Құқық негіздері, нормасы және жүйесі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Құқықтық пәндер кафедрасы

МҚТ пәнінен

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Құқық негіздері, нормасы және жүйесі

Орындаған: топ студенті

Тексерген: оқытушы

Орал, 2012ж.

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

І – тарау Құқықтық жүйе: пайда болуы, тарихы және ұғымы
1.1. Құқықтың негіздері тарихы және
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Құқық жүйесінің түсінігі мен құрылымы және заң
жүйесінен
айырмашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .8
1.3.Қазақстанның территориясындағы құқықтық жүйелерінің
тарихи даму
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 12

II – тарау. Құқық негіздері, нормасы және олардың жіктелуі
2.1. Құқық нормалары ұғымы,
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2.Құқық нормаларының
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..15
2.3. Конституциялық-құқықтық нормалар мен
институттар ... ... ... ... ... ... ... 18

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
Қолданылған әдебиеттер мен нормативтік актілер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... 23
Кіріспе
Қоғамның құқықтық жүйесі мәселесі салалық заң ғылымдарымен және жалпы
құқық теориясымен зерттелуде. Құқықтық жүйе проблемалары – оның ұғым
категория аппаратын құрылымдық ұйымдастырылуын, ішкі және сыртқы өзара
байланыстарын, қоғамда алатын орнын, сондай – ақ қоғамның өмір сүруі мен
дамуының аса маңызды алғы шарты ретіндегі рөлін ғылыми тұрғыдан зерттеу
әрдайым өзекті болады. Құқық қоғамның әлеуметтік өмірінде де зор рөл
атқарады. Құқықтық нормалар білім алудың, денсаулық сақтаудың, отбасын
құрып, оны нығайтудың т.б. қажеттіктердің заңдық шарттарын белгілейді.
Сөйтіп, құқық дегеніміз адамдардың өміріне қалыпты жағдайлар
туғызуға, қоғамның барлық бағыттарда дамуын заңдық жағынан қамтамасыз етуге
тиісті мемлекеттік қуатты құрал болып табылады. Құқық тек жұртты жазалау
үшін, оларға күштеу шараларын қолдану т.с. үшін қажет деп ойлау дұрыс емес.
Азаматтар өздеріне берілген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланғанда,
құқық нормаларының талаптарын орындағанда, мемлекеттік органдар құқық
нормаларының талаптарын бұзған адамдарға шара қолданып, тиісінше жазалап
отырғанда, құқық нақты іс жүзіне асқан болып табылады.
Құқықтық норма бұл мемлекетпен бекітілген, мақұлданған әрекет тәртібі.
Құқықтық норма – әлеуметтік құрылым ретіндегі құқықтың бастапқы элементі,
бүкіл құқықтық жүйенің негізгі түсінігі. Құқықтық норманың салыстырмалы
толық түсінігін анықтау үшін, оның құрулы процесін, негізделуін, табиғатын,
қасиеттерін, әлеуметтік ролін ұғыну керек.
Құқықтық нормалардың жиынығы ретіндегі құқық, қоғам тіршілігінде
маңызды рөл атқара отырып, өмірдің қай саласында болса да адамдар
арасындағы қарым-қатынастарда тәртіп болуына бағытталады. Адамдар бір-
бірімен экономикалық қатынаста, яғни материалдық игіліктерді өндіру
жөніндегі қатынастарда болады. Мысалы, заводтарда, фабрикаларда нормативтік
құқық актілері аоқылы белгілі бір реттілік, еңбек тәртібі орнатылады.
Материалдық игіліктерді бөлу мәселесінде де экономикалық қатынастар пайда
болады. Қызметкерлер өздерінің еңбегі үшін сияпат ақы алуға тиіс. Бұл да
тиісті нормативтік актілермен реттеледі. Адамдар бір-бірімен неше түрлі
шарттық қатынастарға түсіп жатады. Олардың арасындағы сату-сатып алу,
айырбас, жоралғы, қарыз т.б. әрекеттер құқық нормаларының шеңберінде ғана
хатталуға тиіс.
Курстық жұмысымның мақсаты құқық негіздері және құқық нормасы мен
жүйесі туралы түсінік алу. Негізгі принциптерімен және түрлерімен танысу.
Курстық жұмысытың белгіленген мақсатқа жету үшін зерттеу жұмысында
төмендегі міндеттері болып мыналар табылады:
1. Қоғамның құқықтық жүйесі ұғыммен құрылымы жеке зерттеу;
2. Құқық негіздері туралы түсінік беру;
3. Құқық жүйесі және оның түрлері туралы маұлүмат беру;
4. Қоғамның құқықтық жүйесін зерттеуге байланысты ұсыныстар енгізу.
Қоғамның жүйесі мәселелері бойынша көптеген мақалалар, жинақтар,
оқулықтар жарияланды. Аталған тақырып бойынша зерттеулер бірқатар
жетістіктерге жеткен. Бірақ қоғамның құқықтық жүйесі мәселесі көп жылдар
қатарынан пікір талас туғызып келеді. Бұдан шығатын қортынды қоғамның
құқықтық жүйесі тақырыбы мазмұнды болып табылады, сонымен қатар
қызығушылықта тудырады.

І – тарау Құқықтық жүйе: пайда болуы, тарихы және ұғымы
1.1. Құқықтың негіздері тарихы және ұғымы
Дүниежүзілік тарихта құқықтың пайда болуы туралы осы күнге дейін
көптеген пікірлер мен көзқарастар қалыптасқан. Бұл мәселе туралы
дау- дамай осы күні де жалғасуда. Құқық мемлекетпен бірге қоғамның
обьективтік даму процесінің нәтижесінде өмірге келді. Алғашқы қоғамдағы
әлеуметтік нормалар: әдет – ғұрып, салт – дәстүр, мораль, діни өсиеттер,
мемлекеттік жүйеде бірте – бірте екінші қатардағы нормаға айналып, құқық
әлеуметтік негізгі нормаға айналды. Әдет – ғұрып деп әрбір этностың тарихи
дамуы барысында олардың шаруашлық ұйымдастыру, географиялық факторларға
және этникалық ерекшеліктеріне байланысты қалыптасып, күнделікті өмірде сан
алуан рет қайталануына байланысты дағдыға айналған нормалардың жиынтығын
айтады. Әдет – ғұрып жазылмаған нормалар жиынтығы, оның қай кезде, қай
мерзімде пайда болғаны ғылымға әлі белгісіз. Тарихи және тархи – құқықтық
әдебиеттерде алғашқы қауымдық құрылыстағы қоғамдық қатынастарды реттеу
мононормаларға жүктеледі деген пікір бар. Оның құрамына моральдық, діни,
қоғамдық өміріді ұйымдастыру нормалары енетінін тілге тиек етеді . Қазақтың
мемлекеті тарихына, әдет – ғұрып заңдарын зерттеуге, билер институтының
демократиялық халықтық жақтарын ашып көрсетуге арналған ғылыми еңбектері
жарық көрді. Ең алғашқы соққыны қазақ халқының құқығы, әдет – ғұрып заң –
қағидалары патшалық Ресейден алды. Қазақ құқықғы туралы талай еңбектер
жазылды, жазылады да. Көшпелі қазақ қоғамы және әдет – ғұрып заңдарының
қалыптасуын сөз еткенде, қазақ қоғамының өткен тарихы жазба деректерге
кеміс болғанымен ауыз әдебиетіне өте бай. Соның бір көрінісі – шежіре.
Қазақ халқының ежелгі замандағы озық, ойлы да білікті азаматтары ұрпақтан
– ұрпаққа жалғасқан ата – бабалар шежіресін, өзінің ұлттық генеалогия
тарихын жазып қалдырып отырған. Халық арасында бүкіл қазақтың жетпіс жеті
атасын тарататын шежірешілері де болған.
Адам мыңдаған жылдар өмір сүріп келеді. Құқықтың мазмұнын, тарихын,
белгі – нышандарын жақсы білу қоғамды дұрыс, сапалы реттеп – басқару өте
қажет. Американың ірі этнографы Л. Морган 1877 жылы өзінің Ежелгі қоғам
деп аталатын еңбегінде, Ф. Энгельс өзінің әйгілі Семьяның, жеке
меншіктің және мемлекеттің шығуы деген зерттеуінде алғашқы қауымдық
құрылыстың ыдырауының себептеріне талдау жасап, құнды пікірлер айтты. Бірақ
олардың пікірлері қазіргі тарихи – құқықтық әдебиеттерде әр түрлі мағынады
бағалануда. Алғашқы қауымдық құрылыста қалыптасқан қатынастар қандай
нормалармен реттелінеді деген сауал заңды түрде туындайды. Қоғамның
диалектикалық даму процесіне сәйкес құқық туралы көзқарас та, пікірлер де
әртүрлі болды. Құқық туралы негізгі теориялар: табиғи, теологиялық,
реалистік, әлеуметтік, нормативтік, психологиялық, материалистік,
адхократиялық, идеологиялық, құқықтық экзистенциялық теориялар.
Құқық қоғамды реттеп басқарудағы негізгі құрал; құқық қоғамдағы
бостандықты, әділеттікті теңдікті, адамгершілікті қалыптастыратын негізгі
құрал; құқық мемлекеттік билікті, қоғамның саяси-экономикалық, мәдени-
әлеуметтік даму процесінің даму бағыттарын анықтап отыратын негізгі құрал;
құқық қоғамдағы заңдылықты ,тәртіпті бақылап отыратын негізгі құрал; құқық
мемлекеттің ішкі-сыртқы істердегі егемендігін қамтамасыз ететін негізгі
құрал. Құқық –қоғамның экономикалық базисінің үстіндегі қондырма. Оның
қоғамдағы мәні, мазмұны, маңызы мен нысаны, сайып келгенде қоғамның
экономикалық, мәдени – рухани сипатына байланысты. К.Маркс Гота
программасына сын деген еңбегінде; Құқық еш уақытта да экономикалық
құрылыстан және қоғамның соған сәйкес мәдени дамуынан жоғары болмақ емес -
деді.
Құқық пайда болғаннан кейін өзінің эволюциялық және революциялық дамуы
барысында қоғамдық – экономикалық формация шеңбері мағынасында өзіне тән
сипаттарға және ерекшеліктерге ие болады. Өзіндік мәні бар құқықтық жүйеге
құқықтың тарихи типтері сәйкес келеді. Құқықтың тарихи типтері дегеніміз
арнайы формацияның меншік қатынастары қалыптастырған құқықтың мәндік
мазмұнын айқындайтын ерекшеліктердің жиынтығы.
Қоғамның даму заңдылығы алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауына әкеп
соқтырады. Тарихи құқықтық әдебиетте құқықтың иайда болуының жолдары
мемлекеттің пайда болу себептерімен тікелей байланыстырылады. Мемлекеттің
пайда болуының себептері құқықтың шығуына әкеп соғады. Алғашқы қауымдық
құрылыс қоғамдық қатынастарының күрделенуі, содан туындайтын шиеленістер
мен қайшылықтар, қосымша өнімдердің жеке, арнайы отбасыларының қолдарында
шоғырлануы, байлар мен кедейлер арсындағы күрестер мен қақтығыстар, рулар
мен тайпалар арасындағы тауар айналымдарының күшеюі әдет – ғұрып
нормаларының реттеу функцияларының әлсіз, дәрменсіз болғанын, байқатады.
Жаңа қалыптасып келе жатқан қоғамдық қатынастарды реттеу басқа әлеуметтік
нормалар қажет болды. Ол құқық еді. Құқық негізінде үш жолмен пайда болады:
Біріншіден, алғашқы қауымдық құрылыстағы қоғамдық қатынастарды
реттейтін әдет – ғұрып нормалар пайда болған мемлекетпен бекітіліп, ендігі
уақыты ол күшпен қамтамасыз етіледі.
Екіншіден, шиеленістердің нәтижесіндегі себептермен пайда болған
мемлекет өз тарапынан жаңа қатынасып келе жатқан қатынастарды реттеу
мақсатында құқық жасаушылық арқылы заң және басқа да нормативтік – құқықтық
кесімдерді шығара бастайды. Әдет – ғұрып нормаларынан басқа құқық нормалары
пайда болады.
Үшіншіден, жаңа қалыптасып, пайда болған сот органдарының дауларды
қарау барысында шығарған шешімдері мен үкімдері болашақта қаралатын осындай
ұқсас істерге үлгі болып, құқық нормалары ретінде пайдаланылады.
Қазіргі замандағы өркениетті мемлекеттерде құқық барлық азаматтардың
еркін білдіретін саяси құралға айнала бастағанын мойындау керек. Сонымен,
құқық - мемлекет шығарған немесе бекіткен, орындалуы мемлекеттік
аппараттың күшімен қамтамасыз етіліп отыратын жалпыға бірдей тәртіп
ережелерінің ( нормалардың ) жиынтығы.
Құқықтың мазмұнының негізгі элименттері:
- қоғамның және адамдардың мүдде – мақсатын қорғау, орындау;
- қарым – қатынастарды реттеп – басқару;
- қоғамды дағдарысқа ұшыратпай, экономикалық, саяси әлеуметтік,
мәдениеттік т.б. бағытын дамытып, нығайту;
- мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың құзыретін, ара
қатынасын реттеп – басқарып отыру;
- халықаралық қатынастарды реттеп – басқару;
Құқықтың мазмұны дегеніміз – қоғамдағы қатынастарды реттеп, басқарып
отыратын нормативтік актілердің ішкі құрылысы.

1.2. Құқық жүйесінің түсінігі мен құрылымы және заң
жүйесінен айырмашылығы
Адам қоғамның даму процесінде бір – бірімен байланысты миллиондаған
қарым – қатынастар қалыптасып, жаңарып, ескеріп жатады.Бұл обьективтік
диалектикалық процесс. Осы процесті реттеп – басқару
барысында қоғамдағы қатынастардың обьективтік даму процесіне сәйкес
құқықтың құрылымы да, жүйелері де ескеріп, жаңарып, дамып отырады.
Сондықтан, құқық қоғамдағы нормативтік актілердің тек жиынтығы ғана
емес. Ол қоғамның, әр саласына сәйкес обьективтік, диалектикалық даму
процесі арқылы қалыптасатын әлеуметтік көп салалы, көп жүйелі құбылыс. Бұл
күрделі құқық процесі сала – салаға, жүйе – жүйеге бөлінумен шектелмейді.
Сонымен бірге қоғамның салалық – жүйелік дамуын, олардың өзара байланысын,
қатынасын реттеп – басқарып отырады. Нормативтік актілердің ескіргенін
жаңарып, кемшіліктерін толықтырып құқықтық нормаларды қоғамның, обьективтік
процесіне сәйкес дамытып, олардың орындалуын тездетіп, жақсартады. Бұл
процестің байланысында, қатынасында алшақтыққа және қайшылыққа құқықтың
құрылымы, жүйелері жол бермеуге тиіс. Қоғамда құқық жасаушылық барысында
қабылданып, қалыптасқан құқықтық нормалар қоғамдық қатынастарды реттеуде
бір – бірімен тығыз байланыста болады. Оларды жеке бөліп алып қарауға
болмайды және қабылданған құқық нормалардан қалыптасқан нормативтік
құқықтық кеісімдер хаос пен ретсіздікке болмайды. Олардың барлығы жеме –
жемге келгенде мемлекетте бір жүйелі құқықты құрайды. Осыған орай әр
мемлекеттің құқықтық бірнеше жағдайларға байланысты қалыптасады. Атап
айтқанда халықтың этникалық ерекшеліктері, мемлекеттің экономикасының өсу
дәрежесі, қоғамдағы саяси, әлеуметтік жағдайлар, әдет – ғұрып, дін және
басқа да қоғамдық қатынастардан туындайтын факторлар тікелей әсерін
тигізеді. Бірақ, қандай экономикалық саяси жағдайлар болмасын мемлекеттің
құқықтық жүйесі бір бағытта дамып отыруы қажет, олардың арасында қарама –
қайшылықтар болмауы тиіс. Міне, осыған байланысты құқық жасаушылықпен
шұғылданатын мемлекет органдардың негізгі міндеттері құқықтық жүйеге ғылыми
тұрғыдан талдау жасап, зерттеп отырып, олардың арасындағы кемшіліктер мен
қарама – қайшылықтарды тез арада жойып отыру болып табылады.
Құқықтық жүйе дегеніміз бір – бірімен тығыз байланыстағы құқық
нормаларының, институттарының және құқық салаларының қоғамдық қатынастарды
реттеу, қорғауға бағытталған ішкі құрылымы. Құқықтық жүйе белгілі бір
тәртіппен топтастырылған құқықтық нормалардың жиынтығы, оның қалыптасуы
қоғамның даму ерекшеліктеріне тікелей байланысты болады. Құқытың қайнар
көздері құқық нысанының сырт жағын бейнелесе, оның ішкі нысаны өте күрделі
құқық құрылымының жүйесін, яғни құқық жүйесін құрайды. Жүйе деп әртүрлі
байланыстармен және өзара қатынастары мен біріккен жеке элементтерден
тұратын күрделі ұйымдасқан тұтастық түсініледі. Құқықтың жүйесі оның ішкі
бірлігін білдіреді, ол қалыптасқан қоғамдық қатынастардың жүйесімен
байланысты. Оның бастапқы элементі құқықтық нұсқау – құқық нормасы болып
табылады. Құқық нормаларының көбінің бір тұтастық бірігуі, олардың
арасындағы өзара іс – қимылы оның жеке бөлшектеріне тән емес жаңа сапа
туғызады.
Дүниежүзілік қауымдастықтың құрамына кіретін мемлекеттердің өздеріне
тән ұлттық дамуы және қалыптасқан мемлекеттік формаларымен қатар құқықтық
жүйелері де дамып, материализацияланған құбылысқа ұласады. Құқықтық
жүйелердің реттеу функциялары әдістемелері әр халықтың тарихи дамуына,
этникалық ерекшеліктеріне, шаруашылық ұйымдастыру жағдайына байланысты
болады. Негізінде дүние жүзінде қалыптасқан құықтық жүйелер жалпы ұғым
ретінде қабылданған болса, оның ішкі реттеу тетіктері, қалыптасқан ұлттық
ерекшеліктерді, діни, әдет – ғұрып сияқты құндылықтарды ескеруді талап
етеді. Кез келген жүйе тәріздес құқық жүйесі мыналармен сипатталады: ол
қандай элементтерден немесе бөліктерден тұратындығымен, бұл бөліктер бір –
бірімен қалай байланыста және өзара әрекетте болатындығымен. Құқық жүйесін
образды түрінде кірпіштен қаланған үйлермен салыстыруға болады, оларды
тұрғызған кезде, әрине, әрбір қаланған кірпіш өз орнына дұрыс орнығып,
тиісті жерінде жатса, әрі басқа іргелес жатқан кірпіштермени нығыздалып
байланса, сонда ғана құрылысымыздың өзі сымбатты да сұлу және түзу болып
шығатынына ешкім күмән келтіре алмайды.
Анықтай келе құқық жүйесінің мынадай белгілеріне назар аударалық:
1) қоғамның даму қажеттілігіне қарай қалыптасуы;
2) оның құқық нормаларынан, институттары мен салаларынан тұруы;
3) тікелей не кері байланыста болуы мен мінезделуі;
4) үйлесімді, бір – біріне қиғаш келмейтін ішкі құрылымының болуы.
Құқықтық жүйелері қоғамның әр саласына сәйкес қалыптасып, сол саланы
реттеп, басқарып отырады. Салық, нормативтік актілер бәрі бірігіп қоғамдық
құықтың алдындағы тұрған бір саясатты, бір мүдде – мақсатты орындайды.
Құқық жүйесінің түсінігімен қатар көзбен қарағанда мұнымен ұқсас
заңдар жүйесі ұғымы қолданылады. Заңдарды құқық ұғымынан
ажыратуымыз қажет, өйткені бұның да өзіндік жүйесі бар. Заң жүйесі құқық
жүйелерімен былайша негізде ажыратылады:
1. егер құқық жүйесінің ең жәй элементі норма болса, заңдар
жүйесінің сондай элементі нормативтік актілердің баптары;
2. егер құқық жүйесі ішкі мазмұндас түрінде берілсе, заңдар жүйесі
сыртқы нысанда көрініс табады;
3. құқық жүйесі көптеген жағдайларда қоғамдық қатынастар жүйесімен
байланыста болса, заңдар жүйесі заңгерлердің еркімен анықталады, яғни құқық
жүйесі заңдар жүйесіне қарағанда субьективтік жағынан емес, обьективтік
жағынан танымал. Заңдар жүйесі заңгерлердің ой - өрісі мен тәжірибесіне
тәуелді, соларға бағынышты. Демек, нормативтік актілердің қисынсыз шығуы
оны дайындаған субьектілерге байланысты;
4. құқық жүйесі салалардан, институттардан құрылса, заңдар жүйесі
нормативтік актілерден тұрады;
5. заңдарға, нормалардан басқа, ұрандар, декларациялар, құқық
нормаларының шығу тегі мен мақсаты көрсетіліп енсе, ал құқық жүйесіне тек
нормалар кіреді;
6. өзінің мәні жағынан құқық жүйесі алғашқы ( бастапқы ) туынды мән
ретінде сезілсе, ал заңдар жүйесі құқық жүйесінен туындайды, олардан нәр
алады, яғни ол құқық жүйесіне тәуелді;
7. құқық салаларының саны заңдар салаларының сандарымен сәйкес
келмейді, олармен пара – пар болмайды ( соңғысы өте көп – айталық, заңдар
салаларына құық салаларымен бірге шаруашылықтың әр алуан сферасын қамтитын
заңдар да кіреді );
8. құқық жүйесі мен заңдар жүйесі және де өздерінің көлемі жағынан да
ажыратылады: заңдар сан алуан нормативтік құжаттардың барлығын қамти
алмайды (өйткені, құқық заңдардан басқа нормативтік сипаттағы шарттарда,
әдет – ғұрыптарда, сот үрдістерінде көрініс табады), екінші жағынан ол
нормаларды қалыптастырудан басқа, өзге де элементтерден (преамбуладан
(кіріспеден), бөліктер мен бөлімдер, тараулар, баптар аттарынан және т.б.
тұрады.
Құқықтық жүйе – бұл мемлекеттің нақтылы тарихи жүйесі, сондықтан оны
ұлттық құқықтық жүйесі деп дәлме дәл атауға болады.

1.3.Қазақстанның территориясындағы құқықтық жүйелерінің
тарихи даму кезеңдері
Құқық және мемлекет туралы қалыптасқан қазіргі кездегі жалпы ғылыми
көзқарастар бүкіл адамзаттың дамуының белгілі тарихи қоғамдық өмірдің
шындықтарына негізделген. Сондықтан құқықтық және мемлекеттік құбылыстарды
олардың тарихи дамуында және өзара ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.