Кәсіпкерліктің мәні, дамуы

Жоспар:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2

I бөлім. Кәсіпкерліктің мәні, дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1. Кәсіпкерліктің мәні, функциялары және рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Кәсіпкерліктің экономикалық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3. Кәсіпкерлікке қажетті экономикалық, әлеуметтік және құқықтық жағдайлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12

II бөлім. Кәсіпкерлік түрлері және бизнесті ұйымдастыру формалары ... ..14
2.1. Кәсіпкерлік іс.әрекеттің негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2. Бизнес ұйымдастыру формалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.3. Кәсіпкерлік ісінің Қазақстандағы қазіргі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24

III бөлім. Кәсіпкерліктегі тәуекелділік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
3.1. Қазақстан Республикасындағы шағын бизнесті қолдау ... ... ... ... ... ... ..26
3.2. Кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31

Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32

Кіріспе
Қазіргі уақытта Қазақстандық кәсіпкерлік біршама қиыншылықтарды бастан кешіріп отырса да, өзінің негізін әлдеқашан құрып болған. Ол заңмен қорғалады және әрқашан дамып отырады. Қазіргі уақытта бұл тақырыптың өзектілігіне ешкім күмәнданбайды, себебі кәсіпкерлік іс-әрекетсіз нарықтықтік экономика болмайды. Ол әлі де даму барысында болса да, бизнестің қоғамдық өндірістің негзігі саласы болатындығына ешкімнің күмәні жоқ.
Бизнеске деген қызығушылық өсіп келеді. Біздің көзімізше қоғамның жаңа экономикалық негізі құрылып жатыр, өзінің ісін ашуға ниеттенген адамдар шығып жатыр. Бұл адамдар жаңа қоғамның шарттарына бейімделіп емес, өзінің идеяларын іске асырып, өздерін еркін еңбек іс-әрекетінде көрсетіп өмір сүреді. Мұның негізгі себебі қоғамның және халық шаруашылығының демокртиялануы болып табылады.
Нарықтықтық экономикаға өту үшін өндіріс құрылымын түбегейлі түрде өзгерту қажет. Өзгерістер монополияны жеңіп, конкуренцияның пайда болуына жол ашады. Біз әлемдік тәжірибені негізге ала отырып бұл мәселені түрлі меншіктің түрлі формалары негзінде құрылған кәсіпкерліксіз шешу мүмкін еместігін айта аламыз.
Қазіргі уақытта кәсіпкерліктің өндірістің, нарықтыңтің дамуына, яғни бүкіл қоғамға әсерін тигізетінін көптеген адамдар түсінді. Мемлекет кәсіпкерлердің арқасында, ал кәсіпкерлер өз мемлекетінің қолдауының арқасында дамып, гүлденеді.
Рим құқығында «кәсіпкерлік» ұғымы коммерциялық іс-әрекет, іс ретінде қарастырылды. Кәсіпкер ретінде қоғамдық құрылысты дамытатын арендатор деп есептелінді. Орта ғасырларда «кәсіпкер» ұғымы бірнеше мағынаны берді. Біреулер, сыртқы саудамен айналысатын адамдарды сөйтіп атайды. Мұндай кәсіпкерлікке мысалды Марко Поло, Еуропа және Қытай арасындағы сауданың даму негізінде тұрған саяхатшы береді. Саяхатқа шығар алдында саудашы (кәсіпкер) көпеспен (банкпен) тауарларды сату туралы келісімшарт құрады. Саяхат кезінде кәсіпкердің түрлі моральді және материалдық шығындары болса да, саяхат аяқталғаннан кейін ол өзінің табысының 75% көпеске (банкке) қайтаруға міндетті болды. Кәсіакерлер ретінде көрсетілім, шеру ұйымдастырушыларды есептеді. Сонымен қатар, бұл ұғым ірі өндірістік және құрылыс проекттерінің басшыларын атауда қолданылды. Мұндай проекттің басшысы ешқандай тәуекелге барған жоқ, ол тек оған берілген қаржылық, материальді және сауда ресурстарын пайдаланып, ұйымдастыру жұмысын басқарып отырды.
«Кәсіпкерлік тәуекел» деген ұғым өз дамуын XVII ғ. алады. Бұл кезде кәсіпкер ретінде мемлекетпен белгілі бір жұмыстарды атқаруға немесе тауарды жеткізіп беруге келісімге отырған адамды атады. Контракт құны ертерек келісіп қойылғандықтан, кәсіпкерлердің табысы олардың өздерінің сәттілігіне тікелей байланысты болды.
Экономикалық әдебиеттерде «кәсіпкер» ұғымы алғаш рет Парижде 1723 ж. шыққан коммерцияның жалпы сөздігінде пайда болды. Мұнда кәсіпкер деп өзіне белгілі бір обьектіні өндіру немесе құрастыру міндетін алатын адамды атаған.
Ғылыми термин ретінде «кәсіпкер» ұғымы XVIII ғ. басында ұлы ағылшын экономисті Ричард Кантильон еңбектерінде пайда болды. Ол кәсіпкерліктің алғашқы концепциясын құрастырды, кәсіпкер деп тәуекел шарттарымен іс-әрекетін жалғастыратын адамды атаған. Себебі, ол кезде саудагерлер, фермерлер, қолөнершілер және басқа кіші мүлік иегерлері белгілі бір құнға сатып алады да, белгісіз құнға сатуы мүмкін.
Француз К. Бодо Р. Кантильоннің зерттеулерінен әрі қарай барды. К. Бодо бойынша, кәсіпкер белгілі бір интеллектпен, яғни түрлі білімдермен және ақпаратпен түгел қамтылуы тиіс. Ал Францияның басқа экономиті Тюрго кәсіпкердің тек қана белгілі бір ақпараты ғана емес қаражаты да болуы қажет деген, себебі қаражат – экономиканың негізі, табыс – кәсіпкердің мақсаты, өндіріс дамуының негізі.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
I бөлім. Кәсіпкерліктің мәні,
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1. Кәсіпкерліктің мәні, функциялары және
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Кәсіпкерліктің экономикалық
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.3. Кәсіпкерлікке қажетті экономикалық, әлеуметтік және құқықтық
жағдайлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
II бөлім. Кәсіпкерлік түрлері және бизнесті ұйымдастыру формалары ... ..14
2.1. Кәсіпкерлік іс-әрекеттің негізгі
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2. Бизнес ұйымдастыру
формалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.3. Кәсіпкерлік ісінің Қазақстандағы қазіргі
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
III бөлім. Кәсіпкерліктегі
тәуекелділік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 26

3.1. Қазақстан Республикасындағы шағын бизнесті
қолдау ... ... ... ... ... ... ..26
3.2. Кәсіпкерлік істі мемлекеттік
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 32

Кіріспе
Қазіргі уақытта Қазақстандық кәсіпкерлік біршама қиыншылықтарды бастан
кешіріп отырса да, өзінің негізін әлдеқашан құрып болған. Ол заңмен
қорғалады және әрқашан дамып отырады. Қазіргі уақытта бұл тақырыптың
өзектілігіне ешкім күмәнданбайды, себебі кәсіпкерлік іс-әрекетсіз
нарықтықтік экономика болмайды. Ол әлі де даму барысында болса да,
бизнестің қоғамдық өндірістің негзігі саласы болатындығына ешкімнің күмәні
жоқ.
Бизнеске деген қызығушылық өсіп келеді. Біздің көзімізше қоғамның жаңа
экономикалық негізі құрылып жатыр, өзінің ісін ашуға ниеттенген адамдар
шығып жатыр. Бұл адамдар жаңа қоғамның шарттарына бейімделіп емес, өзінің
идеяларын іске асырып, өздерін еркін еңбек іс-әрекетінде көрсетіп өмір
сүреді. Мұның негізгі себебі қоғамның және халық шаруашылығының
демокртиялануы болып табылады.
Нарықтықтық экономикаға өту үшін өндіріс құрылымын түбегейлі түрде өзгерту
қажет. Өзгерістер монополияны жеңіп, конкуренцияның пайда болуына жол
ашады. Біз әлемдік тәжірибені негізге ала отырып бұл мәселені түрлі
меншіктің түрлі формалары негзінде құрылған кәсіпкерліксіз шешу мүмкін
еместігін айта аламыз.
Қазіргі уақытта кәсіпкерліктің өндірістің, нарықтыңтің дамуына, яғни бүкіл
қоғамға әсерін тигізетінін көптеген адамдар түсінді. Мемлекет
кәсіпкерлердің арқасында, ал кәсіпкерлер өз мемлекетінің қолдауының
арқасында дамып, гүлденеді.
Рим құқығында кәсіпкерлік ұғымы коммерциялық іс-әрекет, іс ретінде
қарастырылды. Кәсіпкер ретінде қоғамдық құрылысты дамытатын арендатор деп
есептелінді. Орта ғасырларда кәсіпкер ұғымы бірнеше мағынаны берді.
Біреулер, сыртқы саудамен айналысатын адамдарды сөйтіп атайды. Мұндай
кәсіпкерлікке мысалды Марко Поло, Еуропа және Қытай арасындағы сауданың
даму негізінде тұрған саяхатшы береді. Саяхатқа шығар алдында саудашы
(кәсіпкер) көпеспен (банкпен) тауарларды сату туралы келісімшарт құрады.
Саяхат кезінде кәсіпкердің түрлі моральді және материалдық шығындары болса
да, саяхат аяқталғаннан кейін ол өзінің табысының 75% көпеске (банкке)
қайтаруға міндетті болды. Кәсіакерлер ретінде көрсетілім, шеру
ұйымдастырушыларды есептеді. Сонымен қатар, бұл ұғым ірі өндірістік және
құрылыс проекттерінің басшыларын атауда қолданылды. Мұндай проекттің
басшысы ешқандай тәуекелге барған жоқ, ол тек оған берілген қаржылық,
материальді және сауда ресурстарын пайдаланып, ұйымдастыру жұмысын басқарып
отырды.
Кәсіпкерлік тәуекел деген ұғым өз дамуын XVII ғ. алады. Бұл кезде
кәсіпкер ретінде мемлекетпен белгілі бір жұмыстарды атқаруға немесе тауарды
жеткізіп беруге келісімге отырған адамды атады. Контракт құны ертерек
келісіп қойылғандықтан, кәсіпкерлердің табысы олардың өздерінің сәттілігіне
тікелей байланысты болды.
Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкер ұғымы алғаш рет Парижде 1723 ж.
шыққан коммерцияның жалпы сөздігінде пайда болды. Мұнда кәсіпкер деп өзіне
белгілі бір обьектіні өндіру немесе құрастыру міндетін алатын адамды
атаған.
Ғылыми термин ретінде кәсіпкер ұғымы XVIII ғ. басында ұлы ағылшын
экономисті Ричард Кантильон еңбектерінде пайда болды. Ол кәсіпкерліктің
алғашқы концепциясын құрастырды, кәсіпкер деп тәуекел шарттарымен іс-
әрекетін жалғастыратын адамды атаған. Себебі, ол кезде саудагерлер,
фермерлер, қолөнершілер және басқа кіші мүлік иегерлері белгілі бір құнға
сатып алады да, белгісіз құнға сатуы мүмкін.
Француз К. Бодо Р. Кантильоннің зерттеулерінен әрі қарай барды. К. Бодо
бойынша, кәсіпкер белгілі бір интеллектпен, яғни түрлі білімдермен және
ақпаратпен түгел қамтылуы тиіс. Ал Францияның басқа экономиті Тюрго
кәсіпкердің тек қана белгілі бір ақпараты ғана емес қаражаты да болуы қажет
деген, себебі қаражат – экономиканың негізі, табыс – кәсіпкердің мақсаты,
өндіріс дамуының негізі.
А. Маршалл және оның еңбегін жалғастырушылар кәсіпкердің ұйымдастырушылық
функцияларына көбірек назар аударды. Олар әрбір қалаған адам кәсіпкер бола
алмайды деп есептеген, себебін кәсіпкерлік қабілеттіктің жоқтығымен
түсіндірді.
Қандай да болсын ұлт өзінің кәсіпкерлерінің жемістерін мақтан тұтады. Бірақ
сол ұлт және оның әрбір өкілі белгілі бір кәсіпкерлік идеяны іке асыруда
өзінің қатысуын да мақтан етеді. Қоғамдық қатынастардың белгілі бір формасы
ретінде кәсіпкерлік қоғамның тек материальді және рухани дамуының
потенциалын көтеріп қана қоймай, әрбір дарынды индивидтің өз
мүмкіндіктерін іске асыруда көмектеседі, ұлттың бірігуіне алып келеді,
ұлттық мақтанышты, рухты сақтайды.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті дамытудың алғышарттары жасалып
жатыр, атап айтқанда, меншіктендіруден үлкен жұмыс атқарылды. Осының
нәтижесінде кәсіпкерлік дамуына берік экономикалық негіз құрылып жатыр.
Қазақстанда кәсіпкерлікті, шағын және орта бизнеті қолдауда кең көлемді іс-
әрекет жасылып жатыр.
Мен өз жұмысымда кәсіпкерлік мәнін, оның артықшылығын және жетіспеушілігін,
қазіргі уақыттағы жағдайын және даму тенденцияларын зерттеймін.
Осы жұмыстың мақсаты – нарықтық экономикада кәсіпкерліктің өзектілігін,
Қазақстан Республикасындағы оның рөлін және мәнін ашып көрсету.

I бөлім. Кәсіпкерліктің мәні, дамуы.
1.1. Кәсіпкерліктің мәні, функциялары, рөлі
Өндірістің дамуымен қатар, адамзат белгілі бір экономикалық мәселелерге
ұшырап отырды.
Кәсіпкерліктің тарихы орта ғасырдан басталады. Сол уақыттың өзінде-ақ
көпестер, саудагерлер, қолөнершілер – кәсіпкердің бастапқы кейпі болды.
Кәсіпкерліктің даму тарихы бір уақытта айырбас, қоғамдық еңбек бөлінісі
және нарықтық қатынастардың даму тарихы да болады. Осы аталған мәселелер
өзара біртұтас байланысқан, яғни біреуі екіншісінің даму шарты болады,
біреуінің дамуы басқаларының да дамуын да білдіреді.
Кәсіпкерлік (бизнес) адамдар, дәлірек айтқанда іске қатысушылар арасындағы
іскерлік қарым-қатынасты сипаттайды. Іс ретінде қандай-да болсын адамның
істейтін жұмысы емес, оның экономикалық іс-әрекетін қарастырамыз.
Бизнес шаруашылық іс-әрекетті білдіреді, іс-әрекет нәтижесінде материалды
игілік өндірілерді және қандай-да болсын қызмет көосетііледі. Бизнесмен іс
барысында табыс алу деген таза эгоисттік мүддесін қолданады.
Біз бизнесті материалды игілік өндіру және белгілі бір қызмет көрсету
арқылы өтетін, табыс алуға негізделген адамның экономикалық іс-әрекеті деп
еш күмәнсіз айта аламыз.
Нарықтық жүйенің негізгі ерекшеліктерінің бірі кәсіпкерлік болып табылады.
Кәсіпкерлер өндіріске әрқашан жаңа идеялар енгізіп отырады, жаңа тауарлар
өндіреді. Олар басқалардың энергиясын жинақтап, оны жалпы мақсатқа
жұмсайды.
Кәсіпкерлік – адам жанынан пайда болатын энергия, іскер адамдар оны
коммерциялық мақсатта қолданады. Оның мәні бастаған іске тәуекелді
толығымен енгізуге болады.
Кәсіпкерлер – коммерциялық мүмкіндіктерді анықтай алатын, одан қажетті
табыс таба алатын, қажетті операцияны орындай алатын және тәуекелге баруға
әрқашанда әзір тұратын іскелік әлемнің адамдары. Олар өз мойнына жетістікке
жету және жеңілу жауапкершілігін әрдайым мойнына алады.
Бұл – жаңа, батыл, қиын идеяларды іске асыру ынтасын жүргізілуі және
энергиясы мол адамның интеллектуалды және іскелік белсенділігі. Ол қандай
да болсын материалдық игілікті иемдене отырып немесе жартылай иемденіп алып
бизнес ұйымдастыруға пайдаланады.
Кәсіпкерлік – бұл табыс алып келетін кез-келген іс.
Кәсіпкерліктің мәні оның принциптерінде айқын көрінеді: адамға бағытталған,
сатып алушыға толық қызмет көрсету, фирманың мәдениетті ортасын құру және
дамыту, өзара серіктестік, сыйлау, алға шығуға деген ұмтылыс.
Кәсіпкерлік нақты әлеуметтік-экономикалық ортада, макродеңгейде орындалады,
кәсіпкерлік онымен санаса алмайды, себебі осы ортадан шығады және сол
ортаға бейімделеді. Нәтижесінде, кәсіпкерлік осы ортаның өнімі болады.
Кәсіпкерлік – экономикалық белсенділіктің ерекше бір түрі (табыс алуға
негізделген іс-әрекет), өзіндік инициативаға, жауапкершілікке инновационды
кәсіпкерлік идесына негізделген.
Экономикалық белсенділік индивидтің қоғамдық өндіріске қатынасы және өзін,
жанұясын қамтамасыздандыру үшін қаражат табу әдістері формаларын көрсетеді.
Индивидтің қоғамдық өндіріске қатынасын көрсететін форма – қоғамдық
функционалды міндет немесе оның комбинациялары болады. Кәсіпкер, осы кезде
мыналар ретінде:
• Қандай-да болсын объект, қозғалмайтын мүлік меншігінің иелері, егер
осы меншік оған тұрақты, әрі кепілдендірілген табыс (мекеме немесе
жалға берілетін үйдің иегерлері) әкелсе ғана;
• Жалданған жұмысшы өз жұмыс күшін сатады (зауытта – токарь, мектепте
– мұғалім, ауруханада – дәрігер және т.б.)
• Жеке өнім өндіруші (өзінің өнімдерін пайдаланудан алынған табысқа
өмір сүреді. Жүргізуші өз машинасын такси ретінде қолданса);
• Мемлекеттік немесе муниципалды жұмысшы;
• Менеджер (басқа біреудің кәсіпорнын басқаратын);
• Зейнеткер (қоғамдық өндіріске қатысым формасы пассивті болады,
бұрыңғы белсенділік нәтижесі қарастырылады);
• Оқушы немесе студент (болащақта, нақты бір қоғамдық өндіріс
формасына қатысуға әзірлеу кезеңі);
• Жұмыссыз (қоғамдық өндіріске қатыспаудың амалсыз формасы);
• Қорғаныс іс-әрекетімен шұғылданушы (милиция, әскер);
• Экономикалық қылмыс іс-әрекетімен шұғылданушы (рэкет, ұрлық)
Кәсіпкерлік экономикалық белсенділіктің ерекше түрі ретінде қарастырылады.
Оның бастапқы кезеңі тек идеядан (ойлау іс-әрекеті нәтижесі) кейін
материалданған формасын қабылдайды.
Кәсіпкерлікте міндетті түрде инновационды сәт болуы қажет – жаңа тауар
өндіру, іс-әрекет ету, профилін ауыстыру немесе жаңа кәсіпорын құру.
Өндірісті сапалы басқарудың жаңа жүйесі, өндірісті ұйымдастырудың кез-
келген жаңа технологияның әдістерін құрастыру да инновационды сәт болып
есептеледі.
Кәсіпкерлік белісенділіктің негізгі субъектісі – кәсіпкер болып табылады.
Бірақ, кәсіпкер жалғыз бір субъект емес, қандай да болсын жағдайда ол
тұтынушымен, яғни өзінің негізгі контрагентімен тікелей қарым-қатынаста
болуы керек. Мемлекет, кейде ол көмекші, ал кейде қарсылас позицисын
ұстанады. Тұтынушы да, мемлекет те жалданған жұмысшылар (егер кәсіпкер
жеке жұмыс жасамағанда ғана) бизнестік серіктестер секілді кәсіпкерліктің
белсенді субьектісі категориясына жатады.
Кәсіпкер мен тұтынушы арасындағы қарым-қатынастар белсенді субьект
категориясына жатады, ал тұтынушыға керсінше, белсенді емес рөлі сәйкес
келеді. Осы қарым-қатынастың барысында тұтынушы кәсіпкерлік процесс
индикаторының рөлін атқарады. Бұл түсінікті мәселе, сондықтан
кәсіпкерліктің белсенділігіне жататын барлық тауар тұтынушының экспорттық
бағасы дұрыс болған жағдайда ғана пайдаланылуға толық мүмкіндік алады.
Осындай баға тұтынушының қатысуымен жүзеге асады және осы немесе басқа да
тауарлар соңғысының оны алу даярлығын көрсетеді. Кәсіпкер, өзінің іс-
әрекетін жоспарлауда мүмкіндіктеріне, көзқарастарына, тұтынушының бағасына
әсер ете алмайды.
Осылай кәсіпкердің басты мақсаты болып тұтынушының идеяларын жаулап алу
және өзінің тұтынушыларының тобын құрау болып табылады.
Кәсіпкерідің тұтынушыға әсерінің негізгі көзі келесі факторлар болады:
• Тауардың жаңа болуы және оның тұтынушы көзқарастарына сай келуі;
• Сапасы;
• Тауардың бағасы;
• Тауардың әмбебап сатысы;
• Сыртқы түрі және қорабы;
• Басқа өндірушілер тауарына қарағанда, тауардың жақсы болып келуі
және тауардың осындай ерекшеліктерімен тұтынушының таныс болу
мүмкіндіктері;
• Сатып болғаннан кейінгі сервис қызметін пайдалану мүмкіндігі;
• Жалпы қолданушы немесе мемлекет стандарттарына сай келуі;
• Тауар жарнамасының көрнекі болуы, кең таралуы және т.б.;
Қарастырылған мәселенің шешімі ретінде мыналармен толықтырылады: егер жалпы
қоғамдық өндірістің көз қарастарына сай белсенді субьект рөлінде кәсіпкер
болса, онда кәсіпкерлік процестің көзқарасы бойынша оның құрамы мен
тиімділігі белсенді рөл атқарады. Сондықтан осыны кәсіпкер шеше алмайды.
Мемлекеттің кәсіпкерлік субъектісі ретінде болуы қоғамдық шарттарға,
белсенділік саласында құралатын жағдайларға және мемлекеттің өз алдына
қойған мақсаттарының әр түрлі болуына байланысты.
Нақты жағдайға сәйкес мемлекет:
• Кәсіпкерліктің дамуының тежегіші. Ол кәсіпкерліктің дамуына
келеңсіз жағдай жасайды және оны болдырмайды.
• Кәсіпкерліктің дамуына мемлекет тікелей қарсы болмағанда
бөгде, бірақ осы кезде бұл дамуға әсер етпейді;
• Кәсіпкерлік процесті жылдамдатушы, егер мемлекет
кәсіпкерлік іске жаңа экономикалық агенттерді табу
мақсатында тұрақты және белсенді шаралар қолданса;
Жалданушы жұмысшы кәсіпкердің ойын жүзеге асырушы сияқты, сонымен бірге
кәсіпкерлік процесс субьектісі тобына жатады. Кәсіпкерлік идеялардың жүзеге
асырылуының тиімді және сапалы болуы осыған ғана байланысты.
Біздің білуімізше, әрбір экономикалық субьектінің өзіндік жеке көзқарастары
бар. Кәсіпкерлер мен жалданушы жұмысшыны алатын болсақ, онда олардың
жоспарларының бір бөлігі бір-біріне сай келеді, ал екінші бөлігі қарама-
қарсы болып табылады. (Неғұрылым табыс көп болса, еңбекақы соғұрлым
көбейеді)
Осындай жағдайларда екі жақ та тәуекелге бел буады, бұл кәсіпкерлік
процесінің екі субъектісінің қатынастарының негізін құрайды.
Қазіргі кезде шаруашылықтағы әрбір кәсіпкер еңбекті бөлу негізінде пайда
болған өнеркәсіпті тереңірек мамандандыруды қолға алуда.
Кез-келген кәсіпкер тиімді серіктесітік қатынастарды қажет етеді, егер ол
осы немесе басқа да толық кәсіпкерлік процесс ретінде тиімді жұмыс жасаса
пайдалы жағдай туындайды, егер барлық кәсіпкерлер жалпы эконмикалық
процесте серіктестік байланысты құраса. Егер, өнеркәсіптің толық процесі
анализін алсақ, онда ол кәсіпкердің нақты іс-әрекетте концентрацияланатын
көптеген көріністерден тұрады.
Кәсіпкердің нарық шарттарында басқа кәсіпкерлермен бірлесіп жұмыс атқаруы
және кәсіпкер өз жұмыс қабілеттілігін арттыра алатын тиімді серіктестік
қатынастар жүргізу мүмкіндігі болуы қажет. Осылайша, өз қызметін
жоспарлауда кәсіпкер серіктестерін кәсіпкерлік процес субьектісі ретінде
қарастырады. Ол қатынастар кәсіпкердің жұмыс қабілетінің тиімділігіне
байланысты.
Кәсіпкерлік белсенділіктің мақсаты бұл сұранысқа түскен және кәсіпкерге
табыс әкелетін өндіріс және мұндай тауарды нарыққа ұсыну. Табыс және пайда
бұл – кіріске қарағанда, шығыстың аз болуы. Ол кәсіпкердің шешімді іске
асырғанда және тұтынушының кәсіпкер шығарған өніміне қанағаттануында
немессе жасырын сұраныстүріндегі тауарларды нарыққа қою нәтижесінде пайда
болды.
Бірақ, табыс табу тек кәсіпкерліктің ғана ерекшелігі болып табылмайды,
сонымен қатар басқа да жұмыс белсенділігі формасына да жатады. Бұл
байланыста кәсіпкерлік табыс және кәсіпкерлік пайда секілді экономикалық
категорияларға назар аударуы қажет. Инновационды іс-әрекеттің табысының,
яғни жаңа әдістерді еңгізу және өнерәсіптік мекемелердің қабылдауы
кәсіпкерлік табысты құрайды. Кәсіпкерлік табыс негізінде қосымша табысты
түсінуге болады, ол табыс басқармадан келеді. Кәсіпкерден оның табиғи
белгілеріне сүйене отырып немесе ерекше жаңадан өндіріс факторларын сыртқы
шарттармен байланыса алуы.
Басқаша айтқанда, кәсіпкердің табысы (егер әңгіме қарапайым жұмысшы емес,
шын кәсіпкер туралы болса) 2 элементтен тұрады:
• Жұмысшының күнделікті табысы;
• Жұмысшының күнделікті табысындағы кемшіліктер;
Екінші элемент кәсіпкерлік табыс түрінде шығады, яғни көрсетілген
инновациялық көзқарасына, өнеркәсіптегі жаңашылдығы үшін қоғамдық сый
формалары болып табылады.
Кез-келген кәсіпкер осылайша жұмысшы ретінде көрінеді, бірақ кәсіпкердің
феномені туралы айтылса, әрбір адам кәсіпкер категориясы қатарына жата
алады.

1.2.Кәсіпкерліктің экономикалық негізі.
Экономиканың негізін екі фундаментальды ақиқат құрайды және олар шын
мәнінде экономиканың барлық мәселелерін қамтиды.
Бірінші ақиқат: қоғамның материалдық қажеттілігі шексіз немесе тойымсыз.
Екінші ақиқат: экономикалық ресурстар шекті және сирек.
Экономикалық ресурстар дегеніміз не? Бұл-тауар өндірісінде қолданылатын
барлық табиғат, адам және адамдардың өндірген құрал-жабдық ресуртар. Олар:
фабрика, зауыт және ауылшаруашылық құралдары; әртүрлі жабдықтар,
инструменттер, өндірістік тауарлармен ауылшаруашылық өнімдерін өндірістерге
қолданылатын машиналары.
Материалдық ресурстар-жер оның табиғи байлығы және капитал.
Адамдар ресурсы- еңбек және кәсіпкерлік қабілеттілік. Жер деген түсінікке
барлық табиғи ресурстар жатады. Өндірісте қолданылатын барлық табиғаттың
әншейін байлығы. Оған мынадай ресурстар кіреді: жыртылған жер, жайылыстар,
ормандар, минералдар мен мұнайдың кең байлықтары, су ресурстары т.б.
Капитал немесе инвестициялық ресурстар-барлық өндірілген өндіріс
құралдары, яғни инстркменттер, машиналар, жабдықтар, фабрика-зауыттар,
қойма, транспорт құралдарының баолық түрлері және тауар өткізу туралы.
Құрал-жабдықтарды өндіру және қорландыру процесін инвестициялау дейді.
Тауарлар екіге бөлінеді:1. Инвестициялық тауарлар (капитал), олар тұтыну
тауарларын өндіреді, қамтамасыз етеді; 2. Тұтыну тауарлары қоғамның қажетін
тікелей канағаттандырады. Инвестициялық тауарға ақша капиталы кірмейді.
Ақша ештеңе өндірмейді, яғни экономикалық ресурсқа жатпайды. Ақша-бұл
финанс капиталы, яғни нақты капитал емес жалған капитал.

1.3. Кәсіпкерлікке қажет экономикалық, әлеуметтік және құқықтық жағдайлар.
Кәсіпкерлікпен айналысу үшін ең алдымен оған экономикалық жағдай керек.
Олар: нарыққа тауар, қызметтер ұсыну, тауарлардың, қызиеттердың алцуан
түрлері; тұтынушылардағы ақша-қаражат көлемі, яғни олардың сатып алу
қабілеттілігін, жұмыс орнының және жұмыс күйінің артық кемдігі; қарыз
(несие) беретін мекемелердің ақша ресурстары болуы керек т.б.
Кәсіпкерлікпен айналысу үшін нарықтың инфрақұрылымы болуы керек: банктер,
шикізат, материал, құрал-жабдықтар, сатушылар, тауарды тұтынушыға
жеткізетін мекемелер, заң, бухгалтерлік т.б. қызмет көрсететін мекемелер,
еңбекке орналастыру агенттігі, оқу орындар, жарнама, көлік, сақтандыру,
байланыс, ақпарат т,б, мекемелері.
2. Әлеуметтік жағдай. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру, қалыптастыру үшін
тұтынушыларға тауар сатып аларлақ қаражаты болуы, олардың тауарға, қызметке
деген талғамы, төлем қабілеттілігі бар сұранысы болуы шарт, оған қоғамның
рухани даму дәрежесі және діни нормалар ықпалын тигізеді. Әлеуметтік жағдай
әрбір адамның жұмыс орнындағы жағдайы еңбекақы мөлшерімен байланысты.
Кәсіпкер өз ісіне шын берілген және одан қанағат алуы парыз. Ол әлеуметтік
мәселеге белсенді араласып, жағдай жасауы тиіс: денсаулық сақтау, жұмыс
орнын жасақтау, еңбекақы мөлшерін қадағалау т.б.
Кәсіпкерлікті жасақты және дамыту үшін кадрларды оқыту, білім дәрежесін,
мамандығын көтеруге көңіл бөлу, кәсіпкерлер даярлауды тұрғылықты қадағалау.
3. Құқықтық жағдай. Ең бастысы кәсіпкерлік істерді реттейтін заңдар болуы
шарт. Оған мыналар жатады: ҚР Азаматтық кодексі, салық туралы заңдар,
кәсіпкерлерді бюрократтардан қорғау заңдар, шағын және орта бизнесті
қолдайтын органдар, меншікке құқықтық заңдар.
Кәсіпкерліктің ұжымдық экономикалық формалары.
1. Концерн-көп салалы АҚ, әртүрлі компаниялардың бақылау пакетін сатып
алады.
2. Ассоциация-экономикалық дербес кәсіпорындардың негізгі мақсаты ғылыми
техникалық, өндірістік, экономикалық және әлеуметтік міндеттерін бірігіп
шешу.
3. Консорциум-бұл ірі финанс операцияларын істеу үшін (мыс: өте ірі жобаға
инвестиция) біріккен кәсіпкерлердің бірлестігі.
4. Синдикат-бір саланың кәсіпкерлерін тауар сатуға біріктіру.
5. Картель-тауар, қызмет көрсету бағасы, нарық аудандарын бөлу, өндіріс
мөлшері жөніндегі келісім.
6. Финанс-өнеркәсіп тобы-банк, сақтандару және сауда капиталының
бірлестігі.

II бөлім. Кәсіпкерліктің түрлері және бизнес ұйымдастыру формалары.
2.1 Кәсіпкерлік іс-әрекеттің негізгі түрлері.
Кәсіпкерлік экономикалық белсенділіктің ерекше формасы ретінде мемлекеттік
және жеке экономика секторларында іске асырылады. Сол арқылы мынадай
белгілер пайда болады:
1. Мемлекеттік кәсіпкерлік;
2. Жеке кәсіпкерлік
Мемлекеттік кәсіпкерлік мекеме, кәсіпорын атынан экономикалық
белсенділікті жүзеге асыру формасы:
а) мемлекеттік мүлікті басқару мүмкіндігіне ие мемлекеттік басқару
органдары немесе
б) мемлекеттік жергілікті өзін-өзі басқару органдары (муниципалды
мекемелер).
Мұндай кәсіпорындар меншігі мемлекеттік немесе муниципалды мүліктерінің,
бюджеттік шикізат бөліктерінің басқа да көздерінің ерекшелену формалары
болып табылады. Осынадй кәсіпорындардың маңызды көрінісі ретінде олардың
жеке меншігіндегі өздерінің атқаратын міндеттері шығады (оған мемлекет
жауап бермейді, олар мемлекет міндеттерін атқармайды).
Жеке кәсіпкерлік кәсіпорын немесе кәсіпкер (егер ондай іс-әрекет жұмыс
күшін қажет етпесе) атынан экономикалық белсенділік формасын құрайды.
Әрине, мемлекеттік және жеке кәсіпкерлік өзінің ерекше қасиеттерімен
ерекшеленеді, бірақ олардың жандануының негізігі принциптері көбінесе
сәйкес болып келеді. Осы және басқа да жағдайларда мұндай іс-әрекеттің
дамуы жауапкершілікті, инновациялық түрде қарастыруды, табысты көбейтуге
деген ынталылықты қажет етеді. Кәсіпкерліктің екі түрі де бір-біріне ұқсас
болып келеді.
Біріншісі, өндірістік функцияларды жүзеге асыру, яғни тауар өндіру немесе
қызмет көрсету (мысалы, машина жасау фирмасы, туристік компаниялар).
Екіншісі делдалдық функцияларды жүзеге асыру, яғни тауарды нарыққа шығару
барысында және тұтынушыға беруге байланысты тауардың дамуы.
Мәселені қоғамдық жағынан түсіну, бір жағынан кәсіпкерлік іс-әрекеттің
бірінші типі маңызды рөл атқаруына әкеліп соғады, қоғамдық байлықтар
материалдық өндіріс, ғылыми-техникалық және сервистік қызметтер
сферасындағы жұмыстарға байланысты. Басқа жағынан, осындай кәсіпкерлік
типіне әсер ететін қоғамдық қатынас шын мәнінде маңызды емес, себебі қоғам
кәсіпкерлік іс-әрекеттің екінші типінің дамуын қорғайды. Осы жағдайда неге
осылай болады? деген сұрақ туындайды. Біріншіден, өмірлік сапасы мен
деңгейі қоғамның ыңғайлы жерде еш кемшіліксіз өмір сүруі қоғамда
кәсіпкерлік іс-әрекеттің екінші типінің дамуына тікелей байланысты (сатып
алушыға ыңғайлы сату мекемелері, жарнама, тауарды үйге әкелу, тауарларды
пошта немесе телефон қызметі арқылы сұрату және т.б.). Бірақ, осындай
қоғамдық, кәсіпкерлік делдалдықты қабыладауы, жалғыз және негізгі себеп
емес. Бастысы басқа да – кәсіпкерлік, оның ерекшеліктері және күрделілігі
мынаған әкеледі.
1. Еңбек өндірісінің мамандануының күрделіленуі негізінде
тауар өндірушілердің көбею.
2. Капитал айналымы екпінділігінің жылдамдауы
3. Нарық тауарларының керекті мөлшерде өсуі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.