Кәсіпорынның салық салу жүйесі

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Кәсіпорынның салық салу жүйесі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I бөлім Салықтың экономикалық мазмұны, қажеттілігі
1.1 Салық және салық салу ұғымдарының
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Салық
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3 Салықтың атқаратын қызметтері,
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2. Кәсіпорынның салық салу жүйесі
2.1. Кәсіпкерлік қызметке салық салу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..19
2.2 Кәсіпкерлік қызметке салынатын салықтардың салық кезеңі ... ... ... ...24
3 КазЭкоПолимер компаниясының қаржылық тұрақтылығын арттыру
3.1. КазЭкоПолимер компаниясының жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ..27
3.2. Кәсіпорынның мүліктік жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..27
3.3 Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 32
3.4 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын жетілдірудің негізгі бағыттары
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .22

Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан өз тәуелсіздігін алғаннан кейін,
экономиккада елеулі өзгерістер орын алды. ҚСРО–ның құлдырауына дейін
жоспарлы экономика өзінің жарамсыздығын көрсетті. Нарықтық экономиканың
қалыптасу процесінде ТМД мемлекеттерінің әрқайсысында жаңа өндірістер
нысаны мен жаңа капиталдық қатынастар дамыды.Соның ең бір негізгісі болып
салық жүйесі табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп,
дамуының негізі болып табылады. Азамат дамуының бүкіл тарихы бойына салық
нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен
сұрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына
әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет
құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен,
жаңарумен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрлысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі-
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің
экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-
экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық
құрлысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.
Белгілі философ Френсис Бэкон салықтарлды төлеу- әрбір адамзаттың қасиетті
борышы деген еді.
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту үшін
ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар екендгін
республикамыздың тәуелсіздігінің 16 жылы ішінде атқарылған жұмыстар көз
жеткізе дәлелдейді. Реформа қалыптасқан экономикалық қатынастарға елеулі
өзгерістер енгізді және сайып келгенде әрбір еңбекшінің мүддесін қамтыды.
Сондықтан бұған дейінгі ынта-ықыластың уақыт өткен сайын әлсіремейтіндігін,
қайта арта түсетіндігін өмір көрсетіп отыр.
Нарықтық экономика жағдайында өндірілетін өнім мен көрсетілетін
қызметтің негізгі, яғни оның тиімділігі мен ұқыптылығы - бұл кәсіпорындағы
бухгалтерлік есептің дұрыс жолға қойылуынан бастау алатындығы сөзсіз. Міне,
сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет
көрсетілуі үшін бухгалтерлік есепті дамытуымыз қажет. Өнімдерді өндіру
барысында ресурстарды үнемдеп жұмсап, жоғарғы өнімді техникалар мен
технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешімін тапса, онда
кәспорындарда өнім өндіру және оны сатуға қатысты кететін шығындарды
мейлінше азайтуға қол жетеді.
Салық – мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген белгілі
бір мөлшерде жүргізілетін қайтарымсыз түрде болатын бюджетке төленетін
міндетті ақшалай төлем.
Салықтың экономикалық мәні – шаруашылық субъектілері мен азаматтардан
ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынасы.
Зерттеудің мақсаты: кәсіпорынның салық салу жүйесі туралы мағлұмат
беру.
Зерттеу пәні: сала экономикасы
Зерттеу міндеттері:
- салық ұғымына түсінік беру;
- Салықтың экономикалық мәні;
- салық салу саясаты туралы;
- кәсіпорынның салық салу жүйесі туралы түсінік беру.
Зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен және қорытынды
мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I бөлім Салықтың экономикалық мазмұны, қажеттілігі
1.1 Салық және салық салу ұғымдарының сипаттамасы
Салықтар дегеніміз – мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
белгілі бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы
қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория. Салықтардың экономикалық
мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Сондай-ақ
шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі бір мөлшерін
мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен
бірге қалыптасады. Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын
жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар –
мемлкеттің тұрақты қаржы көзі.
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджет ақшалай төленетін
қайтарусыз жэне өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялар мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстыстық бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп,
дамуының негізі болып табылатын. Адамзат дамуынының бүкіл тарихы бойына
салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері
мен сұрау салуларына бейімделеді.
Салықтар тауар - ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олардың дамыған жүйесінде айталықтай өрбіді. Мемлекет құрлымының өзгеруі,
өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңарумен қабаттаса
жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі
-ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері
жэне бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көз болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың әлеуметтік түрлері мен
рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғаттымен және
функцияларымен айқындалады.
Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың
қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Конституциясының 35-бабында: заңды түрде белгіленген
салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімннің
борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін бөлудің екі қағидасы қалыптасқан;
1) пайда қағидасы
2) "қайыр көрсету" қағидасы,
Алынган игіліктерге және төлем қабілеттігіне салық салудың қағидаларын
пайдалану салық мөлшерлерін белгілеуге жэне табыстың өсуіне қарай олардың
өзгеруіне саяды.
Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын А.Смит
ұсынған еді. Олар мынаған сыяды:
1. салық, салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс.
2. салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы
тиіс;
З. әрбір салық, салық төлеу үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен
алынуы тиіс
4. салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс. Бұл қағидаттарды
пайдалану салық салуда зорлық-зомбылықты жоқ етті, бұл процеске
реттемелеуді енгізді және А.Смитке "салықтар - оны төлейтіндерге
құлшылықтың нышаны емес, бостандықтың нышаны" деп қорытынды жасауға
мүмкіндік береді.
Салық салудың қазіргі қағидаттары мыналарға саяды.
1. Салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
а) "деңгейлестеңдікке" жету салық төлеушілердің табыстарына тең
жағдайда біркелкі салық салынады;
ә) "сатылас теңдікті" сақтау жеке тұлғалардың табыстарына салық салу
табыстардың бір бөлігін қайта бөлу үшін прогрессивті мәкіл бойынша
сараланған мөлшерлемелерді қолдана отырып жүргізілуі тиіс;
2. Қарапайымдылық қағидаты, салық механизмі салық төлеушіге
түсінікті болуы тиіс, ол рабайсыз әрі күрделі болмауы керек.
3. Салықтардың анықтығы – алдын-ала белгіленген шарттар мен
талаптардың мызғымас теңдігі елдің барлық аумағында және барлық
шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін түсіндіру мен қолданудың
біркелкілігі.
4. Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді
бұрмалайды және салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға әдейі қояды.
5. Салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономикалық
жұмыс істеуін жақсартуға жэне инвистициялардың өсуіне кедергі жасамауы
тиіс.
6. Экономикалық қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермен
салықтардың негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің салыстырмалығы.
Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық жэне бюджетке
төленетін басқа да міндетті, төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық
салудың айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртүтастығы және салық
заңнамасының жариялылығы қағидаттарына негізделеді.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық
көлемінде жэне белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын болу
тиіс.
Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық міндеттемелері
туындауының, орындалуының жэне тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін
салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тиым салынады.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық
төлеушілерге қатысты бірыңғай болып табылады.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік - құқықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады.
Мемлекетке түсетін салық түсімдерінің сипатты ерекшелігі олардың сан
алуан қоғамдық қажеттерге кейін иесіз пайдаланылуы болып табылады. Осысымен
салықтардың мемлекет, сондай-ақ басқа жергілікті органдарды белгілейтін
түрлі міндетті мақатты жарналардан, төлем аударымдарынан айырмашылығы
болады.
1.2. Салық түрлері
Салық салу обьектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар
болып жіктеледі.
Тікелей салықтар жалғаусыз немесе тікелей табысқа немесе мүлікке
салынады.
Тікелей салықтарға мына салықтар жатады :
-Занды және жеке тұлғалардың табысына салынатын салық
-мүлік салығы
-жер салығы
-бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын салық
-жер қойнауын пайдланушылардың арнайы салығы мен төлемі
-көлік құралына салынатын салық және т. б.
Жанама салықтарға мына салықтар жатады:
- қосылған құнға салынатын салық
- акциздер
- баж салықтар
Жанама салықтарды сатушы емес сатып алушы, яғни тұтынушы төлейді.
Тауар немесе қызмет бағасына алдын ала салық енгізілмегендіктен, іс жүзінде
оны бюджетке сатушы аударады.
Салық түрлеріне мыналар жатады:
- корпорациялық табыс салығы
- қосымша құн салығы
- жеке табыс салығы
- әлеуметтік салығы
- меншікке салынатын салық
- жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары.
Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы енгізілген қосылған
құнға салынатын салық болып табылады. Салық төлеуші мемлекетке оны төлеу
нәтижесінде шыққан шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады және
салықты төлеуді сатып алушыға аударады. Салық салу обьектісі материалдық
шығындарсыз өндірілген өнім болып саналатын қосылған құн болып табылады:
қосылған өнімде кешенді шығыстар, мысалы жарнамаға жұмсалатын және басқа
бірқатар шығындар кіріктірілуі мүмкін.
Демек, бұл салық ерекшелігі - оның салық салынатын обьектісі сатудан
түскен бүкіл түсім-ақша емес, тек салық салыңатын айналым мен салық
салынатын импортты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Қазақстан Республиканың кодексі бойынша қосылған құнға салынатын салық деп
тауарларды өндіру жэне олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу
бойынша бір бюджетке аударады.
Корпорациялық табыс салығы бюджет түсімдерінде едәуір орын алады. Бұл
салықты Ұлттық банк пен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда Қазақстан
Республикасы резидент - заңи тұлғалары, сондай-ақ Қазақстанда қызметін
тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе республикадағы көздерден табыс
алатын бейрезидент - заңды тұлғалар төлейді.
Арнаулы салық режимін қолданушы заңи тұлғалар-шағын бизнестің
субьектілері, шаруа қожалықтары, заңи тұлға - ауыл шаруашылығы өнімін
өндірушілер, кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлері корпорациялық табыс
салығын төлейді.
Корпорациялық табыс салығын салу механизмі заңи тұлғалар салықты
есептеу, төлеу тәртібін, алу шарттарын, жеңілдіктер мен санкцияларды, төлеу
уақытын айқындайды.
Негізгі шектерде бұл механизм заманға сәйкес мынаған саяды.
Салықты табыс алатын заңи тұлғалар, резиденттер мен бейрезиденттер,
соның ішінде кәсіпкерлік қызметтен алатын табыстары бойынша коммерциялық
емес ұйымдар да, бюджет ұйымдары да төлейді.
Салық кезеңі кезіңі ішінде енгізілген аванстық төлемдердің сомасы
салық кезеңі үшін корпорациялық табыс салығы жөніндегі мағлұматтар бойынша
есептеп шығарылған оны төлеу есебіне жатқызылады.
Әлеуметтік салық - мемлекетте алынатын салықтардың бірі.
Әлеуметтік салықтан түсетін түсімдер мемлекеттік бюджетке 15,7% алады.
Қазақстан Республикасының резидент заңи тұлғалары, шетелдік заңи
тұлғалардың филиалдары мен өкілдіктері, сондай-ақ Қазақстанда қызметін
тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, жеке кәсіпкерлер,
жеке нотариустар, адвокаттар әлеуметтік салық төлеушілер болып табылады.
Жұмыс беруші материалдық, әлеуметтік игіліктер немесе өзгеде
материалдық пацда түрінде берген табыстарды қоса алғанда, жұмыс беруші
төлейтін ақша немесе заттай нысандағы кез келген табыстар, сондай-ақ өтемді
қызметтер көрсету шарттары бойынша жеке тұлғаларға төлемдер түрінлегі оның
қызметкерлерге төлейтін шығыстарды қоса алғанда, жұмыс беруші төлейтін ақша
немесе заттай нысандағы кез келген табыстар, сондай-ақ өтемді қызметтер
көрсету шарттары бойынша жеке тұлғаларға төлемдер түріндегі оның
қызметкерлерге төлейтін шығыстары резидент заңи тұлғалар, сондай-ақ
Қазақстанда қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын
бейрезиденттер, заңи тұлғаның құрылымдық бөлімшелер үшін әлеуметтік салық
салудың обьектісі, ал жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар үшін
олардың өздерін қоса алғанда, қызметкерлер саны бұл салық салудың объектісі
болып табылады.
Әлеуметтік салықты төлеу салық төлеушінің тіркеу есебіне алынған жері
бойынша есепті айдан кейінгі айдан 15-нен кешіктірілмей жүргізіледі.
Меншікке салынатын салықтар нарықтық экономика жағдайына мемлекет
иелегінен алу үшін және жекешелендіру процесінің дамуына қарай меншік
қатынастарындағы нақтылы өзгерістерімен байланысты едәуір орын алады.
Меншікке салынатын салықтарға жер салығы, көлік құралдарына салынатын
салық жатады.
1.3 Салықтың атқаратын қызметтері, принциптері
Нарықтық жағдайда салықтар мынадай негізгі қызметтер атқарады:
1.реттеушілік;
2.фискалдық;
3.қайта бөлу;
Реттеушілік қызметі- салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызмет арқылы
салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтық реттеу
жүзеге асады. Салықтық реттеудің ең басты мақсаты- өндірістің дамуына ықпал
ету. Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу
әдістері салықтық реттеудің тетіктері болып саналады.
Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңілдіктерінің алатын
орны ерекше. Себебі ғылыми негізделген, шектен тыс жоғары қойылған
ставкалар кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндірістің қарқынын
бәсеңдетеді, ал шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлеушінің
жауапкершілігін азайтып, өндірістің төмендеуіне және мемлекеттік бюджет
кірісінің азаюына әкеледі.
Салықтардың екінші қызметі - фискальдық немесе бюджеттік қызметі. Бұл
қызметі арқылы мемтекеттік бюджетің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың
міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін топтастыра
отырып, әлеуметтік, әскери-қорғаныс, тағы басқа да шаралардың іске асуын
қамтамасыз етеді.
Қайта бөлу қызметі арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі
мемлекет пайдасына өтеді. Бұл қызметтің іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы
өнімді салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды.
Мемлекет жоғарыда көрсетілген салықтардың қызметін пайдалана отырып
еліміздің салық жүйесін анықтайды.
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру мен
алудың нақтылы әдістерін анықтайтын, салықтың тиісті элементтері арқылы
салық салудың тәртібін белгілейд.
Негізгі салық элементтеріне мыналар жатады: салық субектісі, салық
салынушы, обьектісі, салық базасы, салық салудың өлшемі, салық
мөлшерлемесі, салық жеңілдіктері, салық төлеушілер мен құқықтары және тағы
басқалары.
Салық субьектісі немесе салық төлеуші. Ол салықты және бюджетке басқа
төлемдерді төлеуші тұлға, алайда нарық механизмі арқылы салық ауыртпалығы
басқа тұлғаға - салық салынушыға аударылуы мүмкін.
Салық салынушылар - нақты салық ауыртпалылығы түсетін жеке тұлғалар,
түпкілікті салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
Мүлік пен іс-әрекеттер салық салуға байланысты обьектілер болып
табылады, олрдың болуына байланысты салық төлеушінің салықтық міндеттемесі
туындайды.
Салық базасы - салық салу обьектісі мен салық салуға байланысты
обьектінің құндық, заттай немесе өзге де сипаттамалары, олардың негізінде
бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да міндетті төлемдердің санасы
анықталады.
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
- табысқа салынатын салық, бұған корпорациялық табыс салығы мен жеке
табыс салығы жатады;
- тауарларға салынатын салықтар, олар қосылған құнға салынатын
салықтарды, кеден баждарын кіріктіреді;
- капиталға салынатын салық, оған жер салығы, мүлікке салынатын салық
және басқалары жатады;
Салық өлшемі - есеп-қисап үшін белгіленген салық обьектісін өлшеу
бірлігі. Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне пайызбен немесе
абсолюттік сомамен белгіленеді.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлерін ажыратады;
- тұрақты салық мөлшерлемесі, олар табыс көзіне қарамастан салық салу
бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді;
- үйлесімді салық мөлшерлемесі, олар салық обьектісіне бірдей пайыздық
қатынаста іс-әрекет етеді;
- прогресивті салық мөлшерлемесі табыстың артуына қарай өсіп отырады,
нәтижесінде салық төлеуші салықтың үлкен абсолюттік сомасын ғана емес,
сонымен бірге оның үлесін де төлейді. Прогресивті мөлшерлемелер ең алдымен
табысы көп тұлғаларға ауыртпалық түсіреді;
- регресивті салық мөлшерлемесі, олар табыстың өсуіне қарай төмендейді
және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал табысы аз адамдардың
иығына ауыртпалық түсіреді.
Салық кезеңі, жекеленген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге
қатысты балгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі деп түсініледі, ол аяқталған
соң салық базасы анықталады жэне бюджетке төленуге тиісті салықтар мен
басқа да міндетті төлемдердің сомасы есептеледі.
Салық бұл субьектінің бір обьектіден төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық немесе
ішінара босату. Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады:
- салық салынбайтын минимум-салық салудан толық босатылатын салық
обьектісінің ең аз бөлігі;
- табыстың есептелген сомасымен шегерілетін шегерімдер;
- салық салынатын табыстық құралына кіріктірілмейтін сома;
- салық салудың жеке субьектілері мен төлеушілердің санаттары үшін
салық мөлшерлемесін төмендету.
Салық жеңілдіктеріне сонымен бірге төлеу мерзімі ұзарту және салық
бойынша заңмен белгіленген жеңілдіктердің іс-әрекет ететін уақыты.
Салықтөлеушілер мен салық органдарының салық заңнамасының
орындалуын, жинақталуын, жинақталуышы зейнетақы қорларына міндетті
зейнетақы жарналарының толық және уақытылы аударылуын бақылауы.
Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады;
- салық төлеушілерді тіркеу есебі;
- салық салу обьектілері мен салық салумен байланысты обьектілерді
есепке алу;
- бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу;
- қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді есепке алу;
- салық тексерістері;
- коммерциялық бақылау;
- фиксалдық жады бар бақылау - касса машиналарын қолдану ережелері;
- акцизделенетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік
постыларды белгілеу;
- уәкілетті органдарға бақылау жасау және т.б.
Салықтардың әлеуметтік экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын
функцияларда толық ашыла түседі. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан
салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, сондықтан
қаржыға қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік функциясының
құрамдас қосалқы функцияның ретінде қарастырылған жөн.
Қазіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты
негізгі үш функция орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының
ішкі белгілері мен өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.
Фискалды функция барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның
көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық
міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірістерін толыстыра отырып, экономиканы, әлеуметтік-мәдени шараларды
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің
үлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына
қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың
нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерін алу әдістерінің өзгеруі,
жеңілдіктер мен шегерімдер пайдалынады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы
өндірістің құрылымы мен тұтыну көлеміне ықпал етеді.
Қайта бөлу фунция арқылы түрлі субьектілер табысының бір бөлігі
мемлекеттің қармағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің ауқымы жалпы
ұлттық өнімінде салықтардың алатын үлесі арқылы түрлі субьектілер табысының
бір бөлігі мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің
ауқымы жалпы ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады; ол
ұлттық табыстың мемлекеттендірілуі дәрежесін көрсетеді. Бұл үлес 1997 жылы
19,7%; 1998 жылы 16,6%; 1999 жылы 17,4%; 2000 жылы - 19,7%; 2001 жылы -
22.2% болды. (салыстыру үшін: Украинада 29%; Ресейде - 33,3%)
Мемлекет салық саясатын соның саясатындағы шаралар жүйесін қоғамның
оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік-экономикалық және басқа мақсаттар мен
міндеттерін қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.
Біріншіден, базалық деп аталатын, негіз болатын салық салымын
қарастырайық. Олардың бір бөлігі Д. Рикардо жэне А. Смит өмір сүрген кезде
қазіргі салық салымы жүйесі тәжірибе негізінде құрылған.
Қазіргі салық нормаларын қанағаттандыратын үш басты принципті
қарастырайық. Олар: анықтылық, нәтижелілік, әділдік. Анықтылық А. Смиттің
түсінігінше, әрбір салық алдын-ала және дауысты хабарландыруға тиісті.
Мынадай қатынастарда:
- Салық төлеуге тиісті адам
- Сол салықты алушы адам немесе мекеме
- Сол салықтың алыну немесе төлену кезеңі
- Салық төлеушінің салық ретінде төлейтін соммасының нақты
анықтылығы
Нәтижелілік салық төлеу міндеті атқарылуына байланысты қаражат және
еңбектің, қосымша уақыттың жойылуы. А. Смиттің түсіндірілуінде ол үшінші
және төртінші принциптер (уақыт үнемділігі, салық төлеу аймақтары және
қосымша шығындардың аздығы). ІІІын мәнінде, билеушілердің салық салушыларға
ұсынған арнайы шектеулері мен салық төлеу кезіндегі шарттары оларға
негативті ықпал етіп отырды. (салық төлеуді мезгілсіз уақытта, ыңғайсыз
жерде талап етуі және т.б.)
Қазіргі уақытта нәтижелілік принципі ұлғайтылған түрде көтерілуі
қажет. Біріншіден, тек қана мемлекет шығыны ғана емес, салық жинау, сонымен
қатар салықтық есеп және салықтың есептік ұсынылуы есепке алынуы қажет.
А. Смиттің кезінде бұл азаматтардың шығыны аз болды. Бірақ, қазіргі
кездегі салық салымы жүйесінің шығындары азаматтың немесе мекеменің салығы
қай кезде де өз соммасына тең болатындай үлкен көлемде болды. Көптеген
батыс елдерінде салық төлеушілердің мұндай шығындары әлдеқашан қабылданған
және қатаң қадағаланады. Екіншіден, жоғары технологиялық және қымбат
техникалық құралдардың салық қызметкерлерінің көбеюі салық органдарының
шығындарының көбеюіне әсер етеді.
Салықтың әділдігі негізінде А. Смит салықтың, оның төлеушілері
арасындағы ауыртпалықтың бір деңгейлілігін түсіндіреді. Оның алдында мұндай
деңгейлік кейде салық соммасындағы арифметикалық термин ретінде
түсіндіріледі.
А. Смит әрбір азаматтан алынатын салықты оның кірісінің көлемін
алынатын алымдарды салықтық әділдік деп есептеуді ұсынды. Басқаша айтқанда,
салық салымының пропорционалдық ережесін енгізді. Сол кезде бұл алға деген
үлкен қадам болды.
Қазіргі кезде салықтың әділдігі идеясы әрі қарай салық салымының
дамуына тікелей әсерін тигізді. Сол арқылы жоғары табыс табушылар салық
түрінде олардың көп бөлігін төлеу керек болды.
Осы классикалық нормаға айналған салық салымының түрлерінен басқа
қазіргі тәжірибе жүзінде тиым салу деп аталатын маңызды принциптердің
қатарын жасап шығарды. Солардың ішінде мыналарды атап кетуге болады:
- Заңсыз салық еңгізуге болмайды.
- Салықты еселеп алуға болмайды.
- Өндіріс факторларына салық салуға болмайды.
- Негізделмеген салық дискриминацисына тиым салынады.
Бірінші принцип (тыйым салу) ерекше қарапайым: ол халықтың еркісіз
халықтың еркіне қарсы немесе халыктың бақылауынсыз мемлекеттік басқармаға
салық салуға тыйым салады. Сол атпен барлық буржуазиялық революциялар өткен
болатын және қазіргі кезде әрбір мемлекетте әр түрлі салық алу заң
басқарушы органдардағы (парламеннттегі) азаматтардың келісуімен жүргізілуі
керек.
Келесі принцип (тыйым салу) оқиғамен байланысты, обьект сол бір уақыт
аралығында ұқсас салықты бір рет ала алған кезде (яғни, заңсыз еселенген
салық салымы). Мұндай оқиға қазіргі күрделі салық жүйесіне сай келеді.
Осыған байланысты әрбір мемлекет басшысы бір мемлекеттегі әр түрлі басқару
жүйесі ұлғайтылған салық құқығын пайдаланады.
Салық салымына өндірістің базалық факторларын еңгізу принципі маңызды
мағынаға ие болады. Ондай факторларға еңбек және капитал жатады. Бұл
тыйымның экономикалық сипаты болғандықтан, ол заңды құжаттарда
енгізілмеген. Бірақ ол дамыған елдердің басшыларының оған қатаң бағынуға
кедергі келтірмейді. Барлық дамыған елдердегі салық заңдылықтары сол
негізгі тыйымға сәйкес құрылады. Өнеркәсіпке салынған капиталға және
табысқа салық салынады
2. Кәсіпорынның салық салу жүйесі
2.1. Кәсіпкерлік қызметке салық салу ерекшеліктері
Арнаулы салық режимі - бұл салық төлеушілердің кей категорияларына
салықтың жеке түрлерін есептеу мен төлеудің оңайлатылған тәртібімен
жүргізілетін бюджетпен есеп айырысудың ерекше түрі.
АСР-і мыналарға жүргізіледі: (қолданушылар)
✓ Кәсіпкерлік қызметке;
✓ Шару қожалықтарына;
✓ Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға;
✓ Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне [12].
Біржолғы талон негізінде ара-тұра сипатта қызметін жүзеге асыратын
жеке тұлға, патент негізінде қызметін жүзеге асыратын жеке кәсіпкер,
оңайлатылған декларация негізінде қызметін жүзеге асыратын жеке кәсіпкер
және заңды тұлға шағын Кәсіпкерлік субъектілері болып табылады.
Шағын Кәсіпкерлік субъектілері әлеуметтік салықты және корпорациялық
немесе жеке табыс салығын есептеу мен төлеудің оңайлатылған тәртібін
белгілейді.
Кіші кәсіпкерлікпен айналысатын тұлғаларға арналған арнаулы салық
режимі салықты есептеудің оңайлатылған тәртібі: біржолғы талон, патент,
оңайлатылған декларация негізінде жүзеге асырылады.
Салықты есептеудің оңайлатылған тәртібі салық салу объектісіне
белгіленген ставканы қолдану жолымен жүргізіледі. ЕСЕПТЕУ=ССО*С.ставкасыына
[11].
Салық салу объектісі болып ҚР-ң аумағында және оның шегінен тыс
жерлерде алынған табыстардың барлық түрлерінен тұратын салық кезеңі
ішіндегі табыс табылады.
Шағын Кәсіпкерлік субъектілері салықтарды есептеу мен төлеудің,
сондай-ақ олар бойынша салық есептілігін тапсырудың мынадай тәптіптерінің
біреуін ғана дербес таңдауға құқылы:
1) Жалпыға бірдей белгіленген тәртіп;
2) Біржолғы талон негізіндегі арнаулы салық режимі;
3) Патент негізіндегі арнаулы салық режимі;
4) Оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі.
Салықтарды есептеу мен төлеудің жалпыға бірдей белгіленген тәртібіне
ауысқан кезде жалпыға бірдей белгіленген тәртіп екі жыл қолданылғаннан
кейін ғана арнаулы салық режиміне қайта ауысуға болады.
Салықтарды есептеу мен төлеудің АСР қолдануға құқығы жоқтар:
1. филиалдары, өкілдіктері бар заңды тұлғалар;
2. заңды тұлғалардың еншілес ұйымдарының және тәуелді акционерлік
қоғамдардың;
Арнаулы салық режимі:
1) акцизделетін өнім өндіретін;
2) консультациялық, қаржы, бухгалтерлік қызмет көрсететін;
3) мұнай өнімдерін өткізетін;
4) шыны ыдыстарды жинайтын және қабылдайтын;
5) жер қойнауын пайдаланатын
6) мыналарды:
✓ медициналық, дәрігерлік және мал дәрігерлік қызметті;
✓ өртке қарсы қолданылатын техниканы, жабдықтарды және өрттен
қорғау құралдарын өндіруді және сатуды;
✓ жолаушылар лифтілерін монтаждауды, жөндеуді және оларға қызмет
көрсетуді;
✓ дезинфекция, дезинсекция, дератизация құралдары мен
препараттарын дайындауды, өндіруді, ұқсатуды және көтерме
саудада сатуды, сондай-ақ оларды пайдалануға байлансты жұмыстар
мен қызметтер түрлерін;
✓ алкоголь өнімдерін бөлшек саудада сатуды және т.б.
лицензияланатын қызмет түрлеріне
✓ және т б (СК 371б. 4 тармақ, 6)-тармақшасы) қолданылмайды [12-
16].
Енді әрбір жеке – жеке тәртіпке тоқталамыз.
А) Жалпыға бірдей белгіленген тәртіп – ол қазіргі уақытқа дейін
салықты есептеу мен төлеу жолдарын айтамыз.
Ә) Біржолғы талон - арнаулы салық режимін қолдану құқығын
куәландыратын және төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын қоспағанда,
жеке табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу фактісін растайтын құжат.

Біржолғы талон негізінде арнаулы салық режимін қызметі ара-тұра
сипатта болатын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.