Жылқының және құлынның ерекшеліктері туралы білімді тереңдету

І. КІРІСПЕ БӨЛІМ

Азықтандыру - малдың түріне, жасына, жынысына физиологиялық жағдайына, тірілей салмағына және өнімділігіне байланысты белгіленген организм мұқтаждығының көрсеткіштері. Мал неғұрлым ірі болса оның тіршілігін қамтамасыз етуге қажетті қоректік заттар да жоғарылайды және де өнімділігі өскен сайын оны өндіруге жұмсалатын энергия мен қоректік заттар деңгейі ұлғаяды.

Азық-түлігінде жүгері өнімдері басым болатын кейбір елдерде (Италия, т. б. ) пеллагра деген ауру таралған, ондай сырқат кезінде дененің ашық жері, терісі қабынып ауруға (дерматит) ұшырайды. Ал, негізгі қорегі күріш дақылы болып табылатын Азия елдерінде бери-бери (паралич) деген ауру кездеседі. Мұндай ауру кезінде жүйке тармақтары қабынады да, қол-аяқ тырысып қалады. Мұндай сырқат әсіресе күрішті машинамен өңдеп, актау тәсілдерін енгізу салдарынан көбейіп кетті.

Ағзаға тағамдар арқылы келіп түсетін белоктардың, майлардың, кемірсулардың және минералдық тұздардың алмасуын тездететін және реттейтін де витаминдер. Витаминдерді тек дәрі-дәрмек ретінде қарастырып, оларды түрлі аурулардың алдын алып күресу үшін қолданылатын заттар деп карау кате. Бұларды тағамдық заттар деп қарауымыз тиіс, өйткені витаминдер тағамның құрамына кірмесе, онда тіршіліктің қалыпты жайы бұзылады.

Азық-түлікте, жем-шөпте ұзақ уақыт бойы витаминдер болмаса, ағзаның витаминді сіңіруі қабілеті бүзылса, ауру пайда болады. Ондай ауруды авитаминоз деп атайды. Қоректе ұзақ уақыт С витамині болмаса, ағза қүр- құлақ ауруына ұшырайды. Мұндай витаминдер жоқ жағдайда құр-құлақ - С - авитаминоз деп жазу қабылданған. Осылайша рахит Д-авитаминоз, бери-бери - В, авитаминоз т. с. с.

Курстық жұмыстың мақсаты - ауыл шаруашылық малдарының ішіндегі жылқының және құлынның ерекшеліктері туралы білімді тереңдету. Құлынды азықтандыру нормаларымен танысу.

Курстық жұмыстың міндеті - Құлынды азықтандыру ерекшеліктері және олардың мерзімді жетілуіне ене сүтімен қоса қосымша азықтармен азықтандыру туралы түсінік беру. Құлынды азықтандырудың рациондарымен танысу.

1. 1. Әдебиетке шолу

Д. А. Сыздықов (2006) атап көрсеткендей - таза қолды «қазақы айғырларымен салыстырғанда» эритроциттер мөлшері және гемокрит көрсеткіші төмен. Мұның өзі міністік тұқымдарда қан түзілетін органдардың белсенділігі жоғары екендігін көрсетеді, 37, 7%, яғни басқа тұқымдармен салыстырғанда өте төмен және танымдық жағдайында физиологиялық нормада (32-44%) гемокрит көрсеткішінің төмендігі малдың қан аздығына ұшыратуы мүмкін.

Н. А. Кекибаевтің (2006) мәліметі бойынша Қазақстандағы жылқылардың жергілікті популяцияларымен салыстырғанда Сарыарқа зауыттық жылқыларының өлшемдігі көп. Аттың жергілікті биелерге жаңа Сарыарқа айғырларын салғанда олардың ұрпақтарын салмағы ешқандай қосымша қаржы жұмсалмай - ақ 30-40 кг артады. Жаңа типті айғырлар тірілей салмағының гигиеналық потенциялы 570 кг, ал биелердікі 540кг-ға жетеді. Ұша шығыдылығы жыл сайын Сарыарқа жылқыларының элита және 60% I класс асыл тұқымды құлан мен байталдардың 100-ден астамын сатуға мүмкіндігі бар.

К. А. Жұмағұловтың (1983) деректеріне сәйкес республикамызда жылқы етін көп өндірудің мол резервтерінің бірі - үйірлі жылқы шаруашылығының алатын орны ерекше. Мұндағы негізгі мақсат республикамыздың пайдаланылмай жатқан жайылымдарын толық игеру.

А. Сыздықовтың деректері (1976) бойынша жылқы әрі азықтардан шалғын - шөбі және көп жылдық екпе шөптерден - атқонау, еркекшөп және жоңышқа өте жұғымды. Жылқы бастапқы, таулы жердің шөбін, сондай-ақ қоға, қырықбуын сияқты шөптерді онша сүйсініп жемейді. Ал суы сабанын жылқыға бергенде алдын - ала булап, құнарлы азықтарға араластырып, берген жөн, сонда оның құнарлығы арта түседі. Жазда жылқының негізгі азығы - жайылым, бұл ең арзанға түсетін азық.

А. М. Моторино (1983) атап өткендей, жылқы шаруашылығынан өркендету жөнінде келгенде бұл салада атқарылар істің көп екенін және бұл салада тиімді жүргізуіне республикамызда толық мүмкіндік бар.

Г. В. Сезонов пен Т. Жайтаповтың (2006) зерттеулері бойынша қазақы тұқымды жылқыларды ауа - райының қолайсыздығына қарамастан жыл бойы жайылымда ұсталып, қандай өзгеріске де болса да төзімділік қасиеттері қалыптасқан. Қазақ жылқысының биелері будандарға қарағанда 2005 жыл шаруашылықта 100 биеден 89 құлын алынды, ал будан биелер 67 құлын берді, яғни қазақ жылқыларын өсіргенде өркендеу өте тиімді болып келеді. Жылқы тұқымының көптігі оны топтастыруды қажет етеді. Ол үшін жылқының тегі, тараған жері, морфологиялық, биологиялық қасиеттері, шаруашылықтың және тұқымдылық пайдасы ескерілуі тиіс.

Н. Н. Найзабеков пен Х. А. Әубәкіровтің (2006) айтуы бойынша ет өндіруге бағытталған жылқы шаруашылығы ең басты іс - шаралардың бірі малды дер кезінде сою және етін өткізу. Өндірілген еттің сапасын ғана емес, сонымен қатар өзіндік құнын да есептеу керек.

Е. Д. Керімбаевтің (1974) деректері бойынша қазақ жылқысын жақсартып, сапасын арттыру ісінде қазақы биелерді, дон, желісті, ауыр жүк тартатын және басқа тұқымды айғырдан будандастырудың үлкен маңызы бар. Қазақы биелердің ерекше қасиеттері, олар жергілікті жердің жағдайына тез үйренеді, тез семіреді, сүтті келеді, табында бағылғанның өзінде іш тастамайды. Ал, құлынын өз сүтімен асырап, тез есейтеді.

Б. Б. Қайыпбайдың (2006) деректері бойынша лабораториялық жағдайда жануарларға жүргізілген тәжірибелік жұмыстар, жылқы арасында көп кездесіп жүрген сақал және пастереллез аурулардың аралас түрін емдеудің тиімді тәсілін жылқы малының өзіне қолдануға мүмкіндік береді.

А. И. Имангалиевтің (1970) зерттеуі бойынша биенің сүт өнімдерін арттыру, оның ішінде осы белгілеріне қарай таңдап, алынған биелерді алдын - ала азықтандыру мөлшері дәрежесімен біршама анықтауға болады. Биенің сүттілігі оны азықтандыру мен бөліп - күту жағдайына тікелей әсер етеді.

З. С Сейтовтың айтуы боиынша Витаминдерді зерттеуді ең алғаш орыс оқымыстысы Н. И . Лунин бастады. Ол алғашқы рет тамақтың құрамындағы жануарлардың тіршілігіне әсер ететін заттарға көңіл аударды. XIX ғасырдың аяғына дейін жануарлар тіршілік етуі үшін кемірсулар, майлар, белоктар, минералды заттар және судың болуы жеткілікті деген пікір қалыптасып келді. Бірақ Н. И. Луниннің жасаған тәжірибесі ол пікірді жоққа шығарды. Н. И. Лунин жоғарыда көрсетілген заттардың коспасымен тышқандарды қоректендірген. Бірақ тәжірибе тышқандардың тіршілік етуі үшін бүл қоспадағы заттардан басқа бір заттың жетіспейтінін көрсетті. Осыдан кейін ғана бүкіл тірі ағзалардың тіршілік етуі үшін қажетті бүрыннан белгілі заттармен қоса тағы бір белгісіз зат бар деген пікір пайда болады. Осындай пікірді У. Бунгенің С. А. Сосиннің және тағы басқа шет ел оқымыстыларының жүмыстары дәлелдеп берді. 1896 жылы голланд дәрігері Эйхман ақталған күрішпен тамақтанатын адамдардың "бери-бери" ауруымен көп ауыратынын, ал ақталмаған немесе жартылай ақталған күрішпен тамак- тандырылғанда адамдар ол аурумен ауырмайтынын байқады. Кейіннен Гопкинс (1906 жылы) күріш дәнінің сыр- тқы қауызында белгісіз бір заттың бар екенін, ал ақталған күріште ол заттың болмайтындығын анықтады. 1912 жылы поляк оқымыстысы К. Функ ашытқыдан витаминге ұқсас құрамында амин тобы бар кристалды затты бөліп алды. Бұл затпен полиневрит аурымен ауырған көгершінді емдеп жазды. Бұл заттың жануарлар ағзасына тигізетін әсерін зерттей келе, оның проф. Н. И. Лунин ашқан жаңа затқа үқсас екенін анықтады. Осыдан кейін Функ адам мен жануарларда болатын кейбір аурулар тағамның құрамындағы белгісіз бір заттың жетіспеуінен болады деген қорытындыға келді. Ол бұл затты "витаминдер" деп атады. "Вита" - латынның "тіршілік, өмір" деген сөзі, ал "амин" - деп химиялық құрамында азоты бар заттарды атайды [10] .

В. Соколовтын аитуы боиынша 1913 жылы Макколлум және оның шәкірттері жануарлардың қалыпты дамуы үшін майда еритін фактор "А" - ның қажет екенін анықтап, оған А витамині деп ат берді. А витаминінің жетіспеуі адамды ақшам- соқыр ауруына шалдықтыратыны анықталды. Макколлум витаминдерді ашылу ретіне қарай латын алфавитінің алғашқы әріптерімен белгіледі. А витамині, С витамині. Кейіннен В витаминінің бірнеше түрлері белгілі болады да, оларды ретіне қарай В,, В2, В3, т. б. деп белгіледі.

1928 жылы Сент-Дьердьи С витаминін ашты және оның малдың бүйрек үсті безінен бөлінетінін, сонымен бірге кейбір өсімдіктерде кездесетінін анықтады. Осыдан кейін 1935 жылы дат ғалымы Дам қанның қүрамында бо латын К витаминін.

1948 жылы Смит, Фолкерс т. б. В2 витаминін тапты. Бұл витаминнің жетіспеуі адам ағзасында қанның азаюына әкеліп соктыратыны белгілі болды.

В. Данилевскидің деректерінде, Кеңес заманында А. В. Палладин, М. Н. Шатерников, Л. А. Черкес, В. Н. Букин, В. В. Ефремов сияқты оқымыстылардың бастауымен көптеген зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Түрлі эксперименттер арқылы авитаминоздардың патофизиологиялық және биохимиялық езгерістері ашылды.

Казіргі кезде барлық витаминдердің химиялық құрамы анықталды және олардың бәрі синтездік жолмен алынды. Оларға химиялық атау берілді, мәселен, А витамині - ретинол (ол жалғауы молекуласында спирт тобы бар екенін білдіреді) деп аталады. Д витамині - кальциферол деп аталады, яғни "кальций ионын, тасымалдайды" деген мағынаны береді. Сол сияқты витаминдерді ол жетіспеген кезде ұшырайтын аурудың атымен атау кабылданған. Ол кезде "анти" деген қосымша жалғанады. Бұл қосымша сәз бо- лып отырған витаминге сәйкес авитаминоз ауруының алдын алады және одан сақтандырып жазады деген мағынаны білдіреді. Мысалы, Д витамині антирахит витамині (рахитке қарсы) деп, С витамині антицинготтық (құр-құлаққа қарсы) витамин деп аталады т. с. с. [10]

И. Михаиловичтің аитуы боиынша, витаминдердің тағамдық заттарда жетіспеуінен болатын дерттер көне заманнан-ақ белгілі болғанымен, оның себептері осы біз өмір сүріп отырған XX ғасырдың бастапқы жылдарында ғана анықтала басталады. Казіргі уакытта витаминдер тобына жататын заттар ете көп.

О. Волковтың деректерінде ескеретін жайт, А витамині біршама улы. Оның дозасы артық болған жағдайда сүйегі ауруға шалдығады, жемшөбін жөнді жемейді, гепатосшіеномегамия, жалпы улану белгілері байқалады. Сонымен қоса терісі ауруға шалдығыгі, тері қабаты сыпырылып түсе бастайды.

В. Соколовтың аитуы боиынша Тетравит және тривит. Майда еритін витаминдердің жиынтық препараттары. Гипо және авитаминозды, ксерофтальмияны (көздің қүрғақ- тануын), рахитті, сүйекгің жұқаруын (остеомалядия), тетанияны (құрысуды), эннефаломалияны (мидан қабьшуьш), бауырдың улы дистрофиясынын, тері кабынүын, жөнді жазылмаған жара мен жарақатты, кілекей қабықтың катаральды қабынуьш емдеу және сақтандыру үшін, сондай-ақ жана гуған төлді тез жетілдіру және малдың төлдегіштігі үшін қолданылалы[3] .

Т. Несіпбаевтың аитуы боиынша XVIII ғасырдың ортасында Глиссон деген ағылшын дәрігері Лондон қаласында тұратын жас балалардың арасында кездесетін ауру туралы жазған болатын . Бұл ауру мен ауырғандардың сүйектері деформацияланатындығы анықталды, кеиінен оның мешел рахит ауруы, яғни тағамда Д витамині жетіспеушілігі салдарынан екендігі белгілі болды.

З. К Қожабековтын аитуы боиынша витамин көздің торлы қабығының жарыққа сезімтал ферменті, ол эпителийдің, жыныс органдары мен бездерін, тер безінің өсіп-жетілуіне қатысады. А витамині сонымен қоса фосфор, углевод, липид алмасуды реттейді.

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

2. 1. Жылқы төлін азықтандыру ерекшелігі

Жаңа туған құлын қорегі енесінің уызы мен сүті. Құлынды сүтке жарытумен қатар, тез өсіп-жетілуі үшін ертерек қосымша азықтарға үйреткен жөн. Алғашқы айдан бастап енесі сауылып, өзі желіге байланған құлынды қосымша азықты жақсы жеуге дағдыландырып, үйрету керек.

Оларды алғашқы күндерден бастап жеңіл қорытылатын диеталық қабығынан тазартылған сұлы ұнтағы мен жанышталынған сұлы дәніне, минералды қосындыларды жеуге үйретеді. Ол үшін алдарындағы жеке науаға сүйек ұны, азықтық бор, ас түзын үнемі тұратындай салып қояды.

Тұқымға қалдырылатын құлынды 7-8 айға дейін енесін еміздіріп өсіреді. Құлын тез өсіп-жетілуі үшін мыжылған сұлы дәні, бидай кебегі, шөп ұны мен күнжара ұнтағынан тұратын 1 кг-да 1 а. ө., 110-120 г қорытылатын протеині бар қосындыны жегізеді. Оған құлынды біртіндеп үйретіп, тәулігіне әр басы 2 айлығында - 0, 5-1 кг жегізе бастап, 3-4 айлығында - 2-3 кг, енесінен ажыратар 5-6 айлығында 4-5 кг береді. Қыста бұл қосындыға қоса жақсы жапырақталған жұмсақ пішен салып, жазда құлынды таза ауада, күн көзінде жайылым отына жаяды.

Енесінен ажыратылған құлынның өсіп-жетілуі баяуламауы үшін түрлі дән жармасы, күнжара мен шрот ұнтағы, бұршақ тұқымдастар дәнінің ұнтағы, сапалы сүрлем, пішендеме, тамыр жемістілермен үстемелеп қоректендіреді.

Құлын жемінің жартысына жуығын (қоректілігі бойынша 40-45%) протеинінің биологиялық құндылығы жоғары, қорытылуы жеңіл сұлы мен арпа дәнінің жармасы құрайды. Олармен қатар жеңіл қорытылатын жүгері мен бидай дәні ұнтағын қосады.

Енесінен ажырату мезгілі әдетте жаздың аяққы кезеңі - күздің басына сәйкес келетіндіктен, ажыратылған құлынды оты сақталған табиғи немесе екпе жайылым көгіне жаяды. Қыста құлынтай азықтандыруын алдымен сапалы пішенге негіздейді. Мініс және жегіс тұқымның құлын-тай басына тәулігіне 6 айлығында - 3-4 кг, 9 айлығында - 4-5 кг, 12 айлығында 6-12 кг пішен жегізеді. Оған қоса сапалы жүгері сүрлемін, туралған сәбіз, жем қосындысын береді.

Әр 100 кг тірілей салмағына шаққанда 6-12 айлық құлындарға - 3, 0 кг, 12-18 айлық тай-жабағыларға - 2, 85 кг, 18-24 айлық құнандарға - 2, 6 кг, 2-3 жастағы дөнендерге - 2, 4 кг әр 1 кг-да - 0, 92-0, 85 а. ө., 94-76 г қорытылатын протеин, 7-4, 5 лизин, 7-5 кальций, 5-4 фосфор, 7-6 г каротині бар құрғақ зат жегізеді.

Тұқымдық еркек құлынның қоректік мұқтаждығы ұрғашы құлындікінен 10% жоғары екенін ескереді де, оларды жазда мүмкіндігінше ұзақ мерзім жайылымда бағып, қыста аралас пішен, пішендеме, ¹ / ₃ бөлігі бидай кебегінен тұратын бұршақ, күнжара, шрот, сұлы, арпа мен жүгері жармасының қоспасын тәулігіне құнан басына - 3-4 кг, дөнен басына - 4-5 кг жегізеді.

Желгіш және мініс жылқы тұқымдарының төлдерінің қоректік заттарды қоректенуінің мөлшері

1 кесте

Ұрғашы жабағы 6-12 айлықтың азықтандыру нормалары

2 - кесте

Еркек (құлыншақ) тай 6-12 айлықтың азықтандыру нормалары

3 - кесте

2. 2. Жас төлдерді азықтандырудағы кальций мен

фосфор мөлшері

Д - тобындағы витаминдер немесе кальциферолдар (рецепт №5), тек мал органңзмінде кездеседі. Олар өсімдіктер құрамындағы стеролдардан ультракүлгін сәулесінің әсерінен түзіледі. Стеролдардың ең маңызды өкілі - эргостерол. Ол ашытқылар мен зең саңрауқұлақтарында көптеп кездеседі. Д - тобындағы дәрмендәрілердің ішінде жануарлар үшін ең маңыздылары - Д2-эргокальңиферол және Дз - холекальңиферол.

Кальциферолдар организмде минералды заттар мен қуат алмасуын реттеуге қатынасады, азоттың, углеводтардың, кальцийдің, фосфордың сіңуін жақсартады.

Организмде Д - дәрмендәрілері жетіспесе жас мал рахит ауруына шалдығады, ал сақа малда - остеомалиация байқалады, малдың көбею қызметі бүзылып, өнімділігі төмендейді.

Д тобындағы дәрмендәрілер балық майында, сүтқоректілер мек құс бауырында көп болады. Ол сүт құрамында, сары майда, жұмыртқаның сары уызында да кездеседі. Әртүрлі азықтың 1 кг-да халықаралық бірлікпен (ХБ) есептегенде Д дәрмендәрісі мына мөлшерде кездеседі: пішен мен жоңышқада, сары жоңышқа пішенінің ұнында - 200-1000, жүгері сүрлемінде - 30-70, құрғақ ашытқыда - 1-5 млн, азықтық ашытқыда - 3-7 млн, балық ұнында 50-100, майын айырған сүтте - 5-20.

Д витаминдерінің жиьштыты (эргокальциферол-Д2 және холекаль диферол-ДЗ) . Бұл витаминдер организмде катьций мен фосфордың алма суына қатысады. Олар кальций мен фосфордың ішектен тасымалдануына (сорылуына) қатысады, параггормонмен бірге сүйектің минералдануына ықпал етеді, кальций жөне фосфор түздарының бүйрек озекшелерінде кері сорылуын стимулдайды. Мүндайда кальпий концентрациясы көбейеді[1] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс