Қой қорасы жобасының зоогигиеналық негізделуі

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Жәңгір-хан атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Университеті

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Қой қорасы жобасының зоогигиеналық негізделуі

Орындаған:
Тексерген:

Орал, 2013ж.

Мазмұны

1. Кіріспе
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .3

1.1. Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 5

2. Негізгі бөлім
2.1. Қойларға қойылатын гигиеналық және ветеринариялық-санитариялық
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2.2. Қойлардың қора-жайларының зоогигиеналық
негізделуі ... ... ... ... ... ... . .17
2.3. Қойларды дұрыс азықтандыру
гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .20
2.5. Қойларды өсіру кезіндегі қойылатын зоогигиеналық
талаптар ... ... ... ...24
2.6. Қой қораларындағы микроклимат шамалары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27

3. Қорытынды
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...28

4. Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29

1. Кіріспе бөлім
Мал шаруашылығы алдында тұрған басты мәселе жануарды құнарлы
азықтармен қамтамасыз етіп, оларды асылдандыру бойынша үздіксіз жұмыстар
өткізумен қатар, күн сайын фермалар мен өзге малшаруашылық нысандарындағы
санитарлық-гигиеналық ұстау, азықтандыру, суару, күту және пайдалану
жұмыстарын жақсарта түсу екені белгілі.
Ауылшаруашылық жануарларының гигиенасы – жалпы профилактика негізі,
бағу, күту, азықтандыру мен ұстаудың тиімді әдіс-тәсілдерін ұтымды
пайдалана отырып, жануарлар денсаулығын сақтау және нығайту, олардың табиғи
резистенттілігін жоғарылату тұрғысындағы ғылым. Бұл ғылым жануарлар
ауруларын болдырмау бойынша гигиеналық талаптар мен ветеринариялық-
санитарлық шаралар легін оқытып, құрастырады. Мал шаруашылығы алдында
тұрған басты мәселе жануарды құнарлы азықтармен қамтамасыз етіп, оларды
асылдандыру бойынша үздіксіз жұмыстар өткізумен қатар, күн сайын фермалар
мен өзге малшаруашылық нысандарындағы санитарлық-гигиеналық ұстау,
азықтандыру, суару, күту және пайдалану жұмыстарын жақсарта түсу екені
белгілі.
Қой шаруашылығы Австралия, Жаңа Зеландия, Англия, Түркия, Үнді, Иран,
Бразилия елдерінде жақсы дамыған. Қой саны бойынша Қазақстан әлемде екінші
орында.
Қой еті жоғарғы дәмдік сапаларымен ерекшеленеді, ақуыз, минералды
заттар мөлшері бойынша сиыр етінен кем түспейді, ал калориялығы жағынан
асып түседі, онда 3 есе холестерин аз, міне сол себептен негізінен қой етін
тұтынатын халықтардың атеросклероз ауруына аз шалдығатынын түсіндіру қажет
шығар. Қой етіне тән өзіндік иіс құрамында гирсин қышқылы болуына
байланысты. Қой сүтінде 1,5 – 2 есе ақуыз көп, ал май шамамен 7% құрайды,
ол әсіресе козеинге бай, осының арқасында ірімшік мен сүзбе ірімшік алу
мүмкіндігі туындалады. Басты мақсат - мал шаруашылығында жануарларды
ветеринариялық санитариялық тұрғыдан қорғап ауру тудырмау, оның алдын алу.
Бұл бағытта жалпы гигиеналық және ветеринариялық-санитариялық шараларды мал
шаруашылықтарында мүлтіксіз жүргізудің мәні орасан зор. Әсіресе
дезинфекция, дезинсекция, дератизация және дезодарация, өлексені дер
кезінде утильдеу шараларын жүргізіп отыру-малды инфекциялық және инвазиялық
аурулардан қорғаудың кепілі. Санитариялық-гигиеналық ережелерді сақтаудың
маңызы бұл тарауда кеңінен қамтылған.
Қойдың өте көп жерге тарап, кез келген халықтың өсіретіндігінде себеп-
салдар жоқ емес, соның ең бастысы қойдың алуан-алуан табиғи жағдайларға
төзімділігі, бейімділігі.
Жалпы қой шаруашылығының өнімділігін, қазіргі қол жеткен зоотехния
ілімі мен технологиясын жақсы қолданумен, ерекше жаңалық жасамай-ақ, көп
қаржы шығармай-ақ, едәуір жақсартуға да көбейтуге де әбден болады.
Азықтандырудың қолайлы жағдайын жасау және өсіру кезіндегі күтімі,
жайып семіртумен, бордақылауға жұмсалатын азықты, жұмыс күшін, неғұр-лым
үнемдеуді қамтамассыз етеді және өндірістің тиімділігін жоғарылатады.
Қазақстан Республикасында оның кең байтақ жері мен табиғи климаттылық
жағдайының алуан түрлілігі, экономикалық және басқа себептерге байланысты
қарқынды технология жергілікті жағдайлары мен қорларды терең білуге
құрылғаны жөн.
Курстық жұмыстың мақсаты –қойларға арналған қора-жай жобасының
зоогигиеналық негізделуі және қойларға қойылатын гигинелақы талаптармен
танысу.
Курстық жұмыстың міндеттері – қойларға қойылатын гигиеналық және
ветеринариялық-санитариялық талаптар және қойларды ұстау жүйелері және
маулық қойлардың қора-жайларының зоогигиеналық негізлделуі туралы түсінік
беру, қойларды жайылымдарда ұстау гигиенасы мен және саулық қойларды
азықтандыру ерекшеліктері және азықтандыру гигиенасы туралы толық мағлұмат
беру.
Курстық жұмыстың құрылымы - кіріспе, әдебиетке шолу және негізгі
бөліммен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1.1. Әдебиетке шолу
В.И.Гершун 1994 қойды жайып – семірту Қазақстан жағдайында қойдың
еті мен жүні басқа да өнімдерін арттырудың және олардың сапасын жақсартудың
ең арзан әрі тиімді тәсілі. Мұның өзі табиғи мол жайылымдарды неғұрлым
толық және тиімді пайдалануға, тәулігіне орта есеппен қосымша салмақты көп
алуға, малдың тірілей салмағы мен қоңын арттыруға мүмкіндік береді.[1]
Ж.Б.Мырзахметов 1992 зерттеулерінде, ең алдымен рационды малдың
сүйсініп жейтін, үйреншікті жем – шөбінен құрастырады. Олар шаруашылықта
өндірілетін арзан азық көзі болуы керек. Өйткені азық шығынының мал
шаруашылығы өнімінің өзіндік құнын құрастырудағы үлесі басым азықтары жақсы
қорытылып, мол өнім беруге бағытталуы керек. Мәселен, жем – шөп қорытылуы
үшін шырынды азықтардың белгілі көлеміне ірі азықтар берілуі шарт. Өйткені
шырынды азықтар басым болса, клетчатка көзі болып табылатын ірі азықтың
аздығымен ас жолдарының қызметі бұзылып, клетчатка жетіспеушілігінен туатын
зиянды құбылыстар орын алады. Керісінше тым мол берілген ірі азық
рационындағы клетчатка деңгейін көтеріп, оның өзінің және де басқа қоректік
заттың қорытылуын нашарлатады[2]
А.П.Онегов, И.Ф.Храбустовский 1984 айтуынша жылқының басқа малдан
басты айырмашылығы бұлшық еттерінің жұмысы болып табылады. Ол қасиеті ас
қорытыу және зат алмасуының ерекшеліктерін анықтайды. Жылқылар көмірсулы
қосылыстарды- углеводты әрбір 3 сағат сайын жұмыстан кейін шығындап
отырады. Сондықтан жұмыс кезінде жылқыларды үстеме қоректендіру өте
маңызды. Жылқылардың қарны бір камералы, күйңс қайыратын малдардан
салыстырғанда ірі азықтарды онша қорытып сіңірмейді. Жылқы асқазанға
қажетті қоректік заттардың пайдалы жұмысқа аз ғана мөлшері шығындалады.
Қоректік заттардың қалған бөлігі (30 %- жуығы) басқа қажеттілікпен
меншікті қозғалысының қажетіне шығындалады. Жылқының тілі жақсы дамыған.
Сондықтан қатты заттарды бөлшектеп уатады. Мүйізді ірі қара қарнына
қарағанда жылқының қарны 7- 8 есе кіші, ішектері қысқа жемді, концентратты
жақсы қорытады. Жылқы азықты баппен өте ұқыпты, мұқият шайнайды. Бір
жұтқанда 15- 20 грамм сабан, топан, сұлы, арпа, кебек және т.б. жұта алады
[3]
Волков Г.К., Репин В.И. 1986 әдебиеттерінде, қойлар тұмсығы мен ауыз
қуысының анатомиялық ерекшеліктеріне байланысты табиғи жайылым отын,
аумақты көк және ірі азықтарды мейлінше жете пайдаланып, жақсы қорыта
алады. Сондықтан қойды оған дейін жылқы немесе мүйізді ірі қара мал
жайылған жерлерге, астығы орылған алқаптарға жаюға болады. [4]
Мырзабеков Ж.Б., Сағындықов К.А. 2006 пікірінше, қора жай
қабырғалары қабырғалардың жылу және дымқыл өткізбеуін қамтамасыз ету үшін
олардың қалыңдығы ескеріледі, немесе аз күш жұмсай отырып жылу жібермейтін
материалдар пайдаланылады. Гигиеналық жағынан келгенде қабырғалар жылу
жібермейтін материалдардан соғылған жөн. Сондықтан қабырғалардың жылу
қорғайтын қасиеті жеткілікті әрі жылуды аз өткізетін термикалық қарсылық
коэффициенті жоғары болуға тиіс. Жылуға берік және ауаны орташа деңгейде
өткізіп тұратын болғаны жөн. Төбе жапқыштар. Континенталдық климат
жағдайында олар қора – жайды сыртқы әуе кеңістігінің құбылыстарынан
сақтайды, қыста да, жазда да, жылу сақтауды жоғары деңгейде қамтамасыз
етеді. Төбе жапқыштар берік, барынша жеңіл, жылуды аз жіберетін, құрғақ,
теп – тегіс, су өткізбейтін, қатты, ұзаққа шыдайтын болуға тиіс.Еденнің
конструкциясы мен материалдары оның ішіндегі микроклиматқа, санитариялық –
гигиеналық жағдайларға, жануарлардың денсаулығы мен тазалығына, өнім
сапасына және өнімділік көрсеткіштеріне айтарлықтай деңгейде әсерін
тигізеді. Құс фабрикаларының едендері мынадай талаптарға сай келуі керек:
жылуды аз өткізетін, берік, қажалмайтын, жанбайтын, тегіс, тұтас, су
өткізбейтін, адамдар мен жануарлардың денсаулығына зиянсыз, тазартып –
жинауға қолайлы, құстың әр түрлі әрекеттеріне төзімді берік болуы тиіс [5]
Мырзабеков Ж.Б., Ибрагимов П.Ш. 2006 айтуынша таңдап алған жер
құрғақ, сәл биіктікте, тасқын не нөсерлі жаңбырдан соң, су баспайтын болуға
тиіс. Ол жер аймағына күн сәулесі мол түсіп тұруға және желдетіліп тұратын,
сондай – ақ, осындай орында қатты желден, құм дауылынан және қарлы бораннан
қорғанған болуы керек. Ол үшін орман – тоғай маңына салынғаны немесе
айналаға ағаш отырғызған жөн. Осы аймақта құрылыс салуға қосымша күш
жұмсауды қажет ететін жер бедерінің кедергісі болмау тиіс. Топырағы құрылыс
салуға қолайлы болғаны қора – жайдың орналасуына жағдай жасайды. Жер
қыртысының құрамы су және ауа өткізгіш, түйіршік топырақты, сүзгіштік
қабілеті төмендеу, өсімдіктерді отырғызуға жарамды болса тіптен жақсы [6]
Храбустовский И.Ф., Демчук М.В. 1984 деректерінде таңдалған жердің
топырағындағы дымқыл кемінде 5 м тереңдікте болғаны жөн. Сонымен қатар жер
санитариялық – гигиеналық талаптарға сай кемінде 5 м, ал су қысымымен
шығатын қабаты 12 метрден артық тереңдікте орналасқан және ауыз суы
жеткілікті болуы керек. Мал шаруашылығы қора – жайларын салу үшін жер
таңдаған кезде оның табиғи ауа райына да назар аудару керек. Жер көлемін
айқындау құс фабрикаларының кеңейтілуін және оны азықпен қамтамасыз ету
мүмкіндігін ескере отырып жүргізіледі. Жер көлемі 300 мыңнан астам құсы бар
шаруашылықтарда – 0,4 – 0,5 м2 болуға тиісті. Құсты бағып – күтетін қора –
жайлар тұрғын үйлерден төменгі жақта және олардың ық жағында орналасады [7]
Ж.Б.Мырзахметов, К.А.Сағандықов 1994 деректерінде ұшаның төмен
сапалы болып келуі қойды бордақылаудың бастапқы кезінде жақсы азықтандырып
каеліп соңынан азықтандыру деңгейін төмендетіп жіберуден де болады.
Сондықтан да биологиялық жағынан бағалы ет алу үшін қойды әр уақытта да
жақсы азықтандырып, дұрыс күтіп – бағу қажет. Бордақылаудағы сақа қойдың
протеинге деген қажеттілігі аса жоғары болмайды. Ал өсіп келе жатқан
қозылар үшін протеин мөлшерінің ерекше маңызы бар. [8]
З.И.Ануш 1979 зерттеулерінде көп жылдық тәжірибеге сүйенсек, ірі қой
күніне 6 – 8 кг қозылары бар саулық (қоса есептегенде) 12 – 15 кг шамасында
шөп жейді. Егер жайылымдық қойға қосымша жем берілсе, бұл нормалар тиісінше
15 – 30% кемітіледі. Қой жаю үшін жайылым көлемін анықтағанда осының
барлығы ескерілуі тиіс. Мысалы, 700 бас қой отарына, жазғы мезгілінде, қой
басы 7 кг көк шөп жейтін болса, сонда барлық отарға күніне 49ц шөп керек,
ал жайылым маусымы 4 айға 5880ц шөп керек болып шығады. [9]
Г.К.Волков 1980 мәліметтері бойынша, салмағы 20, 25, 30 және 35 кг
қозылар үшін протеиннің оптималдық концентрациясы рационның құрғақ затына
шағып есептегенде, тиісінше 17,5; 15; 12,5 және 12,5% болу керек. Малдың
қоңдылығы артқан сайын оның протеинге деген қажеттілігі төмендей түседі.
Тоқтыларды бордақылағанда олардың рационындағы жасұнықтың мөлшеріне көңіл
аудару керек. Жасұнықтың тым көп болуы қоректі заттың қорытылуын
төмендетеді, өнім үшін жұмсалған мөлшерін жоғарылытып жібереді. Сондықтан
да рационда ірі азықтың (пішен, сабан т.б.) мөлшері 25% аспағаны жөн.
Бордақылауға алынған тоқтылардың рационындағы майдың да мөлшерін бақылап
отыру қажет. Рационға қосымша май қосу тоқтының салмақ көрсеткішіне, азықты
өтеуіне және бордақылаудың экономикалық тиімділігіне игі әсерін
тигізгендігі байқалады. Бордақылау қойларына берілетін минералды заттардың
да жеткілікті болуы қажет. Азық рационында кальций, натрий, фосфор және
басқа да элементтердің жетіспеуінен малдың салмақ қосуы төмендейді. [10]
Г.К.Волков, В.Н.Гущин 1980 зерттеулерінде, сапалы сүрлем қойдың
асқазан қызметін, организмде зат алмасуын жақсартады, дені таза төл алуына,
витаминдердің көбейтіп, сүт құрамының жақсаруына септігін тигізеді. Сүрлем
азықтың дәмін кіргізеді, қысқы азық рационын түрлендіреді, ондағы қоректік
заттың жақсы қорытылуына әсер етеді. Дұрыс салынған сүрлем көп азықтың
бағасы қасиетін өзінде сақтайды. Көк азықтың сүрленуі сүт қышқылы
бактерияларының өсімдіктерді тез ашуы әсерінен болады. Олар сүрленетін
шырындағы қантты пайдаланады және сүт қышқылын бөліп шығарады, бұл қышқыл
азықты қышқылдандырады да шіріткіш бактериялардың дамуына және әрекеттеріне
кедергі жасайды. Сүрлеу процесі кезінде азықта сүт қышқылының біраз мөлшері
жиналады, ол сүрлемге жақсы иіс пен дәм береді, мұның өзі қойдың сүрленген
азықты сүйсініп жеуіне себеп болады. [11]
А.Ф.Кузнецов, М.С.Найденский 2001 айтуынша, қойды жайып – семірту
Қазақстан жағдайында қойдың еті мен жүні басқа да өнімдерін арттырудың және
олардың сапасын жақсартудың ең арзан әрі тиімді тәсілі. Мұның өзі табиғи
мол жайылымдарды неғұрлым толық және тиімді пайдалануға, тәулігіне орта
есеппен қосымша салмақты көп алуға, малдың тірілей салмағы мен қоңын
арттыруға мүмкіндік береді.[12]
Антонов П.П. 1975 пікілері бойынша жануарларға өсіруде вет -
санитарлық нысандарға қойылатын өлексені өтелдейтін орын және т.б. олардың
санитарлық беріктігін сақтайтын шараларды белгілеу. Мысалы мал өлгенннен
кейін оларды жинап алып өртеп жіберуі керек. Олардан аққан слекей т.б.
ларлың болмауын қадағалау, орнын дизенфекциялау. Егер орнын дұрыс
залалсыздандырмаса түрлі шыбын – шіркей арқылы жұқпалы аурулар тарауы
мүмкін. Тасыған машина, орнын бәрін залалсыздандыру. Әр алуан мал
шаруашылығының нысандарын инфекциялық және инвазиялық аурулардан сақтаудағы
профилактикалық санитарлық-гигиеналық жұмыстарын уақыты жүргізіп тұруымыз
керек. Профилактикалық дезинфекцияны қораға басқа жақтан таралған індетті
ауру қоздырғыштарды, сонымен қоса шартты ауру қоздырғыш микробтарды да жою
мақсатымен жүргізіледі. Жылқы шаруашылықтары айнала қоршалып жел өтіне
қарсы ағаштар егілгені дұрыс. Сонымен қатар құлын өсіретін қора және оның
ішіндегі жабдықтар технологиялық жобалау нормасына сәйкес болуы тиіс. Ат
қора тік бұрышты, Г бейнелі (кескінді) және П кескінді формада салынады. Ат
қорада мал орны және әжіре екі қатар орналасады; қораның орталығында жем-
шөп тарататын және қи шығаратын ені 2,6-3 м жол өткелі болуы тиіс. Жылқы
зауыттарында бие үшін әжірелер кораның ортасында орналасады (әжіре саны әр
қатарда 12 пайыздан көп болмау керек), ал қабырғаның екі шетінен ені 2 м
жүретін жол қалдырады [13]
Баланин В.И. 1988 деректері бойынша, әсіресе республиканың оңтүстік
аудандарында эхинококкоздың күрделі эпидемиялық өршуі сақталған. Мұнда
хирургиялық стационарларды әр жыл сайын 400-ден астам адам операция
жасалады, республика бойынша тіркелеген эхинококкоз жағдайының 70-%-ын
құрайды. 1980-1995 жлыдары адамадардың эхинококкозбен ауыруы Республикалық
СЭС мәліметтері бойынша 50-%-ға өскен. Жануарладың зақымдалуы мен
адамдардың ауыруының жоғары деңгейі Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан
облыстарында белгіленген, мұнда халықтың аурушаңдық көрсеткіші 100мың
тұрғынға 2,4-6,0-н келеді, ал жануарлардың зақымдалуы 58,5-60,1%. Аралық
иелерінің көптігіне қарамастан эхинкоккоздың эпизоотологиясы және
эпидемиологиясында қойлар маңызды орын алады. Жануар және адам
эхиноккозымен зақымданудың көзі-иттер болып табылады, соның ішінде
қараусыз, отарлық және шабан иттері.Инвазиянцың таралуына жануарлардың
жеткіліксіз азықтануы, сонымен қатар шаруашылықта ветеринарлық санитарлық
шаралардың қанағаттанарлықсыз болуы әсер етеді. Адамдар эхиноккозбен
эхинококктармен залалдандырылған иттермен байланыста болу арқылы және
эхинокок жұмыртқаларымен зақымданған көкөнісермен жеу кезінде зақымданады
[14]
Голосов И.М. 1982 деректері бойынша ветеринарлық станция
қызметкерлерінің зерттеуінің арқасында белгілі болғаны көп жеке
шаруашылықтағы малдардың эхинококкозға шалдыққан пацызы 40-60-қа жеткендігі
көрсетілген. Жамбыл облысының Талас, Сарысу секілді шалғай аудандардың
біраз шаруашылықтарында бұл көрсеткіш 80 %-ға дейін көтеріледі екен.
Иттерге келсек олардың эхинококпен ауыруы да жоғары деңгейде сақталып отыр.
Кейбір шаруашылықтардың отарларында олардың 30-48 %-ы эхинококқа шалдыққан.
[15]
Голосницкий А.К. 1979 мағлұматы бойынша тоқтыларды жеделдете
бордақылаудың нәтижесін арттыра түсу үшін оларды витаминдермен, керекті
мөлшерде каротинмен толық қанағаттандырған жөн. Жем – шөпте каротин
жетіспеген жағдайда А витаминін қолдануға болады. Тоқтылардың А витаминіне
деген қажетсінуі 2,9 мың халықаралық өлшемге тең Рационды жан – жақты
теңестіріп малды құнарлы азықтандыру – бордақылаудың негізі болып саналады.
Бордақылаудың барысында малдың жасына, салмағына, қоңдылығына қарай олардың
қоректік заттарға деген қажеттілігі өзгеріп отырады. Тоқтылардың өсу
қарықыны бәсеңдеген сайын бір өнім өлшеміне жұмсалатын азық шығыны
жоғарылай түседі. Тоқтыдан бір килограмм салмақ алу үшін 6 айлығына дейін 4
– 5 азық өлшемі, бір жасына дейін – 7 – 9 азық өлшемі, ересек қойларға – 10
– 12 азық өлшемі қажет. Сондықтан қозыларды жедел бордақылап 6 – 8
айлығында етке өткізу, ет өндірудің тиімдігін арттырып, сапасын жақсарта
түседі. [16]
Данилова А.К., Найденский М.С. 1987 былай деп көрсетеді, көпшілік
жағдайда малдың ауруға шалдығуы мен өлім-жетімге ұшырауы, оны дұрыс
азықтандырып, күтіп бақпаудың салдарынан болады. Малға құнарлы азық беріп,
қора-жайын зоогигиеналық талапқа сай таза ұстау, әрі күнделікті жұмыс
тәртібін бұлжытпай орындап отыру оның ауруға шамдықтауының және өнімін мол
беруінің негізгі кепілі [17]
Долгов В.С. 1984 деректетерінде табиғи сұрыптау мен қолдан
сұрыптаудан шыққан құйрықты қой тұқымдарының бірі — қазақтың құйрықты қойы.
СССР Ғылым академиясы, Орта Азия университеті мен Москва зоотехникалық
институты (1927— 1930 жылдары) экспедициясының материалдарында Қазақстанда
құйрықты қойлардың географиялық 22 варианты бар екендігі көрсетілген. Осы
варианттардың бір бұтағы Жезқазған облысының шаруашылықтарында
шоғырландырылған. Бұл қойлар шөлді және шөлейтті жерлерге өте шыдамды [18]
Закомырин И.А. 1987 деректері бойынша деректерінде Табиғатта
белгілі витаминдер ерігіштік қасиетіне қарай екі үлкен топқа — майда еритін
және суда еритін витаминдерге бөлінеді. Майда еритін витаминдер. А витамині
(рецепт№10)(ретинол, антиксерофалмалық). А витамині құрылымы тұрғысынан
каротинге жақын, 1831 жылы неміс ғалымы Вакенродер оны өсімдіктерден ашты.
Ол суда ерімейді, бірақ түрлі майлы еріткіштер мен майда ериді. Рационда
А тобындағы дәрмендәрілер жетісиесе организмнің өсіп-жетілуі бұзылады,
ауруға төзімділігі төмендейді, көру қабілеті әлсіреп, ақшам соқыр деп
аталатын ауруға шалдығады. А тобындағы дәрмендәрілер ұзақ уақыт жетіспеген
жағдайда тері мен кілегей қабықтың қызметі бұзылып, өкпе, бронхылар, қуық
пен бүйрек ауруға шалдығады. Ретинолдан басқа табиғатта Аг, А3
дәрмендәрілері де кездеседі. А витаминнің негізгі көзі — каротинге бай көк
шөп болып табылады. Азықтың әр килограмына шаққанда жоңышқа мен сары
жоңышқа шөбінде 40—90 мг, қызылша жапырағында 30—50, жүгері сүрлемінде —
20—30, сапалы пішенде—20—40, пішен ұнтағында—5—20, шөп ұнтағында— 100—300,
сәбізде—50—100 мг каротин болады. А витамині жасушалардың көбею және өсу
процесінде маңызды роль атқарады, сілекей қабықшалардың дұрыс жағдайда
болуын қамтамасыз етеді, көздердің торлы қабықшаларының көру қызметіне
көмектеседі. Мерзімдік азық үлесінде А витамині жетіспесе. эпителий тіні
өзгеріп бүзылады, көздер қабынады, ағзаның жүқпалы ауруларға қарсыласу
қабілеті төмендейді, қозғалыс үйлесімдігі бұзылады, өндіргіштік қызметі
төмендейді, аталық малдың жыныс жасушасының дамуы (сперматогенез) бұзылады,
жас малдың тұрқының өсуі тоқтайды.Өсімдік азықтарында А витамині болмайды,
бірақ каротиназа ферментінің әсер етуімен ішек қабырғасында А витаминіне
айналатын провитамин А каротин бар. Көк азықта, әсіресе бүршақтүқымдас
өсімдіктердің жапырақтарында, сәбізде, витаминді шөп ұнында, сапасы жақсы
пішенде, сүрлем мен пішеңдемеде каротин көп болады [19]
Ивашура А.И. 1989 айтуынша,азықтағы қоректік заттар мал
организмінің тіршілігіне қажет энергия мен құрылымдық қосындылар жеткізуші
көзі болып табылады. Демек олар тірі организмнің қоршаған орта жағдайына
бейімделіп өсіп өніп ұрықтанып көбейіп, өнім өндіруінің негізгі факторлары
ретінде қызмет атқарады. Жоғарыда айтылғандай, азықтағы қоректік заттар
энергетикалық және құрылымдық қосындыларға бөлінуіне шартты түрде қарау
керек, өйткені олар негізгі функциясымен қатар тіршілік кажеттілігіне
байланысты басқа да қызметке жұмсалады [20]
Испенков А.Е. 1984 пікірінше, азықтандыруда олардын қорытылу
ерекшелігін, таратуғаыңғайлылығын ескереді. Әдеттегіде ірі азықты
шырышты азықтан бұрын таратады. Оның ішінде пішенді танертең беріп,
түнге сабан салып қойған дұрыс. Ұнтақты шырынды азықпен араластырып
берген жөн. Азықтандыру мен суару тәртібі әсіресе жұмыс аттарына кушті
әсер етеді. Оларды міндетті түрде суытып барып азықтандырып, содан
кейін суарады. Суыту ушін алдымен ірі азык беріп, кейін шырынды азық
таратып, суарады да, артыншан жем береді. Сұлыны суарғаннан кейін 30-45
минут, арпа мен басқа жемді 1-1,5 сағат өткен соң береді. Жұмысқа аттарды
азықтандырғаннан кейін бір сағат өткен соң шығарады. Тәуліктік азық
мөлшерінің ірісі негізінен кешке салып қояды, өйткені алдыңғы қарны жоқ
жылқы малы жұмыстан бос уакытының көбін азықтануға жұмсайды. Ертеңгісін ірі
азықтың аз бөлігін, ал түсте тіпті аз мөлшерде салады. Өйткені жемшөпті
мұқият шайнап жұтатын жылқы берілген азықты жеп үлгермейді. Жемді де
ертеңгісін және түсте бірдей көлемде, кешкісін ұлғайтып береді [21]
Канаев А.И. 1985 мәліметтер бойынша Африкада Е.granulosis-тің кем
дегенде 5 штаммы белгілі, бірақ синантропты циклда аралық иелерінің
шеңберінде (қой,ешкі,мүйізді ірі қара,түйелер,буйволдар,адам) жақсы
адаптацияланған қой штаммы маңызды орынға ие. Тек осы штамм ғана адам
гидатиозының себепкері болып табылады. Көптеген жыртқыштар Е.granulosis-тің
негізі иелері болғанымен, соның ішінде неғұрлым маңызды, қоздырғыштардың
адамға берілуін қамтамасыз етуші-ит. Африканың солтүстігі және шығысында
иттердің Е.granulosis-пен жоғары дәрежеде (40-80%ға дейін) зақымдалуы
байқалған. Ыстық және құрғақшылық Е.granulosis жұмыртқалары үшін қауіпті
болғанымен, тұрғындардың тұрмыстық әдеттерімен байланысты (тұрғын ү йде
итті азықтандыру, ит феклийлерінің адамды емдеу үшін қолданылуы және т.б.)
паразиттің иттен адамға берілуі неғұрлым тез өседі. [22]
Карелин А.И. 1979 мәліметтерінде эхинококкоздың қоздырғышы
космополит, Қазақстанның барлық аймақтарында кездеседі. Эхинококк
құрттарының дамуына қатысты иелері көп болғанымен олардың іс жүзінде маңызы
бірдей емес. Эхинококкоздың бірдей таратушысы ретінде цестоданың аралық
иелері арасынан қойдың елеулі маңызы бар екенң мәлім. Қой шаруашылығы
өркендеген жерде адам мен мал түлікке қарағанда қой малдәрігерлік
тексеруден өткізілмей-ақ сойыла береді. Өзге жануарлармен салыстырғанда қой
денесінде бершімек көпіршіктер дамып,жұқпалы сатысына жетеді. Эхинококкоз
эпизоотологиясында ірі қараның, сондай-ақ жылқының атқаратын қызметі
шамалы, себебі оларда көбінесе стерильді гельминт бершімектері
–ацефалоцситалар ұшырасады.Эхинококкоз қоздырғышының таралуына жабайы
тұяқтылар мен етқоректілердің ешқандай қатысы жоқ деп үзілді-кесілді айтуға
болмайды.Зерттек деректеріне қарағанда тағы аңдар эхинококк құрттарымен өте
аз зарарланған. Негізгі иелері мен аралық иелерінің негізгі залалдану
уақыты болып көктем мен күз болып есептеледі. Бұл жұмыртқалар мен
дернәсілдердің дамуына сыртқы ортаның қолайлы уақыты. [23]
Карелин А.И., Маравин Б.А. 1987 зерттеулері, жүннің беріктігі,
созылғыштығы, серпімділігі сияқты қасиеттері осы микроэлементке тікелей
байланысты екенін дәлелдеді. Мал азығында кобальт жеткілікті болса, малдың
асқазан, ішек-қарын жолындағы бактерияның мөлшері бір жарым-екі есе
көбейеді, ал мұның өзі мал организміндегі клеккалардың пайда болып, жетіле
беруіне көмектеседі. Сөйтіп кобальт әсерімен организмдегі белоктың синтезі
күшейіп, жүн неғұрлым жедел өсетін болады. [24]
Кожевникова Н.Ф. 1987 деректерінде көктемдік эфемерлік ерте көктеген
күнгей жоталарының өсімдіктерін жол – жөнекей қоректеніп, жаз аптабынан
жайлауға айдалған қой отарлары таулы альпілік және субальпілік
жайылымдардың алуан түрлі санды жайылымдарға жайылады. Қыстың шуақты
күндері күнгей беттердегі ашық қыстық жайылымдарына жайып, боранды, қарлы
күндері дайындаған пішен, жаздық дақыл сабаны, ал мүмкіншілік болған
жағдайда пішендеме, сүрлеммен азықтандырып, мал қоңдылығына қарай
есептелінген жем жегізеді. [25]
Кондратьева М.И., Кельдюшева И.Я. 1983 Салмағы 55-60 кг тартатын
буаз меринос қойының азық рационында шамамен 1400-1700 г құрғақ зат болуы
қажет. Ол жақсы желінетін әр түрлі азықтан құралуға тиіс. Мұндай рационның
құнарлығы арта түседі, әрі жақсы қорытылады. Мысалы бордақыдағы қозылардың
рационы астық тұқымдас шөп пен жүгері дәнінен тұрғанда, олар тәулігіне орта
есеппен 86 грамнан, ал бұршақ тұқымдастар мен жүгері дәні берілген басқа
топ -145 грамнан салмақ қосқан. Қойлар 1 кг тірілей салмағына азық
өлшемінің төмендегідей мөлшерін жұмсайды: сақа қойлар -10-12, алты айға
дейінгі қозылар -4-5, бір жасқа дейінгілер -7-9,1 кг жүн алу үшін орта
есеппен 60, ал бір қаракөл елтірісін алу үшін -132 азық өлшемі
жұмсалады.[26]
Кузнецов А.Ф. 1982 деректерінде көк шөптің түсімі гектарынан 10ц деп
есептегенде, 700 бас қойға маусымына 588га жайылым керк болған болар еді.
Бірақ, жайылым шөбін қой тегіс, жей алмайды, тек 60 – 70% жейді. Сондықтан
керекті жайылым көлемі 30 – 40% артық болуы тиіс. Атап айтқанда, ірі қой
басына шөл, шөлейіт жерлерде жайылым 0,8 – 1 га – дан кем болмау керек, ал
таулы ойпатты жерлерде 0,5 – 0,7 га қажет болады. Оның үстіне күнде
жайылымды ауыстырып тұрған дұрыс. Айында көшкеннің аты семіз, күнде
көшкеннің қойы семіз деген халық мақалы осыны дәлелдейді. [27]
Кулакбаев К.К. 1985 мәлімдеуінше, қойды азықтандыруда мүйізді ірі
қара малды азықтандыруға кететін барлық жем – шөп түрлерін қолдануға
болады. Оның үстіне, қойдың биологиялық және ас қорыту ерекшеліктеріне
байланысты қорегіне өсімдік түрін анағұрлым көп пайдаланатындықтан,
көптеген жем – шөп түрін жеп, жайылым оты мен басқа да азықтарды басқа
малдан жоғары игереді. Сондықтан да олардың осындай жайылым оты мен ең
арзан азықтарды ұтымды түрде молынан пайдаланса, өндірісімен өнімінің
өзіндік құны арзан болмақ. Мұның шаруашылық экономикасына тигізер пайдасы
көп. [28]
Лебедев П.Т. 1986 пікірінше, жануарлардың жұмыс өнімділігі оның
тарту күшімен, қуаттылығы және төзімділігімен, атқарылған жұмыс көлемімен
оны атқарудағы қозғалыс жылдамдығымен және атқару жағдаймен сипатталады.
Тарту күшін серіппелі таразы тәріздес тартылатын жүкке ілінген күш өлшеуіш
динамометр немесе динамограммамен өлшейді. Динамограмма серіппесін 1 мм-ге
қысу не созу үшін белгілі күш көлемі қажет. Сол жұмсалған күштің әсерінен
серіппенің созылып қысылғанын оған жалғанған тілі арқылы мм қағазға
динамограмма ретінде автоматты түрде түсіріледі. [29]
Обухова А.Г. 1986 мағлұматы бойынша қандайда бір шаруашылықтың
обьектілері елді мекен жерлерден белгілі бір қашықтықта орналасуы қажет.
Бұл арақашықтық санитарлық – қорғау аймағы деп аталады. Санитарлық – қорғау
аймағы (СҚА) мал қораларының қабырғасымен немесе олардың ауласымен елді
мекеннің арасындағы территориялары қамтиды. Бұл аймақтың негізгі міндеті –
ферманы елді мекенде болатын жұқпалы аурулардан сақтау әрі құс
фабрикасындағы кейбір зиянды факторлардан (жағымсыз иістер, шаң – тозаң,
микроорганизмдер және т.б.) елді мекенді сақтау болып табылады. Мал
шаруашылығының қора – жайлары негізінде елді мекендерден кемінде 3 км,
қалалардан – 5 км, өзендер мен су қоймаларынан кемінде 2 км қашықтықта болу
керек. Таңдалған жер сонымен бірге, басқа фабрикалар мен кешендерден бөлек
белгілі бір зооветеринариялық ара қашықтықта болуы керек. Зооветеринариялық
ара қашықтық – ол әр түрлі мал шаруашылығы қора – жайларының өзара ең аз
ара қашықтығы. Оның ең негізгі мкқсаты – әр кәсіпорындарда байқалатын
жарамсыз зиянды әсерлерін бір – біріне таратпау (шаң – тозаңды,
микробтарды, газдарды және т.б.) Жеке жәнебіріктірілген шаруашылықтарында
бір жерге 10 мың құсты ұстауға болады [30]
Юрков В.М. 1981 зерттеуінше қорада бордақыланатын малға белгілі
микроклимат жағдайын жасайды. Ол мал шаруашылығын, соның ішінде ірі қара
шаруашылығын шоғырландыру, интенсивтендендірудеге байланысты қорадағы
қолайлы микро климаттың маңызын арттырады. Ал еденге қойылатын санитарлық –
гигиеналық талаптардың мәнісі мынада: олар аздаған жылу өткізгіш, жылу
сыйымды құрғақ, түзу, су сормайтын, тазалауға пайдалануға сенімді, желі
жөндеуге қажет етпейтіндей болуы керек [31]

2. Негізгі бөлім
2.1. Қойларға қойылатын гигиеналық және ветеринариялық-санитариялық
талаптар

Қазіргі уақытта қойлар ұстаудың тұрақтық, тұрақтық-жайылымдық,
жайылымдық-тұрақтық, жайылымдық жүйелері қолданылады. Ферма аумағы бір-
бірінен бөлектелген аймақтарға бөлінеді: өндірістік, мұнда қой қоралары,
серуендеу-азықтандыру алаңдары мен ветеринарлық нысандар орнығады;
әкімшілік, мұнда шаруашылық, әкімшілік ғимараттары, көлік алаңдары
орналасады; азықтарды дайындау және сақтау аймағы. Қозы қабылдау қорасы
қабылдау бөлімінен, жеке клеткадан, топтық клеткадан тұрады. Қозылау
клеткасының ауданы 2-2,5 м2, жеке шағын клетка ауданы 1,0-1,5 м2. Соңғысына
қозыларын алмайтын, әдетте бірінші рет қозылайтын саулықтарды 2-3 күнге
қамап ұстайды.
1-кесте
Қойларға арналған микроклимат параметрлері

Көрсеткіштер Мәні
Ауа температурасы, 0С нормаланбайды
Салыстырмалы ылғалдылық, % 75
Ауа қозғалысының жылдамдығы, мс 0,3-0,5
СО2 ШЖК, % 0,25
Н2S ШЖК, мгм3 10
Аммиак ШЖК, мгм3 20
Жарық коэффициенті 1:20
ТЖК, % 0,35-0,5
Жасанды жарық, люкс 30
Микробты ластану, мыңм3 70 дейін
Шаң ШЖК, мгм3 1,5
Ауа алмасуы қарқыны, м3сағц 15

2 - кесте
Бордақыланатын қойларға арналған
микроклимат параметрлері

Көрсеткіштер Мәні
Ауа температурасы, 0С нормаланбайды
Салыстырмалы ылғалдылық, % 75
Ауа қозғалысының жылдамдығы, мс 0,3
СО2 ШЖК, % 0,25
Н2S ШЖК, мгм3 10
Аммиак ШЖК, мгм3 20
Жарық коэффициенті 1:20
ТЖК, % 0,35-0,5
Жасанды жарық, люкс 30
Микробты ластану, мыңм3 70 дейін
Шаң ШЖК, мгм3 1,5
Ауа алмасуы қарқыны, м3сағц 15

Мал фермаларының санитариялық – гигиеналық ережелерге сай келмейтін
жағдайларына төмендегілер жатады: олардың бактериялармен ластануы,
шаңдануы, оң иондардың пайда болуы, температура мен біршама ылғалдылық,
аммиактың, күкірттісутегінің, көмірқышқыл газының жинақталуы, индол, скатол
және басқадай зиянды иісті газдардың пайда болуы.
Қойларды ұстау жүйесі табиғи-климаттық жағдайлар мен және жайылыммен
қамтылуға байланысты. Қой шаруашылығында жайылымдық, жайылымды-тұрақтық,
тұрақты-жайлымдық, тұрақтық ұстау жүйелерін айырады.
Жайылымдық ұстау оны көп мөлшерде жайылымдары, соның ішінде қыстақтары
бар аудандарда қолданады. Қойларды жыл бойы жайылымдарда ұстайды, тек қалың
қар мен көк тайғақ кездерінде ғана бақпайды.
Саулықтарды қоздату мен бораннан қорғау үшін жеңіл қой қораларын, жылы
қора, күркелі баздармен қиылыстырып салады. Жылы қора қоздау мен қозылар
тұру үшін қажет.
Жайылымды – тұрақтық ұстау. Бұл жүйені оңтүстік аймақтарда қолданады.
Ол жайылымдық кезеңінің ұзақ болуымен сипатталады, сондықтан жылдың басым
бөлігінде қойлар жайылымдарда бағылады, ал қыс пен көктемде жеңіл қораларға
ауыстырылады.
Қыстауларда қысқы және ерте көктемгі қоздаулар өткізу үшін арнайы жылы
қоралар, ол көктемгі қоздау үшін – жылы қорасыз қой қоралары, қошқар қора,
ал бораннан қорғану үшін үш қабырғалы күркелі баздар салынады.
Тұрақтық-жайылымдық ұстау. Алқаптық азық өндірісі дамыған және
тұрақтық мерзімі ұзаққа созылатын аудандарда қолданылады.
Қойларды қыста серуендеу – азықтандыру алаңдарымен жабдықталған
қораларда ұстайды, ашық қораларда барлық азық түрлерін астаулар арқылы
азықтандырады, ауа-райы қолайсыз кезеңдерде қораға ауыстырады, жазда-
жайылымдарға шығарады. Суық климат жағдайында жылытылған қой қоралары
салынады.
Тұрақтық ұстау. Қарқынды түрде жер өңдеу өндірісі дамыған, жайылымдары
жоқ, алқаптық азық өндірісі жақсы жетілген аудандарда қолданылады.
Мұндай жүйе кезінде қыста қойларды қорада және серуендеу-азықтандыру
алаңдарында азықтандырады, ал жазда тек серуендеу-азықтандыру алаңдарында
ұстап, азықтандырады. Мұндай ұстау жүйесінде міндетті түрде моцион
ұйымдастырылуы керек.
Қойларды қысқы ұстау үшін солтүстік және орталық аудандарда жылы қой
қоралар, ал оңтүстік аудандарда – қор шамалы – катондар, күркелі баздар,
жеңіл қоралар салады.
Қой қораларын тік бұрышты, Г-тәрізді немесе П-тәрізді етіп салады. Г-
немесе П-тәрізді қой қораларында азық тарату машиналары мен қи шығару
агрегаттары айналуы үшін жағдайлар қарастырыла алады. Қой қораның бір
бүйірлік бөлігінде құрал-жабдықтар мен азықтар сақтау орындары
жабдықталады. Г-немесе П-тәрізді қой қораларының сыртқы бұрышын жел өтіне
қаратып келтіреді, осы кезде шыға беріс оңтүстікке, оңтүстік-шығысқа,
немесе оңтүстік-батысқа бағытталғаны жөн. Жартылай ашық, оңтүстік
өңірлердегі күркелі қоралардың ашық беткейлері де осы бағытта болғаны жөн,
қыс кезде басым түрдегі жел бағыты мен жер бедері ескеріледі.
Қой буаздылығы 150 тәулікке созылады. Буаздық кезінде саулықтарды
нашар азықтандыру салдарынан әлсіз, салмағы төмен қозылар туады, осы кезде
саулықтар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.