Қарт адамдарға қызмет көрсету барысында медициналық-әлеуметтік қарым- қатынасы

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Қарт адамдарға қызмет көрсету барысында медициналық-әлеуметтік қарым-
қатынасы

Орындаған:
Тексерген:

Орал, 2013ж.

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Қарт адамдарға әлеуметтік көмек көрсету
1.1. Қарт адамдардың әлеуметтік жағдайымен оларды әлеуметтік бірлестік
ретінде
қарастыру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Қартаю жасындағы адамдардың психологиялық ерекшелігіне
ғылымда
зерттелінуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 11
1.3. Әлеуметтік қызметкерлердің міндеттері және қарттармен әлеуметтік
жұмыс атқарудың моделдері,
технологиялары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .18
2. БҚО-да қарт кісілерге арналған интернат-үйлерде көрсетілетін
әлеуметтік-медициналық қызметтер
2.1. Қарт кісілерге интернат-үйлерде көрсетілетін әлеуметтік
қамқорлық ... .25
2.2. БҚО-да қарттарға әлеуметтік қызмет көрсету жүйесінің
дамуы ... ... ... ..30
2.3. Қарт адамдарға әлеуметтік қолдаудың қазіргі
жүйелері ... ... ... ... ... ... ... .34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..38

Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың 2005 жылғы 18 ақпанда халыққа жолдаған жолдауындағы 3.6
бөлімінде былай деп айтқан болатын: Биылғы жылдан бастап біз әлеуметтік
қамсыздандырудың идеологиясы барынша қарапайым үш деңгейлік жүйесін
қалыптасырудағы бағытталған әлеуметтік реформаларды тереңдетудің үш жылдық
бағдарламасын іске асыруды қолға аламыз. Біріншіден, бұл мемлекет кепілдік
беретін негізгі әлеуметтік төлемдер. Екіншіден, бұл міндетті әлеуметтік
сақтандыру ақыр аяғында бұл кейіннен әлеуметтік төлемдерге айналатын
азаматтардың ерікті жинақтаулары. Міне, осындай үш бастау азаматтарымыздың
қарттық кезеңін лайығымен қамсыздандыруға тиісті жағдай туғызады.
Қарттарды әлеуметтік қолдау мен қорғауға, олардың экономикалық, саяси
және басқа да құқықтары мен бостандықтарын іске асыруды тең мүмкіндіктерін
қамтамасыз ету мен Қазақстан Республикасының Конституциясында, сондай-ақ
халықаралық құқықтың жалпы танылған қағидалары мен нормаларында кепілдік
берілген.
Қазақстандықтардың әл-ауқатын, қауіпсіздігін жақсарту, гулдену, дамуын
Қазақстан 2030 стратегиясында Президентіміз Н.Ә.Назарбаев атап
өткендей, еліміздің дамуының басым бағыттарының бірі- тұрғындардың
материалдық және әлеуметтік әл-ауқаты болып табылады. Әлеуметтік жағдайдың
жақсаруы, халықтың әл-жуаз топтарын әлеуметтік қолдау, қорғауға ат салысу.
Яғни, Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты
бағыты атты Жолдауында демография мәселелеріне үлкен көңіл бөлінгеніне
тоқталып өтті.
Қазіргі таңда мемлекет аға буын өкілдерін, әрбір жаңа ұрпақ
үлкендердің даналығын, тәжірбиесі мен қадір қасиеттерін үлгі тұтады. Соғыс
жылдары жауынгерлік ерлігімен олар бейбітшілік қорғап, сақтап қалды, сол
үшін аштық пен қайғы-қасіретті бастан кешті, соғыстан кейінгі жылдары
құлдыраған халық шаруашылығын қайта қалпына келтіріп, өз еңбектерімен
экономикалық дамуына зор үлес қосқан. Біз ардагерлер алдындағы борышымыз
терең сезінеміз. Күнделікті қамқорлық пен қолдауды қажет ететін борыш
бүгінде мемлекеттік әлеуметтік саясаттың бір бөлігіне айналып отыр. Ертең
ел боламыз десек, қазірден бастап түзелу керек. Атап айтсақ асыл мұрамызды
жерге таптамауымыз парыз. Өкінішке орай, соңғы жылдары қазақ халқының жалпы
санында қарт адамдардың үлес салмағының арту үдерісі яғни халықтың қартаюы.
2006 жылдың басында 65 жастан асқан адамдардың үлесі 7,4 пайыз болды. 2030
жылы бұл көрсеткіш елімізде 11,5 пайызға жетпек.
Халықтың қартаю үдерісіне үш фактор әсер етеді, атап айтқанда басты
себептері – бала туудың кемуі, өлім деңгейінің, әсіресі еңбекке қабілетті
жастағы адамдар өлімінің жоғарлылығы және халықтың көші-қоны.
Экономикалық бірлесіп қызмет көрсету және даму елдерінде соңғы 30 жыл
ішінде орташа өмір сүру ұзақтығы ерлерде 6 жылға әйелдерде 6,5 жасқа өсті.
Біздің елімізде соңғы 10 жылда ішінде бұл көрсеткіштердің тұрақты түрдің
өсу тенденциясы қалыптасқан.
Демографиялық қартаю біздің елімізде балалардың туу санының кемуіне
байланысты болып отыр. Соңғы 10 жыл ішінде жас ұрпақтың үлес салмағы 24-44
% -ға қысқарған. Осының нетижесінде зейнеткерлік жастың адамдардың үлес
салмағы 15 жасқа дейінгі балалардың үйлесінен асып түсіп отыр. Болашақта
бұл жағдай одан ары күрделене түсіп, егде жастағы адамдардың саны арта
түседі.
Халықаралың жіктеу көрсетіп отырғандай 2008 жылы өзінде еліміздегі
халықтың құрылымы демографиялық қартаю кезеңіне сәйкес келетіндей болады.
Балалар мен жасөспірімдердің үлесі 65 және одан да жоғары егде адамдар
үлесіне сәл ғана артылуы мүмкін. Жетпістен және одан да жоғарғы адамдар
аралық халықтың 28,3 пайызын құрады. Бұл еңбекке жарамды қабілетті жастан
біршама жоғары. Көп жасайтындар саланың тұрақты өсуіне байланысты. Жасы
үлкен егде жастағы адамдар үшін мемлекеттің жауапкершілігі әсіресе жоғарлай
түседі. Байқағандай, қарттармен жүргізілетін әлеуметтік жұмысның
ауқымдылығы мемлекеттік маңызға ие.
Қарттықтың басталуы денсаулық пен тән күшінің нашарлауы, әлеуметтік-
кәсіби рөлдер құрылымы сананың азаюы және өзгеруі, отбасының өмірден
айырысуымен сипатталады. Адамның есеюі де, қартаюы да біркелкі жүрмейді.
Бұл оның сана-сезімінеде әртүрлі қалыптасады. Өкінішке орай, отандық
геронтологияда психо-физиологиялық процестер және әлеуметтік жағдайлардың
өзгеруі жақсы зерттелінеді де, ал олардың өзіндік санасы мен ішкі дүниесі
аз зерттелген.
Курстық жұмыстың мақсаты – қарт адамдарға әлеуметтік-медициналық көмек
көрсету және әлеуметтік қызметкерлердің міндеттерін қарастыру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Қарт адамдардың әлеуметтік жағдайымен оларды әлеуметтік
бірлестік ретінде қарастыру;
- Қартаю жасындағы адамдардың психологиялық ерекшелігіне
ғылымда зерттелінуі туралы түсінік беру.
- Әлеуметтік қызметкерлердің міндеттері және қарттармен әлеуметтік
жұмыс атқарудың моделдері, технологияларымен танысу.
- БҚО бойынша қарт кісілерген көрсетілген әлеуметтік-медициналық
көмек туралы мәлімет беру.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспе, екі бөлім және қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. Қарт адамдарға әлеуметтік көмек көрсету
1.1. Қарт адамдардың әлеуметтік жағдайымен оларды
әлеуметтік бірлестік ретінде қарастыру
Сонғы 10 жылда әлемнің дамыған елдерінде байқалып отырған үдеріс бірі-
бұл халықтың жалпы санында және оның салмағында қарт адамдардың жылдан
жылға өсіп отыруы. Халықтың жалпы санында балалармен жасөспірімдермен үлес
салмағы азайып, қарттардың үлесі көбеюдің түбегейлі процесі айтарлықтай
жоғарғы шапшандылықпен жүріп жатыр деп, толық негіз бар. БҰҰ мәліметтері
бойынша 1950 жылы әлемде ортаща шамамен алғанда, 60жаста және одан жоғарғы
жастағы адамдардың саны 200 млн құрады. Болжамдар бойынша, болашақта
2025жылы олардың саны 1млрд 100мың адамдарды құрайтын болады.
Халықтың қартаюдың басты себептері – бала туудың кемуі, үлкен егде
жастағы адамдардың медициналық прогресіне, халықтың өмір сүру деңгейінің
артуына байланысты орташа жасы ұзақтылықтың өсуі. Экономикалық бірлесіп
қызмет еөрсету және даму елдерінде соңғы 30 жыл ішінде орташа өмір сүру
ұзақтығы ерлерде 6 жылға әйелдерде 6,5 жасқа өсті. Біздің елімізде соңғы 10
жылда ішінде бұл көрсеткіштердің тұрақты түрдің өсу тенденциясы
қалыптасқан.
Қарт адамдардың әлеуметтік- демографиялық категорияларға әлеуметтік
жұмыстардың мамандары әртүрлі тұрғындағы көзқарастан анықталады:
хронологиялық, әлеуметтік, бтологиялық, психологиялық, функционалдық және
басқалары.
Дүние жүзілік денссаулық сақтау ұйымының жіетеуі бойынша 60 жастағы
және одан дажоғары адамдарды үлкен егде жастағы адамдар деп есептейді.
Бүгінде іс жүзінде осы мәліметтер қолданылады. Алайда көптеген елдерде
зейнетке шығу 60 жастан іске асырылады.
Демографиялық қартаю біздің елімізде балалардың ту санының кемуіне
байланысты болып отыр. Соңғы 10 жыл ішінде жас ұрпақтың үлес салмағы 24-44
% -ға қысқарған. Осының нетижесінде зейнеткерлік жастың адамдардың үлес
салмағы 15 жасқа дейінгі балалардың үйлесінен асып түсіп отыр. Болашақта
бұл жағдай одан ары күрделене түсіп, егде жастағы адамдардың саны арта
түседі. Халықаралың жіктеу көрсетіп отырғандай 2008 жылы өзінде еліміздегі
халықтың құрылымы демографиялық қартаю кезеңіне сәйкес келетіндей болады.
Балалар мен жасөспірімдердің үлесі 65 және одан да жоғары егде а дамдар
үлесіне сәл ғана артылуы мүмкін.
Жетпістен және одан да жоғарғы адамдар аралық халықтың 28,3 пайызын
құрады. Бұл еңбекке жарамды қабілетті жастан біршама жоғары. Көп
жасайтындар саланың тұрақты өсуіне байланысты. Жасы үлкен егде жастағы
адамдар үшін мемлекеттің жауапкершілігі әсіресе жоғарлай түседі.
Халықтың қартаю кеңеюіне енген кейбір елдердің тәжірбиесі мыналар
көрсетеді. Зейнетақыға шыққан жеке адамдардың қоғамда бейімделуі қиын және
күрделі жағдайда өтіп отырады. Біздің елімізде еңбекке қабілетті жастағы
адамдардың және жасы бойынша еңбекке қабілетсіз адамдардың ара қатыннасы,
балалармен егде дамдарды жүру қарқынынан нақты айқындалып отыр. Соңғы он
жыл кезегінде демографиялық жүктеме коэфициенттің уақытша төмендеп , кемуі
еңбекке қабілетті адамдар жүктемесінің азаюымен қатар өтіп жатыр. Бұл
ситуация құрамында қарт адамдар бас отбасыларға мемлекетті қолдаудың
маңыздылығын күшейте түседі.
Сонымен бірге елімізде көптеген отбасылар әлеуметтік- экономикалық
қиындықтарды бастан кешіруде:
✓ Кедейшілік;
✓ Жұмыссыздық;
✓ Көп балалы болу;
✓ Ауру- сырқат болу т.б
Бәрінен бұрын жалғызбасты тұрып жатқан қарт адамдардың өсу үрдісі
қалыптасып барады.
Қарт адамдарға әлеуметтік көмек көрсету әр түрлі әлеуметтік
теорияларды қолдана білу талап етеді. Олардың ішінде:

1. Әлеуметтік рөлдерден айырылу теориясы;
2. Халықтың аз бөлігін құрау теориясы;
3. Адамдардың жастары боынша стратификация теориясын негіздеу.
Бірінші теорияларының мазмұнына үлкен егде жастағы адамдар жатады.
Қартаю кезеңінде жас адамдармен араласыпай қарым- қатынастарда болмайды.
Оларды әлеуметтік рөлдердегі рөлдерден босатады. Бұл рөлдер негізінде еңбек
қызметіне байланысты болған, сонда- ақ басқару және жауапкершілік рөлдері
де қатарласа жүрген. Рөлдерден босату теориясы үлкен, егде жастағы
адамдарды зейнетке шығару арқылы заңды түрде іске асырылатын процесс
ретінде қаралады. Олардың қызмет орндары белгілі бір қызметтегі жас адамға
өтуі керек. Бірқатар сыншылар, бұл теорияларына адамгершілік сезімді
қастерлемейтін деп лкір айтады. Ал қайсібір рөлдерден босату, бұл процесс
универсалды жан- жақтан түбінде іске асырылатын шара ретінде дәлелдейді.
Қазіргі уақытта бұған қарсы әлеуметтік өрісте қолдануын шектейтін
белсеңділік теориясы тұжырымдалып кеңінен қолданылатын болады. Бұл теорияны
жақтаушылар дәлелдеп көрсеткендей қарт адамдар игерген рөлдерден айырылған
кезде олар қоғамда керексіз екендігін сезінетін сезім туындайды. Жеке
басының қасиетін жоғалту деп түсінеді, өзінің рухани құндылықтарын іске
асыру үшін, олар белсеңді өмірден бес тартпау керек. Керісінше, жаңа
қызметпен айналысып жаңа рөлдерді орындауды әлеуметтік қажеттілік деп
санайды. Әлеуметтік рөлі бар мәндерде белсеңді орындауды жалғастырып, еңбек
ортасымен араласып, қарт адамдар өздерінің психологиялық тұрақтылығын
қалыптасқан байсалдылығын сақтап ала алады.
Адамның қартаю кезеңінде бейімделу дрежесі орталықтай деңгейде алғашқы
сатылардың қызметі байланысты болып келеді.
Енді қартаю кезеңі жақындаған сайын адам көптеген рөлдерді игерсе,
онда оларды жоғалтып айырылған уақытта ол онша қинала қоймайды. Жаңа жұмыс
орның табуға жеңіл соғады. Отыз жастағы эмоционалдық, психологиялық
тұрақтылығы және белсеңділігі бар адамдар жетпіс жастан асқан кезеңде өз
бойындағ энергиясын сақтай алады. Отыз жастағы қорқыныш және консерватизм
сапасындағы адамдар өмірінің аяғына дейін, бірқалыпты тұрақтылықты бола
алмай, сенімсіздікпен үрейлене қарайды.
Халықтың өз бөлігін құрау теорияларының авторлары қоғамда қарт
адамдардың саны аз болатының дәлелдеді және бұл олардың әлеуметтік-
экономикалық статусының төменгі деңгейде екеніні анықтайды.
Қоғам оларды кемсітіп, оларға қарсы болып көрінеді. Егер үлкен егде
жастағы адамдар жаққа жолды тауып, қалыптасқан байланысты сақтап қалса,
олар мәдени деңгейдің жаңа түрін құрып, өзінің психологиялық тұрақтылығын
сезінеді.
1. Осы жастағы топқа жататын адамдардың арасында психологиялық
жақындастық, бірін- бірі қабылдап, тез тіл табысып кету;
2. Халықтың бөтен топтармен іс- әрекет жасаудан оларды алып
тастауы.
Сонымен үлкен егде жастағы адамды кемсіту, олардың бірлігі қартаю
кезіңде қарым- қатынастарының өзіне тән жаңа түрі туындайды.
Осы түрі, яғни теорияның пайымдауынша бұл адамдарға арналған
мамандандырылған мекемелерінің көбеюі, өзіндік мәдени деңгейді көбеюдегі
қалыптастыруға мүмкіндік берер еді. Қарттар өздеріне лайықты мағынада өмір
сүргісі келеді. Бұл олар өздерінің проблемаларын шешуге белсеңді түрде
қалыптасқан жағдайда ғана мүмкіндік болады.
Кейбір мамандар адамдардың жастары бойынша стратификация теорияларын
тиімдіболып санайды. Бұл теорияға сәйкес адамдардың әр буыны өзінше құнды
және тек қана өзіне тән тәжірбиесі бар деп тұжырымдалған.
Қазіргі уақыт адамның табиғатына сәйкес келетін қартаю теориялары
құралып , бұл процесс жетілдіруге факторлар ықтимал.
Адамдардың қарт адамдар тобына қосылуы оның қоғаммен қарым-қатынасын
және өмірдің мәні мен мақсаты, жақсылық пен бақыт деген сияқты құнды
нормативтік түсініктерге қатынасын түбегейлі өзгертеді. Адамның өмір сүру
салты да өзгереді. Бұған дейін олар қоғаммен, өндіріспен, қоғамдық
қызметпен тығыз байланыста болады. Ал зейнеткер ретінде олар өндіріс
орнымен жүрген қарым-қатынасты жоғалтады. Бірақ қоғамның мүшесі ретінде
олар қоғамдық өмірдің кез келген бір аясына қатысты болып қала береді.
Зейнетке шығу, әсіресе, еңбек қызметі жоғары бағаланған адамдарға ауыр
тиеді. Тәжірибе көрсетіп отырғандай еңбек қызметінен айырылу адамдардың
психикасына, өмірлік тонусына және денсаулық жағдайына кері әсерін
тигізеді.
Адамдардың өмір сүру салты көбіне олардың бос уақытын ұйымдастырумен
байланысты. Қоғамдық қызметке белсенді қатыса отырып, қарт адамдар
өздерінің өмірлерін әлде қайда қызығырақ етеді. Бұл тұрғыда егде жастағы
адамдарды қоғамның түрлі жұмыстарына, жиналыстар ұйымдастыруға, қарт
адамдарға арналған теле, радио бағдарламаға қатыстыру жөн.
Өндірістегі еңбегінен бос уақытында қарт адамдар немерелерін
тәрбиелеумен айналысады. Олар ұзақ жылдар бойы жинаған тәжірибелері мен
жақсылықтарын беруге тырысады.
Отбасымен тұратын зейнеткерлер көбіне үй шаруашылығымен айналысады.
Таңертең ерте тұрып, отбасындағы жұмыс жасайтын адамдарға таңғы асын
дайындайды. Немерелерін мектепке аттандырады және тағы сол сияқты қызметтер
атқарады. Бұл көптеген зейнеткерлердің демалыс күні қарт адамдардың
денсаулық жағдайы отбасындағы атмосфераға да байланысты болып келеді. Қарт
адамдардың отбасындағы жағдайы, қазіргі кезде, әлемде болып жатқан
өзгерістер жағдайына да байланысты болып келеді. Мысалға, сол кезге сай
ғылыми техникалық революция жағдайында жоғарғы ұрпақтың жиналған тәжірибесі
бұрынғы мағыналығын жоғалтады. Неғұрлым білімді жастар үлкен жастағы қарт
кісілерге басқа көзқараспен қарайды. Бірақ қарттарға көңіл аудару,
отбасындағы жағдайды жақсарту қоғамда қалыптасқан құрылыммен анықталады.
1.2. Қартаю жасындағы адамдардың психологиялық
ерекшелігіне ғылымда зерттелінуі
Қартаю кезіндегі адамның психологиялық жағдайының өзгеріске ұшырауы,
яғни қартаю процесі төмендегі зерттеген ғалымдар айтуы бойынша ең біз ауыр
және қиын кезеңдердің бірі болып келеді.
Ғылымда қарттардың мәселесін түрлі бағытта зерттеген. Орыс
ғалымдардың зерттеушілері А.Сырцова мен О.В. Митина зерттеу жүргізу
барысында тұлғаның орентациялық уақытша динамикасын зерттеген. Яғни бұл
жерде қартаю процесінің барысында адамның мінез- құлықының өзгеруі,
қарттардың өзгешілік психологиясына талдау жасаған. Адам қартайған кезде
оның физиологиялық белсеңділігі төмендеп, тек өмірлік тәжірбиесіне сүйеніп
өмір сүреді. Олар өз күшіне сене алады, шешімді тез және сенімді
қабылдайды. Сондықтан оларды Ұрпақты басқарушы деп атайды. Бұл жердегі
көрініс (50-60жас аралығы) айқын көрінеді. Себебі, зейнетке шығуымен
байланысты олар енді өмір басталды деп сенеді. Зерттеу көрсеткендей, бұл
жас ерекшеліктерінде қорғаныш механизмі іске асады. Болашақта өзін- өзі
күту, балалар мен немерелерінің болашағын ойлайды. Олар өмір сүруге аз
уақыт қалды- деп, ештеңені өзгертуге келмейді деген екінші планға
шығады. Бұл жаста адамда жаңадан белсеңді өмір сүруге деген құлшынысы
болады.
60-тан кейін денсаулық жағдайына көңіл бөлу өседі. Адам өз- өзіне
уақыт өтіп барады, енді жоспарым ешқашан жүзеге аспайды - деп болды,
бітті, өлім қорқынышы жаулайды. Зейнетке шығу, табыстың азаюы, жұбайдың
біреуі қайтыс болуы- бұл осы жастағы ерекшеліктер. Отбасы өмірі, отбасы
дәстүрі, балалар жетістігі, жиі немерелерімен балаларымен қарым- қатынаста
болуын қажет етеді.
70-тен жоғары позитивті өмір сүру типіне сәйкес. Позитивті ойлау,
уақыттың ұзақтылығы, өмірлік кәсіби деңгейінің жетістігі, немерелер мен
балаларды ойлау, олар өздерінің жалғасын сол ұрпақтарында көреді. Жасай
алмаған, бітіре алмаған жұмысты бітіреді екен дейді.
М.Ф. Пузиков пен А.А. Калиева қарт адамдардың гериатриялық
-реабилитациялық проблемаларын зерттеген. Зерттеу мәселесі өте маңызды.
Қазір мемлекеттегі туудың күрт төмендеуі, халықтың белсеңді қарттаюына
әкеледі. Бұл медициналық қызмет көрсету саланың сұранысының дамуымен
байланысты. Гериатриялық -реабилитация, бұл реабилитацияның бір бөлігі
(дұрыс адамның денсаулығын жақсарту дәне қалпына келтіру туралы ғылым). Бұл
салада – медициналық, әлеуметтік, реабилитациялық процедуралар жүзеге
асырылады. Сапалы реабилитация мен гериатриялық профилактика – қоғаммен
қарым-қатынасты үзбеу, жалғыздықтан изоляциялау, қызығушылықты таныту,
әлеуметтік қарым қатынасты жандандыру, еркін болу, ойлаған жұмысын еркін
тандау. Қарт адамдардың әлеуметтік- медициналық проблемаларын зерттеу
барысында, яғни қартайған сайын, медициналық қызметтің рөлі арта түседі.
Бірақта қарттар аурудың соңғы стадиясына дейін созып, дәрі- дәрмектердің
пайдасы аздау болады. Өкінішке орай, Қазақстан Республикасында
герантологиялық көмектер жоқ, жоғары сырқаттану, мүгедектік, қарттардың
жиі өлуі, яғни қарттар медициналық көмекті қажет етеді. Яғни, бұл тек
адамдарға дені сау қартаюды қамтамасыз етсек қана жетеміз.
Томас Манның қазіргі таңда қартайып бара жатқан қоғамға деген көзқарас
өте көп деді , соның ішінде аналитиктер бір-біріне қарама-қайшы екі
көзқарасты ұсынады:
✓ Еңбекке жарамды халық азаяды. Туу деңгейі азаюынан және қарт
адамдардың көбеюінен, қоғам жылдан жылға көбейіп отырған еңбекке
жарамсыз барлық халықты асырап, солар үшін еңбектенуі тиіс.
✓ Қарт адамдарды асырауға, күтуге, олардың шығынын ақтау үшін жұмыс
істеп жүрген адамдар 2 есе салық төлеуі тиіс. Бұл өз кезегінде еңбекке
деген мотивацияны азайтады, ең соңында ұрпақтар арасындағы конфликтіге
әкеледі, соның салдарынан жас ұрпақтартың қарт адамадрдың алдындағы
жауапкершілігінен бас тартуға әкеледі.
Атақты американ психологы Эриксон қартаю барысындағы дағдарысты былай
түсіндірген: бұл дағдарыс алдындағы өмір жолын аяқтайды, дағдарыстың шешілу
жолы адамның бұл жолды қалай өткендігінп байланысты шешіледі.
Эриксонның пікірі бойынша, кәріліктің басты міндеті – құндылықтарға
жету, өткен өмірді қабылдап, түсініп, өмір бойы араласқан адамдармен қарым-
қатынасты түзеу.
Бір бүтіндіктің қалыптасуы мына себепке байланысты: өмір құрылады, сен
өмір сүрудің және өткен өмірден ештеңені де өзгерте алмайсың. Даналықтың
қалыптасуы мына себепке бацланысты: өмірді барлық қырларынан қабылдап, яғни
барлық яғни барлық шыңға көтерілу мен кері құлауымен, өткен өмірде дұрыс
өмір сүре алмадым деп қайғырумен жаңа өмір бастай алмайсын.
Американдық герантопсихолог Форд қарт адамдарға тән бірнеше
психологиялық типтерді көрсетті:
1. Регрессия – бұрынғы іс-қимылдарға оралу, яғни балалықты көрсету,
денсаулығына байланыссыз елден үнемі көмек сұрау.
2. Қиын жағдайда шешім табу үшін тұрғылықты орнын ауыстыру немесе қашу.
3. Қоғамдық өмірге мүлдем араласпау, бәрінен алшақтап, оңашалану.
4. Екі жүзді іс-қимыл көрсету – қоршаған ортадағылардың қызығушылығын
өзіне тарту мақсатымен.
Е.И. Холостова қарттардың мәселесін кеңінен теориялық жағынан
тоқталды. Оның Әлеуметтік жұмыс оқулығында қартармен әлеуметтік жұмыс
деген тарауда көруге болады. Халықтың негізгі қартаю- процесі- туудың
азаюы, егде тартқан адамдардың ұзақ өмір сүруі, ол медицинаның
прогрессивті дамуын көрсетеді.
Автордың айтуынша, қарт адамдар көбіне қалалық жерде көп шоғырланған,
ал ауылда олар аз, себебі ауылдың әлеуметтік- экономикалық жағдайы нашар.
Яғни мемлекет тарапынан қазір жұмыссыз, кедей, көпбалалы, мүгедек және т.б.
отбасыларға жағдай жасау керек. Егер бұндай көрініс кең етек алса, онда
жалғызбасты қарттардың саны күннен- күнге ұлғая түсуі мүмкін.
Қазір нақты қарттады қорғайтын ресми болсын құжаттар жоқ. Жаңа
әлеуметтік жұмыс БҰҰ- ның ұсынысы бойынша Қартайған жастағы адамдардың
өмірін толыққанды жасау бұл құжат негізінде әлеуметтік жұмыс аймағында
қартаттарға әлеуметтік қызмет көрсету жүзеге асырылады. Олар төмендегідей:
➢ Егде тартқан адамдарға ұлттық саясатты өндеу, яғни ұрпақпен
сабақтастыру;
➢ Қайырымдылық ұйымдарды қолдау;
➢ Экономикалық құлдыраудан қарт адамдарды қорғау;
➢ Қарт адамдар сапалы өмір сүруге жағдай жасау;
➢ Қай жерде тұрмаса да толық қарт адамдарға әлеуметтік қызмет көрсету.
Өте жақсы көрсетіп, дәлелдеп кеткені қарт адамдарға әлеуметтік
қызмет көрсету. Әлеуметтік қызмет көрсету жүйесінің дамуы өте көпқырлы. Бұл
жүйенің жақсы дамымауы егде адамдарға теріс те, қанағаттанбаушылық жақтарын
көрсетеді.
Қартайған жас- бұл қорытынды шығаратын уақыт, өмір бойы жасалған,
жасалмаған жұмысқа баға беру.
Үлкен жастағы адамдар бұрынғы артта қалған өмірге оралғысы келеді,
өмірбаянының бір сәтіне оралсам деп арамандайды. Шет елдерде қолданылатын
технологияның бірі- психогимнастика. Бұл технологияда қарттарға арналған
Еске түсіру клубын ұйымдастыру. Қарт адамдар жастық шақты, денсаулықты
күтуге, әлеуметтік қызметін еске алуға мүмкіндік тудырады. Оған қоса,
өткенге шолу суреттер, кітаптар, газеттер және журналдар да көмекке келеді.
Қарттарға еңбектерапиясын қолдуға болады. Индивидуалды қоғамдық
ұйымдарға қатыстыру, әлеуметтік дағдыларды қалыптастыру, коммуникативті
мүмкіндіктер, өзінің өмірін ұйымдастыруда шешім қабілдау, қоғамдық
жұмыстарға белсеңді қатысу. Еңбектерапиясын, бұл жерде әлеуметтік
реабилитация ретінде қарастыруға болады. Қартайған кезде бұл тәсіл өте
нәтижелі және эффективті. Бұл терапияның ерекшелігі соматикалық және
психикалық денсаулықты дұрыс баланста ұстауға көмек көрсетеді. Эмоционалдық
қалпын , өмірлік тонусын толыққанды және тең құқықты өмір сүруді
сезіндіреді.
Қарта дамдарды қоғамдық өмірге қатыстыру керек. Олардың еңбегі мен
өздерінің қоғам керек екенің сездіру. Олар ақылшы, жастарға жол сілтеуші.
Өкінішке орай, мемлекеттік емес қана ұйымдар қарттарға әлеуметтік
көмекті толық көрсете алады, ал мемлекеттік және муниципалдық мекемелер
толығымен дамымаған.
Қорытындыласақ, әлеуметтік қызметкерлер жаңа қажеттіліктерді алдын-
ала қарап, әлеуметтік-экономикалық жағдайдың өзгеруіне байланысты қарттарға
көмекке келу қажет деп көрсетеді.
В.И. Курбатов қарт адамдарға әлеуметтік көмек көрсету әр түрлі
әлеуметтік теорияларды қолдана білу талап етеді. Олардың ішінде:
4. Әлеуметтік рөлдерден айырылу теориясы;
5. Халықтың аз бөлігін құрау теориясы;
6. Адамдардың жастары боынша стратификация теориясын негіздеу.
Бірінші теорияларының мазмұнына үлкен егде жастағы адамдар жатады.
Қартаю кезеңінде жас адамдармен араласыпай қарым- қатынастарда болмайды.
Оларды әлеуметтік рөлдердегі рөлдерден босатады. Бұл рөлдер негізінде еңбек
қызметіне байланысты болған, сонда- ақ басқару және жауапкершілік рөлдері
де қатарласа жүрген. Рөлдерден босату теориясы үлкен, егде жастағы
адамдарды зейнетке шығару арқылы заңды түрде іске асырылатын процесс
ретінде қаралады. Олардың қызмет орндары белгілі бір қызметтегі жас адамға
өтуі керек. Бірқатар сыншылар, бұл теорияларына адамгершілік сезімді
қастерлемейтін деп пікір айтады. Ал қайсібір рөлдерден босату, бұл процесс
универсалды жан- жақтан түбінде іске асырылатын шара ретінде дәлелдейді.
Қазіргі уақытта бұған қарсы әлеуметтік өрісте қолдануын шектейтін
белсеңділік теориясы тұжырымдалып кеңінен қолданылатын болады.
Бұл теорияны жақтаушылар дәлелдеп көрсеткендей қарт адамдар игерген
рөлдерден айырылған кезде олар қоғамда керексіз екендігін сезінетін сезім
туындайды. Жеке басының қасиетін жоғалту деп түсінеді, өзінің рухани
құндылықтарын іске асыру үшін, олар белсеңді өмірден бес тартпау керек.
Керісінше, жаңа қызметпен айналысып жаңа рөлдерді орындауды әлеуметтік
қажеттілік деп санайды.
Әлеуметтік рөлі бар мәндерде белсеңді орындауды жалғастырып, еңбек
ортасымен араласып, қарт адамдар өздерінің психологиялық тұрақтылығын
қалыптасқан байсалдылығын сақтап ала алады.
Адамның қартаю кезеңінде бейімделу дрежесі орталықтай деңгейде алғашқы
сатылардың қызметі байланысты болып келеді.
Енді қартаю кезеңі жақындаған сайын адам көптеген рөлдерді игерсе,
онда оларды жоғалтып айырылған уақытта ол онша қинала қоймайды. Жаңа жұмыс
орның табуға жеңіл соғады. Отыз жастағы эмоционалдық, психологиялық
тұрақтылығы және белсеңділігі бар адамдар жетпіс жастан асқан кезеңде өз
бойындағ энергиясын сақтай алады. Отыз жастағы қорқыныш және консерватизм
сапасындағы адамдар өмірінің аяғына дейін, бірқалыпты тұрақтылықты бола
алмай, сенімсіздікпен үрейлене қарайды.
Халықтың өз бөлігін құрау теорияларының авторлары қоғамда қарт
адамдардың саны аз болатының дәлелдеді және бұл олардың әлеуметтік-
экономикалық статусының төменгі деңгейде екеніні анықтайды.
Қоғам оларды кемсітіп, оларға қарсы болып көрінеді. Егер үлкен егде
жастағы адамдар жаққа жолды тауып, қалыптасқан байланысты сақтап қалса,
олар мәдени деңгейдің жаңа түрін құрып, өзінің психологиялық тұрақтылығын
сезінеді.
3. Осы жастағы топқа жататын адамдардың арасында психологиялық
жақындастық, бірін- бірі қабылдап, тез тіл табысып кету;
4. Халықтың бөтен топтармен іс- әрекет жасаудан оларды алып
тастауы.
Сонымен үлкен егде жастағы адамды кемсіту, олардың бірлігі қартаю
кезіңде қарым- қатынастарының өзіне тән жаңа түрі туындайды.
Осы түрі, яғни теорияның пайымдауынша бұл адамдарға арналған
мамандандырылған мекемелерінің көбеюі, өзіндік мәдени деңгейді көбеюдегі
қалыптастыруға мүмкіндік берер еді. Қарттар өздеріне лайықты мағынада өмір
сүргісі келеді. Бұл олар өздерінің проблемаларын шешуге белсеңді түрде
қалыптасқан жағдайда ғана мүмкіндік болады.
Кейбір мамандар адамдардың жастары бойынша стратификация теорияларын
тиімді болып санайды. Бұл теорияға сәйкес адамдардың әр буыны өзінше құнды
және тек қана өзіне тән тәжірбиесі бар деп тұжырымдалған.

1.3. Әлеуметтік қызметкерлердің міндеттері және қарттармен әлеуметтік
жұмыс атқарудың моделдері, технологиялары
Әлеуметтік қызметкердің басты ерекшелігі мемлекеттің әр түрлі
саласындағы әр тарапта қызмет ету, соның бірі- қарттармен және қарттар
үйіндегі қарттармен жұмыс. Бұл жұмыс мемлекеттік іс болып табылады, басқаша
айтқанда әлеуметтік қызметкер мемлекеттік істі жүзеге асырады.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында өзінің тәуелділіктерін
нығайту мақсатында қоғам өмірінің барлық саласында өркениетті елдердің
жолына түсті. Олардың ішінде қарттарға әлеуметтік қамқорлық жасац мәселесі
де бар.
Қазіргі қоғамдағы қарттар өткен жастық өмірлерінде белгілі бір қоғмдық
қызметпен айналысатын немесе ҰОС ардагерлері болып келеді.
Үкімет тарапынан, соғыс еңбек ардагерлері туралы хаң жобасы жасалып,
онда соғыс және еңбек ардагерлерінің мүдделері қамтылған. Бұл заң жобасында
Қазқстандағы қазақстандықтардың лайықты өмір сүруін, белсеңді қызметін,
қоғамда оларға сый құрметті қамтамасыз ететін жағдайлар жасау, қарттар
үйіндегі ата- әжелерге бүкіл мемлекеттік жасау, мемлекеттің тарапынан да,
қоғам тарапынанда мұқтаждары мен қажеттіліктерін ерекше көңіл бөлу
мақсатында оларды әлеуметтік қорғаудың құқықтық кепілдектер белгіленген.
Сондай- ақ заң жобасында соғыс кезінде және мемлекеттің мүддесі үшін
басқа да соғыс операциясы кезінде Отан қорғауға қатысқан, соғыс кезіндегі
аса ауыр жағдайларды, төтенше жағдайларда Еңбек еткен немесе еңбегі үшін
марапатталған ҚР- ғы қарттармен мүгедектердің құқықтық мәртебесі
айқындалған. Заң жобасында қарттардың мынадай санатын белгілеген:
1. ҰОС қатысушылар;
2. ҰОС мүгедекетер;
3. ҰОС қатысушыларға теңестірілетін адам;
4. ҰОС мүгедектеріне теңестірілетін адамдар;
5. ҰОС тыл еңбеккерлер
Қарияларды, жасы үлкендерді құрметтеу, олардың киелі кеңестерін,
ежелден келе жатқан дәстүрге сай берген, ақыл кеңестерін тыңдай отыпыр,
солар көрсеткен жолмен жүру дәстүрі халқымызда әлі күнге қолданысқа ие.
Қарттар үйіндегі қарттар жөнінде, оларды қорғау, көмек көрсету
әлеуметтік қызметтің назарынан тыс қалған емес. Соңғы жылдары әлеуметтік
танушылардың негізгі пікір таластарының бірі- отбасына және отбасылық
өмірімен, отбасыларындағы қарттармен жүргізілетін жұмыскрлкрінің саның
арттыру. Бұл қоғамды толғандырып отырған мәселе.
Әлеуметтік қызметкер әр қашанда өзі атқаратын жұмыстарға жауапты
әсіресе қарттармен жүргізілетін жұмыстарды белгілі бір нысананы көздеген
құнды дүние болу қажет.
Әлеуметтік қызметкердің қарттар үйімен жүргізілетін әлеуметтік
–педагогикалық- психологиялық жұмыстары екі жақты сипатқа ие.
Қарттар үйіндегі қарттарғамектерпгі оқушыларды ұйымдастырып алып
барып, мерекелермен құтықтап, сыйлықтар беріп, концерттік бағдарламалар
құрып, қарттарға көңіл бөліп, көмек көрсету болса, екі ншісі балаларға
жастарға тәрбие беру, ерте байап олардың бойында ата- анаға деген құрметті
сезіндіру, үлкенді сыйлау, ата- әже алдынан кесе өтпеу, оларға көмектесу
сияқты, тәрбиелік іс- шаралар жүргізу;
Әлеуметтік қызметкер қарттармен атқаратын жұмысын ұйымдастырып,
ірқашан уақыт тауып, жүйелі түрде өткізіп отыру керек. Сондай- ақ
әлеуметтік қызметкер қарттармен оның кезіңде стқаратын жұмыс саласына
байланысты кейбір ерекше қасиеттердімен қиыншылықтарын жас ұрпаққа үлгі
етіп отыру қажет.
Әлеуметтік қызметкер қарттардың еңбегін асыл мұра деңгейінде қарап,
оны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.