамдау әдістері келесілер:
Сапалық әдістер тәжірибе, білім және зерттеушінің интуициясына
негізделіді. Бұл топта ең таралған эксперттік бағалау әдісі. Бұл әдіс
бойынша болжамды бағалаулар эксперттердің шешімі негізінде анықталады.
Эксперттік бағалаулар жеке және ұжымдық болып бөлінеді.
Жеке экспорттік бағалауларға:
- интервью әдісі;
- аналитикалық баяндама хаттар;
- сценарийлер жатады.
Ұжымдық эксперттік бағалаулар:
- эксперттерге сұрау салу (тұтынушы, сауда жұмысшылары, кәсіпорын
басшылары мен мамандары және т.б.)
- комиссия әдісі;(дөңгелек үстел)
- ми шабуылы әдісі;(5-15 адм,15-30 мин.критика жоқ)
- синектика әдісі;(стабильдық топ, критика болуы мүмкін.)
- Дельфи әдісі кірістіріледі (жеке жазбаша сұрау салу, 1-150 эксперт
қатысуы мүмкін).
Болжамдаудың сандық әдістері сандық математикалық процедураларға
негізделеді. Сандық әдістер негізіндегі болжамдау нәтижелері бизнес
жоспарлаудың барлық салаларында қолданылады, соның ішінде жалпы жоспарлау,
қаржылық жоспарлау, маркетингтік жоспарлау және т.б.
Нарықтық зерттеу және талдау кезінде болжамдаудың сандық әдістері
келесі негізгі есептерді шешуде қолданылады:
- сұранысты болжамдау;
- нарық сиымдылығын болжамдау;
- фирманың сату көлемін болжамдау және т.б.
Сандық әдістердің тобына келесілер жатады:
- уақыт бойына талдау;
- ЭММ;
- Аналогия әдісі;
- Нормативтік әдіс;
- Болжамдарды стандартты болу әдісі;
Тақырып 6. Өнім өткізу нарықтарындағы бәсеке
1. Кәсіпорын мен бәсекелестердің күшті және күшсіз жақтарын талдау
2. Өнім мен қызмет бәсекелік қабілеттілігін бағалау
3. Кәсіпорынның бәсекелік қабілеттілігін бағалау
4. Кәсіпорынның бәсекелік артықшылығы
1. Кәсіпорын мен бәсекелестердің күшті және күшсіз жақтарын талдау
Бизнес-жоспардың Бәсеке және бәсекелік артықшылық бөлімінің мақсаты
болып бәсекелік нарық жағдайында кәсіпорынның бәсеке тактикасын таңдау
табылады.
Бәсекелестердің қызметін зерттеудің негізгі бағыты болып бенчмаркинг
табылады. Бенчмаркинг деп өзіндік фирманың тиімділігін арттыру мақсатында
бәсекелестер мен серіктердің ең үздік кәсіпорындарында технологияны,
технологиялық процестерді және өндіріспен сатуды ұйымдастыру әдістерін
зерттеу деп түсінуге болады.
Бөлімнің құрылымы келесідей болуы мүмкін
– кәсіпорын мен бәсекелестрдің күшті және әлсіз жақтарын талдау;
– өнім мен қызмет бәсекелік қабілеттілігін бағалау;
– кәсіпорын бәсекелік қабілеттілігін бағалау;
– кәсіпорын бәсекелік артықшылығы.
Негізгі бәсекелестерді анықтан соң өз фирманың және олардың күшті
және әлсіз жақтарын талдауға кіріседі.
Артықшылықтармен әлсіз жақтарын талдау к-о-н және оның өнімінің
бәсекелік қабілеттілігі жағынан қарастырылады.
Күшті және әлсіз жақтар салыстырмалы талдау жүргізу кезінде сатып
алушылар жағынан ең маңызды көрсеткіштерге назар аудару керек, яғни к-о-н
өнімінің бәсекелік қабілеттілігі деңгейін анықтайтын.
2. Өнімнің және қызметтің бәсекеқабілеттілігін бағалау
Үлгі-тауардан айырмашылығын және бәсекелік нарықта таурға артықшылық
қамтамасыз ететін тауардың сапалық және құндық сипаттамалар жиынтығы
бәсекеқабілеттілі деп түсініледі. Тауар кабілеттілігі шарты келесі ара
катынспен көрсетіледі:
К= PC → max, бұнда
Р- тауардың өнімді эфекті;
С- тауарды пайдалану және сатып алу бойынша шығындар;
Кәсіпорынның тауары осы шартқа сай тек қана нарықтағы басқа тауармен
салыстыру процесі кезіңде анықтауға болады. Кәсіпорын тауарының сандық
бағалауы келесі кезеңдерді кірістіреді:
- Кәсіпорын тауарының бәсеке қабілеттілігін анықтау және салыстыру үлгі
ретінде нарққа ең бәсеке қабілетті тауарды таңдау;
- Екі тауардың салыстыру параметрін анықтау;
- Кәсіпорын тауарының бәсеке қабілеттілік көрсеткішін есептеу.
Тұтынушылық параметрлер тауардың тұтынушылық қасиеттерін
сипаттайды(техникалық сипаттамалар, дизайн және т.б).
Экономикалық параметрлер – бұл экономикалық касиеттер (тұтыну бағасын
құрайтындар).
3. Кәсіпорынның бәсеке қабілеттігін бағалау
Тауардың бәсеке қабілеттілігі к-о-ның бәсеке қабілеттілігінің негізгі
факторы болып табылады. Кәсіпорының бәсеке қабілеттілігі – бұл тауарларды
жобалау, дайындау және өткізу к-о-ның нақты және потенциалды қабілеттілігі.
Кәсіпорының бәсеке қабілттілігі көрсеткіші тауардың бәсеке
қабілеттілігі индексін өндірістік қызмет тиімділігі индексіне көбейту
арқылы анықталады:
П=К*I эф
Кәсіпорынның қызметінің тиімділігі көрсеткіштері ретінде
рентабельность, сату көлемі және оның көрсеткіштері болуы мүмкін. Талдау
кезінде қолданылатын негізгі факторлар келесі кестеде көрсетіледі (кесте 3)
5. Кәсіпорынның бәсекелік артықшылығы
Бизнес жоспарлау процесінде ө-ң бәсекеқабілеттілігін бағалау бойынша
есептеу жүргізу к-о-ның бәсеке артықшылығын және әлсіз жақтарын анықтауда
өзінің мақсаты бар. Бизнес жоспарлаудың бұл бөлімшесінде бизнестің әр
стратегиялық бірлігі бойынша к-о-ның іскерлік (бәсекелік) стратегия
қалыптасады.
Кәсіпорынның бастапқы бағытына сәйкес келетін бәсекенің
стратегиясының біреуі қолданылуы мүмкін: өнімнің өзіндікқұны төмендуі
өнімнің диференциясы, нарықтық сегменттеу, жаңалық енгізу, нарық
қажеттілігіне бейімделу.
Бизнес-жоспарлаудың бұл бөлімінде бәсеке қабілеттілікті қамтамасыз
ету стратегиясы қатарына кәсіпорынның бәсекелік бағытын жақсартуға
бағытталған бәсеке әдістерімен жүзеге асырылады.
Тақырып 7. Маркетинг жоспары
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
2. Маркетинг жоспарының негізгі элементтері
Маркетинг жоспары фирманың қызметін ұйымдастыру үшін қажет, сонымен
қатар ол серіктестер және инвесторлармен келіс сөздер өткізген кезде
қажетті инструмент болып табылады.
Маркетинг жоспарының негізгі мақсаты-тауарларды тарату схемасы,
бағаларды анықтау әдістері және сатуды ынталандыру туралы нақты мәлімет
беру.
Маркетинг – бұл компанияның мүмкіншіліктерінің және тұтынушылардың
сұранысының сай келтіру процессі, оның нәтижесі болып тұтынушыларға олардың
қажеттіліктерін максимальды қанағаттандыратын игіліктерді ұсыну және
компаниямен пайда табудан тұрады.
Бұл бөлімнің құрылымы келесідей болуы мүмкін:
- маркетинг стратегиясы;
- тауарлық саясат;
- баға саясаты;
- өткізу саясаты;
- коммуникативтік саясат;
- маркетинг бюджеті.
2. Маркетинг жоспарының негізгі элементтері
Жаңа өнім құру
Бизнес жоспарда жаңа өнімге ерекше орын беріледі.
Сапа саласында кәсіпорын стратегиясы.
Бизнес жоспардың бұл бөлімінде келесілер анықталады:
- сатып алушыға ең тартымды сапа сипаттамалары;
- өнім тартымдылығы өзгерту тенденциялары;
- сапаны жоғарылату саласындағы кәсіпорынның стратегиялық жемісі.
Дизайн стратегиясын анықтау.
дизайн саласында фирманың іс-қимылының стратегиялық желісі;
- кәсіпорын өнімінің дизайн бойынша қызмет көрсетуді ұйымдастыру;
- сапаны жоғарылату саласындағы кәсіпорынның стратегиялық желісі;
- дизайн бойынша қызмет көрсету бойынша шығындар.
Тауардың нарықтық атрибутикасы.
- Тауардың маркасын, маркировкасын, упаковкасын сипаттау керек және
олардың бағытын, қасиеттерін және орындалатын функцияларын көрсету
керек.
Сервистік қызмет көрсету стратегиясы сату алдындағы және сатудан соң
сервисті құрайды.
Сату алдындағы сервис ұсынылатын өнімнің сапалық параметрлерін
жетілдіру мақсатымен тұтынушылардың талаптарын үнемі зерттеп талдауға
бағытталған.
Сатудан соң сервис кепілдік және кепілдіктен соң қызмет көрсету
жұмыстарының кешенін құрайды( жөңдеу, қосалқы бөлшектер ұсыну және т.б.).
Баға саясаты.
Өткізу саясаты..
Коммуникативтік саясат
Маркетинг бюджеті.
Тақырып 8. Өндіріс жоспары
1.Бөлімнің құрылымы және мазмұны
2.Негізгі өндірістік көрсеткіштер
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
Бизнес-жоспардың бұл бөлімі өндіріспен айналысатын фирмамен жасалады.
Бұл бөлім өнімді қажетті көлемде,уақытта және талап ететін сапа деңгейінде
кәсіпорын өндіріс алатынын көрсету қажет.
Бөлімнің құрылымы келесідей болады:
- өндіріс технологиясы;
- өндірістік кооперация;
- өндірістік процесті бақылау;
- қоршаған ортаны қорғау жүйесі;
- өндірістік бағдарлама;
- өндірістік қуаттылығы және олардың дамуы;
- ұзақ мерзімді активтерге қажеттілік;
- айналым құралдарға қажеттілік;
- шығындар болжамы.
Өндірістік емес ұзақ мерзімді активтерге, айналым құралдарға
қажеттілік және шығындар болжамы Қаржылық жоспар бөлімінде анықталады.
2. Негізгі өндірістік көрсеткіштер
Өндірістік бағдарлама - өнім (қызмет) өндіру және сату көлемі болжамы
сату нарығын маркетингтік зерттеу нәтижелерін ко мүмкіндіктерімен
салыстыру негізінде жасалады.
Әдетте, бизнес-жоспарда өнімнің әр түрлі натуралды өлшемде шығару
көлемі және олардың өзгеруі туралы соңғы 3 жыл бойынша, ал осы
көрсеткіштердің жоспарлы деңгейлері алдағы 3-5 жылға көрсетіледі. Өндіріс
көлемін болжамдау кезеңдер бойынша келесідей жүргізіледі: 1 жылы
–кварталдар бойынша, 2жылы-жартыжылдықтар бойынша, келесі жылдарда – жалпы
жыл бойынша.
Шығындар болжамы- бұл бөлім өндіріс шығындарын және өндірілетін өнім
өзіндік құнын есептеумен аяқталады.
Материалдық ресурстарға қажеттілік келесідей көрсетілуі мүмкін.
Бизнес-жоспарда материалда-шикізатты және отында-энергетикалық
ресурстарды сатып алу шарттары жабдықтаушылардың сенімділігі
көрсетіледі.Еңбекақы бойынша құралдарға қажеттілік келесі кестеде
көрсетіледі.
Өнімді өндіру және өткізу бойынша шығындар сметасы келесідей кестеде
көрсетілуі мүмкін.
Шығындарды жоспарлау және өзіндік құнды талдау.
Бизнес-жоспардың негізгі бөлімі болып табылады.Өнімнің толық өзіндік
құны калькуляция статияларын қосу арқылы табылады.Жалпы тауарлық және
сатылған өнім өзіндік құндарын анықтайды.
Сметада өндірістік процесте пайдаланылған ресурстардың жалпы көлемі
жиналады. Өндіріске шығындар жиынтығы. Бұл суммадан өнім өндірісіне
байланысты емес шығындар (өндірістік емес сферазаты қызметтер мен жұмыстар
) алынып тасталады және жалпы өнімнің өндірістік құны анықталады.Егер де
жалпы өнімнің құнына аяқталмаған өндіріс қалдықтарының өндірісі есепке
алынса (қосу немесе алып тастау) онда тауарлы өнімнің өндірістік құнын
анықтаймыз.Бұған өнімді өткізумен байланысты өндірістік емес шығындар тобын
қосқаннан кейін тауарлы өнімнің толық құны алынады.Сметада өндірісті және
өнім өткізудің нәтижесі пайда немесе шығын жоспарланады.Сметаның барлық
көрсеткіштері әр тоқсанға бөлінеді.
- өнім өндірісіне өткізуге байланысты шығындар сме,тасы құрамы
- шикізат және негізгі материалдар (қалдықтар алынып тасталған)
- Сатып алатын жартылай фабрикаттар және қосалқы бөлшектер
- көмекші материалдар
- сатып алынған отын
- сатып алынған қуат
- негізгі және қосымша ЕА
- әлеуметтік қажеттіліктерге аударулар
- аммортизация
- басқалай шығындар
- өндіріске шығындар
Кеткен барлық
-өндірістік емес сипаттағы жұмыстар мен қызметтерге шығындар
Жалпы өнімнің барлық өзіндік құны
Аяқталмаған өндіріс қалдығы өзіндік құнынан өзгерді (өсу *+*,азаю *-*).
Тауарлы өнім өндірістік өзіндік құны.
Өндірістен тыс шығындар.
Тауарлы өнім толық өзіндік құны.
Сату бағасы бойынша тауарлы өнім көлемі.
Тауарлы өнім өндірісінен пайда (+), шығын(-).
Сатылмаған өнім қалдығының өзіндік құнының өзгеруі (өсу *+*, азаюы *-*).
Сатылған өнімнің өзіндік құны.
Өткізу бағасындағы өткізілетін өнім көлемі.
Сатылған өнімнен пайда (+), шығын (-).
Тақырып 9. Ұйымдық жоспар
1. Бөлімнің құрылым және мазмұны
2. Кадрлық саясат
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
Бизнес-жоспардың Ұйымдық жоспар бөлімінің құрылым келесідей болуы
мүмкін:
- ұйымдық жоспар және менеджмент – іскерлік кесте, фирма қызмет етуінің
құқықтық қамсыздандыру, кәсіпорынды басқаруды ұйымдастыру, персоналды
басқаруды ұйымдастыру, бөлімшелер және қызметтіктер әра қатынасы және
координациясы.
- Кадрларға қажеттілік – еңбекке бейімдеу нысаны; біліктілік талаптар,
еңбек және қосымша материалдық жеңілдіктер.
Іскерлік кесте - бизнес-жоспардың қажетті бөлімі. Бұнда маңызды іс-
әрекеттердің уақтылық графигін жасау керек, яғни өнімді жасау және оны
өндіру процессі, нарықты талдау, сату бағдарламасын жасау.
Бизнес-жоспардың маңызды жағдайлары келесілер болуы мүмкін:
- шикізатпен материалдарға тапсырыс;
- дизайнды аяқтау; тауарлардың алғашқы көрмесін ұйымдастру;
- қосалқы бөлшектерге тапсырыс жасау;
- өндірісті бастау;
- бірінші тапсырысты алу; бірінші сату; алғашқы шоттарды төлеу және т.б.
2. Кадрлық саясат
Кадрларға қажеттілік бөлімі келесі сұрақтарды қарастырады:
1. Еңбекке тарту нысаны, біліктілік талаптар
2. Еңбек ақы және қосымша материалдық жеңілдіктер
Еңбекке тарту келесі нысандары болуы мүмкін:
- тұрақты жұмыс;
- біріктіріп қызмет ету;
- ұйден қызметету;
- контракт бойынша жұмыс.
Еңбек нәтижелерін есепке алу мүмкіндіктеріне және еңбек ақы қорын
бөлуге үш негізгі вариант табылады: жеке, бригадтық, ұжымдық. Жеке вариант
бойынша нақты жұмысшының еңбегін есептеу және оның тарифтік ставкасы арқылы
еңбек ақы есептеледі.
Тақырып 10. Қаржылық жоспар
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
2. Кәсіпорын қызметінің қаржылық– экономикалық көрсеткіштері
3. Негізгі қаржылық көрсеткіштерді жоспарлау
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
Бизнес–жоспардың бұл бөлімінде бизнес жоспардың барлық алдағы
материалдарда жинақтап оларды қаржылық анықтамалар және қаржылық
көрсеткіштер ретінде көрсетеді
Бұл бөлім екі бағытты қосады :
1. кәсіпорынның қызметінің қаржылық – экономикалық көрсеткіштері:
- кәсіпорынның қаржылық есебі;
- кәсіпорынның қаржылық – экономикалық жағдайын талдау .
2. Негізгі қаржылық көрсеткіштерді жоспарлау:
- жоспарлық құжаттарды дайындау;
- кәсіпорынның актив және пассив балансын жоспарлау;
- табыс және шығындар жоспары;
- ақша қаражаттар қозғалысын жоспарлау;
- жобаны қаржылық бағалау.
Кәсіпорынның қызметінің қаржылық – экономикалық нәтижелері:
Қаржылық жағдайды бағалаудың негізгі міндеті – кәсіпорынның өз ішкі
қажеттіліктерін төлеу және есептесу мүмкіндігін анықтау .
Бұл бөлімде немесе бизнес жоспардың қосымшасында соңғы есепті
қаржылық құжаттары көрсетілуі мүмкін : табыс және шығындар
туралы есеп ; ақша қаражаттары қозғалысы есебі ; кәсіпорынның актив және
пассив балансы .
2. Кәсіпорын қызметінің қаржылық– экономикалық көрсеткіштері
Кәсіпорынның қаржылық – экономикалық жағдайын талдау кезінде. Бизнес
жоспарда кәсіпорынның қызметінің негізгі техникалық–экономикалық
көрсеткіштерін және оның қаржылық жағдайын талдау жүргізу ұсынылады.
Кәсіпорынның қаржылық – экономикалық жағдайын талдау кезінде ең
алдымен кәсіпорынның экономикалық қызметін сипаттайтын келесі ереже
орындалады ма қарау керек:
ТПб ТVp Так 100%
Бұнда ТПб – баланстық пайданың өзгеру қарқыны,%
ТVp – сату көлемінің өзгеру қарқыны, %
Так – енгізілген капиталдың өзгеру қарқыны, %
Бұл ереженің экономикалық мағынасы келесіде
3. Негізгі қаржылық көрсеткіштерді жоспарлау
Қаржылық жоспарды жасауды келесі жоспарлық құжаттарды болжамдаудан
бастаған дұрыс:
Кәсіпорын балансы болжамы; пайда мен шығындар болжамы; ақша
қаражаттар қозғалысы болжамы.
Бизнес жоспарда графикалық және аналитикалық жолмен сатудың
критикалық (күйзеліс) көлемі (шығынсыздық нүктесі немесе рентабельдік шегі)
және кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық мөлшері анықталады.
Сатудың критикалық көлемі келесі формуламен есептеледі:
V пр = ;
Бұнда Спост – тұрақты шығындар
Vпер – сатудың жалпы көлемінде өзгермелі шығындар үлесі
Қаржылық тұрақтылық мөлшері жоспарланған табыс көлемімен сатудың
критикалық көлемі арасындағы айырмашылығы ретінде анықталады және
есептеулер келесі кестеде келтірілуі мүмкін:
Тақырып 11. Бизнесті инвестициялау
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
2. Инвестицияларда қажеттілік және оларды қаржыландыру көздері
3. Жобаның тиімділігі
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
Инвестициялар - бұл табыс табу мақсатында шаруашылық қызметке
енгізілетін активтердің (құралдардың) барлық түрлері.
Инвестициялау мақсаттарын талдау және инвестициялар тиімділігін арттыру
үшін олардың ғылыми дәлелденген классификасы қажет:
1. Капиталды енгізу обьектісі бойынша:
- нақты инвестициялар
- Қаржылық инвестиция
2. Инвестициялық жобаға қатысу сипатына қарай:
-тікелей инвестициялар
-тікелей емес инвестициялар
3.Инвестициялау кезеңі бойынша:
- қысқа мерзімді инвестициялар
- ұзақ мерзімді инвестициялар
4. Инвестицияланатын капитал меншік нысаны бойынша:
- жеке инвестициялар
- мемлекеттік инвестициялар.
5. Инвестициялардың аймақтық қатысы бойынша:
-ұлттық (ішкі) инвестиция
- шетелдік инвестиция
Инвестициялық жобаның мақсатына қарай нақты инвестиция келесі негізгі
топтарға құруға болады:
- негізгі капиталға инвестициялар;
- күрделі жөндеуген шығындар;
- жер учаскелерінің және табиғат пайдалану обьектілерін сатып алуға
инвестициялар;
- материалдық емес активтерге инвестициялар (патенттер, лицензиялар
т.б.)
- материалдық айналым құрылымы құралдар запастарын толықтыру
инвестициялар.
2. Инвестицияларда қажеттілік және оларды қаржыландыру көздері
Бизнес-жоспар және инвестициялық жобаның фазалары
Жалпы мағынада инвестициялық жоба деп пайда алу мақсатында капиталды
енгізу жоспары түсініледі. Егерде бизнес-жоспардың мақсаты болып нақты
кәсіпорын нақты экономикалық жағдайында құралдарды енгізу және олардың
қайырылымын негіздеу және жоспарлау табылса, онда оны инвестициялық бизнес
жоспар деп аталады.
Инвестициялық жоба – бұл күрделі салымдарды жүзеге асыру экономикалық
тиімділігін, көлемін және мерзімдік анықтау.
Инвестициялық жобаны жасау келесі үш фазадан тұратын цикл ретінде
көрсетілуі мүмкін.
1. инвестиция алдындағы;
2. инвестициялық;
3. эксплуатациялық.
3. Жобаның тиімділігі
Инвесторлық жобаның тиімділігін бағалау принцептері және әдістері
Дисконттау коефиценті салынған капиталға инвестор қандай қайтарылу %-
тің алатынын көрсетеді.
Дисконттаудың %-к ставкасы келесі формуламен анықталады:
I= Ц+Р+Кр, мұнда
Ц- инфляция деңгейі,%
Р-нақты пайда нормасы,%
Кр-тәуекел деңгейін анықтайтын К-Т%
Нақты пайда формасы капитал нарығында қалыптасқан бұл тиімді
кепілденген табыс деңгейі (АҚШ үшін 4-5% жылға)
Инвестициялық жобалардың коммерциялық тартымдылығын қаржылық-экономикалық
негіздеу негізін келесі үш топ есептеулер құрады:
1. Жобаның қаржылық тұрақтылығын есептеу, яғни жобаның оны жоспарлау
әрбір интервалында құралдармен қамтамасыз етілді;
2. Жобаның экономикалық тиімділігін есептеу,яғни пайдалығын, реттілігін,
жобаның қайтарылу мерзімін және басқа да қаржылық-экономикалық
көрсеткіштерді есептеу;
3. жобаның тәуекел деңгейін есептеу, яғни оның негізгі қаржылық-
экономикалық көрсеткіштерінің өзгеруіне жобаның эзгеруін талдау
негізінде.Жобаның коммерциялық тартымдылығын салыстыру интервалды
көрсеткіші болып,олардың таза ағымдағы құны (NРV) туады.
Пайда индексі (РІ) жобаның тиімділігін немесе салымдар бірлігіне
шаққанда жобадан ақшалай түсімдер дисконттық құны. Ол жобадан түскен таза
келтірілген түсімдерді бастапқы салымдар құнына бөлу арқылы есептеледі:
РІ= PK\(1=r)k\Ic, мұнда
РІ- пайда индексі немесе рекобельділік индексі;
Егерде: РІ үлкен1-ден- жобаны қолдау керек;
РІ кіші 1-ден жобаны қайтару керек;
РІ тең 1-ге жоба пайдалы еммес те зиянды да емес;
Ішкі қажеттілік деңгейі (IRR) деп дисконттау R-тінің көрсеткішін түсінеді,
бұл кезде NPV=0 Бұл нүктеде шығындардың дисконттық ағымы табыстардың
дисконттық ағымына тең (шығындық нүктесі)
IRR жоба шығындарының максималды деңгейін көрсетеді, яғни оның көбеюі
кезінде жоба зиянды болып табылады:
IRR= r+ f (г)\ f (r)-f(r2)* (r1-r2)
Тақырып 12. Тәуекелді бағалау
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
2. Жоба тәуекелің бағалау
3. Тәуекелді төмендету және сақтаныдру жолдары
1. Бөлімнің құрылымы және мазмұны
Тәуекелді бағалау бөлімі келесідей құрылымды бөлімдерден тұрады:
- Тәуекелді талдау. Жобаның тәуекелін бағалау.
- Тәуекелден шығындар.
Тақырып 13. Инновациялық бизнес-инкубаторлардың қызметің ұйымдастыру
1. Бизнес-инкубаторлар мақсаттары мен негізгі қызметтері
2. Бизнес-инкубаторларды қалыптастыру және қызметін ұйымдастыру
1. Бизнес-инкубаторлар мақсаттары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz