Интеллект және оның функциялары

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Университеті

Педагогика және психология
Кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:
Интеллект

Орындаған:

Тексерген:

Орал, 2012ж.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
І. Интеллект және оның функциялары
1.1. Интеллект түсінігі
1.2. Адамның ақыл-ой тәрбиесі және интеллектуалды қасиеті
II. Aдам дамуындағы интеллекті білу және генетикалық психология туралы
мағлұмат жинау.
2.1. Балалардың интеллектісінің қалыптасуы
2.2. Жасанды интеллект және оның бағыттары
ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ

Интеллект— қазақша ақыл-ой деген мағынаны білдіреді. Алғашында бұл
термин адам психикасының орынды ойлау функцияларын белгілесе, казіргі кезде
оған барлық танымдық үрдістер кіреді. Интеллект - адамның болмысты тануының
негізгі нысаны.
Ойлау адам миы қызметінің нәтижесі. Ой-түңсіну, қабылдау, елестету
арқылы алынған сезімдік деректердің адам миы арқылы өңделуі, мәнге айналуы.
Ойлау — барлық адамдарға тән туынды түсінік.
Жеке адам даму процесінде тәрбие қоятын міндеттерге сай жедел дамитын
ойлаудың нақты жақтарын немесе түрлерін қалыптастырады. Мұғалімнің міндеті
ойлау түрлерінің мәнін терең түсіруі, оларды тұтас педагогикалық процесте
шебер қолдана білуі, оқушылардың ақыл-ой қабілетінің дамуына әсер ету
тәсілдерін жете зерттеу қажет.
Нақты логикалық ойлау затты біздің тікелей қабылдауымыз. Мұны кейде
көрнекі ойлау деп те атауға болады. Нақты логикалық ойлау балалардың ойлау
және оқу процесінде, адамдардың еңбек іс-әрекетінде байқалады.
Абстракт логикалық ойлау жалпы және дерексіз ұғымдарға сүйенеді.
Мысалы, абстракт ойлау күрделі мәселелерді шешудегі біздің ой-пікірлеріміз,
яғни байымдау, ой жүгірту. Бұл ойлау түрін психологияда ұғымдық ойлау деп
те атайды. Ұғымдық ойлау кейбір мәңді ұқсастық белгілерінің негізінде
түсініктерді жіктерге және топтарға бөлу білігін қажет етеді.
Жинақтай ойлау белігі бір құбылыстар тобын қамтитын әрекеттердің ортақ
принцшітерін немесе тәсілдерін білумен сипатталады. Бұл жерде ойдың
жинақталу дәрежесі, оның ауқымы жалпылық тұрғыдан қараудың құбылыстардың
үлкен немесе кіші топтардың қамтуына тәуелді.
Алгоритмдік ойлау көздеп отырған нәтижені қамтамасыз ететін нақты
әрекеттерді қатаң орындау нұсқау арқылы жұмысты іске асыру.
Индуктивтік ойлау ғылыми зерттеу немесе оқушыларга жаңа білімдерді
баяндауда ойдың жекеден жалпыға, деректерден жинақтауға қарай қозғалуын
қажетсінеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Интеллект дамуының факторлары мен теориясын
және сана, өзіндік сана-сезім және инстинкт туралы түсініктерді оқып білу.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Интеллект туралы түсінікті қалыптастыру
- Интеллект даму теориясы туралы білім қалыптастыру.
- Интеллектіні зерттеу әдістерін меңгерту
- Сана мен өзіндік сана-сезім, олардың негізгі қызметтері,
дәрежелері, ерекшеліктері туралы білім қалыптастыру
І. Интеллект және оның функциялары
1.1. Интеллект түсінігі

Интеллект (лат. іntellectus – таным, ұғыну, аңдау) – жеке тұлғаның
ақыл-ой қабілеті. Ақыл-ой сезімі адамның таным әрекетімен байланысты.
Интеллект - ақпаратты максатты бағытта қайта өңдеуге, реттеуге, оқуға
қәбілеттіліктің күрделі жүйелерінің танымдық іс-әрекеті. Интеллект
функциялары:
1. оқуға деген қәбілеттілік;
2. қоршаған болмысының заңдылықтарын белсенді меңгеруге
қабілеттілік. Бірқатар психологиялық түжырымдамаларда интеллект
ақыл-ой операцияларының жүйесімен теңестірледі.
Теориялық және практикалық Интеллект жеке адамның эмоциялық- еріктік
ерекшеліктерімен байланысты. Интеллект түрлері:
1. абстрактылы интеллект,
2. ересектер зияты,
3. нақты интеллект,
4. кристалданғая интеллект,
5. қарапайым интеллект,
6. жануарлардың зияты,
7. жасанды интеллект.
Интеллектті диагностикалау интеллект коэффициентімен жүргізіледі.
Интеллектік сезімдердің дамуы баланың рухани қажеттерінің өсуі үшін
аса қажет. Егер бала оқыған кітабынан, өз бетімен шығарған есебінен ләззат
алып отырмаса, оның эмоциясы көрінбейтін болса, оқуға қызықпайтын жаман
әдет қалыптасуы мүмкін. Мұғалім осы жайды әр кез есіне қатты ұстауы қажет.
Сабақ үстінде, сабақтан тыс жерлерде оқушылардың эстетикалық сезімдер -
тәрбиелеп отырудың да қаншама маңызды нәрсе екендігі белгілі. Оқу
кітаптарының бетіндегі түрлі суреттер мен иллюстрациялар, мұражайларға,
саяхатқа апару т.б. сынып оқушыларының эстетикалық сезімдерін тәрбиелеуде
таптырмайтын әдістер. Бала эмоциялары мен сезімдерін тек құрғақ сөзбен
жалаң үгіт арқылы тәрбиелеуге болмайды. Мүмкіндігінше бұл сезімдерді бала
өз басынан кешіруі тиіс. Сезімдерді тәрбиелеудегі басты жолдардың бірі -
балаларды өз эмоцияларын басқара алуға, өзінің эффекттерін тежей білуге
дағдыландыру. Олардың өмірінде іс-әрекетінде шынайы жақсы сезімдер орын
тепсе, балаға да үлгі-өнеге болатын табиғи нәрсе. Бала еліктеуге жарарлық
үлгі-өнеге көрмесе, оның сезімдері де дұрыс дамымайтын болады. Оқу - тәрбие
жұмысында сезімнің қаншалықты маңызды екендігі педагогтың есінде болуы
қажет.
Ақыл немесе интеллект (лат. intellectus түсіну, ұғыну, танып білу,
ақыл-ой) - жоғары дамыған және күрделі миы бар организмдердің психикалық
қызметінің айрықша функциясы; ақпар алуға, оны сақтауға, өңдеуге және
беруге, жаңа білімдер қорытып шығаруға, жеткілікті негізделген шешімдер
қабылдауға, алға қойылатын мақсаттарды тұжырымдап, соларға жетуге
бағытталған іс-әрекеттерді қадағалауға, қоршаған ортада болатын хал-
ахуалдарды дұрыс бағалауға қабілеттілік.[1]
Ақыл-ой өңдейтін хабардың аса маңызды қайнар көзі және ол қорытып
шығаратын білімдерді, шешімдер мен мақсаттарды қолданудың объектісі
объективтік дүние.
Осы тұрғысында адамның ақыл-ой немесе интеллектілік қызметі объективті
шындықты өзгертуге бағытталған қызметтің негізінде бейнелендіру болып
табылады.
Еуропа философиясының дәстүрінде ақыл-ой қызметінің негізгі деңгейлері
ретінде ақыл-парасат пен пайымдауды бір-бірінен ажыратып көрсетеді.
Пайымдау әлеуметтік-тарихи және мәдени даму үрдісінде және жеке адам
қызметінің барысында қалыптасқан нормалар мен қалыптар шеңберінен шықпайтын
ақыл-ой қызметі ретінде қарастырылса, ақыл-парасат ақылдың мүлдем жаңа
білімдер қорыта алатын және шындықтың аса терең мәнін танып біле алатын
жоғары жасампаздық қабілет ретін де қарастырылады.
Метафизика және жаратылыстану ғылым материализм ақылды мидың
нейрофизиология қызметі деп қана түсіндіреді.
Диалект, материализм ақылды және бүкіл психикалық қызметті мидың
функциясы деп біледі, бірақ оны бүтіндей нейтрофизиология үрдістерге
жатқызуға болмайды, өйткені ол хабар беретін белгілерді қолданады және
өзгермелі әлеуметтік-тарихи тәжірибенің негізінде, адамзаттың қоғамдық және
мәдени даму үрдісінде қалыптасып дамиды.
Қазіргі уақытта компьютерлердің кеңінен қолданылуына және "жасанды
интеллекттің", яғни ЭЕМ-де бірқатар ақыл-ой жұмыстары мен операцияларын
(логикалық қорытынды жасауды, диагностикаға эксперттік баға беруді,
математика есептеулерді, мәтінді оқуды, бейнелерді тануды, т.б.) орындай
алатын күрделі бағдарламалар жүйесінің жасалуына байланысты ақыл-ой
қабілеттерін зерттеудің маңызы ерекше артып отыр.
Ақыл-ой шабуылы бір проблема жайында мамандар мен жетекшілердің арнайы
ұйымдастырылған пікірлесуі; жоба туралы толық, ашық, еркін әнгімелесу.
Ақыл-ой тәрбиесіиің тағы да бір маңызды міндеті оқушылардың ғылыми
дүниетанымын қалыптастыру болып табылады. Мұның негізінде әлем танымдылығын
түсіну, табиғат пен қоғам дамуының заңдарын ұғыну. Жннақты етіп айтсақ,
оқушылар барлық пәндерді оқу процесінде негізгі дүииетанымдық жұмыстарды
бекітеді, баянды етуге талаптанады.
И. П. Павлов өз еңбектерінде алдыңғы мидың үлкен ми сыңарларының
қызметін жоғары жүйке қызметі деп атады. Жоғары жүйке қызметі аркылы ағза
үнемі өзгеріп тұратын сырткы ортаның өзгерістеріне бейімделеді. Орталык
жүйке жүйесінің баска бөлімдерінің қызметі тек ағзаның өзінде ғана жүретін
қызметтерді реттеуғе бағытталады. Адам алдына белгілі бір мақсат қойған
кезде, оны жүзеге асырудың жолдарын саналы түрде ойластырады. Соған сәйкес
әрекет жасайды.
Адамның жоғары жүйке жүйесіне тән қасиеттерге сана, ойлау, сөз, еңбек
ету кабілеті, қоғамдық өмірге бейімделуі жатады.
Адам кез келген жұмысты орындаудан бұрын ойға беріледі. Ойлау аркылы
адам заттарға, құбылыстарға тән қасиеттерді, олардың байланысын толық
күйінде есіне түсіреді. Ойлау кезінде кажетті жағдайлар жан-жақты
талданады, толықтырылады, есте бар деректермен салыстырылады. Ойлау мидың
күрделі кызметі арқылы жүзеге асады. Ойға алган нәрселер адамның бірімен-
бірінің қатынасы арқылы орындалады. Адамның ойлау кабілеті еңбек ету
барысында калыптасады. Ол айналадағы болып жатқан жагдайларды сөзбен
бейнелеу, ойға берілу аркылы көрініс табады. Ойлау қабілетінің 2 түрі бар.
Біріншісі, сөзбен қисынды ойлаудың жалпы заңдылықтары нәтижесінде
дәлелдеуге мүмкіндік туады. Екіншісі, көрнекі-бейнелі ойлау арқылы заттар
және т. б. олардың салыстырмалы бейнесі көз алдымызға келеді.
Адам миының сол жақ сыңарының сөзбен қисынды ойлауды жүзеге асыруды
қамтамасыз ететіні анықталды. Ал мидың оң жақ сыңары көрнекі-бейнелі
ойлауға қатысты ақпараттарды өңдеуге көбірек әсер етеді.

1.2. Адамның ақыл-ой тәрбиесі және
интеллектуалды қасиеті

Арнайы жүргізілген ғылыми зерттеулер мыналарды көрсетті. Сана мидан
бөлек болмайды, тек ми ғана сана органы болып табылады. Ал сана адам миының
функциясы. Адамның миы биохимиялық, физиологиялық және жүйкелік үдерістер
жүріп жататын күрделі материалдық құрылым. Бұл өз бетінше, сонымен қоса
адамның тұтас ағзасының құрамындағы ішкі үдерістері мен ішкі қатынастарын
реттеп отыратын жүйе.
Материяның өте нәзік құрылымы ми бұзылса, сананың да құрылымы
бұзылады. Қалыпты мидың қызметінен тыс қалыпты психика болмайды. Сана
әрқашанда мияда болып жатқан үдерістермен байланысты, одан тыс ерім
сүрмейді. Бірақ олар сананың мәнін құрай алмайды.
Психика өзінің мазмұнына тепе-тең деп айтуға келмейтін психикалық
құбылыстардың физиологиялық механизмдері субъективтік бейнелер формасында
нағыздықтың бейнеленуі бола алады. Философия тарихында "адам өтінін бауырға
қатынасы қандай болса, ой адамның миына да сондай қатынаста болады" дегенді
айтатын философтар болды. Бұл тұжырымның жалғандығы психикалық құбылыстарды
өзінен-өзі тудыратын, оның себебі және қайнар көзі деп есептейтін мидың
жүйелік тұжырымдамасында. Мұндай тұжырым жағдайында сана сыртқы өсерлердің
субъективтік бейнесі болмайды, ол тек материалдық ми үдерістерінің өзінен-
өзі жүріп жатқан әлсіз жаңғырығы сияқты болады.
Заттардың бейнеленуі олардың мидағы қасиеттері мен қатынастарының
көрінісі, әрине, олардың миға орын аударуын көрсетпейді немесе қоймалжыңда
қалған бармактың ізі сияқты онда физикалық із қалдырмайды. Мен қарағашты
көріп тұрғанда, менің миымда ол қарағаштың өзі де, оның физикалық
қолтаңбасы да тұрған жоқ. Миға қатты, көк немесе суық заттар өсер еткенде,
оның формасы өзгермейді, көгермейді, суып қалмайды. Мен көріп тұрған бейне
заттың сыртқы бейнесі, ол субъективті идеалды. Ол менен тыста тұрған
материалдық объектінің өзіне мидың ішінде жүріп жатқан және осы бейнені
тудырып жатқан физиологиялық үдерістерге қосылып кетпейді. Расында, адамның
миынан осы уақытқа дейін ешкім ешқандай сұр немесе ашық ойды тапқан жоқ: ой
идеалды, ол сөздің физикалық және физиологиялық мәнінде өмір сүрмейді.
Сонымен қоса ой мен идея шынайы, олар бар, сондықтан идеяны "нағыздық
емес" деп есептеуге болмайды. Оның нағыздығы, шынайылығы материалды емес,
идеалды. Бұл біздің ішкі дүниеміз, жеке санамыз, сонымен қоса тұлғадан
жоғары тұратын рухани мәдениеттің бүкіл дүниесі. Сондықтан ешқашанда
материя мен сана екеуінің қайсысы шынайы деп айтуға болмайды. Бүл жерде сөз
шынайылықтың белгілі бір тұрпаттары туралы ғана болуы мүмкін. Материя—
объективті, ал сана — субъективті шынайылық. Сонымен, сана дегеніміз — тек
адамға ғана төн, оның тілімен байланысты, адам миының жоғары функциясы. Ол
нағыздықтың бейнеленуінің жалпылама және мақсатты бағытталғандығынан,
жоспарлы әрекеттің адамның тәртібінен, өзін-өзі ақылмен реттеуінен және
бақылауынан көрініс табады. Өзінің мазмұнына қарай сана объективті
нағыздықтың бейнесі ретінде көрінеді.
Сананың мазмұны — сыртқы дүниені адамның мақсатты бағытталған
бейнеленуі негізінде алынған ақпарат. Бұл — сананы қарастырудың
гносеологиялық аспектісі болып табылады. Сана және объективті — дүние
біртұтастықта, бірлікте болатын, практиканы адамдардан сезімдік заттың
қызметінде ғана негізге алатын қарама-қарсылықтар. Тек сана нағыздықтың
психикалық және сапалы бейнеленуінің қажеттілігін тудырады. Дүниені дұрыс
бейнелейтін сананың қажеттілігі өмірдің езінің шарттары мен талаптарынан
туындаған. Біз "сана" ұғымын қарастырған кезде оның сипаттамасында білімнің
үлкен рөл атқаратындығын көреміз. Осыған байланысты сананың өмір сүру
тәсілі және сана үшін өмір сүретін нәрсе — білім.
Сондықтан сананың құрылымында адамның дүниеге қатынасының танымдық
байланыстары ерекше қарастырылады. Олар білім алуға, қоршаған дүние туралы
алдымен жаңа білімдер алуға бағытталған. Таным мен заттардың танылуы,
объектіге терең үңілуі, түсінудің органдарына өсер етуінің негізінде пайда
болады. Көру түйсігі бізге заттың формасы, оның түсі, ашықтығы туралы
мағлұматтар береді. Есту түйсігі қоршаған ортадағы дыбыстық тербелістердің
түрлерін адамға жеткізеді. Тері арқылы біз қоршаған ортадағы температураны,
денеге түрлі материалдық факторлардың өсерін, олардың қысымын сезінеміз.
Ал иіс және дәм қоршаған ортадағы химиялық қосылыстар мен тамақтың
құрамы туралы мағлұматтар береді. Әрине, сезім органдарының мүмкіндігі
шектеулі. Олар қоршаған ортаны белгілі бір шектеулі диапазондардағы
физикалық, химиялық әсерлерді көз алдыңа әкеліп көрсетеді. Адамның естуі
дыбыстық толқындардың бірнеше ондаған герцтен 20 килогерцке дейінгі
мөлшерін қабылдай алады. Ал жоғары жиіліктегі (ультра дыбыстық) тербелістер
мен өте төменгі жиіліктегі (инфрадыбыстық) тербелістерді біздің
құлағымыздың сезу мүмкіндігі жоқ. Өзге сезім органдары туралы да осыны
айтуға болады. Адамда қоршаған ортадағы кейбір факторларды сезуге қабілеті
бар белгілі бір қосымша сезім органдарының болмауы, оның зияткерлік және
практикалық іскерлік мүмкіндіктерімен толықтырылады.
Адамда радиацияны сезе алатындай белгілі бір сезім органы болмаса да,
оның осы кемшілігінің орнын толтыратын арнайы құрал (дозиметр) жасап алып,
радиация қаупінен сақтана алатын мүмкіндігі бар. Демек, адамның
организміндегі сезім органдары дүниені тану үшін жеткілікті деп айту керек.
Түйсік, әдетте, одан да күрделі бейне қабылдаудың бір құрауышы ретінде
көрініс береді. Қабылдау дегеніміз — зерттелінетін объектінің тұтас
бейнесі, ол бірнеше сезім органдарының бірлесіп жұмыс атқаруынан пайда
болады. Қабылдаудың негізінде түрлі түйсік түрлері қабысады. Бірақ ол
қарапайым механикалық жиынтық емес, ол — синтез. Түрлі сезім органдарынан
келіп түскен түйсіктер қабылдауда біртұтас, толық заттың сезімдік бейнесін
алдыға алып келеді.
Сонымен көрудің және түсінудің негізінде форманың мейлінше тұтас
бейнесін және заттың бояуын көз алдыңа келтіреді. Түйсік ЖӘН6 қабылдаудың
жиынтығынан түсінік туады. Түсінік дегеніміз — өткен уақытта сезім
органдарына әсер етіп, казіргі сәтте қабылданбайтын заттың талданып,
қорытылған сезімдік бейнесі. Егер түйсік пен қабылдау адамның затты керген
кезінде жүзеге асырылатын болса, түсінік затпен тура қатынас жасау арқылы
пайда болмайды.
Белгілі бір уақыттан кейін белгілі заттың бізге қалай өсер еткенін,
оның бейнесін есімізде сақтай аламыз. Мысалы, белгілі бір уақыт өткеннен
кейін алма туралы біз оны қолымызға тағандығымызды, артынан оны
жегендерімізді еске түсіре аламыз. Мұндайда заттың бейнесі біздің кабылдау
кезіндегі алған түйсігімізден өзгеше болады. Біріншіден, біздің затты тура
қабылдау кез індегімен салыстырғанда, оның бейнелері солғын және қораш
болып көрінеді. Екіншіден, бұл түсінік бізде жалпылама болады. Біздің
есімізге түскен бейнеде заттың бізді қызықтыратын жақтары алдыңғы ретке
шығады.
Сонымен қоса түйсікте шындығында болмаған нәрселер, тіпті адам ешқашан
тура қатынаста болып көрмеген заттар мен құбылыстар да орын алады. Мысалы,
кентавр, русалка дегендер. Мұнан түсініктің қабылдауға қарағанда анағүрлым
алға басқандығын көреміз. Өйткені түсінікте адам белгілі бір заттың
құбылысы туралы талдай, қорытынды жасай алады. Талдап қорыту нақты
жекелеген заттар туралы түсініктен орын алады. Одан да жоғары деңгейде ол
жалпылама түсініктен көрініс табады. Мысалы, түсінікте біз бір түп раушан
гүлі туралы емес, жалпы раушан гүлі туралы түсінік аламыз. Сонымен, түсінік
дегеніміз — сезімнің көрнекі сипатына орай таным деңгейлерінің алғашқы
қадамына жатады. Сонымен қоса түсінік сезімдік танымнан рационалды танымға
ететін көпір міндетін атқарады.
Ақыл-ой тәрбиесі әр заманда жастарға білім берудің негізгі құралы
болып келеді. Білім алуға және ғылымға ұмтылыс халық санасының тереңінен
әрдайым орын алды. Халық табиғат пен қоғам дамуының заңдылықтары
бейнеленген ғылымның деректерін, түсініктерін және заңдарын мақсатты
игерудің нәтижесі деп білді. Тек ақылды адам ғана терең білімдерді меңгере
алатынын түсінді. Білімнің мәнін "Ақылдан қымбат байлық жоқ", "Ақылды сатып
ала алмайсың", "Ақыл — тозбас киім, білім — сарқылмас булақ" деген халықтың
даналық сөздерінен-ақ байқауға болады.
Халық педагогикасында оқыту мен білім берудің принциптері қазіргі
ғылыми педагогика тұжырымдарымен ұштасып жатыр. Халық білім мен өмірдің
тығыз байланысты болуын талап етті. Халық педагогикасы оқытудың көрнекі
болуын ойдан шығарған жоқ. "Көзбен көргеп, құлақпен естіген ақиқат емес тек
қана мұқият зерттелген ақиқат".
Халық педагогикасыңда тәрбие, оның бөліктері туралы ұғымдардың
анықтамаларының да ғылыми педагогиканың анықтамаларымен сәйкес кенетіндігі
байқалады. Халық педагогикасы бойыиша ақыл-ой тәрбиесі деп шәкірттердің
ойлау қабілеттерін, сана-сезімін оқу және еңбек процесінде дамытуды айтады.
Ғылыми педагогикалық анықтамасы бойынша ақыл-ой тәрбиесі деп оқушылардың
ақыл-ой күштерін, ойлауын дамытудағы және ақыл-ой еңбек мәдениетін
дарытудағы тәрбиешілердің мақсатты іс-әрекетін түсіндіруді айтамыз.
Бірақ оқушы өмірінің іс-әрекеті тек тәрбиешілердің мақсатты ықпалымен
шектелмейді. Оған қосымша оқушыны қоршаған ортаның ықпалдары мен әсерлерін
еске алу қажет. Бұл кеңірек, ақыл-ойдың дамуы ұғымымен айқындалады.
Ақыл-ой тәрбиесі тұлғаның жан-жақты дамуының негізі. Ақыл-ой тәрбиесі
еңбек өнімділігін арттыруга, еңбектің шығармашылығына зор ықпал жасайды. Ең
бастысы, ол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.