Емізетін және туатын мегежіндерді азықтандыру

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:
Емізетін және туатын мегежіндерді азықтандыру

Орындаған: Әділхор Руслан
Тексерген: Касимова Г.В.

Орал, 2014
Мазмұны

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І. Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
ІІ. Мегежіндерді азықтандыру ерекшеліктері және мегежіндерді азықтандыру
рациондары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
2.1. Туатын мегежендері азықтандыру нормалары ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.2. Емізетін мегежендерді азықтандыру нормалары ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.3. Мегежіндерді күтіп-бағудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.4. Буаз мегежіндерді күтіп-бағу ерекшеліктерінің жас төлдердің өсіп-
дамуына әсері, оларды тууына дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3 1
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
КІРІСПЕ

Шошқа шаруашылығы ет өндіруді шапшаң ұлғайтуға болатын мал шаруашылық-
биологиялық ерекшеліктерге байланысты: аса өсімтал (мегежін бір туғанда 10-
12 торай туады); буаздығының ұзақтығы - 112-114 күн, яғни жыл ішінде екі
рет торай алуға болады.
Шошқалардың ішек-қарын жолдары күйіс қайыратын малдармен салыстырғанда
рациондағы амин қышқылдарының құрамына, В тобы витаминдерін қамтамасыз
болуын жоғары мөлшерде қажет етеді.
Шошқа организмі амин қышқылдарын, витаминдерді өте көп қажет
етеді.
Азықтандыру үшін бүршақ дақылдарының дәндерін, тамыржемістілер
мен түйнекжемістілерді, шөптерді, шөп ұнын, ұн тартқаннан кейін және
майхана өнеркәсіптерінің қалдықтарымен, жануар тектес азықтарды,
қоректік тамақтардың калдықтарын пайдаланады. Шошқа азығы қоректілігінің
негізгі бөлігі (60-90% шошқаның топтарына байланысты дөнді дақылдар (арпа,
жүгері, бидай, кебек т.б.) рацион құрамында болуы қажет. Бұл
азықтар углеводтарға бай болады, ал витаминдерге және
минералдық, толық бағалы белоктық заттар жеткіліксіз болады
(протеин). Рацион қоректілігін 10-30% шырынды азықтар ұстайды.
Бұған жататындар: картоп, азықтық және қант қызылшасы, сиыр жоңышқасы,
сұлы, бұршақ сұлы қоспалары.
Шошқаның каротинге деген қажетін бұршақ дақылдарнан жасалған шөп
ұнымен азықтандыру, витаминді пішен, сәбіз, арнайы препараттар ғана
қанағаттандыра алады. Шошқлардың қоректік заттар мен энергияны
пайдалану тиімділігі жасына, тірілей салмағына, жынысына,
табиғаттың климаттық жағдайына, азықтандырудың түріне байланысты.
Азықтандыру түрлері рационмен сипатталады. Азықтандыру түрлері рацион дағы
азық топтарына байланысты.
Шаруашылықтағы негізгі азықтық дақылдардың түріне қарай шошқаларды
азықтандыру мынадай түрге бөлінеді:
- рациондағы жемнің (концентрированный) мөлшері 50-55%-ке
дейін болады.
- үздіксіз көк шөппен қамтамасыздандыру ұйымдастырылады.
Мегежіндер күтіп-бағылатын қора жүйелі түрде дезинфекцияланып, ұдайы
таза ұсталуы керек. Торайлау науқанында тәжірибелі шошқа өсірушілер күні-
түні кезекке тұрады.
Торайлағаннан кейін торайларды, мегежіндерді әбден тазартып,
санитарлық-гигиеналық өңдеуден өткізеді. Содан соң торайларды, ең алдымен,
әлсіздерін енелерінің бауырына салып, ауыздандырады. Торайлар ең алғаш
емген емшегіне үйреніп алады да, қалғандарын анда-санда болмаса ембейді.
Торайлары емшегінің санынан көп болса, оларды екі кезекпен азықтандырады.
Мегежіндер желінсау ауруына, ал торайлар асқазан, ішек ауруларына
шалдықпас үшін желінді үнемі таза ұстау керек және оны күн сайын марганец
қышқылды калийдің ерітіндісімен (1литр қайнатып суытылған суға 1грамм)
сүртіп, содан соң анемияның (қаназдық) алдын алу үшін торайларды туған
күнінен бастап, енелерінен бөлгенше 1литр қайнаған суға күкірт қышқыл темір
(3г) мен күкірт қышқыл мыс (1г) қосылған қоспаның ерітіндісін бүріккішпен
мегежіннің желіні мен емшегіне жүйелі түрде бүркіп отырған да дұрыс. Бұл
уақытты онша көп алмайды, әрі пайдалы.
Курстық жұмыстың мақсаты –емізетін және туатын мегежендерді
азықтандыру ерекшеліктерімен танысу, азықтандыру рациондарын құру.
Курстық жұмыстың міндеттері - шошқаларды азықтандыру ерекшеліктері,
торай емізетін мегежендерді азықтандыру рациондары, мегежендері азықтандыру
нормалары туралы түсінік беру.
І. Әдебиетке шолу

Баканов В.Н., Менкинь В.К. (1989) зерттеулерінде, жаңа туған торайдың
дені сау, ширақ болуы, жақсы жетілуі, ірілігі, өміршендігі, енесінің
сүттілігі бәрінен бұрын буаз мегеженнің туғанға дейін қоңды болуына тікелей
байланысты. Буаз мегежендерді азықтандыру жұмыстарын ғылыми негізде
ұйымдастырғанда, қоректік заттарды қажеттенуін басшылыққа алады.
Богданов Г.А. (1990) деректерінде мегеженнің буаздығы 150-152 күнге
созылады. Мегеженнің қондылығын қалпына келтіру үшін, ұрықтандыруға
әзірлеуде және ұрықтандыру кезеңінде азықтық өлшемді 0,2-0,3 кебейту
ұсынылады. Буаздығының бірінші кезеңімен салыстырғанда жоғары төл алу,
ұрықтандыруға әзірлеу кезеңінде торай емізетін мегежендерді, сіңірімді
белоктық заттарға, витаминге (әсіресе, каротинге, Е витаминге) бай шөбі
жақсы жайылымға жаю қажет. Қондылығы нашар мегежендерге 0,2-0,4 кг жем азық
және 1,5-2 кг сүрлем (бір бас саулық қойға) бір күнде берілуі тиіс.
Боярский Л.Г. ( 2001) деректерінде Мал денсаулығын сақтап, өнімділігін
арттыру берік азық қорына негізделеді. Берік азық қорынсыз шаруа
қожалықтағы мал басының өсіп-жетілуіне және өнімділігіне әсер ететін сыртқы
ортаның ең күшті факторы қоректік заттардың жеткілікті де қажетті түрде
жеткізілуі мүмкін емес. Сондықтан, мал шаруашылығын өркендетуді жеткілікті
жем-шөп қорынан бастайды. Жем-шөп қорын нығайтуды ондағы азық түрімен
мөлшерін көбейтумен қатар, қолдағы бар азықты үнемді де физиологиялық және
экономикалық тұрғыдан тиімді жұмсай білу керек.
Г. Н. Доброходов (1969) пікірінше, азықтандыруда олардын қорытылу
ерекшелігін, таратуғаыңғайлылығын ескереді. Әдеттегіде ірі азықты
шырышты азықтан бұрын таратады. Оның ішінде пішенді танертең беріп,
түнге сабан салып қойған дұрыс. Ұнтақты шырынды азықпен араластырып
берген жөн.
Гильман З.Д. (1989) әдебиеттеріне суйенсек, рацион құрамына кіретін
азық топтарының оның жалпы көректілігіне (а.ө. не АЭ бойынша) пайыздық
қатынасы рацион құрылымын (структура рациона) айғақтайды. Рацион
құрылымындағы басым азық тобы не жекелеген азық мал азықтандыру типін (тип
кормления) белгілейді. Азықтандыру типі шаруашылықтағы қалыптасқан жемшөп
қорына сәйкестендіріледі. Айталық, табиғи жайылымы кең, оты мол жерлерде
жайылымды азықтандыру типі (пастбищный тип кормления) қолданылса, жері
жыртылған, түрлі техникалық дақылдар өсіретін шаруашылықтарда олардың
азықтық қалдығымен азықтандыру типтерін қолданады. Соған орай сүрлемді
(силосный), картопты-жемді (картофельно-концентратный), тамыржемісті-жемді
(корнеплодно-концентратный), бардалы, жомды, т.с.с. азықтандыру типтерін
ажыратады. Еліміздің әр табиғи-экономикалық өңіріне ғылыми-зерттеу
орталықтары мал түлігіне жергілікті жемшөп қорына негізделген типтік
азықтандыру рациондарын ұсынады.
Дурст Л., Виттман М. ( 2003) зерттеулерінде ауыл шарушылығы
ғылымдарының саласына белсене үлес қосып жүрген ғалымдардың бірлесіп жазған
анықтамалық құралындағы деректер көзі ретінде, шошқалардың жақсы және
қолайлы деңгейде теңестірілген мерзімдік азық үлестерінде, әдетте күкірттің
жеткіліксіз екендігін байқауға болатындығын, және оның мерзімдік азық үлесі
құрамындағы құрғақ заттың 0,14 – 0,18 %-ы көлемінде мөлшерленуі тиіс
екендігін ерекшелеген жөн.
Дүйсембаев К.И., Бегімбетова Г.С., Жүнісов A.M (1995) зерттеулерінде
шошқа өсіру фермасына қажетті бастапқы шығындар АҚШ 90- нан 150 мың
долларына дейінгі соманы құрайтын қомақты қаражатты қажет етеді. Оның
үстіне, салымның орнының толтырылуы үш немесе төрт жыл мерзімінде ғана
жүзеге асады.
Егеубаев А.А.; Құсайнов К.К. (1993) айтуы бойынша шошқа рационында
мырыш жетіспесе зат алмасу бұзылып, төлдің өсіп – жетілуі кешеуілдейді,
мал бедеу болады, жүні түсе бастайды, тері аурулары шығады. Бұзаулар
енесін еміп жүрген кеғзде мырыш жетіспесе пеллагра тәрізді дерматит
немесе терінің паракератоз ауруы туындайды.Мақта күнжарасын
зарарсыздандырудың ең тиімдісі оны қыздырып, содан кейін 1кг күнжараға 0,5
г күкірт қышқылды мырыш ерітіндісін қосады. Күкірт қышқылды мырыш
госсиполмен қосылып, оның қандағы эритроцитке деген гемолитикалық
қасиетін жояды.Кейбір шаруашылықтарда мал азығының консервілеу
жүргізіледі. Ол үшін мынандай ерітінділерді қолданады: пропион қышқылын,
сірке суын, бензол қышқылдарын және т.б. ерітінділері өндірісте жиі
қолданылып келеді. Әрбір консервантты таңдағанда саңырауқұлақтардың
токсин шығаратын қабілетін ескерген жөн және сол таңдап алынған
консерванттың әрбір саңырауқұлақ түрінің өсіп - өнуіне жол бермейтін
қасиеттерін еске алмайынша және азықтың ылғалдылығын білмейінше
консерванттардың ұзақ уақыт өз қасиетін тиімді ұстап тұруы мүмкін емес.
Сондықтан азықты өңдеу нәтижесі мүлде аз немесе тиімсіз болуы ықтимал.
Калашников А.П. (1985) зерттеулерінде мегежендерді азықтандыру
барысында улы заттар түзетін азықтарды пайдалану гигиенасында кейбір
жағдайларда мал аса сапалы азықтың өзінен –ақ уланып жатады. Бұл белгілі
бір жағдайда (дұрыс пайдаланбау, дұрыс сақталмау т.б.) кейбір азықтағы
усыз заттардың улы заттардың түзүлуінен болатындығы анықталды.
Калашникова А.К., Клейманов А.К. және басқалар (1985) деректерінде
Азықтың санитариялық сапасын жақсарту үшін және қызу процесін болдырмау
ретінде, шаруашылықта термикалық өңдеу жиі қолданылып келеді. Мұндай
өңдеу біріншіден азықты зарарсыздандырады, екіншіден азықты
зиянкестерден тазартуға қол жеткізеді.
Князев П.Е. (1991) зерттеуіне қарағанда шошқаны азықтандыру толық
теңестіру және астықты, ақуызды азықты, витаминдерді, минералды қоспалар
мен түрлі стимулярларды тиімді пайдалану, бәрінен бұрын толық рационды
құрама жем мен жемді қолдану арқылы ойдағыдай қамтамасыз етіледі. Құрама
жем мен жемді құрамында шырынды, т.б. көк азықтыр бар рационмен қосып
азықтандырады.
Козловский В.Г., Лебедев Ю.В., Медведев В.А. (1987) буаз
мегежендерге шырынды азықтардың барлығын бұзылып кетпеу үшін жегізуден 1-2
сағат бұрын әзірлейді. Азықты жылжымалы және тұрақты азық таратқыштармен
таратып береді. Барлық жастағы және өндірістік топтағы шошқаларды тәулігіне
2 рет азықтандырады. Азықты неғұрлым жиі салу, тіпті, енесінен бөлінген
торайларды азықтандыру кезінде де онша пайда бермейді. Суару автоматтардан
жүзеге асырылады.
Л. И. Хитруна (1974) мағлұматы бойынша азықтардың белоктардың,
көмірсутектердің және майлардың маңызы. Жем –шөп мал организміне сыртқы
ортадан бірден - бір протеин жеткізуші. Құнарлы протеин жетіспесе қан сары
суында белоктар синтезі төмендейді, клеткалар мен ұлпаларда қалыпқа
келтіру процестері тежеледі, олардың қорғаныш қызметі әлсірейді.Құнарсыз
протеин тұтынылса асқазан –ішек жолы мен тыныс алу органдарының инфекцияға
ұрынуына әкеп соқтырады.Бұған әсіресе шошқа мен құс төзімсіз. Азықта
нитраттар мен нитриттер, рұқсат етілетін, шамадан асатын мөлшері
кездессе олардың рационындағы және судағы құрамы рұқсат етілетін
коэфициенттен асып кетпесе малға басқа, сапалы жем –шөппен қосып беруге
болады. Малға берілетін азық көлемін есептеген кезде рациондағы және
берілетін судағы нитраттардың тәуліктік мөлшері (г) дене массасының 1
кг : ірі қара мал үшін - 0,2; жылқы мен қой үшін -0,4; үй қояны мен тауық
үшін -1,0.
Л. К. Эрнст Н. А. Кравченко (1987) деректеріне қарағанда азықтың
құрамы шошқаның шығу тегі мен жасына қарай айырмашылықта болады. Орташа
статистикалық мәліметтерге қарағанда, 300 басты шошқа үйіріне жылына 300
мың тонна астық пен 3 тонна азықтық қоспалар қажет болады екен. Әдетте
азықтарды дайындау мәзірлері барлық кәсіптік құрама жем зауыттарында
болады, бірақ шошқа өсіру бойынша бай тәжірибесі бар аграршылар өздерінің
жеке мал азығы рецептерін құрастырады.Мал азығы мен азықтану гигиенасында
ең бастысы малдың денсаулығы мен оның өнімділігінің азықтың мөлшері мен
санитариялық тұрғыдан қауіпсіздігіне байланысты екені белгілі. Кейінгі
кезде азықтың құндылығының төмендеуіне байланысты және де рацион
құрамының тапшылығы мол денсаулығына зиян келтіріп, олардың өнімділігін
едәуір азайтты. Азықтың мал организмі үшін маңыздылығы және сапалы әрі
құнды азықтар дайындау жолдары мен зерттеу әдістері.
М.М.Лебедева (1974) зерттеулерінде тәуліктік азық мөлшерінің ірісі
негізінен кешке салып қояды, өйткені алдыңғы қарны жоқ жылқы малы жұмыстан
бос уакытының көбін азықтануға жұмсайды. Ертеңгісін ірі азықтың аз бөлігін,
ал түсте тіпті аз мөлшерде салады. Өйткені жемшөпті мұқият шайнап жұтатын
жылқы берілген азықты жеп үлгермейді. Жемді де ертеңгісін және түсте
бірдей көлемде, кешкісін ұлғайтып береді.
Менькин В.К. (2004) зерттеулерінде шошқа өсірумен айналысатын
аграршылдар істі 300-400 шошқа басынан бастауға кеңес береді, себебі бұл
өте тиімді мал саны болады. Бірақ, егер де айналым қаражаты жеткіліксіз
болса, жүз бас шошқамен де істі бастауға болады, бірақ онда жобаның
орны толуы ұзақ мерзімге созылып кетеді. Кез- келген жағайда шошқа
фермасында шошқаларды араластыру келесі сәйкестікте болу керек: жалпы мал
санының 50%-ын ұрғашы шошқаның басы құрау керек, осы ұрғашы шошқаның жалпы
санынан 7-8%- ын тұқымдатқыш қабандар құрау керек, басқа бастарды етке
сату мақсатымен бордақылау да ұстау қажет. Ол салынған қаржылық
ресурстардың тез арада орнын толтыруға мүмкіндік береді.Шошқаны өсірудегі
ең бір көкейкесті мәселелердің бірі сапасыз мал азығы болып табылады. Осы
жағынан көптеген адамдар қатты шатасады, себебі олар шошқалар нені болса да
жей береді деп ойлайды. Бұл тұжырым дұрыс емес, шошқаларға теңгерімді және
дәрумендік азық қажет болады.
Н. П. Чирвинский (1896) деректерінде мал организмінің тіршілігін
қамтамасыз етуге қажет энергия мен қоректік, биологиялық пәрменді заттар
күнделікті желінген жемшөбін жеткізіледі. Демек, тіршілік барысын дұрыс,
зат алмасуына қажетті барлық қосындылармен жеткілікті деңгейде қамтамасыз
ету – малға берілетін азық мөлшері мен сапа-сала тікелей байланысты келеді.
Азық сапасы ең алдымен оның химиялық құрамы, қоректік затқа байлығы және
берілген малға жұғымдылығымен айғақталады. Оны жете зерттеп, күнделікті
бақылау үшін азық биохимиясын, гигиенасын және азықтандыру тұрғысынан
құнарлылығын білу қажет.
Омарқожаев Н.О. ( 1993) зерттеулерінде өсімдікті немесе жануар, микро
тектес азықты дайындағаннан бастап малға бергенше оның құрамы мен
құрылысында біршама биохимиялық өзгерістер өтеді. Соның нәтижесінде олардың
жалпы сапалық көрсеткіштері, сайып келгенде қоректілігі өзгереді.
Өзгерушілік көлемі көптеген жағдайларға, ен, алдымен жемшөпті дайындау
кезеңі мен сақтау технологиясына байланысты. Ондағы орын алатын
биохимиялық өзгерістер барысында азық сапасы жақсарып, қоректілігі
жоғарылауы да немесе, керісінше, бір жағынан қоректік заттары ыдырап, ал
екінші жағынан қажетсіз, тіпті зиянды, улы заттары жиналып,
қоректілігінің күрт төмендеуі де ықтимал.
Хохрин С.Н. (2004) дерегінде төлдердің саны және сапасы айтарлықтай
дәрежеде аталықтардың физиологиялық әлеуетіне байланысты. Ұзақ уақыт бойы
шағылысқа түспеген кезенде, қоректік заттардың барлық түрінің мөлшерін
азайту ұсынылады. Сақа аталықтар үшін тірілей салмағы 200-250 кг болғанда -
10%-ке, ал тірілей салмағы 250-350 кг болғанда - 20%-ке азайтылады. Өсіп
келе жатқан жас аталықтар үшін 100 кг тірілей салмағына 2 азық өлшемін
қосады.
Шумилина И.С. (1986) зерттеулерінде мегежіннің қоректік мұқтаждығы
жасына, тірілей салмағы мен физиологиялық ахуалына байланысты өзгереді.
Мысалы, қысыр мегежіннің күйін келтіру үшін ұрықтандырудан 10-14 күн бұрын
азықтандыру деңгейінің жалпы қоректілігі 25-30 пайыз (негізгі азықтандыру
нормасына қосымша 0,5-0,6а,ө.-не) жоғарылатса, мегежін буаздығының соңына
қарай оған қоса және 15-20 пайыз (0,,3-0,4а.ө.) жоғарылатады.
ІІ. Мегежіндерді азықтандыру ерекшеліктері және мегежіндерді азықтандыру
рациондары

2.1. Туатын мегежендері азықтандыру нормалары

Буаз кезеңінде мегежінді азықтандыру оның сүттілігін, торай беруін
қамтамасыздандыруды оның және қоңдылығын сақтауды мақсат етеді.
Буаздылығының алғашқы 84 күнінде тірілей салмағына - 1-2, соңғы 30 күнінде
- 1,5-1,7 бауырындағы торайларын сүтпен қоректенуі кезінде 1,5 азық
өлшеміне қосымша - 0,33-0,38 азық өлшемін үстелеп береді.
Бір мегежінді буаздылығының алғашқы 84 күніндегі азықтандырудың
мөлшері.
Мегежіндер - торайлар алу үшін пайдаланылатын ересек ұрғашы шошқалар.
Мегежіндерді шаруашылықта 4,5-5 жыл ұстайды, өйткені одан әрі оның
торайлауы азая түседі. Негізгі мегежін салмағы 200кг-нан артпау керек. Жыл
ішінде одан кемінде екі рет торай алады және 18-20 торай өсіреді. Өйткені
бұл кезеңде мегежін сүті торайлар үшін негізгі азық қызметін атқарады.
Жақсы мегежіннің сүттілігі кемінде 60 килограмм болуы тиіс.
Азықтандырудың түрлері мына ретте болады:
1. Жем-картоп, жемді-шырынды
2. Жем-тамыржемістілер-жемді-шырынды
3. Жеммен азықтандыру.
Мысалы, екі жастан асқан 10 торайын сүтімен қоректендіретін
мегежін шошқаның азық мөлшері.
Торайларын емізетін мегежіндер сүт беру кезінде азық қоректілігіне,
энергая қажеттілігіне ерекше талапты.
Торайларын емізетін аналықты азықтандыру - оның жасына, тірілей
салмағына, торайының санына,торайларды бөліп алу мерзіміне байланысты.
Сонымен қатар аналықтың торайлағаннан кейінгі кезеңдерінің ерекшеліктерін
де ескеріледі.
Торайлағаннан кейінгі, алғашқы бір сағат мегежінді азықтандырмайды.
Міндетті түрде таза жылы сумен суарады. Торайлағаннан кейін 5-6 сағаттан
соң 0,5-0,7 кг жем-концентраттармен быламық түрінде азық береді. Осыдан
бастап азық мөлшері бірте-бірте көбейтіледі. 5-7 күннің ішінде
азықтандыруды толық мөлшерге жеткізеді. Шырынды азық беру торайланғаннан
кейінгі 3-4 күннен соң басталады.
Мегежіннің торайларды емізу кезеңі туғаннан бастап айырып алғанға
дейін созылады. Туғаннан кейінгі 26 күннен 60 күнге дейінгі мерзім
аралығында әрбір 5-6 сағаттан кейін - 500-700 г сұлы және
кебекті сұйық быламық қоспасын береді. Торайларын емізіп жүрген
мегежіннің бір азықтық өлшеміне рацион бойынша 115-120 г сіңірімді
белоктық зат қажет. Қысқы рационда жем мөлшері 60-65%-тен кем болмауы
тиіс.
Жазда 70-75%. Қысқы рационда 20-25 тамыр жемістілер мен түйнекті
жемістілер болуы қажет, 5-10% сүрлем, 5-8% пішен немесе шөп
ұны болады. Жаз кезінде дәнді бұршақ тұқымдастарынан дайындалған шөпті
25-30% мөлшеріндегі көк балауса болуы тиіс. Рационда 3-5%
жануарлар тектес азықтардың болуы қажет.
Мегежіндер торайлағаннан кейін 60 күннің ішінде 200- ден 300
килограмға дейін, ал таңдаулары – 500 килограмға дейін сүт береді. Олардың
сүтінде белок 6%, май -6,5-7,3, қант -4,5-5, күл -1, кальций -0,3, фосфор
-0,16 % болады.
Мегежіннің сүтімен бірге көп мөлшерде қоректі заттар бөлініп шығады.
Мұның өзі бойдақ мегежіндермен салыстырғанда торайларын емізетін
мегежіндерін организміндегі зат алмасу процесінің анағұрлым жоғары
болатынын көрсетеді.

1-кесте. Торайларын енгізетін мегежіндерге берілетін азықтың мөлшері

Азықтар Қыста Жазда
Жем қоспасы... 1,6 1,6
Соның ішінде бұршақ 0,5 -
тұқымдастар
Қант қызылшасы 1,5 -
Құрама сүрлем немесе жәй4,0 4,5
сүрлем
Шөп ұны 0,25 -
Бұршақ – астық - 5,0
тұқымдастардың көк
шөбі ... ..
Үш кальцийлі фосфат 30 30
(г)...
Ас тұзы (г) ... 40 40

Торайларын енгізетін мегежіндерге берілетін азықтың мөлшері олардың
салмағына, жасына, сүттілігіне, торайының санына байланысты белгіленеді.
Торайларын емізетін екі жасқа толмаған мегежіндердің салмағының әр 100
килограмына шамамен 2 азық өлшемі, ал ересек мегежіндерге -1,0 азық өлшемі
және еміп жүрген әр торай үшін 0,4-0,5 өлшемі белгіленеді. Бір азық
өлшеміне шаққанда 110-115г қорытылатын протеин 8-9 н ас тұзын, 6-7г
кальций, 4-5г фосфор, 5-6 мг каротин беру қажет.
Шошқалар үшін тиймді азықтардың бірі құрама сүрлем, онда клетчатканың
мөлшері көп емес, 1-5 процентке жуық. Құрама сүрлемнің бір килограмында
0,20-0,25 азық өлшемі, 20 г қорытылатын протеин және 10-12 мг каротин бар.
Республикамызда қолданылып келе жатқан азықтандыру типі бойынша
азықтандыру рационы 2-кестеде көрсетілген.

2-кесте. Салмағы 160кг тартатын 10 торай бар мегежінге арналған
үлгі рационның құрамы төмендегідей
(тәулігіне кг есебімен)

Азықтар Қыста Жазда
Астық тұқымдас дәні 4,9 -
Жем қоспасы... - 3
Құрама сүрлем 7,5 6
Шөп ұны 0,4 -
Көк сүт немесе балық 0,3 -
қалдықтары
Көк шөп - 7
Сүйек ұны (г) 85 -
Бор (г) - 65
Ас тұзы (г) 30 55

3-кесте. Тұқымдық мегежінді әртүрлі типтік рационмен азықтандыру

Азық Айлар 1 жылда
түрлері
Қантар
Жем-кортопЖем тамыр Жем Жаз
жемістілер кезінде
Арпа, кг 2,5 0,4 1,2 1,7
Бидай, кг 0,6 3 2,4 -
Жүгері, кг - - - 2,3
Бұршақ, кг 0,2 0,4 0,4 0,2
Шөп ұны, кг 0,7 0,7 0,7 -
Күнбағыс қалдығы, кг 0,4 0,2 0,3 0,3
Балық ұны, кг 0,2 0,2 0,1 0,2
Қаймағы алынған сүт, кг 1 1 1 1
Булангған кортоп, кг 5 - - -
Жартылай қантты қызылша, кг - 6 - -
Бұршақ тұқымдастарының көк - - - 6
балаусасы, кг
Аралас сүрлем, кг - - 3,7 -
Аралас құрама азықтардың 57 69 7,1 44
қоспасы, г
Тұз, г 30 30 30 30
Қоректік заттардың қоспасы 60 60 60 60
(премикс), г

5-кесте. Екі жастан асқан 10 торайын сүтімен қоректендіретін мегежін
шошқаның азық мөлшері

Тірілей салмағы, кг
Көрсеткіштері

140 141-16161-18181-20201-22221 1 торайға
артық 0 0 0 0 артық
Азық өлшемі 6,1 6,3 6,5 6,8 7 7,2 0,38
Алмасу энергиясы, мДж67,7 69,8 72 75,3 77,4 79,8 4,20
Құрғақ зат, кг 4,7 4,85 5 5,23 5,38 5,54 0,29
Шикі белоктық зат, кг874 902 930 973 1000 1030 54
Сіңімді белоктық зат,682 703 725 758 780 803 42
г
Лизин, г 37,6 38,8 40 41,8 43 44,3 2,1
Метионин+цистин, г 22,6 22,3 24 25,1 25,8 26,6 1,4
Шикі клетчатка,г 329 340 350 366 377 388 20
Ас тұзы, г 27 28 29 30 31 32 1,7
Калций, г 44 45 47 49 50 52 2,7
Фосфор, г 36 37 38 40 41 42 2,2
Темір, мг 545 563 580 607 624 643 34
Мыс, мг 80 82 85 89 91 94 5
Мырыш, мг 409 422 455 455 468 482 25
Марганец, мг 221 228 235 246 253 260 14
Кобальт,мг 8 8 9 9 9 9 0,6
Йод, мг 1,6 1,7 1,8 1,8 1,9 1,9 0,1
Каротин, мг 54 56 58 60 62 64 3,4
Витамин А, мың х.ө. 27 28 29 30 31 32 1,7
Д, мың х.ө. 2,7 2,8 2,9 3 3,1 3,2 0,1
Е мың х.ө. 193 199 205 214 220 227 12
В1, мг 12 13 14 14 15 15 0,8
В2, мг 33 34 35 37 38 39 2
В3, мг 108 112 115 120 124 127 6,7
В4, мг 5,5 5,6 5,8 6 6,2 6,4 0,34
В5, мг 381 392 405 424 236 449 230
В12, мг 136 140 145 152 156 161 8,4

2.3. Мегежіндерді күтіп-бағудың ерекшеліктері

Шошқа өсіретін шаруашылықтарда асыл тұқымды мегежіндерге баса назар
аудару керек. Олардың дене бітімі берік, төлшіл, сүтті және түрлі ауруларға
өте төзімді болуға тиіс. Өте арық мегежіндерді одан әрі ұстауға болмайды.
Өйткені олар торайды аз туады, әрі олары өте әлсіз болады.
Мегежіндердің төлі әлсіз болмау үшін олардың азық рационында протеин,
минералдық тұздар мен витаминдер қажетті мөлшерде болуын қадағалаудың зор
маңызы бар. Торайлауға бір апта қалғанда мегежіндерге берілетін азықты,
негізінен, балғын азық есебінен 20-25% азайтады, ал екі күн қалғанда және
торайлағаннан кейін 2 күн бойы үн быламығы мен су ғана береді. Суды
мегежіндерге олар торайларын алғаш рет емізіп болғаннан кейін береді, ал 5-
6 сағат өткен соң кебектің немесе сұлының сұйық быламығымен суарады.
Торайларды емізіп жүрген мегежіндерді 5 күн бойы төулігіне 3-4 рет
азықтандырады. Содан соң бірте-бірте кәдімгі рационға көшіреді.
Мегежіндер күтіп-бағылатын қора жүйелі түрде дезинфекцияланып, ұдайы
таза ұсталуы керек. Торайлау науқанында тәжірибелі шошқа өсірушілер күні-
түні кезекке тұрады.
Торайлағаннан кейін торайларды, мегежіндерді әбден тазартып,
санитарлық-гигиеналық өңдеуден өткізеді. Содан соң торайларды, ең алдымен,
әлсіздерін енелерінің бауырына салып, ауыздандырады. Торайлар ең алғаш
емген емшегіне үйреніп алады да, қалғандарын анда-санда болмаса ембейді.
Торайлары емшегінің санынан көп болса, оларды екі кезекпен азықтандырады.
Мегежіндер желінсау ауруына, ал торайлар асқазан, ішек ауруларына
шалдықпас үшін желінді үнемі таза ұстау керек және оны күн сайын марганец
қышқылды калийдің ерітіндісімен (1 литр қайнатып суытылған суға 1 грамм)
сүртіп, содан соң анемияның (қаназдық) алдын алу үшін торайларды туған
күнінен бастап, енелерінен бөлгенше 1 литр қайнаған суға күкірт қышқыл
темір (3г) мен күкірт қышқыл мыс (1г) қосылған қоспаның ерітіндісін
бүріккішпен мегежіннің желіні мен емшегіне жүйелі түрде бүркіп отырған да
дұрыс. Бұл уақытты онша көп алмайды, әрі пайдалы.
Торай туғаннан кейін үшінші күннен бастап бордан, ағаш көмірінен,
сүйек ұнынан тұратын минералдық қоспаларды енелерінен бөлінгенше мол етіп
бере беруге болады. Бесінші күннен бастап 50-70 грамнан қаймағы алынбаған,
ал жиырмасыншы күннен бастап көп сүт беріледі. Торайларды алғашқы күннен
бастап ішкенінше суара беруге болады. Оларды енелерінен бөлінгеннен кейін
(әдетте, екі айлығында бөледі) жарық, таза да құрғақ қораларда топтап
ұстайды. Олар 4 айға толғанда және тірілей салмағы 35 килограмға жеткенде
(анағұрлым қарқынды өсетін кезеңі) бордақыға қойылады. Ол 3 айдан 4 айға
(одан ұзартпау қажет) дейін созылады.
Карантиндік аймаққа 1200 шошқаға арналған карантиндік шошқа қорасы,
шошқа соятын бөлмесі бар мал дәрігерлік пункт, екінші мал дәрігерлік-
санитарлық өткізгіш, малды санитарлық өңдеуден өткізетін алаң, әстакадалы
таразыға тартатын бөлме жатады. Бұл аймақ келген малды қабылдауға және
өңдеуге, оларды карантинде ұстап, содан кейін бордақылау ғимараттарының
блоктарына өткізуге арналған.
Әдетте, бордақылауға тірілей салмағы 35-40кг 4 айлық төл қабылданады.
8-9 ай толғанда оның тірілей салмағы 105-110 килограмға жетеді де, етке
өткізеді.
Шошқалар 2 қатарға орналастырылған, мөлшері 2,86 х 4,43м, 68-станоктар
бар қораларда бордақыланады. Станоктар 1,1метр қақпалары жалпы есікке
шығатын темірбетон панельдерден жасалған. Малды күтіп-бағу, тынықтыру және
азықтандыру үшін станоктарда мөлшері 2,8 х 1,83метр шойын тордан салынған
саңылаулы едені бар, серуендету алаңына іргелес жатқан мөлшері 2,86 х 3,2м,
есікке қарай еңістеу кірпіш еденді алаңдар жасалады.
Бордақылаудың тасңынды өндірістік процесі мынадай циклдерге бөлінеді:
1) малды қабылдау және оны санитарлық өңдеу; 2) оларды карантинге қою; 3)
бордақылау кезінде күтіп-бағу; 5) етке өткізу. Шошқа күтіп-бағылатын қораны
жылытқыш желдеткішпен бірге кіретін ауаны электркалориферлермен қыздыруды
да іске асырады. Артық жылу мен ылғалды сыртқа шығарып және бөлуге тиісті
шамаға дейін шоғырланған зиянды заттарды сіңіріп жіберу, сондай-ақ, ауаның
қажетті параметрлерін қамтамасыз ету үшін ауаны ішке тартып, сыртқа
шығаратын желдеткіштің құрылысы қарастырылған. Желдету қарқыны жыл
маусымдары бойынша реттеледі.
Қысқы кезеңде - ауа ағыны сағатына 65778 текше метр құрайды. Ауа ағыны
мал бордақылайтын қораға өнімділігі сағатына 8230 текше метр П-1, П-8
жүйесімен беріледі.
Ауаны соратын жүйе 0,6-320 №6 желдеткіштерімен жене СФО-601-Т
калориферлерімен жабдықталған. Әрбір сору жүйесіне ауа қабырғаға бекітілген
ЖМ-5 жалюзді тор арқылы келеді де, сорылған ауа шошқа күтіп-бағылатын
қоршаудың жұмысшы аймағына тартылған сым тордың саңылауы арқылы беріледі.
Ластанған ауаның төменгі жақтағы бөлігі (30%) осьті желдеткішті В-1, В-8
жүйесінің еденасты жеделдету арналары арқылы, ал қалған бөлігі (70%) шошқа
қорасының жоғарғы жағынан ВО№7 желдеткішті В-9, В-44 шығару жүйесімен
шығарылады.
Өтпелі кезеңде-ішке кіретін ауа ағыны сағатына 105600 текше метр
құрайды, Ол П-9, П-16 жүйесімен іске асырылады. Ауа соратын жүйенің
әрқайсысында бір-бірден Ц-4-70 №12 желдеткіші жұмыс істейді. Екінші
желдеткіш ажыратылған ауа соратын камераға жалюзді бір ғана тор арқылы
енеді. Ал қалған торлар жабық тұрады, ауа мал бордақылайтын қораның жоғарғы
ауа өткізгіштің саңылаулары арқылы беріледі.
Жазғы кезеңде сағатына 440 000 текше метр таза ауа келіп тұрады. Ауа
ағыны жұмысшы аймаққа өнімділігі сағатына 8230 текше метр П-1, П-9
жүйесімен беріледі. Жүйелер 0,6-320 №5 желдеткіштерімен жабдықталған. Мал
бордақылайтын алаңның жоғарғы жағына ауаны П-9, П-16 ауа соратын жүйемен
беру жобаланған. Әрбір жүйеде екі-екіден Ц-4-70 №12 желдеткіші жұмыс
істейді. Жаздыгүні жалюзді тордың үшеуі де ашық болады. Ауа В-1, В-8 және В-
9, В-44 шығару жүйесімен шығарылып отырады.
Ауа соратын желдеткіш станциясы қалқанының маркасы - ПУЭН-14, ал
шығаратын жүйенің басқару станциясы қалқанының маркасы - ЩШМ. Қабылданған
реттеу жүйесі автоматты түрде мал бордақылайтын микроклимат параметрлерін
реттеп тұрады.
Қолайлы микроклимат жасау. Шошқаларды түрліше кешендерде күтіп-
баққанда жалпы зоогигиеналық талаптармен қатар, бұл мал басқаларына
қарағанда жылуды көбірек қажет ететін болғандықтан, олардың тіршілігінің әр
түрлі кезеңдерінде температуралық режим мәселесі де ерекше көңіл аударады.
Шошқаларды қораға көптеп орналастыру оларды күтуге жұмсалатын еңбек шығынын
қысқарту және азықты үнемдеу қажеттігін, ең алдымен, репродукторлы шошқа
шаруашылығы кешендерінде қолайлы климат жасауға жаңаша қарауды керек етеді.
Бір қорада тұрған мегежіндер мен торайларға екі басқа микроклиматтық аймақ
керек. Сондықтан да желдету мен жылытудан басқа еденнің қажетті тұсын
жылытатын электрмеханикалық құралдар қажет.
Шошқаның 2 жасқа дейінгі өсетінін ескеріп жас мегежін азықтандыру
деңгейін оның салмақ қосып, жетілуіне 1кг қосымша салмаққа 4 а.ө. есебінен
өсіреді. Екі жасқа дейінгі мегежінді буаздық кезеңінде тірілей салмағына
қарамай тірілей салмағы 181-200кг мегежін азықтандыру нормасымен
қоректендіреді.
Жақсы күйлеп, дұрыс ұрықтану үшін ұрықтандыруға 14 күн қалғанда 100кг
тірелей салмағына шаққанда сақа мегежінге – 1,5-1,8кг, екі жасқа дейінгі
жас мегежінге – 1,8-2,4кг құрғақ зат келетіндей етіп азықтандырады. Азық
құрғақ затының әр 1кг-да – 1,5кг а.ө. 105г қорытылатын протеин, 6г лизин,
140г шикі жасұнық, 5,8г ас тұзы, 8,7г кальций, 7,2г фосфор, 11,6мг
каротин, 7мг В1, 23мг В2, 1,16мг В3, 29мг В4, В12 витаминдері болуға тиіс.
Мегежіннің тым семиіруінің де нәтижелі ұрықтануға кері әсер ететінін
ескереді.
Қоңы көтеріліп, күйі келген мегежін нәтижелі ұрықтанғаннан кейінгші
114 тәуліктен соң әрқайсысының салмағы 1,2-1,3кг тартатын орташа 10-12
торай туады. Мұншама көп төлдің эмбрионалдық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.