Ешкіге арналған азық рационы және азықтандыру нормасы

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

1. КІРІСПЕ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...3-4
1.1. Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 5
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Ешкіге арналған азық рационы және азықтандыру
нормасы ... ... ... ... ...6-8
2.2.Сүтті бағыттағы ешкілерді
азықтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9-11
2.3. Ешкіні жазда және қыста азықтандырудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ..12-1 5
2.4. Ешкілерді азықтандыру мен бағуды дұрыс ұйымдастыру
... ... ... ... ..16-18
2.5. Буаз ешкілерді азықтандырудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..19-20
2.6. Жаңа туған жас лақтың алғашқы күндеріндегі
қорегі ... ... ... ... ... ... ...21 -26
2.7. Ешкіні лақтауға әзірлеу және оны
өткізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..27-28
2.8. Тұқымдық текені
азықтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
9-30
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 31
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..32
1. КІРІСПЕ БӨЛІМ

Ешкі - қолға алғаш үйретілген жануарлардың бірі. Ешкі шаруашылығы
Қазақстандағы мал шаруашылығының бір саласы болып табылады. Соңғы жылдары
Қазақстанда ешкі өнімдеріне деген сұраныс деңгейі жоғарылауда, соның ішінде
ешкі жүніне деген сұраныс артуда.
Ешкілердің өсу деңгейі жоғарылауда, яғни 1991 жылмен салыстырғанда,
түлік санының 980,0 мыңнан 2915 мыңға дейін көбеюі дәлел болады. Бұл
көрсеткіш Республикада мал шаруашылығы дәстүрлі саласының бірі болып табыла
ешкі шаруашылығының келешегі зор екендігін көрсетеді.
Жалпы (келтіре кететін) 2011 жылғы көрсеткіш бойынша: Қой мен ешкі –
19 млн, соның ішінде 1 млн ешкі. Бұл көрсеткіш БҚО бойынша:
Ешкілер - 174000 мыңды құрайды, осы ешкілерден алынатын төл негізінен
100 бас ешкі малынан – 101 бас төлді құрайды.
Ешкінің полимер түбіті (жіңішкелігі 11-18млн) азиялық түйелердің
альпакалардың, ламалардың гуанаколардың түбітімен салыстырғанда, сапасы
жоғары. Негізінен ешкі түбіті трикотаж бұйымдарын өндіруге қолданылады.
Әлемде нарыққа: могер (ешкі түбіті мамық жүнді) АҚШ-та, Австрияда,
Жаңа Зиландияда, Аргентинада 25мың тонна көлемінде шығарылады. Ешкіден
алынатын өнімнің тағы бір түрі ол ешкі сүті.
Ешкі сүтінің диеталық қасиеті жоғары, соның ішінде физико-химиялық
құрамы жағынан ана сүтімен тең келеді, және де жас сәбилердің тағамы
ретінде пайдаланылады.
Ешкі етінің дәмділік сапасы жағынан қой етімен сәйкес келеді. Бірақ
колориялығы жағынан, іш майы жағынан қой етінен төмен.
Ешкі өнімдеріне деген нарықтағы сұраныс, ешкі шаруашылығын жақсартудың
сонымен қатар олардың санын көбейтуге, ешкі бәсекеге сай генотиптердің
шығару қазіргі кездегі өзекті мәселелердің бірі.
Ешкінің ангар ешкісі монгар типтес – түбітінің техникалық сапасы қой
кроссбред жүнінен асатын болса, ешкі сүті шағын өндіріс пен жеке шаруа
қожалығында өндіруге оңтайлы. Оған ешкінің жемшөпке онша талғампаз еместігі
мен басқа мал түлігі жайылуына қолайсыз таулы – тасты жерлерде жайыла
беретіні әсер етеді. Олар іріленген ешкі бұтақты азықпен де күнелтіп қыстай
алады.
Ешкі сүті құрамы, тағамдық құндылығы қорыту жуындылығы мен диеталық
қасиеттері жағынан өте жоғары болып табылады.
Өзектілігі: қазіргі кезде ешкі шаруашылығы негізінен жоғары сапалы
түбіт, біркелкі ангар типтес жүн, тері өндіру үшін дамытып отыр.
1.1. Әдебиетке шолу

1. Н.Омарқожаұлының жүргізген тәжірибеге қарағанда енесінен бөлек
өсірген лақтың өсіп жетілуі, енесімен бірге өскен лақтан
айырмашылығы жоқ. Лақты қолдан сүт беріп өсіргенде іш ауруларына
шалдықпау үшін барлық санитарлық-гигиена тәртібін сақтайды.
2. Х.Пингельдің (1984) зерттеулері бойынша күніне 2кг сүт сауылатын
ешкі басына – 8г кальций, 6г фосфор, 2,2г калий, 2,4г натрий
қажет болса, 4кг сауылатын ешкіге – 12г кальций, 10г фосфор,
3,4г калий, 3,8г натрий жеткізілуі керек.
3. Қ.Т.Қасымов және 1,2 зерттеулері нәтижесінде жүнді ешкі тұқымы
текелерінің ұрығын жыл бойы тоңазытып дайындау мүмкіндігі
анықталады. Және оны тозаңдатудың криопротекторлы ортасы
жасалды.
4. Амерханов Х.А. (2003) және т.б. ғалымдардың зерттеулерінде
қоңыр күз бен ерте көктемде ешкілердің жайылымды қоректік заттар
мен қамтылу дәрежесі қуаттылық бойынша 67,1-73,5% , қорытылатын
протеин бойынша 67,4-90,4% болатынын көрсетеді. Осы кездегі
жайылым шөбінің құнарлығы мен қуаттылығының жетіспеушілігін
толықтыру үшін әр ешкіге тәулігіне 200-300г қосымша жем берілуі
қажет.
5. Панфилоль ауданындағы Гвардейский, Шелек ауданындағы Согеті
және Кеген ауданындағы Таушелек шаруашылықтарында (1978-1980)
жүргізілген зерттеулер бойынша Алматы облысы аймағында
өсірілетін жүнді ешкілердің қазіргі күнгі табындарын қылшық
жүнді ешкілерді сапалық негізде өзгерту жолымен құрылған.
6. Хохрин С.Н. айтуы бойынша ешкілер күні бойы орта есеппен
көктемде 4,7кг, жазда – 6,65кг, ал күзде 2,63кг жайылым шөбін
пайдаланады екен.

2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Ешкіге арналған азық рационы және
азықтандыру нормасы
Қазіргі кезде ешкінің әр түрлі жасына және жыныстық ерекшеліктеріне
қарай азықтандыру нормасы белгіленген. Мұның езі ешкінің тәуліктік рационын
жасадың, әрі оған керекті жылдық азық қорын белгілеудің негізі салынады.
Азық нормасы қоңдылығы орташа және жоғары ешкі топтарына арналған.
Азықтандырудың ен, үлкен, ең көп нормасы асыл тұқымды малдарға, ал
азық пайдаланылатын малдарға арналған.
Ешкілерге азықтың әр түрін берген жөн, өйткені олардың организмі
физиологиялық жағдайларының түрлі кезеңдерінде қоректік заттардың әр
түрлісін қажет етеді. Ешкілерді күйекке түсірудің алдында ең соңы жайылымға
жайып, әр басына күнделікті 0,15—0,20 килограмм жем беріледі. Әсіресе буаз
және лағы бар ешкілерді азықтандыруға айрықша көңіл бөлген жөн.
Аналық ешкілердің, мынандай кезеңдері белгіленген: буаздығының бірінші
жартысы (бір-үш ай), буаздығының екінші жартысы (төрт-бес ай) және лағы
еметін кезең.
1-таблицада ешкінің буаздығының бірінші жартысында азықтану нормасы
келтірілген.
1.Ешкі буаздығының бірінші жартысындағы азықтану нормасы
Тірілей Әр ешкіге тәулігіне керегі
салмағы
Азық Қорытылатын Кальций,г Фосфор,г Каротин,мг Ас
өлшемі,кг протеин,г тұзы,г

Түбітті және жүнді ешкі тұқымдас үшін
30 0.60-0.80 40-50 2.2-3.0 1.5-3.0 10-12 8-10
40 0.70-0.90 55-70 2.4-3.2 1.7-2.2 10-12 8-10
50 0.80-1.00 70-80 2.6-3.4 1.8-2.4 10-12 8-10
60 0.90-1.10 75-90 2.9-3.9 1.9-2.6 10-12 8-10
70 1.00-1.15 80-95 3.4-4.4 2.2-2.9 10-12 8-10

Буаздығының екінші жартысында ешкінің, организмінде зат алмасу процесі
күшейе түседі. Осыған байланысты организмнің қоректік заттарға әсіресе
минералды заттарға қажеті арта түседі. Бүл кезеңде ешкіні азықтандыру
нормасы жалпы қоректілігі бойынша 35—40 процент, қорытылатын протеин
бойынша 58—60 процент, ал фосфор мен кальций бойынша екі-екі жарым еседей
көбейтілуі тиіс (2-таблица). Буаз ешкілердің рационына белокты азықтар
(бұршақ, пішен, жем) енгізеді.

2. Буаздығының екінші жартысындағы ешкілерді азықтандыру нормасы

Тірілей Әр ешкіге тәулігіне керегі
салмағы, кг
Азық Қорытылатын Кальций, Фосфор, Каротин, Ас тұзы,
өлшемі протеин г г мг г
30 0.90-1.80-100 5.5-6.5 2,9-3,7 15-20 10-12
10
40 1.00-1.95-115 6.5-7.5 3,2-4,0 15-20 10-12
20
50 1.15-1.105-125 7.5-8.5 3,5-4,5 15-20 10-12
35
60 1.30-1.115-135 8.0-9.0 4,0-5,0 15-20 10-12
40
70 1.40-1.125-145 8.5-9.5 4,5-5,5 15-20 10-12
50

Лағы бар ешкілерді азықтандырғанда оның сүтті болуы, сөйтіп лағын
жақсы тойындыру жағы көзделеді. Ешкіден тәулігіне 100 грамм сүт бөлінуі
үшін 0,36 кг азық өлшемі, 55 грамм қорытылатын протеин, 1,5 грамм фосфор
және 4 грамм кальций қажет. Лақтаған ешкінің қоректік заттарды қажетсінуі
буаз саулықтарға қарағанда әлдеқайда жоғары. Лақтаған ешкіге қоректік
заттарды күн сайын беріп тұрмаса, оның, сүті азайып, қоңдылығы төмендейді.
Мұның бәрі лақтың нашар өсуіне әкеліп соқтырады. Лақтаған ешкіге тәулігіне
1,3—2,1 кг азық өлшемі беріліп, онда 130—210 г қорытылатын протеин, 6,8—9,6
г кальций, 4,0—5,8 г фосфор, 20—30 мг каротин болғаны жөн. Мұның сыртында
ешкіге керек микроэлементтерді де есептеу қажет.
Ешкі негізінен жазғы салым лақтайды. Бұл кезде олардың организмі
қоректік заттарды көп қажет етеді. Сондықтан лақтаған ешкілердің рационы
құнарлы болу керек. Әр лақтаған ешкіге орта есеппен 1,3—1,8 к пішен,
1,5—2,5 кг сүрлем, 0,35—0,40 кг құнарлы жем беріледі. Сонымен бірге
рационға тұз, бор, сүйек ұны және басқа да минералдық заттар міндетті түрде
қосылады.
Ешкіні басқа да маусымдарда лақтатуға болатындығы тәжірибе жүзінде
дәлелденген. Ешкіні үй шаруашылығында ұқыпты пайдалану үшін керекті
маусымдарда" лақтатудың зор маңызы бар. Бүл үшін ешкінің күйін қыс
айларында жоғары қоңдылықта ұстап, тәуліктегі жарық режимін ұзартып
қыс айларында да күйекке ұстауға болады, осы әдісті қолданып ешкі малын
2 жылда 3 тіпті 4 рет лақтата алады.
Ешкі малын қоймен салыстырғанда азықты пайдалануда онша қомағайлық
білдірмегеніне қарамастан азықты күн тәулігінде қойға қарағанда жиі жейді.
Мәселен, ешкі малына берілген жоңышқаның 46 проценті жапырақ және 54
проценті сабағы болғанда ешкінің жеген жоңышқасында 59 процент жапырақ және
41 процент сабақ болған. Бұл жағдай ешкі малының азықты пайдаланғанда
таңдағыштық қасиетін көрсететінін білдіреді, яғни ешкі малы берілген
азықтың протеині кеп бөлшегін таңдап жейді деген сөз, ал клетчатканы аз
жейтінін көрсетеді.
Сапасы жақсы пішеннен ешкі малы 15%, орташасынан—15—20% және төменгі..
сападағыдан — 20—25 процент қалдық қалдырады.
2.2.Сүтті бағыттағы ешкілерді азықтандыру

Сүтті бағыттағы ешкілердің рационы негізінен пішеннен және жем
араластырған тамыр-түйнектілерден құралады, ал азықтың мөлшері ешкінің өнім
беру көлеміне тікелей байланысты болады. Қыста және жазда азықтандыру екі
түрге бөлінеді. Қыста ешкінің рационына негізінен пішен мен жем араласқан
тамыр түйнектілер не болмаса сүрлем кіреді.
Төменде ешкіге қыс айларында берілетін рационына шамалас үлгісі
беріліп отыр.
Рационның негізгі құрамы пішеннен тұрғанда, рацион негізінен 2,5кг
жоңышқа пішеннен құралған. Тәулігіне 1,5 кг сүт беретін ешкіге жоңышқаға
қосымша арпа, не болмаса сұлы жемін қосады. Егерде ешкі 4 кг жоғары сүт
беретін болса, жоңышқа пішеніне қосымша қоспа жем оның бір азық өлшемінде
160 г қорытылатын протеин болу керек.
Рационның негізі пішеннен және тамыр түйнектілерден, болмаса сүрлемнен
тұрғанда (кг):

I. Беде пішені 2
Қызылша 2
Сұлы 0,4
II. Шалғын пішені 2
Азықтық капуста 3
III. Беде пішені 1,5
Шалғын пішені 1,0
Кептірілген қызылша, тамыр түйнектілер 0,5
IV. Беде пішені 1,0

Шалғын пішені 0,5
Азықтық сәбіз 2,0
Сұлы 0,5

Осы беріліп отырған рационды 1,5-нан 2 кг сүт беретін ешкілердің
тәулігіне қажетті қоректік заттармен қамтамасыз етеді. Ал сүтті жоғары
мөлшерден көп беретін ешкілерге 1 кг сүт мөлшеріне, 0,4 кг қоспа жем, оның
бір азық өлшемінде 160 г қорытылатын протеин болу керек. III рационнан
басқаларында, қоспа жемнің 1 кг азық өлшемінде 130-дан 140 г қорытылатын
протеин бар.
Жаз айларында рационның негізін қырдың көк шөптері не болмаса жайылым
шөбі және астықты дақылдардың аңызы құрайды.
Жаз айларына арналған рациондар (кг):

І. Қыр шөбі 6 - q
Беде пішені 1
Пішендеме 2,5
II. Көк сұлы 4
Шалғын пішені 1
III. Жайылым (жегенінше) Жайылым
Эспарцет пішені 1
Көк ноқаттық-сұлы, бұршақ қоспасы 4

2.3. Ешкіні жазда және қыста азықтандырудың ерекшеліктері

Ешкіні жазда азықтандыру.
Табиғи жайылымдағы балауса көк шөп ешкінің ең құнарлы да, нәрлі азығы.
Көк шөпте 20—25 процент протеин, 10—15 процент клетчатка, 4- 5 процент май
және 35 50 процент арасында азотсыз экстрактивті заттары бар. Жайылым
шөбінің протеині биологиялық жағынан өте құнды келеді. Ешкі минералдық
заттарды, витаминдерді, әсіресе каротинді көк шөптен алады. Оларды ешкі
сүйсіне жейді және жақсы сіңіреді. Көк шөптегі органикалық заттарды ешкі
майы 75—85 процентке дейін сіңіреді.
Ешкіні жайған кезде жайылым уақыты мен демалыс кезін дұрыс ұйымдастыра
білу өте қажет. Мысалы, ешкіні жайып жүрген кезде ешкінің көпшілігі
жусайтын болса, ол ешкілердің демалысын бұзбау керек. Бұл кезде ешкілер
күйіс қайтара бастайды да, азықтың сіңімділігі артады.
Жаз айларындағы жайылымда ешкіні дер кезінде суаруда кеп мән бар. Егер
жайылымда шөп құрғақ болса, ешкіні күніне екі рет суарған жөн, ал ауа райы
салқын, шеп шырынды болса бір рет суарса да жарайды. Күн ыстық кезде ешкіні
желге қарсы жайып жүрген пайдалы. Ал ең тиімдісі күн ыстығы қайтқан кезде,
әсіресе таң қылаң бере, не кеште тіпті түнде жаю. Сонымен бірге түс кезінде
ешкіні лапас астына, не болмаса ешкіні жел соғатын биіктеу жерге иірген
жөн. Ешкіні аш қарында алдымен өте шамалы өріске жайып, бірте-бірте оты
қалың шұрайлы жерге ауыстырады.
Республикамыздың оңтүстік аймақтарында ешкіні қыста бір мезгіл
жайылымда бағуға болады. Мұндайда не күздің суық кездерінде малды жайылымға
шығару алдында аздап пішен немесе сүрлеммен азықтандыру керек. Егер ешкі
жайылымнан тоймай қайтса, оған қораға қамар алдында қосымша пішен, құнарлы
жем беріледі.
Ешкіні қыста жаю биологиялық, экономикалық жағынан да тиімді. Мысалы,
ашық күні таза ауада көп жүрген мал жақсы жетіледі, денесі сергек, қолайсыз
жағдайларға төзімді келеді. Сонымен қатар мұндай кезде өз аяғымен жайылған
мал керекті қоректік заттарға, яғни минералдық заі4 пен витаминдерді көптеп
табады. Ешкіні қысқы жайылымдарға жаю үшін қары аз, оты мол, күнгей
учаскелерді пайдаланған жөн.
Боранды немесе қар қалың түскен, болмаса мұздақ күндері ешкіні
жайылымға шығармай, аулада жемшөп беріп ұстаған ыңғайлы да пайдалы. Ешкіні
мұздақ жайылымға жайса, онда жайылым шөбімен бірге ешкінің ішіне мұз түседі
де, буаз ешкілер іш тастауына әкеліп соғады.

Ешкіні қыста азықтандыру.
Ешкіні қыста азықтандыру, күтіп-бағу әрі ауыр, әрі ең жауапты кезең.
Жайылымдағы ешкіні қолда бағуға бірте-бірте көндіреді. Күзгі қара суық
түскеннен бастап, ешкіні өріске шығарар алдында, оларға таңертең шөп пен
сүрлем беріледі. Егер ешкі өрістен жақсы тойынбай келсе, онда кешке жақсы
пішен береді. Қолда бағуға ең алдымен лақтарды, ал ең соңында — серкелерді
көшіреді.
Қыстың бастапқы кезеңінде ешкіге пішен мен сүрлем азықтарының сапасы
орташаларын жегізеді. Қатты аязды күндері олардың өзі де сояулы азықты
жақсы жейді. Ең сапалы, нәрлі азықтар қыстың екінші жартысында — желіндеген
және лақтаған ешкілерге бөлінеді. Лақтаған ешкілердің сүттілігін арттыру
үшін, лағын жақсы тойындыру үшін азықтарды көбірек берген жөн. Бірінші жыл
қыстатылатын марқа лақтар мен тушалардың тез өсіп-жетілуі үшін оларға
жемшөптің ең сапалысын береді. Ешкіні азықтандыру тәртібі мынадай: таңертең
ешкіге түннен желінбей қалған жемшөпті немесе сабанды, сонан кейін пішенді
береді.
Сүрлемді талтүсте, суарар алдында, ал жемді суарғаннан кейін береді.
Кешке қарай пішен береді де, түнде алдына сабан тастайды.
Ешкіні ашық қорада азықтандырады, мұның езі шөпті жақсы жеуге едәуір
әсер етеді. Тек жауын-шашынды, қарлы боранды күндері ғана жабық қорада
азықтандырады. Ешкі күндіз көбінесе беті ашық қорада тұруы немесе жайылуы
керек. Мұның өзі ешкінің денсаулығының жақсаруына, әрі оның жүнінің
шығуына, түбіттілігін арттыруға мүмкіндік береді. Жабық қорада көп тұрған
ешкінің организмі әлсіреп, суыққа шыдамсыз келеді, әрі ( төлі де нашар
болып туады.
Ешкіні қыста тәулігіне бір рет — талтүсте суарады. Оларға суық тигізіп
алмас үшін суды жылытып беру керек. Бүл кезде әсіресе лағы бар ешкілерді
суаруға айрықша көңіл бөлген жақсы. Олай болмаған жағдайда олардың сүті
кеміп, лағын жақсы тойындыра алмайды.
Қыстың алдында қора жайды тиянақты дайындау керек, ол үшін қораның
тесік, саңылауын бітеп, жөндейтін жері болса жөндеп, қидан тазартады және
дезинфекциялайды. Қораның табанын ойып, оған сабан немесе құрғақ топырақ
төсейді. Сабан немесе құрғақ топырақ ешкінің несебін тез сіңіріп алады да,
қора ауасының құрғақ, әр түрлі иіс-қоңыстың аз болуына мүмкіндік береді. Әр
ешкіге есептегенде тәулігіне 0,5—1 килограммдай сабан төселеді. Осы беріліп
отырған рационды 1,5-нан 2 кг сүт беретін ешкілердің тәулігіне қажетті
қоректік заттармен қамтамасыз етеді. Ал сүтті жоғары мөлшерден кеп беретін
ешкілерге 1 кг сүт мөлшеріне, 0,4 кг қоспа жем, оның бір азық өлшемінде 160
г қорытылатын протеин болу керек.
Ешкі сүтінің химиялық құрамы мен кейбір - қасиеттері жағынан сиыр
сүтінің құрамына ұқсас келеді, бірақ та ешкі сүті қуатты болады, құрамында
құрғақ қалдық, май, белоктар және минералды тұздар көп болады. Ешкі сүтінің
қой сүтінен айырмашылығы оның құрамында май мен белоктың аз болуында.
Мысалы, ешкі сүтінде орта есеппен" алғанда 4,49% белок, 4,37% май болса,
сиырдікінде осыған сәйкес 3,30 және 3,9, ал қойдікінде 6 және 6,18%.
Ешкі сүтінің қоректілігі ете жоғары болу себебі, оның құрамында мал
мен адам организмінің өмір сүруі және қалыпты өсуі үшін қажетті барлық
заттар, оның ішінде таптырмайтын амин қышқылдарының келетін үлесіне көп
байланысты. Ешкі сүтіндегі А витаминінің мөлшері жағынан сиырдікінен кем
емес. Ешкі сүті С және Д витаминдеріне өте бай болады. Минералдық заттар
сүтте органикалық түз және органикалық емес қышқылдар түрінде кездеседі.
Ешкі сүтінің химиялық құрамы үнемі бір қалыпты болмайды. Сүт құрамы
мал тұқымына, бағып-күту жағдайына, сауын маусымына және көптеген
факторларға байланысты өзгеріп отырады. Сүтте қандай витаминдердің қанша
мөлшерде болуы, ешкіге берілетін азықтардың құрамындағы витаминдерге
байланысты. Қысқа қарағанда жазды күнгі сауылған сүтте витаминдер көп
болады.
Ешкінің сүтіндегі май түйіршіктерінің көлемі сиыр сүтіндегі
түйіршіктерге қарағанда өте майда болып келеді де, ішекте өте жақсы
сіңіріледі. Ешкі сүтіндегі белоктар, лактоза мен глюкозалар қарында жақсы
сіңіріледі.
Сүтті ешкі тұқымдары басқа ешкілермен салыстырғанда сауу мерзімі
едәуір ұзақ болады, ол 9—10 ай мерзіміне дейін сауылады.
Жергілікті қылшық жүнді ешкілердің сауын мерзімі 4—6 айға дейін
созылады. Жүнді және түбітті ешкілердің тұқымдары жақсы азықтандырғанда
туғаннан кейін 8—10 күннен бастап саууға болады. Ешкінің сүттілігі сауу
тәртібіне және күніне бірнеше рет сауылуына, желінінің күтіміне байланысты.
Жеке меншіктегі оншақты ешкіні желілерге көгендеп барып сауады. Ешкі
сауымы алдында желіні мен емшегін жылы сумен жуып, құрғағанша сүртеді,
жеңіл массаж жасайды. Сауыншы адам да қолын сабындап жууға тиіс.

Сүттің көбеюіне және майлылығына сауу шапшаңдығының әсері мол. Ал
ақырын сауу сүт шығымын кемітеді және ондай сүтте май аз болады.
Ешкі сүтін май, ірімшік және кілегей дайындауда пайдаланады.
Қыс кезінде ешкіні күніне 2 мезгіл сауу керек, сағат ертеңгі 8 және
кешкі 20, ал жаз айларында күніне мезгіл - ертеңгісін 7, түсте - 14, кешке
- 22 сағатта Ешкіні азықтандыру алдында сауып алу керек. Сауар алдында
қолды жақсылап тазартып, ешкінің емшегін жылы сумен тазалап жуып, кептіріп
сүрту керек.
Ешкіні сиырды сауғандай сауады. Алғашқы сүтті бөлек ыдысқа тездетіп
сауып және соңында саууды бәсеңдету керек. Ешкіні сауғанда сүтін түгел
алған жақсы әйтпесе ешкінің желіні бұзылады.
Сауылып алынған сүтті қолма-қол марлі арқылы сүзіп алып және содан
кейін тез салқындату қажет
Кейбір жағдайда ешкінің сүтінде өзгеше иіс болады Бұндай малды бракқа
шығару керек. Бұл малды анықтау қиын емес, егерде ешкінің басынан ұнамсыз
иіс шығып тұрса, онда сауылып алынған сүтте заңды түрде ұнамсыз текенің
иісі болады.
2.4. Ешкілерді азықтандыру мен бағуды дұрыс ұйымдастыру

Солтүстік-шығыс Қазақстан жағдайында ешкілерді жайылымда – қолда бағу
жүйесі қалыптасқан. Жайылым көктем-жаз-күз кезеңдерінде пайдаланылады. Жыл
мезгілдеріне байланысты ешкілер әр түрлі жайылымдарда бағылады; көктем мен
күзде жусанды раңды жайылымдарда, жазда тау жайылымдарында. Жайылымның
орташа өнімділігі: көктемде – 5,7цга, күзе – 2,7цга, жазда – 1,6цга
(құрғақ зат салмағы бойынша).
Ешкілер күні бойы орта есеппен көктемде 4,7кг, жазда – 6,65кг, ал
күзде 2,63кг жайылым шөбін пайдаланады.
Зерттеулер қоңыр күз бен ерте көктемде ешкілердің жайылымды қоректік
заттар мен қамтылу дәрежесі қуаттылық бойынша 67,1-73,5% , қорытылатын
протеин бойынша 67,4-90,4% болатынын көрсетеді. Осы кездегі жайылым шөбінің
құнарлығы мен қуаттылығының жетіспеушілігін толықтыру үшін әр ешкіге
тәулігіне 200-300г қосымша жем берілуі қажет.
Жүнді ешкілердің асыл тұқымды төлдері барынша суық қыс және ерте
көктемге сәйкес келетін 8-12 ай аралығында өсіру кезеңінде оларды
азықтандыруды қазіргі қалыптасқан деңгейден 15-20% көтеру керек. Бұл
жағдайда еркек төлдердің тірілей салмағы 1,32-3,83кн, ешкілердікі 1,0-
1,2кг, жүн түсімі тиісінше 170-290 және 10-180г (шаруашылықта қалыптасқан
деңгейде, азықтандырғандармен салыстырғанда) жоғары болады.
Қ.Т.Қасымов және 1,2 зерттеулері нәтижесінде жүнді ешкі тұқымы
текелерінің ұрығын жыл бойы тоңазытып дайындау мүмкіндігі анықталады. Және
оны тозаңдатудың криопротекторлы ортасы жасалды. Тоңазытылған ұрықпен
ұрықтандырылған ешкілердің ұрықтану қабілеті – 47,1-56,1%. Ұрықтандырудың
парацервикальды әдісі жасап шығарылды. Соның нәтижесінде ешкілердің
ұрықтануы 80,6% болды.
Қылшық жүнді ешкілердің қазақ тармағы жоғарыда аталған отандық
советтік жүнді ешкілер тұқымын шығаруда бастапқы негіз ретінде қолданылды.
Ешкілердің бұл барлық аймағында өсіріледі, бірақ олардың көпшілігі
Қазақстанның оңтүстік, батыс және орталығында шоғырланған.
Бұл ешкілердің бітімі берік, көпшілігі мүйізді (орақ мүйізді) салпы
құлақты болып келеді. Түсі негізінен қара (80% шамасында), жүні қысқа түбіт
пен ұзын қылшықтан тұрады. Жүннің морфологиялық құрамындағы үлесі, 23,6-
32,2% аралығында, түбіт түсі көбінесе қара, ішінара ақ түбіт ақ, сұр және
сарғыш түсті ешкілерге тән болады.
Бұл түсті және қоңыр, сары және басқа түсті ешкілерден кем болады: Әр
түсті ешкілерде – 143-147г, қара түстілерде – 190-266г.
Қылшық жүнді ешкілер біршама бағыттағы өнімділігі бойынша
ерекшеленеді, олардан ет, сүт, тері, түбіт және әр текті қылшық жүн
алынады. Сондықтан олар мамандандырылған жүнді, түбітті және сүтті
бағыттағы ешкі табындарын құру ісіндегі тұқымаралық будандастыру кезінде
негізінен бастапқы жақсартылушы табын ретінде пайдаланылады.
Сонымен бірге олардың түбітінің сапасы, оның ішінде жіңішкелігі (16-
17млн) әлемдік нарық кеңестерінің талабына толығырақ сай келеді. Бұл
республикамыздың нарық әлеміне жіңішке талшықты калимир түбіті тәріздітүбіт
шикізатын ешкілердің осы ежелгі тармағын таза өсіру жолымен сатуға шығаруға
ішкі мүмкіншіліктердің зор екендігін көрсетеді. Жүнді ешкілер табының
қылшық жүнді ешкілер советтік жүнді ешкі тұқымы текелерімен сіңіре
будандастыру негізінде құру тәсілдері жасап шығарылады. Алматы облысы
аймағында өсірілетін жүнді ешкілердің қазіргі күнгі табындарын қылшық жүнді
ешкілерді сапалық негізде өзгерту жолымен құрылған. Бұл бағыттағы
зерттеулер 1978-1980 жылдары Панфилоль ауданындағы Гвардейский, Шелек
ауданындағы Согеті және Кеген ауданындағы Таушелек шаруашылықтарында
жүргізілді. Сіңіре будандастыру ІІІ-ІV будандарын алуға дейін жүргізіледі.
Зерттеулерде будандардағы советтік ешкі тұқымының қан үлесі жоғарлаған
сайын олардың жүн өнімділігі мен жүн сапасының жоғарлауымен қатар көбею
қабілеті, тұлғасы және тірілей салмағының төмендегіні байқалды. Осына
ескере отырып республиканың оңтүстік-шығысындағы ешкі шаруашылығына
лайықталған осы саланы дамыту технологиясының кейбір элементтері жасап
шығарылып, оның ішінде ешкілердің шағылысуы мен лақтау, жүнін қырқу,
төлдерді бордақылау мен өсірудің қолайлы мезгілдері тағайындалады.
Бұл технология төмендегі шаралардан тұрады:
- ұзақтығы тиісінше 60 және 120 күндік, құнарлығы 0,65 азық өлшемі
және 72г қорытылатын протеинге тең түйіршіктелген азық беру негізінде өсіру
мен бордақылау арқылы уша салмағы 9,4-9,6 және 14,8-15,1кг болатын лақ етін
өндіру;
- Өсімге қалдырылған төлді өсіп дамудың ең қиын кезеңдерінде, яғни
6 айлығынан 8 айлық, 10-12 айлықтан 14 айлыққа дейін қолда бағып күтуге
қою, бұл кезде құнарлығы тиісінше 0,62 және 0,72 азық өлшеміне 70 және 72г
қорытылатын протеинге тең тәуліктік рационмен қамтамасыз ету;
- Ешкілерді қыста және ерте ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.