Жер құқығы және түсінігі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 тарау. Жер құқығының түсінігі, пәні, жүйесі
1.1. Жер құқығы және
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 5
1.2. Жер телімін
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 8
2 тарау. ҚР-ның жер нарығы туралы түсінік
2.1. ҚР жерге меншік құқығы мен басқа да
құқықтыр ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
2.2. Жер пайдалану
құқығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 16
3 тарау.Жер нарығы және жерге орналастыру
3.1.Жер нарығын реформалау
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .19
3.2. Жерге орналастыру, жер мониторингі мен
кадастры ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..30

Кіріспе

Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өту кезеңінде жерге
жеке меншік құқығын кешенді зерттеу, оның ғылыми жетістіктерін жаңадан
қабылданып жатқан заңдарда қолдану – құқық жүйесіндегі аса маңызды
мәселелердің бірі. Мемлекет жер қатынастарын реттеуде, жер ресурстарын
тиімді пайдалану мен қорғауда осы айтылған ғылыми жетістіктерге сүйенеді
және оны алдыңғы қатардағы мәселе деп есептейді.
Ғылыми зерттеулер жерге жеке меншік құқығын реттейтін нормативті-
құқықтық актілердің өрісін жетілдірумен қатар, еліміздегі нарықтық
қатынастардың дамуына ықпал етуі тиіс.
Ауыл шаруашылығында жүргізіліп жатқан реформалар шаруашылық жүргізудің
еркіндігі мен меншік түрлерінің дамуын, жердің меншік иелері мен жерді
пайдаланушылардың құқықтары мен бостандықтарын заңдармен қамтамасыз етуді
талап етеді. Осы тұрғыдан алғанда, жерге жеке меншік құқығын ғылыми түрде
зерттеудің маңызы зор.
Жер-барлық тірі жан иелерінің мекені, өмір азығының негізі. Ал
эволюциялық дамудың барысында “ішім-жем”өнімдерін өндіру ісіне шексіз
дерлік үстем болуға барлық жан иелерінің ішінен адамның ғана қолы жетті.
[1, 21б.].
Жер сияқты сол территорияда тұратын халықтардың өмірі мен іс әрекеті,
қызметінің негізі болатын басқа табиғи ресурстардың жойылуы және қалпына
келтірілуі мүмкін, жер қойнауларының энергетикалық қорлары қайта қалпына
келмейді, бірақ бұл, жел, атом энергиясы сияқты баламалары бар. Бірақ
жердің ең алдымен адамның тіршілік ету орны ретінде, орны толмайды.
Жердің басты қасиеті — адам қоғамының тіршілігінен оның іс-әрекет
қызметінің негізі болу қажеттілігін сақтап қалу. Сонымен қатар, жер өзіне
деген субьективтік заттық құқықтардың іске асырылу ерекшеліктерін қатаң
сақтауды талап етумен қатар, мемлекет пен оның органдарының жерді бөлу
ұтымды пайдалану және қорғауға байланысты іс әрекетінің маңызын анықтайды.
Атап өтетін мәселе, жер туралы заңдарда жер учаскелерін сатып алу-сату
тәртібін реттейтін құқықтық актінің арнайы көрсетілмеуі кейбір құқықтық
ыңғайсыздыққа әкеліп соқтыруы мүмкін. Бүгінгі таңда біздің мемлекетімізде
тек қана мемлекеттік меншіктегі жер учаскелерін сатып алу-сату тәртібі
реттелген. Осыған байланысты, жер учаскелерін мемлекеттік меншіктен ақшаға
сату мәселесі бұл жұмыста қарастырылмайды.
Жерге меншік қатынастарының құқықтық реттеу проблемасы маңызды болды
және маңызды бола бермек Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына “Қазақстан-2030” деп аталатын
Жолдауында: “Жеке меншік институттары жерге деген құқықтың, сондай-ақ
меншік құқықтарын және келісім-шарттардың орындалуын қорғайтын заң жүйесін
құрудың есебінен нығайтылады” деп атап көрсетті. [2].
1 тарау. Жер құқығының түсінігі, пәні, жүйесі
1.1. Жер құқығы және түсінігі
Жер - бұл кеңістікпен, рельефпен, климатпен, топырақ қабатымен,
өсімдіктер әлемі мен жер қойнауымен, су көздерімен сипатталатын, ауыл және
орман шаруашылығында өндірістің басты құралы әрі халық шаруашылығының
барлық салаларының кәсіпорындары мен ұйымдары үшін негізгі базис болып
табылатын қоршаған ортаның маңызды бөлігі.
Құқықтық және жер құқығының жалпы теориясына сәйкес жер құқығының пәні
болып объектісі жер болып табылатын ерікті қоғамдық жер қатынастары
табылады.
Жердің айырықша ерекшеліктері болып оның көлемінің шектелгендігін,
орналасу орнының тұрақтылығы, ауыспайтындығы және жылжымайтындығы табылады.
Сонымен қатар, жер өз құрамы, құнарлығы, ландшафттығы, өсіп-өну мүмкіндігі,
экологиялық, рекреакциялық және шаруашылық мақсаттары бойынша біртектес
емес.
Жердің басқа да табиғи ресурстарымен, әсіресе, су ресурстарымен, жер
қойнауымен, өсімдіктер әлемімен, соның ішінде, орманмен, байланысының мәні
ерекше. Олар үшін де жер орналасқан орны және өмір сүру жағдайы болып
табылады.
Олардың барлығы жер қатынастарының құқықтық реттеудің мазмұнына әсер
етеді.
Жерге меншік құқығын және жер пайдалану құқығын жүзеге асыру үшін
диспозитивтік (латын сөзі диспоноре - тандаймын) әдіс қолданылады, ол
меншік иесіне немесе жер пайдаланушыға жер учаскілерін пайдаланумен
байланысты шаруашылық мәселелерін дербес шешуге мүмкіндік береді.
Жерге табиғи объект ретінде экономикалық әдіс қолданылады, ол құқықтық
реттеу пәнінің, яғни, жердің табиғи қасиеттерін есепке алуды білдіреді.
Жер құқығы әдістерінің түрлері:
1) диспозитивтік;
2) императивтік;
Диспозитивтік әдістің түрлері:
1) ұсынушы;
2) санкциялаушы;
3) құқық беруші;
Императивтік әдістің түрлері:
1) құқықтық қатынастар субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін
орнықтырушы;
2) тыим салушы (шекараларды, жер құқығы қатынастары қатысушыларының
тиісті жүріс-тұрысын анықтау);
3) экологиялық әдіс.
Жер құқығы өзінің жүйесі бар құқық саласы ретінде жалпы және ерекше
бөлімдерден құралады.
Жалпы ережелерден тұратын, әрекеті реттелетін жер қатынастарының
барлығына немесе басым көпшілігіне таралатын институттардың жиынтығы жер
құқығының жалпы бөлімін құрайды.
Жер құқығының жалпы бөлімі келесі институттардан (тараулардан) тұрады:
1) Жер құқығының түсінігі, пәні, әдісі және жүйесі. Жер құқығының
сабақтас құқық салалармен ара қатынасы;
2) ҚР жер заңдарының міндеттері, мақсаттары және қағидалары;
3) Жер құқығының тарихы;
4) Жер құқығының қайнар көздері;
5) Жер құқығы қатынастары;
6) Жерге меншік құқығы;
7) Жер пайдалану құқығы;
8) Жеке меншік құқығы мен пайдалану құқығындағы жер учаскілерінің
құқықтық режимі;
9) Жерге жеке меншік құқығы жер пайдалану құқығын қорғау және
зияндарды өлтіру;
10)Жер үшін төленетін төлем;
11) Сервитуттар;
12)Жер құқығы қатынастары саласындағы басқару органдарының құзіреті
және мемлекеттік басқарудың жалпы мәселелері;
13)Жерді қорғау, мемлекеттік бақылау, жерге орналастыру, мониторинг
және жер кадастры;
14)Жер заңдарын бұзғаны үшін заңды жауаптылық;
15)Жер даулары;
Жер құқығының ерекше бөлімі келесі институттардан тұрады:
1) Ауыл шаруашылық мақсатындағы жердің құқықтық режимі;
2) Елді мекен жерлерінің құқықтық режимі;
3) Өнеркәсіптік, көлік, байланыс, қорғаныс және ауыл шаруашылығынан
өзге мақсатқа арналған жерлердің құқықтық режимі;
4) Ерекше қорғалатын аумақтар жерлерінің құқықтық режимі;
5) Су қоры жерлерінің құқықтық режимі;
6) Орман қорлары жерлерінің құқықтық режимі;
7) Босалқы және пайдалануға жарамсыз жерлердің құқықтық ремимі.
1.2. Жер телімін басқару

Жер (жер ресурстары) - табиғаттың бір бөлігі. Қазақстан
Республикасының жер кодексі, жерді табиғаттың маңызды құрамдас бөлігі,
күзетілетін табиғи объектісі; өндірістің табиғи құралы мен табиғи
кеңістіктік базисы, қолданылатын табиғи ресурсы және меншік құқығының
жылжымайтын мүлікі ретінде қарастырады.
Адамзат қоғамында жер - өндіріс құралы. Еңбек құралы бола тұра, жер
бір жағынан еңбектің құралы болып табылады, өйткені адам қызметтің қандай
да болмасын саласында оған белгілі бір мөлшерде әрекет етеді. Осы екі
қасиеттердің жиынтығы жерді халық шаруашылықтың барлық саласында қызмет
ететін өндірістің арнайы құралы болады. Өндіріс құралы ретінде жердің
жылжымайтын мүлікті бағалауға тікелей әсер ететін өзінің ерекшеліктері бар:
Жерге төленетін төлем және жерді бағалау. Жер кодексі Қазақстан
Республикасындағы жерді ақылы қолдануды бекітті. Жерді қолданғаны үшін
төлемдердің түрлері мынадай: жер салығы (жылжымайтын мүлікке салықты жүзеге
асырғанға дейін) және жалғалық төлем. Жер салығын төлеу тәртібі Қазақстан
Республикасының салықтар және жиындар туралы заңдылығымен бекітіледі.
Жер телімдерін жеке бағалаудың дәстүрлі әдістері мен тәсілдері. Жердің
құны басқа тауарлар сияқты болашақ табысты алу тұрғысынан оның ағымдағы
құндылығын бейнелейтіні теориялық жалпыға мәлім. Коммерциялық қолдану
жағдайында жер телімінің болашақ табыстары жылдық жалғалық төлемінің
күтілетін мөлшерінен (шартты есептелген рента) телімді иемдену мен
қолдануға кеткен шығындарды алып тастағанға тәуелді болады, яғни
Салыстырмалы тәсілмен бағалау әдістері. Жердің нарықтық құнын
анықтауға арналған бағалау әдістерінің ішінде сатуларды салыстыру әдісі жиі
қолданылады.
Мұндай әдісті қолданған кезде бағалаушы жылжымайтын мүлікке сәйкес
нарығында көптеген көрсеткіштердің жиыны бойынша бағалауларды ұқсас болып
келетін, мақсатты қолдануды қоса отырып және ұқсас қажетті салыстырмалы
ақпаратты жинайтын жер телімінің нақты сатылуын көрсетеді. Бұдан кейін бұл
мәмілелер туралы ақпарат оның дұрыс екендігін білу үшін бағалау үрдісінде
қолдану мүмкіндігі тексеріледі.
Табыстық тәсілмен бағалау әдістері. Мұндай әдістерге жер телімін
бағалау кезінде ең басты жер рентасының капитализациялау әдісімен жер
телімінің қалдық әдістерін жатқызуға болады.
Жер рентасының капитализациялау әдісі-жалға алушы мүліктік салық
немесе басқа да шығындарды төлеуге жауапкершілікке ие болатын кезде жер
телімінің ғимараттардан бөлек жалға алған кездегі жер учаскісінің бағалауда
ыңғайлы болып келеді.
Шығындық тәсілмен бағалау әдісі. Классикалық табыс тәсілін тәртіп
бойынша жер телімін тікелей бағалау үшін қолданылмайды. Бірақ онда салынған
айырым қағидасын берілген сыныптың екі басқа әдістерінде қолданылады,
мысалы бөлу әдісінде. Бөлу әдісі айырым қағидасы бойынша жерді бағалау
әдісі ретінде әйгілі болып табылатын шығын үлгісіне негізделген: жер
телімінің сату бағасынан орнын толтыру құны ретінде анықталған жақсартулар
құны алып тасталынады. Осындай тәртіпте есептелген жердің құны сатуларды
салыстыру әдісінде қосымша ақпарат ретінде қолданылады.
Әдіс дегеніміз пәнді құрайтын қоғамдық қатынастарға құқықтық әсер ету
құралы. Жер құқығында құқықтық реттеу әдісі ретінде ҚР-ның жер заңдарының
мақсаттары мен міндеттерін ескере отырып, реттелген қоғамдық қатынастарға
мемлекеттік құқықтық әсер етудің экологиялық, императивтік және
диспозитивтік тәсілдері.
Жер қатынастарын мемлекеттік басқару функцияларын (есеп, кадастр,
мониторинг жүргізу) жүзеге асыру үшін жер қатынастарын реттеудің
императивтік әдісі қолданылады.

2 тарау. ҚР-ның жер нарығы туралы түсінік
2.1. ҚР жерге меншік құқығы мен басқа да құқықтыр

Жер рентасы — жерден түсетін тұрақты табыс. Оның дифференциалдық және
абсолюттік түрлері бар. Алғашқысы дифференциалдық І және дифференциалдық ІІ
рента деп ажыратылады. Дифференциалдық І рентаның пайда болуының басты
себебі — жеке жер телімдерінің құнарлылығы мен сол жердің рынокқа қатысты
орналасу ерекшеліктері. Дифференциалдық ІІ рента жерге жұмсалған қосымша
қаржыға тура байланысты. Шаруашылықты қарқынды жүргізу нәтижесінде қосымша
қаржыдан дифференциалдық ІІ рента туындайды. Ол, сондай-ақ, ауыл
шаруашылығы өнімдерін өндіру кезіндегі қоғамдық және жеке баға
айырмашылығынан да туындайды. Абсолюттік Жер Рентасы жерге деген жеке
меншікке байланысты. Орташа пайдадан артық алынған қосымша құн абсолюттік
рентаны алу көзі болып табылады. Ауыл шаруашылығы айналымына кірмейтін
жерден де Жер Рентасы алынады. Оларға:
- тау-кен өнеркәсібі пайдаланып отырған жерден түсетін рента;
- құрылыс учаскелерінен түсетін рента, т.б. жатады. [1]
Жер рентасының табиғаты жердің экономикалық ресурс ретіндегі
ерекшеліктерімен және жерді пайдалану қатынастарымен байланысты. Жер —
бірегей өндіріс құралы: сан жағынан ол шектелген, оны жасанды түрде ұдайы
өндіру мүмкін емес; жер учаскелері құнарлығы жағынан бір-біріне ұқсамайды,
яғни олардың табиғи өндіргіш күштері өзгеше болады.
Жер нарығында тек сұраныс белсенді фактор. Жерге сұраныс
өзгерістерінің нәтижесі шамалы болғандықтан, оны пайдаланғанда осы
ресурстың иесі белгілейтін баға шешуші фактор болып табылады.
Рента меншікке келетін табыстың бір түрі, капиталды жерге пайдалану
құқы үшін меншік иесіне түсетін төлем. Оның көлемі аренда келісімінде
белгіленеді. Жер рентасы – жер учаскесін уақытша қолданғанға төленетін
төлем. Жер рентасының екі түрі бар: дифференциалды және абсолютті.
Абсолюттік рента – бұл жериелерінің иемденетін табыстарының бір
түрі. Оның абсолюттік деп аталатын себебі – ол құнарлылығы мен басқа да
жағдайларға байланыссыз жалға берілген барлық жерлерден алынады. Мұны
жерге меншік монополиясы болу салдарынан, жер иесіне жерге капитал
пайдалану үшін төленетін төлем. Қай елде болмасын, халықты азық-түлікпен
қамтамасыз ету үшін құнарлы жермен қатар өнімділігі төмен жерлерді де
пайдалануға тура келеді. Сондықтан нарық бағасы құнарлылығы төмен жерде
өндірілетін өнімдердің жеке өндірістік бағасымен өлшенеді. Сондықтан
нашар деген жерлерден де орта пайдадан артық пайда алынатын болады.
Мұндай артық пайданы абсолюттік рента түрінде жер иелері иемденді.
Дифференциальды рентаның қайнар көзі құнарлылығы жоғары және нарыққа
жақын жерлерде өндірілетін ауыл шаруашылығы өнімдерінің жеке өндіріс
шығындары қоғамдық өндіріс шығындарынан әлдеқайда кем болады да, сондай
жерлерді пайдаланатын жалгерлердің үстеме пайдасы болып табылады.
1. Жердің табиғи құнарлылығына және жер учаскелерінің нарыққа
жақын орналасуына байланысты алынатын пайданың төлемі ретінде жер
иелеріне көшуін дифференциальдық І рента деп атайды.
2. Жердің құнарлылығын жасанды жолмен жақсарту арқылы алынатын
үстеме пайданы дифференциалдық ІІ рента деп атайды. Екінші дифференциалдық
рента егіншілікті интенсивті жүргізу әдісін және жердің құнарлығын өсіруді,
прогрессивті биотехнология қолдануды, жоғары потенциалы бар тұқымдарды
тілейді.
Жерді пайдалану экономикалық қатынастардың әр түрлі жүйесімен
реттеледі. Экономикалық ресурс ретінде жер еңбек нәтижесі емес, яғни оның
өндіріс шығындары жоқ. Жер табиғаттың сыйлығы. Жердің саны шектелген,
сондықтан жер практикада қайда пайдаланса да, оның ұсынысы мүлде икемді
емес. Бұл жер нарығында тек сұраныс қана белсенді екенін көрсетеді. Жерге
сұраныс өзгерістерінің нәтижесі шамалы болғандықтан, оны пайдаланғанда осы
ресурстың иесі белгілейтін баға шешуші рөл атқарады.
Нарықтық аграрлық экономиканың субъектісіне меншік иесінің екі типі
жатады — толық меншік иесі және тұтыну меншік иесі. Жердің шектелуі және
оны ұдайы өндірудің мүмкін еместігі, жер монополиясының екі түрлі болуын
тудырады. Толық меншік иесі жерге өзінің жеке меншік монополиясын
жүргізеді: кәсіпкерге оның капиталын өз жеріне әкеліп пайдалануға рұқсат
ету-етпеуге ерікті болады. Аренда туралы келісім жасалған соң жерді нақты
пайдаланушы белгіленеді. Оның (арендатордың) жердің осы учаскесінде
шаруашылық жүргізуге монополиялық құқы болады. Жердің меншік иесі мемлекет
болса, жеке иемдену болмайды және монополияның бір түрі орнайды: — жерге
тұтыну жағынан жер иесі жүргізетін, жерге шаруашылық жүргізетін объект деп
монополия орнайды.
Жерге монополия — нарық субъектісінің осы ресурсқа жарлық етуіне
төтенше құқының болуы, иемденушіге үстем табыс әкеледі. Осы табыс жер
рентасының экономикалық нысанын алады. Жеке меншік монополиясы абсолюттік
жер рентасын тудырады, жерге шаруашылық монополиясы — дифференциялық жер
рентасын тудырады. Осы күнгі батыс әдебиеті экономикалық рента терминін
қолданады, рентаны түрлерге бөліп қарамайды, бірақ олардың пайда болуының
екі себебін келтіріледі.
Рента (фр. rente — табыс әкелу) — меншікке келетін табыстың бір түрі,
капиталды жерге пайдалану құқы үшін меншік иесіне түсетін төлем. Оның
көлемі аренда келісімінде белгіленеді. Аренда келісімі арқылы берілген жер
үшін ол арендатор жердің меншік иесіне рента төлеп тұрады. Демек, жер
рентасы жерге меншіктік экономикалық жағынан жүзеге асырылуының нысаны
болып табылады.
Рента— жерді‚ мүлікті‚ мәміледен түскен капиталды меншіктенуші алатын‚
иеленушіден қосымша шығын мен күш-жігерді талап етпейтін табыс. [2]
Жерді пайдалануға беруден алынған табыс — жер рентасы‚ берілген
қарыздан алынған табыс — капиталдан алынған пайыздар‚ т.б. Мүлікті
меншіктенуші бұл ретте рантъе деп аталады.[3]
Жер рентасы меншікке табыс түрінде, бұдан көп ерте заманда пайда
болған. Бірақ тек нарық экономикасында рентаны экономикалық тәсілдер арқылы
иемдену мүмкіндігі туады. Осы жағдайда ол үстем пайда болып табылып, екіге
бөлінеді: кәсіпкер — жер арендаторы ие болатын пайдаға және жерге меншік
иесіне түсетін рентаға.
Дифференциялдық рента монополияланған табиғи күші бар учаскелердегі
индивидуалдық өндірістік баға мен нарықтағы қалыптасқан бағаның айырмасы
болып табылады. Жер меншігі артық пайдаға қатынасы жоқ, бірақ ол оның жер
рентасы нысанына айналуының себебі болып табылады. Сондықтан рентаны
еңбекпен келмеген табыс деп атайды.[4]
Дифференциалдық рентаның екі түрі бар: бірінші дифференциалдық рента
және екінші дифференциалдық рента.
Бірінші дифференциалдық рентаның болуы жердің сапасының әр түрлі
болатынымен байланысты. Осы рента құнарлылығы жоғары жерлерден алынатын,
құнарлылыққа байланысты рента болып және стратегиялық жағынан
материалдарға, еңбекке, тұтынушыларға қолайлы орналасқан жер учаскелерінен
алынатын рента болып бөлінеді.
Екінші дифферендиалдық рента егіншілікті интенсивті жүргізу әдісін
және капиталдың үстеме салымын яғни, жердің құнарлылығын өсіруді,
прогресивті биотехнология қолдануды, жоғары потенциалы бар тұқымдарды т.б.
тілейді. Нәтижесінде өнімділік жоғарылайды, шығындар тез өтеледі. Кәсіпкер
үстем пайда түсіреді.
Екінші дифференциалдық рента егін шаруашылығының стимулын күшейтеді.
Бұл айырмашылық келісім шарттың мерзімі өткенше арендаторға түседі. Ал
аренда мерзімі біткен соң, бұл да жер иесінің қарамағына түседі. Осы жағдай
нарық экономикасын аргарлық секторға енгізудің өте зор кедергісі болып
табылады.
Жерге меншік құқығының түсінігі ҚР Жер кодексінің 3-бабында берілген.
ҚР-да жер мемлекеттік меншікте болады. Жер учаскілері Жер кодексінде
белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы мүмкін.
Жер, оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер және жануарлар дүниесі,
басқа да табиғи ресурстар мемлекеттік меншікте болады.
Жер учаскілеріне меншік құқығы мына жолдар арқылы туындайды:
1) меншік құқығын табыстау;
2) меншік құқығын беру;
3) меншік құқығының әмбебап құқықтық мирасқорлық (мұраға қалдыру,
заңды тұлғаның қайта ұйымдастырылуы) тәртібі бойынша ауыстыру.
Меншік құқығын табыстау, беру және оның ауысуы жер учаскісінің
нысаналы мақсаты ескеріле отырып жүзеге асырылуға тиіс.
Жер учаскесіне меншік құқығы келесі негіздерде туындайды:
1) мемлекеттік органдар актілер негізінде;
2) азаматтық-құқықтық мәмілелер негізінде;
3) ҚР-ның заңдарында көзделген өзге де негіздерде (ҚР ЖК 22-бабы).
ҚР Жер кодексінің 27-бабына сәйкес, мемлекеттік меншік құқығын жүзеге
асыру мынаны білдіреді: мемлекеттік меншіктегі жерден жер учаскелері:
1) жеке меншікке сатылу немесе ақысыз білдіру;
2) тұрақты немесе уақытша жер пайдалануға берілуі;
3) Жер кодексінде, ҚР-ның өзге де заң актілерінде немесе
халықаралық шарттарда көзделген жағдайларда өзге де құқықтық нысандарда
жүзеге асырылуы мүмкін.
Мемлекеттік меншік құқығының объектілері болып жеке меншікке
берілмеген жерлердің барлығы табылады. Бұл мәселені РК Жер кодексінің 26-
бабы толығырақ ашады. Оған сәйкес, мемлекеттік билік органдарына,
мемлекеттік ұйымдар мен мекемелерге берілген, қорғаныс қажеттіліктеріне
пайдаланылатын, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар алып жатқан, сауықтыру
және тарихи-мәдени мақсаттағы, орман және су қорларының, елді мекен
жеріндегі ортақ пайдаланудағы, босалқы жер, оның ішінде арнайы жер қорының
жер учаскелері, кенттер мен ауылдық елді мекендердің маңыздағы жайылымдық
және шабындық алқаптар, сондай-ақ, жеке меншікке берілмеген шалғайдағы
жайылымдар мен басқа да жерлер меншікте болады.

2.2. Жер пайдалану құқығы

Жер учаскесін пайдалану құқығының туындауының негізі болып осындай
құқықты, құқықты иеленуші құқық субъектісін және заңды фактіні белгілеу
мұмкіндігін көздейтін заң формасы табылады.
Заңды фактілер ретінде құқық нормаларына сәйкес белгілі бір құқықтық
салалардың – құқықтық қатынастардың пайда болыуының, өзгеруінің және
тоқтатылуының – туындауына себепкер болатын жағдайлар түсініледі.
Жер учаскесінің пайдалану құқығының негізі болып осы құқықты
орнықтыруға бағытталған тек құқыққа сай әрекет қана табылады. Жер пайдалану
құқығының туындауы негіздерінің тізімі ҚР Жер кодексінің 31-бабында
берілген.
Жер пайдалану құқығы туындау негіздеріне қарай былай бөлінеді:
1) жер пайдалану құқығын тадыстау;
2) жер пайдалану құқығын беру;
3) жер пайдалану құқығының әмбебап құқықтық мирасқорлық тәртібімен
ауысуы.
Сонымен қатар, жер пайдалану құқығы мына негіздер бойынша да
туындайды:
1) мемлекеттік органдар актілерінің;
2) азаматтық-құқықтық мәмлілердің негізінде;
3) ҚР-ның заңдарында көзделген өзге де негіздерде.
ҚР Жер кодексінің 1-бабына сәйкес, ҚР жер қоры нысаналы мақсатына
сәйкес мынадай санаттарға бөлінеді:
1) ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер;
2) елді мекендердің жері;
3) өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жері және өзге де ауыл
шаруашылығы мақсатына арналмаған жер;
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері, сауықтыру мақсатындағы,
рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жер;
5) орман қорының жері;
6) су қорының жері;
7) босалқы жер.
Құқықтық режимі бойынша жер пайдалану құқығы тұрақты немесе уақытша,
иеліктен шығарылатын немесе шығарылмайтын, ақылы немесе ақысыз алынатын
болуы мүмкін.
Субъектілерінің құқықтық жағдайына қарай жер пайдалану құқығы келесі
түрлерге бөлінеді:
1) мемлекеттік және мемлекеттік емес;
2) ұлттық және шетелдік;
3) жеке және заңды тұлғалар;
4) тұрақты және уақытша, бастапқы және кейінгі.
ҚР Жер кодексінің 30-бабына сәйкес жер пайдалану құқығының
субъектілері кесесі түрлерге бөлінеді:
1) мемлекеттік және мемлекеттік емес субъектілер;
2) ұлттық және шетелдік субъектілер;
3) жеке және заңды тұлғалар;
4) тұрақты және уақытша субъектілер;
5) бастапқы және кейінгі субъектілер.
Жер пайдаланудың бұл түрлеріне ҚР Жер кодексінің 12-бабында қысқаша
сипаттама берілген.
Мемлекеттік жер пайдаланушылар – мемлекеттік республикалық және
коммуналдық заңды тұлғалар.
Шетелдік жер пайдаланушылар – бұл шет мемлекет азаматтары, азаматтығы
жоқ адамдар, шет мемлекет заңдарына сәйкес құрылған заңды тұлғалар, шет
мемлекеттер, халықаралық бірлестіктер мен ұйымдар.
Ұлттық жер пайдаланушылар – ҚР-ның азаматтары, ҚР-ның заңдарына сәйкес
құрылған заңды тұлғалар, соңын ішінде, шетелдік қатысушылары бар
кәсіпорындар.
Мемлекеттік емес жер пайдаланушыларт – азаматтар және мемлекеттік емес
заңды тұлғалар.
Бастапқы жер пайдаланушылар – жер пайдалну құқығын Жер кодексінің 32-
бабында көзделген тәртіппен тікелей мемлекеттен не осы құқықтан айыру
тәртібімен басқа да бастапқы жер пайдаланушылардан алған тұлғалар.
Тұрақты жер пайдаланушылар – жер пайдалану құқығының мерзімі шектеусіз
сипатта болатын тұлғалар.
Кейінгі жер пайдаланушылар - өзінің басапқы жер пайдаланушы мәртебесін
сақтап қалатын жер пайдаланушыдан кейінгі жер пайдалану туралы шарт
негізінде уақытша жер пайдалану құқығын алған тұлғалар.
3 тарау. Жер нарығы және жер мониторингі
3.1. Жер нарығын реформалау мәселелері

Есін енді жинаған халық нарықтың парығын түсінген. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.