Ірі қара малды және төлдерді азықтандыруда Д витаминінің маңызы

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Университеті

«Биотехнология, мал және балық

шаруашылығы» кафедрасы

Ауыл шаруашылық малдарын азықтандыру пәнінен

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:

«Ірі қара малды және төлдерді азықтандыруда Д витаминінің маңызы»

Орындаған:

Тексерген:

Орал, 2013ж.

Мазмұны

I. Кіріспе бөлім . . . 3

1. 1. Әдебиетке шолу . . . 5

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

2. 1. Ірі қара төлін өсірудің маңызы және мал азығының түрлері мен

құрамы . . . 10

2. 2 Сапалы мал азығын дайындаудың технологиясы . . . 17

2. 3. Мал қораларын жобалаудың нормативтік базасы және мал азығындағы

D витаминінің маңызы . . . 21

2. 4. Малды азықтандырудың түрлеріне азық құрамына экономикалық баға беру . . . 27

ІІІ. Қорытынды бөлім . . . 29

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 31

I. Кіріспе бөлім

Мал шаруашылығы адамдардың байырғы заманнан бері айналысып келе жатқан Кәсіптің түрі. Мал шаруашылығы адамның азық киімін тағы басқа қажетіліктерін қамтамасыз ететін шаруашылық түрі. Жеңіл өнеркәсәптің дамуындағы ең басты сала өзін-өзі жетілдіретін ең басты сала. Адамзатың байырғы уақыттан бері шұғылданып кележатқан шаруашылық мал шаруашылығының салалары өте көп. Мысалға алатын болсақ мал шаруашылығының басты салалары ірі қарамал шаруашлығы, қой шаруашылығы, жылқы шрашылығы түйе шаруашылығы құс шаруашылығы, шошқа шаруашылығы. Бұл шаруашылықтарының барлығы дерлік адаммен байланысты дамып қалыптасқан. Мал шаруашылығы ауыл шаруашылығының басты саласы, бұл шаруашылықпен дүнйе жүзінің түгелдей халықтары айналсады. Әр елде әр түрлі аймақтарда әр шаруңакшылықпен айналсатын өзіндік ерекшеліктері бар. Оның географиялық орналасуы мен табиғи жағдайларына байланысты қалыптасқан. Мал шаруашылығымен айналысқан елдерде көп несе жеңіл өнер кәсіп соның ішінде текстиль өнеркәсібі яғни мата өңдеу тоқыма, талшық өндіру өнер кәсіптері дамыды. Сонымен қатар ірі мал шаруашылығы барлық мал шаруашылығынан оның етін азық ретінде сүт жүнін тағы басқа заттарын алады. Бұл халықтың әл ауқатына әсер етеді. Ол тікелей ауыл шаруашылығының дамуына әкеледі. Сонымен қатар олардың экономикасының дамуына ілгері ықпал жасайды. Адамзаттың көптеген қасиеттерін осы мал шаруашылығының өнімдері қамтамассыз етеді. Мал шаруашылығы ауыр күшті қажет етпейді, ашық аспан астында бағуға болады. Мал шаруашылығымен дүнйе жүзінің барлық елдері, барлық аймақтары түгелдей айналсады.

Ірі қара малының сүттілік және еттілік тұқым қуалау қасиеттері қалыптасып даму үшін, олрға қолайлы орта жағдай болуы керек. Оның бастысы - малды дұрыс азықтандыру және дұрыс пайдалану.

Малдың организімі мен сыртқы ортада тығыз байланыс бар, сыртқы ортаның өзгеруіне байланысты жас организім де өзгеріп, онда әр түрлі құбылыс болады, әсіресе жас малдың өсіп-дамуына және өнімділігінің қалыптасуына тұқым қуалау заңдылығымен қатар азықтандыру көп әсер етеді. Мал дұрыс азықтандырылмаса немесе мал азығы жетіспесе, оның тұқым қуалаушылық қасиеті жузеге аспай қалуы сөзсіз. Азықтандырудың бірінші тәсілін қолданып, оның өнімдік қасиетін де өзгертуге болды. Сондықтан төл өсіру ірі қара табынынан өнімді көп алудың негізгі бір жолы.

Малдардың өнімділігі қоршалы бағуға қарағанда төмендемеді. Дақылдың жайылымдар ең арзан жазсыз жазықты береді. 1 га азықтың бірлігіндегі 2000-2500 шалғындық өнімділігімен салыстырғанда азық бірлігі 3500-4000 аса өнім кезінде өзіндік құндылығы 2 есе төмендейді. Дақылдың жайылымдарда ең арзан сүт алады. Сүттің өзіндік құны сүтті сиырлар рационында жайылымдық азықтың үлестік салмағына тікелей байланысты болады. Жайылымдағы жануарлар рационында азық үшін жоғары болса, өнімнің өзінді құн бірлігі төмен, өндірістегі бұл саланың рентабельділігі жоғары болады. Ресей Федерациясы Калинин облысы Калинин ауданы Киров шаруашылығында тек соңғы жылдары ғана дақылдың жайылымдар құрумен айналыса бастады. Бірақ қазірдің өзінде жайылымдар шаруашылыққа сүтті табынға жалпы жылдық азық көлемінің үшінші бөлігін береді және жылдық сауылған сүттің 54% алуға мүмкіндік береді. Жыл ішінде орта есеппен килограмм сүт өндірісіне бір азық бірлігі жұмсалады. Ең маңызды және ең қиын проблема малдарды белоктың жемазықпен қамтамасыз ету болып табылады. Белоктың жетіспеушілігі (немесе ашығу) барлық тіршілік функцияларының бұзылуын әкеледі - тайыншаның өсуінің тежелеуі және тоқталуы, өнімнің түсуі, удай өндірістің төмендеуі, жемазықтың шығындылуы және өзіндік құнның жоғарылауы. Рационда белоктың жетімсіздігі басқа барлық қоректік заттар жеткілікті болғанда да әдетте рационда барлық компоненттердің қолданылуының нашарлауына әкеледі.

Малдың өнімдік және тұқымдық қасиетінің қалыптасуы дұрыс азықтандырумен қатар олардың эмбрионалдық (бұзаулағанға дейін) және постэмбрионалдық (бұзаулағаннан кейінгі) өсіп даму заңдылығына байланысты. Төлдің эмбрионалдық даму уақытын үш кезеңге: ұрықтық, эмбрионға дейінгі және эмбриондық деп бөледі.

Курстық жұмыста мынадай мақсаттар мен міндеттер қойылған :

- ірі қара мал етінің сапасын сараптау;

- жалпы шикізатқа қойылатын талаптар;

- өнімнің сапа көрсеткіштерін анықтау әдістері;

- ет және ет өнімдерін сертификаттау тәртібі.

1. 1. Әдебиетке шолу

Ф. И. Беднягиннің зерттеулерінде, малға азық дайындау кезінде азықтың құрамында минералды заттар кальий сонымен қатар, Д витаминіне мұқтаждығын қамтамасыз ету шарт екендігін айтты.

Қазіргі кезде барлық витаминдердің химиялық құрамы анықталды және олардың бәрі синтездік жолмен алынды. Оларға химиялық атау берілді, мәселен, А витамині - ретинол (ол жалғауы молекуласында спирт тобы бар екенін білдіреді) деп аталады. Д витамині - кальциферол деп аталады, яғни "кальций ионын, тасымалдайды" деген мағынаны береді. Сол сияқты витаминдерді ол жетіспеген кезде ұшырайтын аурудың атымен атау кабылданған. Ол кезде "анти" деген қосымша жалғанады. Бұл қосымша сәз болып отырған витаминге сәйкес авитаминоз ауруының алдын алады және одан сақтандырып жазады деген мағынаны білдіреді. Мысалы, Д витамині антирахит витамині (рахитке қарсы) деп, С витамині антицинготтық (құр-құлаққа қарсы) витамин деп аталады т. с. с. [10]

Ө. Бейсенова, К. Каймулдинова, С. Әбілмәжінова зерттеулерінде Д витаминін малды азықтандырғанда гипо және авитаминоздарға шалдықтырмау үшін азық пен құрамажемге не белокті витаминді қосындыларға қосады екен.

Б. Әкімбековтың зерттеулері бойынша сиыр өнімділігі артқан сайын, рацион құрғақ затына және онымен жеткізілетін энергия мен қоректік заттарға мұқтаждығы өсе түседі.

А. В. Ланина зертеулерінде Д витаминіні стриндердің өнімдері. Олардың оншақты түрінің ішінде Д витаминдерінің маңызы зор.

А. П. Колащников деректері бойынша эргостеиннен Д витамині шөп шабылғаннан кейін, күн кезінде кептіргенде пайда болатынын ескеру керек, тек балауызданып, піскен жүгері дәнінен Д витаминіні біршама біршама жиналады екен. Д витамінінің 1 х. ө. ретінде Д 2витаминінің 0, 025 микрограмы алынған.

Д витаминінің азықтандырудағы негізгі қызметі ас қорыту барысында кальций сіңімділігін жоғарылату. Бұл витамин жетіспеген жағдайда азық кальцийі ерімейтін фосфорқышқылды тұзы кальций фитатына айналып, сіңірілмейді де, мал рахитке ұшырайды.

Р. Шиманннің зерттеулерінде тотығу тотықсыздану реакцияларында Д витамині тотығыпп карбоксилдену мен тотығып фосфорлануды жылдамдатады. Ол жетіспеген жағдайда сүйектен кальций мен фосфор шығарылуы күшейіп, мал остемаляция мен остеопорозға ұшырайды. Оған жол бермеу үшін малды күнделікті күн көзіне серуендеткен жөн.

Мүйізді ірі қара малға қыз кещінде бір грамы Д витаминінің 400 х. ө. жинайтын сәулелендірілген азықтық ашытқы беруге болады. 1кг астық тұқымдастарының сапалы пішеніне Д витаминінің 300-500, бұршақ тұқымдастар пішініне 400-600, сабанда 30-40, сүрлемде 40-70, балық ұнында 50-100 х. ө. жиналады.

Л. Гофман (1978) деректері бойынша рацион құрғақ затында алмасу энергиясының шоғырлану дәрежесі мал тіршілігін қамтамасыз ету мен өнім түзілу арақатынасына ықпал етеді.

К. Т. Касымов деректерінде витаминдер зат алмасуын реттеуге өажет ферменттерді белсендіргіш қосындылар. Олар майда және суда еритін топқа бөлінеді.

В. И. Фисинин зерттеулерінде сиыр азықтандыруда мерзімдік азық үлестерін жетіспейтін қоректік элементтер мен қуаттар бойынша теңестіру мақсатында сондай ақ төл өсіру кезінде табиғи сүтті аздап немесе толық алмастыру үшін арнайы таңдап алынған көптеген бөліктерден тұратын зауыттарда дайындаған қоспалар құрама азықтар пайдаланады.

И. Михаиловичтің аитуы боиынша, витаминдердің тағамдық заттарда жетіспеуінен болатын дерттер көне заманнан-ақ белгілі болғанымен, оның себептері осы біз өмір сүріп отырған XX ғасырдың бастапқы жылдарында ғана анықтала басталады. Казіргі уакытта витаминдер тобына жататын заттар ете көп.

О. Волковтың деректерінде ескеретін жайт, Д витамині біршама улы. Оның дозасы артық болған жағдайда сүйегі ауруға шалдығады, жемшөбін жөнді жемейді, гепатосшіеномегамия, жалпы улану белгілері байқалады. Сонымен қоса терісі ауруға шалдығыгі, тері қабаты сыпырылып түсе бастайды.

В. Соколовтың айтуы боиынша Тетравит және тривит. Майда еритін витаминдердің жиынтық препараттары. Гипо және авитаминозды, ксерофтальмияны (көздің қүрғақ- тануын), рахитті, сүйекгің жұқаруын (остеомалядия), тетанияны (құрысуды), эннефаломалияны (мидан қабьшуьш), бауырдың улы дистрофиясынын, тері кабынүын, жөнді жазылмаған жара мен жарақатты, кілекей қабықтың катаральды қабынуьш емдеу және сақтандыру үшін, сондай-ақ жана гуған төлді тез жетілдіру және малдың төлдегіштігі үшін қолданылалы[3] .

«Сертификация» термині жаңадан пайдалана бастаса да, ертеде 19-ғасырда пайда пайда болған, Германияда 1934 жылдан бастап құрал-жабдықтарды электромагниттік сиымдылыққа сертификаттаған. Латын сөзінен аударғанда «сертификат сөзі дұрыс жасалған» деген мағынаны береді. Сертификаттаудың Қазақстан Республикасында даму сатысы «Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы» заңында көрсетілген.

Н. Ә. Жазылбеков, Ә. М. Меңдебеков (1990ж) мәліметтері бойынша, Орталық Қазақстан жағдайында, қазақтың ақбас тұқымды сиырларының ерте көктемде бұзаулаған кездегі сүттілігі 1600-1900, күзде не қыста бұзаулағанда - 1250-1370кг-ды құрайды, ал азықтандыру деңгейі жақсы болса, ол 150-210кг-ға артады.

Н. Ә. Жазылбековтың (1994ж. ) жүргізген тәжірибелерінің мәліметтері бойынша, Қазақстан жағдайларында ет бағытындағы ірі қара бұзауларын 8 айлығына дейін енесінен айырмай, орташа қарқынмен өсіргенде (тірілей салмағының тәуліктік өсімі 750-800- ден 1000г-ға дейін), оларға жұмсалған құнарлы азықтар енесінен айырғандағы тірілей салмағының 100кг-на шаққанда 0, 8-0, 85-тен 0, 9-1, 2 центнерге дейінгі мөлшерде болған.

В. Д. Крючков, (2000ж) көп жылғы зерттеулерінің нәтижесінде, ет бағытындағы ірі қара шаруашылығында төлді ерте көктем айларында алудың тиімді екені, мұның емізулі сиырлардың жайылымға шыққан бойда-ақ сүттілігінің 15-20%-ға артуына ықпал ететін, сонымен бірге N айлық бұзаулардың тірілей салмағын 25-30кг-ға арттыратын көк азықты барынша көп пайдалануына мүмкіндік беретіні белгілі болды. 8 айлығынан 18 айлығына дейінгі ұрғашы баспақтар. Өсіп-жетілу кезеңінде ұрғашы баспақтар орташа қондылықта болуы тиіс. Ағзасы арықтаған кездегідей, майдың шамадан тыс жиналуы да ішкі органдар мен тіндердің қалыптасуына кері әсерін тигізеді. Орташа тәуліктік салмақ өсімін 650-800г деңгейінде алу мақсатында, мал басын толықтыруға арналған ұрғашы баспақтарды өсіру технологиясы мен Қазақстанның табиғатын, сондай-ақ ауа райы ерекшеліктерін ескере отырып, ҚазМШТҒЗИ ғалымдары Н. Ә. Жазылбеков., Қ. Қ. Құсайынов, (1997) оларды азықтандыру үшін қажетті қуат, протеин, фосфор және күкірт мөлшерлерін жасаған болатын.

З. С Сейтовтың айтуы бойынша Витаминдерді зерттеуді ең алғаш орыс оқымыстысы Н. И . Лунин бастады. Ол алғашқы рет тамақтың құрамындағы жануарлардың тіршілігіне әсер ететін заттарға көңіл аударды. XIX ғасырдың аяғына дейін жануарлар тіршілік етуі үшін кемірсулар, майлар, белоктар, минералды заттар және судың болуы жеткілікті деген пікір қалыптасып келді.

Н. И. Луниннің жасаған тәжірибесі Н. И. Лунин жоғарыда көрсетілген заттардың коспасымен тышқандарды қоректендірген. Бірақ тәжірибе тышқандардың тіршілік етуі үшін бүл қоспадағы заттардан басқа бір заттың жетіспейтінін көрсетті. Осыдан кейін ғана бүкіл тірі ағзалардың тіршілік етуі үшін қажетті бұрыннан белгілі заттармен қоса тағы бір белгісіз зат бар деген пікір пайда болады.

У. Бунгенің С. А. Сосиннің және тағы басқа шет ел оқымыстыларының жүмыстары дәлелдеп берді. 1896 жылы голланд дәрігері Эйхман ақталған күрішпен тамақтанатын адамдардың "бери-бери" ауруымен көп ауыратынын, ал ақталмаған немесе жартылай ақталған күрішпен тамак- тандырылғанда адамдар ол аурумен ауырмайтынын байқады. Кейіннен Гопкинс (1906 жылы) күріш дәнінің сыр- тқы қауызында белгісіз бір заттың бар екенін, ал ақталған күріште ол заттың болмайтындығын анықтады. 1912 жылы поляк оқымыстысы К. Функ ашытқыдан витаминге ұқсас құрамында амин тобы бар кристалды затты бөліп алды. Бұл затпен полиневрит аурымен ауырған көгершінді емдеп жазды. Бұл заттың жануарлар ағзасына тигізетін әсерін зерттей келе, оның проф.

Н. И. Лунин ашқан жаңа затқа ұқсас екенін анықтады. Осыдан кейін Функ адам мен жануарларда болатын кейбір аурулар тағамның құрамындағы белгісіз бір заттың жетіспеуінен болады деген қорытындыға келді. Ол бұл затты "витаминдер" деп атады. "Вита" - латынның "тіршілік, өмір" деген сөзі, ал "амин" - деп химиялық құрамында азоты бар заттарды атайды [10] .

В. Соколовтын аитуы бойынша 1913 жылы Макколлум және оның шәкірттері жануарлардың қалыпты дамуы үшін майда еритін фактор "А" - ның қажет екенін анықтап, оған А витамині деп ат берді. А витаминінің жетіспеуі адамды ақшам-соқыр ауруына шалдықтыратыны анықталды. Макколлум витаминдерді ашылу ретіне қарай латын алфавитінің алғашқы әріптерімен белгіледі. А витамині, С витамині. Кейіннен В витаминінің бірнеше түрлері белгілі болады да, оларды ретіне қарай В,, В2, В3, т. б. деп белгіледі.

1928 жылы Сент-Дьердьи Д витаминін ашты және оның малдың бүйрек үсті безінен бөлінетінін, сонымен бірге кейбір өсімдіктерде кездесетінін анықтады. Осыдан кейін 1935 жылы дат ғалымы Дам қанның құрамында бо латын К витаминін.

1948 жылы Смит, Фолкерс т. б. В2 витаминін тапты. Бұл витаминнің жетіспеуі адам ағзасында қанның азаюына әкеліп соктыратыны белгілі болды.

В. Данилевскидің деректерінде, Кеңес заманында А. В. Палладин, М. Н. Шатерников, Л. А. Черкес, В. Н. Букин, В. В. Ефремов сияқты оқымыстылардың бастауымен көптеген зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Түрлі эксперименттер арқылы авитаминоздардың патофизиологиялық және биохимиялық езгерістері ашылды.

Н. А. Кекибаевтің (2006) мәліметі бойынша Қазақстандағы жылқылардың жергілікті популяцияларымен салыстырғанда Сарыарқа зауыттық жылқыларының өлшемдігі көп. Аттың жергілікті биелерге жаңа Сарыарқа айғырларын салғанда олардың ұрпақтарын салмағы ешқандай қосымша қаржы жұмсалмай - ақ 30-40 кг артады. Жаңа типті айғырлар тірілей салмағының гигиеналық потенциялы 570 кг, ал биелердікі 540кг-ға жетеді. Ұша шығыдылығы жыл сайын Сарыарқа жылқыларының элита және 60% I класс асыл тұқымды құлан мен байталдардың 100-ден астамын сатуға мүмкіндігі бар.

К. А. Жұмағұловтың (1983) деректеріне сәйкес республикамызда ет өндірудің мол резервтерінің бірі - үйірлі мал шаруашылығының алатын орны ерекше. Мұндағы негізгі мақсат республикамыздың пайдаланылмай жатқан жайылымдарын толық игеру.

Т. Несіпбаевтың аитуы боиынша XVIII ғасырдың ортасында Глиссон деген ағылшын дәрігері Лондон қаласында тұратын жас балалардың арасында кездесетін ауру туралы жазған болатын . Бұл ауру мен ауырғандардың сүйектері деформацияланатындығы анықталды, кеиінен оның мешел рахит ауруы, яғни тағамда Д витамині жетіспеушілігі салдарынан екендігі белгілі болды.

Е. Д. Керімбаевтің (1974) деректері бойынша қазақ жылқысын жақсартып, сапасын арттыру ісінде қазақы биелерді, дон, желісті, ауыр жүк тартатын және басқа тұқымды айғырдан будандастырудың үлкен маңызы бар. Қазақы биелердің ерекше қасиеттері, олар жергілікті жердің жағдайына тез үйренеді, тез семіреді, сүтті келеді, табында бағылғанның өзінде іш тастамайды. Ал, құлынын өз сүтімен асырап, тез есейтеді.

Б. Б. Қайыпбайдың (2006) деректері бойынша лабораториялық жағдайда жануарларға жүргізілген тәжірибелік жұмыстар, жылқы арасында көп кездесіп жүрген сақал және пастереллез аурулардың аралас түрін емдеудің тиімді тәсілін жылқы малының өзіне қолдануға мүмкіндік береді.

А. И. Имангалиевтің (1970) зерттеуі бойынша биенің сүт өнімдерін арттыру, оның ішінде осы белгілеріне қарай таңдап, алынған биелерді алдын - ала азықтандыру мөлшері дәрежесімен біршама анықтауға болады. Биенің сүттілігі оны азықтандыру мен бөліп - күту жағдайына тікелей әсер етеді.

З. К Қожабековтын аитуы боиынша витамин көздің торлы қабығының жарыққа сезімтал ферменті, ол эпителийдің, жыныс органдары мен бездерін, тер безінің өсіп-жетілуіне қатысады. А витамині сонымен қоса фосфор, углевод, липид алмасуды реттейді.

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

2. 1. Ірі қара төлін өсірудің маңызы және мал азығының

түрлері мен құрамы

Мал азығы, жемшөп - мал азығына, яғни жемшөп қорына, мал жайылуына пайдаланылатын табиғи және екпе жайылымдар мен мал азықтандыруға жұмсалатын, яғни жемшөп қорын толықтыратын, табиғи және екпе шөп шабыстар, сонымен қоса мал азығын дайындауға пайдаланылатын азықтық дақылдар мен олардан дайыңдалатын азықтар мен түрлі азықтық қалдықтар мен қосыңдылар жатады. Жайылым оты (шөбі) оларға малды жайғаңда немесе орып, алдарына салынып көк азық түріңде пайдаланылса, шөпшабыс көгі шабылып, пішенге кептіріліп, жиналып, сақталып, қысқы ірі, яғни қатайып іріленген азық ретінде пайдаланылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.