Жылқы шаруашылығының дамуы

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

І. Кіріспе
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..3-4
ІІ. Негізгі бөлім. Жұмыс аттарын азықтандыру ерекшеліктері
2.1.Жылқы шаруашылығының
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..5 -6
2.2. Жұмыс атын азықтандыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..7-10
2.3. Жұмысшы жылқыларын күту, тазалау, тағалау, азықтандыру,
суару және
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...11-14
2.4. Жұмыс аттарына арналған азықтындыру
нормалары ... ... ... ... ... ... .. .15-17
2.5. Жұмысшы аттарға арналған тәуліктік жемшөп мөлшерлері ... ... ... ... 18-
22
ІІІ. Қорытынды
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...23-24
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25-
26
І. Кіріспе бөлім

Жылқы — қарапайым қарынды мал. Денесінің ірілігіне қарамай қарнының
сыйымдылығы небәрі 14-16 л көлемінде. Сондықтан жылқы бос уақытының бөрін
дерлік азықтануға жұмсайды. Бұл әсіресе қара жұмыс атқаратын жұмыс аттары
үшін көңіл аударарлық жағдай. Өйткені күйісті малдікіндей жеген азығын
түпкілікті өңдеуден өткізетін месқарыны болмағандықтан, жылқы жемшөпті ауыз
қуысында мұқият шайнап, мол сілекеймен ылғалдандырып барып жұтатындықтан,
азықтануға ұзағырақ уақыт жүмсайды.
Жылқының, әсіресе, қара жұмыс атқаратын аттардың азықтандыруын
атқаратын жұмыс ерекшеліктерін ескере отырып ұйымдастырады. Сауылатын
немесе соғымға сойылатын жылқы азықтандырылуы олардың сүттілігін және
салмақ қосуына жоғарылатуға бағытталса, көлікке мініліп, жегілетін, түрлі
шаруашылық қара жұмысына пайдаланылатын аттарды энергия шығындау көлемі мен
мерзіміне тәуелді қоректендіреді. Көлікке жегілген немесе мінілген аттың
энергиясы алдымен өз денесін алып жүруге, содан кейін барып үстіне артылған
(мінілген) жүкті тасуға немесе жегілген жүкті тартуға (сила тяги)
жұмсалады. Аттың өз денесін алып жүруге бүкіл энергия шығынының 13 бөлігі,
яғни 25—30% жұмсалады.
Жылқының, әсіресе, қара жұмыс атқарып немесе мініліп жиі терлейтін
аттардың суару мен азықтандыру реті мен тәртібін кдтаң сақтау қажет.
Терлеген атты алдымен терін басқызып, суытып барып суарады. Уақытты ұтымды
пайдалану үшін, алдымен ірі жемшөптің бір бөлігін беріп терін бастырғаннан
кейін суарып, шырынды азықты, артынан жем жегізеді де, қалған уақытта ірі
жемшөптің қалған бөлігін салып қояды.
Сауылатын бие мен етке сойылатын жылқы азықтандыруын жасы, жынысы,
тірілей салмағы мен өнімділігіне (сүттілігі мен салмақ қосуы) сәйкес
азықтандырады. Сонымен қатар жылқы тұқымдарының зат алмасуындағы барысы
едәуір ерекшеленетінін ескеру қажет. Мысалы, жеңіл жүрісті мініс
тұқымдарына жататын шабыс аттары мен желіс тұқымдарына жататын жегіс
аттарының зат алмасуы жедел жүреді де, аяқ жүрісті ауыр салмақты тұқым
аттарының зат алмасуы баяу жүріп алғашқылардыкімен салыстырғанда 100 кг
тірілей салмағына шаққандағы энергетикалық мұқтаждығы 8-10% төмен болады.
Жылқының зат алмасуына атқаратын жұмысы да ықпал етеді. Ауыр қара
жұмыстағы жұмыс аттары мен жылдам қимылдайтын мініс және спорт аттары
энергетикалық мұқтаждығын алғашқы 3 сағат мерзімінде желінген жемшөптің
жеңіл қорытылатын көмірсуларымен қанағаттандыратынын ескеріп, осы мерзімде
оларды толықтыруды ойластыру қажет.
Ол үшін жылқыға жеңіл қорытылатын энергетикалық қуаттылығы жоғары
жемшөп ретінде шырынды қызылша, сәбіз, картоп секілді тамыр-түйнек
жемістілерді береді.
Бірақ бұл азықтар аттың ас қорыту жолындағы ашыту үрдісін өрістеп,
атқарылатын жұмысына (жедел қимылына) кедергі келтіретіндіктен, олардың
көліктік және мініс аттарына берілетін мөлшерін шектейді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Жылқыларды мөлшерлеп азықтандыру
негіздерімен танысу, жұмысшы аттарға жемшөп мөлшерін құрастыруды үйрену.
Курстық жұмыстың міндеттері: жұмысшы аттардың жемшөп мөлшері, олардың
атқаратын жүмыстарына байланысты өзгеруі туралы, атқаратын жұмыстарының
бөлінуі туралы түсінік беру.
Курстық жұмыстың құрылымы: 3 бөлімнен тұрады: кіріспе, негізгі бөлім
және қорытынды мен әдебиеттер тізімі.
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1.Жылқы шаруашылығының дамуы
Жылқы шаруашылығы – мал шаруашылығының негізгі бір саласы. Бұған жылқы
санын көбейту, сапасы мен өнімін арттыру, әр түрлі мақсаттарда (ет және
қымыз өндіруге, күш көлігі ретінде, спорттық жарыстарға қосуға, шет елдерге
сатуға, т. б.) тиімді пайдалану жатады. Жылқы өсіру және бие сауу қазақ
халқының ата кәсібі болып табылады. Қазақ халқы жылқыны үйірге (25–30 бие)
бөліп, жақсы тұқымнан айғыр салатын болған. Мұндай айғырлар үйірін шашау
шығармай, ит-құсқа жегізбей, қысы- жазы қорғайды. Бірнеше үйір қосылып қос
құраған. Бір қоста 500-ден 1000-ға дейін жылқы болады. Айғырдан шыққан
биелер 10 айдан кейін (сәуір-мамыр айларында) құлындайды. Құлындар отығып,
жетілген кезінде байланып, бие сауылады.
Қарын сөлі ферменттерінің әсерімен қорытыла бастаған азық қоректік
заттары жылқы ішегінің күшті дамыған, химусының реакциясы сәл сілтілі
айналмалы (ободочная) тоқ және аумақты (сыйымдылығы 20—70 л) соқыр ішегінде
микробиологиялық өңдеуден өтеді. Соның нәтижесінде химус микробтық
аминқышқылдары және витаминдерімен байытылады. Жылқы ішегі күйісті
малдікінен 2—2,5 есе қысқалығынан одан жылдамырақ өтетін химус қоректік
заттары қысқа мерзімде қорытылып үлгеруі керек. Сондықтан атқаратын жұмысы
ауырлап, азықтануға уақыты қысқарған сайын жылқы азығының энергиялық
қуаттылығы арттырылып, желінген азық құрғақ затындағы жеңіл ыдырап, жылдам
сіңірілетін қоректік заттардың шоғырлануы жоғарылай түсуі керек.
Жылқы астық тұқымдастары басым шалғын және дала пішені мен бұршақ
тұқымдастардың аралас пішенін сүйсініп жегенмен беде пішенін онша
жаратпайды. Жылқының сүйікті азығы — сұлы дәні. Оны жылқыға шектемей
жегенінше беруге болады. Басқа дәндерден жүгері мен арпаны жақсы жейді.
Оларды бұршақ тұқымдастар пішенімен араластырып берген дұрыс. Ал ауыз
қуысында нашар шайналып, қарында бөртіп, ұлғайып, ішті кептіру қаупін
тудыратын қара бидай дәнін тек ұнтақтап, туралған сабанмен араластырып
жегізуге болады. Жылқының ас қорытуына бидай кебегі көмектеседі. 4—5 л жылы
суға ерітілген 1,5 кг азықтық сірне ерітіндісімен туралған пішен мен сабан
кесіндісін бүркіп, жылқының ас қорытуының бұзылуынан туындайтын өлі тиюін
(колики лошадей) тоқтату үшін жегізеді.
Жылқының басқа малдан айырмашылығы бұлшық еттерінің жұмысы болып
табылады. Ол қасиеті ас қорыту мен зат алмасуының ерекшеліктерін анықтайды.
Жылқылар көмірсулы қосылыстарды углеводты әрбір 3сағат жұмыстан кейін
шығарып отырады. Сондықтан жұмыс кезінде жылқыларды үстеме қоректендіру өте
маңызды.
Жылқының әскер мен спортқа пайдаланылуы да оның маңызының күшейіп,
мәнінің артуына зор ықпалын тигізді. Бұл салада өндірілетін бағалы
тағамдармен қатар, жылқы терісі жеңіл өнеркәсіптік былғары бұйымдарына,
вакцина және қан сарысуын (сыворотка) жасауға кеңінен пайдаланьшады.
Халықаралық көрмелерде де жылқыға деген талап-тілек артып отыр.
Жұтылған азық қарынға сүйір бұрыштанып жалғасқан өңеш арқылы өтеді.
Егерде қарынға енген азық қоректік заттарының жедел түрде ашуынан
(брожение) кеп көлемде ішек газдары пайда болса, олар қарын аумағын керіп
жанай қосылған өңеш тесігін бекітеді де, өңеш арқылы кері ауыз қуысына
кекіріліп шығуына жол бермейді. Кекіре алмаған жылқы қарны кернеп, қатты
түйнеуінен (колики) ол тіпті өліп кетуі мүмкін. Жылқының желінетін жемшөп
пен суарылар судың тазалығы мен сапасына аса сезімталдық, талғампаздықпен
қарайтыны осындай морфо-физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты. Эволюция
бойында дамыған иіс сезгіштігінің арқасында жылқы бүлінген сапасыз жемшөпті
жемейтін лайланып, ластанған суды ішпейтін текті жануар.

2.2. Жұмыс атын азықтандыру ерекшеліктері

Жұмыс атын азықтандыруды олар атқаратын жұмыс түріне, оны атқару
жағдайына сәйкестендіре ұйымдастырады. Ат атқарған жұмысын оған артылған
немесе ол жегілген жүктің салмағын осы жүкті тасымалдау қашықтығына
көбейтіп есептейді. Бұл килограм-метр (кг-м) болып есептелінетін аттың
тарту күші (сила тяги), әдетте, дене салмағының 12—16% құрайды.
Ат қатты күшенгенде тарту күші қысқа мерзімге дене салмағының 70—100%
деңгейіне жетеді. Денеде шығындалған 1 ккал энергияға (жылулыққа) ат 425 кг-
м механикалық жұмыс атқарады. Жұмсалған энергия шығыны бойынша аттың
атқарған жұмысы жеңіл, орташа және ауыр болып бөлінеді.
Мысалы, тарту күшімен есептегенде тірілей салмағы — 400 кг, тарту күші
— 60 кг ат 900 кг-м жұмыс атқарса — ол жеңіл, 1500 кг-м жұмыс атқарса —
орташа, 2100 кг-м жұмыс атқарса — ауыр жұмыс болып, тірілей салмағы 500 кг
тарту күші 70 кг ат 1100 кг-м жұмыс атқарса — жеңіл, 1800 кг-м жұмыс
атқарса - орташа, 2500 кг-м жұмыс атқарса — ауыр жұмыс болып есептелінеді.
Соқа, шөп шапқыш машина (сенокосилка), тырма секілді ауыр ауыл шаруашылық
механизмдеріне жегілген аттар күніне 4 сағат жұмыс істесе — жеңіл, 6 сағат
істесе — орташа, 9 сағат істесе ауыр жұмыс атқарды деп есептелінеді.
Бірақ аттың атқарған жұмыс ауырылығын оған жұмсалған уақытынан гөрі
олардың тасыған жүгінің ауырлығы мен қашықтығына байланысты есептеген
дәлірек болады. Өйткені жүк тасмалдау жолы ұзарған сайын аттың жалпы
жұмсалған энергия шығынындағы өз денесін алып жүруге жұмсалған энергия
шығынының үлесі ұлғая түседі.
Аттың атқарған жұмысының ауырлығы ат жүріп өтетін жол жағдайы мен
жұмыс атқару жылдамдығына да байланысты болады. Батпақ және құмдауыт жолмен
жүріп өткенде немесе жүк тасығанда атгың энергия шығыны 10% шамасында
ұлғаяды.
Жоғары жылдамдықпен және ұзақ ауыр жұмыс атқарған немесе азықтандыру
аралығы ұзарып кеткен жағдайда аттың механикалық жұмыс бірлігіне жұмсайтын
энергия шығыны ұлғая түседі. Өйткені бұлшық еттердің демалу мерзімі
қысқарып, денедегі көмірсулардың алмасу қоры азайған сайын гликогеннің
қайта түзілуі бәсеңдеп, энергиялық мақсатта майлар мен белок жұмсала
бастайды. Мысалы, жұмыстың 1-ші сағатында бұлшық ет энергиясының 4Д бөлігі
көмірсулардан, тек 15 бөлігі дене майынан пайда болатын болса жұмыстың 6-
шы сағатында:
— ат жұмысты демалыссыз және азықтандырусыз істегенде — У6 бөлігі
көмірсулардан, 56 бөлігі майдан;
— екі сағат демалыспен азықтандырусыз істегенде — У4 бөлігі
көмірсулардан, 3Д бөлігі майдан;
— екі сағат демалдырып азықтандырып барып істегенде — 42%
көмірсулардан, 55% майдан пайда болады.
Мал организміндегі энергияның (жылулықтың) пайда болуьш желінген азық
қоректік заттарының жұмсалуымен қамтамасыз етудің биоэнергетикалық мағынасы
— көмірсулар жұмсалуымен атқарылған жұмыстың энергия шығыны май жұмсалуымен
атқарылған жұмыстың энергия шығынынан 9—10% кем жұмсалуында.
Демек, азықтандырусыз атқаратын жұмыс ауырлаған сайын организмнің
энергетикалық қажеттілігі ұлғайып, аттың энергия мен қоректік заттарға
мұқтаждығы өседі.
Тарту күші азайған сайын, аттың қоректік затқа мұқтаждығы арта түседі.
Әр 100 кг-км жұмыс атқаруға аттың тарту күші дене салмағының 12-16% құраса
- 0,43 а.ө., 6-8% құраса - 0,55 а.ө., 3-4% құраса 0,80 а.ө. жұмсайды.
Өйткені, аттың денесін алып жүруге жұмсалатын организмдегі 25—30% пайдалы
механикалық энергия үлесі жұмыс атқарғандағы жолдың ұзаруынан өседі. Ал ат
организмінің нақтылы механикалық жұмыс шығыны бұдан әлденеше жоғары
болғандықтан, әр 100 кг тірілей салмағына шаққанда жеңіл жұмыс атқаруға -
0,0443 а.ө., орташа ауыр жұмыс атқаруға - 0,0600 а.ө., ауыр жұмыс атқаруға
- 0,0767 а.ө., мініп өткен әр 1 км жолға — 0,02 а.ө., жегіп өткен әр 1 км
жолға 0,03 а.ө. қажетсінеді.
Жұмыс аты азығының 1 а.ө.-де 80 г қорытылатын протеин, 5—6 г кальций,
4-5 г фосфор, 10-15 мг каротин болуға тиіс. Ауыр жұмыста термен көп су, түз
жоғалтылатындықтан, жұмыс ат басын күнделікті 40-50 кг таза сумен және әр
100 кг тірілей салмағына шаққанда... жеңіл жұмыс атқарғанда — 6 г, орта
ауырлықтагы жұмыс атқарғанда — 7 г, ауыр жұмыс атқарғанда 9 г ас тұзымен
қамтамасыз етеді.
Механикалық жұмыс атқаруға жұмсалатын энергия шығынын қамтамасыз ету
үшін жұмыс аты алдымен тез ыдырап, жеңіл қорытылатын крахмал мен қант
тектес көмірсуларға бай азықтардан құрастырылады да, ат атқаратын жұмыс
ауырлаған сайын жылдам қорытылатын энергетикалық жемшөп пен құнарлы азық
үлесі есе түседі. Ол жемшөп желінуі үшін аттың 100 кг тірілей салмағына
берілетін ірі жемшөп көлемі 1,5-2 кг дейін төмендетіледі. Арықтаған аттың
азықтандыру деңгейі құнарлы жемнің үлесінен қосымша 3—4 а.ө.жоғарылатылады.
Жұмыссыз кездегі аттарға жақсы жайылым оты жеткілікті болса, жеңіл
жұмыстағы ат басына тәулігіне 35-50 кг көк шөп, 12—16 кг сүрлем, 4— 5 кг
картоп, 6-8 кг тамыржемістілер, 10-15 кг пішен, 1-3 кг жем, орта
ауырлықтағы жұмыстағыларына - 30—40 кг көк шөп, 12-14 кг сүрлем, 5—6 кг
картоп, 6-10 кг тамыржемістілер, 8—10 кг пішен, 3—5 кг жем, ауыр
жұмыстағыларына — 20—30 кг көк шөп, 10—12 кг сүрлем, 6-7 кг картоп, 8—12 кг
тамыржемістілер, 6-12 кг пішен, 5-8 кг жем жегізеді. Тәулігіне жұмыс атына
8 кг-ға дейін сұлы, 6 кг-ға дейін арпа, 4 кг-ға дейін тары, 2 кг-ға дейін
бұршақ, 3,5 кг-ға дейін зығыр, күнбағыс күнжарасы, 2,5 кг-ға дейін кендір
күнжарасы, 1,5 кг-ға дейін мақта күнжарасы, 4 кг бидай кебегін беруге
болады.
Ауыр жұмыстағы аттарға 3—4 кг сұлы не жем қосындысын, құрама-жем
береді. Жеңіл жұмыстағыларға олардың көлемін 1-2 кг азайтып,сұлының У3
бөлігін бидай кебегімен ауыстырады. Жеңіл жұмыстағы ат азығындағы пішеннің
жартысын жаздық сабанмен ауыстырады. Рациондарды қажетті мөлшерде керекті
минералды қосындылармен, премикстермен байытады. Жұмыс аттарының көп
терлеуіне байланысты денедегі су алмасуын сақтау үшін қажетті мөлшерде ас
тұзымен қамтамасыз ету үшін ат азығының 1 кг құрғақ затында... ат жұмыстан
бос кезде - 2,0 г, жеңіл жұмыста — 2,4г, орташа жұмыста — 2,8г, ауыр
жұмыста — 3,0г ас тұзы жеткізілуі керек.
2.3. Жұмысшы жылқыларын күту, тазалау, тағалау, азықтандыру, суару
және пайдалану

Жылқыларды күту және оларды жұмысқа пайдалану техникасын ұйымдастыру
жөніндегі практикалық сабақтар оқу шаруашылықтарында, колхоздар мен
совхоздарда және өндірістік практика кезінде өткізіледі.
Студенттер жылқышы, шабандоз, бригадир және зоотехниктің
көмекшілерімен жұмыс істей отырып, жылқылармен жақынырақ танысулары қажет.
Оларды тазалауды, азықтандыруды, тағалауды, бағу мен жұмыста дұрыс
пайдалануын ұйымдастыруды үйренулері керек. Студенттер жылқыларды дұрыс
жұмыс қабілеттіктеріне қарай топқа бөлуді, іріктеп жүріп жұптауды,
жылқылардың жұмсалуы мен жұмыстан соң қабылдануын бақылауды, жұмыс күнінің
тәртібін белгілеу және оның орындалуын қадағалауды, жұмысты есепке алып,
оны жоспарлауды үйренулері қажет.
Жылқыны күтудің негізгі ережелері. Жылқының темпераметін ескере
отырып, оған батыл әрі жылы шыраймен қарай білген жөн. Жылқыға жақындар
алдында үркітіп алмау үшін оны шақыру керек. Жылқыны кермеде тұрғанда
бұруға болмайды, оны кермеден артқа шегіндіріп алып шығады.
Жылқы күтімі үшін щетка, мауыт (түкті шүберек), ат тарақ (щетканы
тазалау үшін), ағаш қалып (ат тарақты тазалау үшін) үгілген сабан (қатып
қалған ласты тазалау үшін), ағаш пышақ немесе тұяқ тазалайтын ілмек және
тұяқтарын тазалау үшін 3— 4 жылқыға бір шелек қажет.
Жылқыны тазалау үшін қысқа ағашқа байлайды. Жылқыны сол жағынан бастап
тазалайды. Ол үшін щетканы сол қолға, ал ат тарақты тістерін жоғары қаратып
оң қолға ұстайды. Сосын оң қолдың ортаңғы саусағымен ноктаны жылқының
құлағына қарай шегіне жеткенше апарады да, иек қайысты қоса алып, жылқының
құлағына жетпейтіндей етіп ноқтаны тартып ұстайды. Басын желкеден төмен
қарай, сосын құлағы мен көзінің айналасын тазалайды. Щетканы көзіне тигізіп
зақымдап алмау үшін ақырын қозғау керек. Бастың сол жағын тазалап болып,
мойнының сол жағына, сол жақ аяқ-қолын, кеудесін, сауырын және артқы аяқ-
қолдарын тазалауға кіріседі. Сол жақ алдыңғы аяқ-қолын тазалауды иық және
иық алдынан бастап, содан соң алдыңғы сираққа көшеді.
Мойны мен кеудесін тазалағанда аяғын жерге нық етіп кең қойып, жылқыға
бетімен қарап тұрады. Бұл қырынан тұрған жылқының көп қозғалмай денесінің
біраз бөлігін тазалауға мумкіндік береді. Мойын не кеуде бойымен қолды кең
сермеп щетканы жайлап түгіне қарсы, ал содан кейін оның бойымен күш түсіре
қозғайды. Әр қозғалғанда бір жерін қайта-қайта үйкелемей, терінің жаңа
бөлігін алып отырады. Жылқы түгінен 3—4 рет өткізгеннен кейін щетканы ат
тарақпен (оның тістерін бойлап) тазалайды. Щетканы қарсы бағытта тазартар
алдында тазалап отырады. Ат тарақтағы жиналған шаң мен ласты ағаш
жаңғырыққа жеңіл соғу арқылы түсіреді. Ат тарақтың шаңын үріп тазалайды
(кермеге, астауға соғып түсіруге болмайды).
Сол жағын түгел тазалап болған соң, оң жағына көшеді, енді щетканы оң
қолына, ал ат тарақты сол қолына ұстайды. Щетканы тазалап болған соң теріде
қалған шаң мен қайызғақты дымқыл түкті шеберекпен сүртіп алады. Шүберекті
жалға қарсы және жалдың бағытына щетка секілді жүргізеді. Шүберекті мауытты
сумен бірнеше рет жуып, шелекке сығады.
Соңынан жылқыны тағы да дымқыл шүберекпен сүртіп, жылтырау үшін
щеткамен тарайды. Жылқының терісін жауып тұрған түктерін тазалап болғаннан
кейін жал, күйрық, кекіл секілді қорғаныш шаштарын тазалауға кіріседі.
Жал меы қүйрықты тазалау үшін тарақты пайдалануға болады. Жал мен
кекілді тазалауды шаштарын саусақтарымен айырудан бастайды. Сол қолымен
жалдыд бір бөлігін алып, жабысқан шаштарын біртіндеп айырады. Шаш
талшықтарын таза және дымқыл шүберекпен дұрыстап сүртеді. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.