Құлындарға арналған қора жайы жобасының зоогигиеналық негізделуі

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Жәңгір-хан атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Университеті

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Құлындарға арналған қора жайы жобасының зоогигиеналық негізделуі

Орындаған:
Тексерген:

Орал, 2013ж.
Мазмұны

1.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.1. Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 5

2. Негізгі бөлім
2.1. Жылқылар гигиенасы, ғимараттарға, азықтандыру мен суаруға қойылатын
зоогигиеналық
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13
2.2. Жылқыларды ұстау жүйесі күту
гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .17
2.3. Құлындардың қора жайларында азықтандыру мен суаруға қойылатын
зоогигиеналық
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 22
2.5. Төсеніш, канализация жән қи сақталуы және жылу тепе-
теңдігі ... ... ... ..27

3.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30

4. Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...32

1. Кіріспе
“Гигиена” сөзі гректің hygienos, яғни “дәрулік, денсаулыққа
ықпалдаушы” мағынасындағы сөзінен бастау алады.
Зоогигиена — мал денсаулығын сақтауға бағытталған ғылым. Себебі оның
атауы грек сөздерінен алынған: zoon — жануар және hygieinos — сау деген
мағынаны білдіреді. Зоогигиена малдарға қоршаған орта жағдайы және
тіршілік шарттарының әсерін зерттеп, оларды дұрыс күтіп бағу, азықтандыру,
ұстау және пайдалану (эксплуатация) әдістерін жасап шығарады, жағымсыз
факторларды жоюға және жағымды факторларды барынша қолдануға ұсыныс
жасайды.
Ауыл шаруашылығы жануарларының денсаулығы — бұл ағзаның қоршаған
ортамен тепе -теңдіктегі және қандай да болмасын патологиялық өзгеріссіз,
яғни ағзаның құрылымы және қызметі бір біріне сай, реттеуші жүйелері ішкі
ортаның тұрақтылығын (гомеостаз) сақтау қабілетіне ие болуымен
сипатталатын ағзаның табиғи физиологиялық күй-жағдайы деп білеміз, міне
сондықтан зоогигиенаны көбінесе практикалық физиология деп атайды.
Жануарлар гигиенасы- жануарларды ұстау, азықтандыру, бағып-күту,
пайдалану және өсірудің тиімді тәсілдерін пайдалана отырып, жоғары өнім
алуды қамтамасыз ететін жануарлар денсаулығын сақтау және нығайту
тұрғысындағы ғылым.
Жануарлар гигиенасын ғылым ретінде жалпы және жеке гигиенаға бөледі.
Жалпы гигиена ауа,су, топырақ жағдай-күйлерін; азық, азықтар, ғимараттарға,
сонымен қатар жануарларды күту ережелері мен оларды ұстау тәртібіне
қойылатын талаптарды зерттеп, оқытады. Жеке гигиена осы мәселелерді нақты
бір жануар түріне орай қарастырады.
Жануарлар денсаулығы- организмнің табиғи физиологиялық жағдайы, ол
денсаулықтың қоршаған ортамен тепе-теңдікте және қандай да бір кеселді
өзгеріс байқалмауымен сипатталады, яғни организмнің құрылымдары мен қызметі
бір-біріне сәйкесіп, реттеуші жүйелері ішкі ортаның тұрақтылығын
(гомеостаз) қамтамасыз ету қасиетіне ие бола алуы. Міне осыған орай
жануарлар гигиенасын тәжірибелік физиология деп те атап жатады. Жануарлар
денсаулығы немесе олардың организмінің табиғи резистенттігі ағзалар мен
ұлпалардың (жекелеп және тұтас организм бойынша) қоршаған орта жағдайларына
үнемі бейімделуі мен реактивтілігі нәтижесінде физиологиялық процесстермен
қамтамасыз етіледі.
Гигиена жануарлар организмі мен қоршаған ортаның өзара байланысын
зерттейтін ғылым ретінде профилактикалық ветеринария деп те аталады. Ол
көптеген ветеринарлық, зооинженерлік,
Жалпы клиникалық тексерулермен қатар сауалнама жүргізілді,оның көмегі
арқылы өздік сұхбаттасу,тәуліктік маниторлы артериальды қысымы
(ТМАҚ),психологиялық дәрежесі және жеке алаңдаушылық (ЖА)
кардиоинтервалография (КИГ) тексерілді және өмір сапасы бақыланды.
Жүрек қан тамыр жүйесінің екі тобының патологиясында әсіресе 1 топта
өзгеріс ерекше байқалды.Апатты тежегендерде мейлінше ЭКГ-белгілері жүрек
ырғағы және өткізгіштігі жиі кездеседі.Жүргізілген ТМАҚ қорытындысы
тәуліктік профилдің тексерілген тобында айырықша өзгерісін көрсетті
сонымен қатар,АҚ таңертеңгілік жылдамдығын 1-інші топта,2-іншімен
салыстырғанда жүрек қан тамыр тәуекелдігі жоғары және церебральды асқыну
қаупі басымырақ, АҚ тәуліктік ырғағы ерекше болғанын көрсетті.
Ұзақ мерзім ішіндегі ауа-райы жағдайын климат деп атайды. Құрғақ,
ылғалды, теңіздік, тау, ыстық, суық, орта деңгейлік және континенталды
климаттарды айырады. Олардың әрқайсысының өз ерекшеліктері мен жануар және
өсімдік әлеміне тигізер әсері болады. Климат әсерінен жануарлар
организмінің өзіндік ерекшіліктерін иеленеді. Мәселен, тау климаты
жағдайларында өсірілген жануарлардың тыныс алу ағзалары, бұлшық ет бітімі,
сүйектері жақсы дамыған болады.
Жануарларды жаңа климат жағдайларына ауыстырған кезде оларға жерсіну
үшін белгілі бір уақыт аралығы қажет. Жануар организмінің жаңа климат
жағдайларына толығымен бейімделуі– жерсіндірілу деп аталады. Осы кезде
жануарларға ерекше күтім қажет, оларға толыққанды азықтандыру, жақсы бағып-
күту жасалынуы шарт.
Курстық жұмыстың мақсаты – зоогигиена пәнінен алған білімді тереңдету,
құлындардың қора-жай жобасының зоогигиеналық негізлуін зерттеу. Ауыл
шаруашылық малдарының ішіндегі құлынның ерекшеліктері туралы білімді
тереңдету.
Курстық жұмыстың міндеті – Құлындарға арналған қора жайдың
зоогигиенасын зерттеу және құлындардың гигиенасы мен азықтандыру
ерекшеліктері және олардың мерзімді жетілуіне ене сүтімен қоса қосымша
азықтармен азықтандыру туралы түсінік беру. Құлынды азықтандырудың
рациондарымен танысу. Құлындарға қойылатын зоогигиеналық талаптармен
танысу.
Курстық жұмыстың құрылымы – кіріспе, әдебиетке шолу және негізгі бөлім
мен қорытынды бөлімдерден, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1.1. Әдебиетке шолу
А.Н.Ахметов 2010 деректерінде мал қораларының микроклиматы деп
жануарларға арналған белгілі бір жеке орынның климатын айтады.
Микроклиматтың аса маңызды көрсеткіштері – температура, ылғалдылық, ауа
қозғалысы жылдамдығы, атмосфералық қысым, жарық, шу, көмірқышқыл газының,
аммиак пен күкіртсутегінің концентрациясы, ауадағы шаң мен микроағзалар
мөлшері болып табылады. Микроклимат жағдайын көзбен және құралдар арқылы
жүргізу қажет. Құрал қолданып жүргізілетін әдіс микроклиматты жүйелі
зерттеуді үлкен дәлдікпен жүргізуге мүмкіндік береді. Микроклиматтың кейбір
көрсеткіштерінің жағдайын бақылауды үнемі және қажетті талаптарды қатаң
сақтап жүргізу керек. [1]
А.Ф.Кузнецов, М.С.Найденский, В.М.Кожурин 2006 Ғылыми-педагогикалық
қызмет етуі барысында ол теориялық жұмыстарды ауылшарушылығы өндірісінің
тәжірибелерімен ұштастырып отыруға әрдайым тырысқан. Соның бір дәлелі
ретінде бұзау өсіру гигиенасына арнаған еңбегін атау орынды. Ол бұзауларды
ұстау және суару технологиясын құрастырып, тәжірибеге ұсынған жоба бірден
қабылданған. Осы технологияны тәжірибеге енгізу еңбек өнімділігін едәуір
жоғарылатуға және мал бастарын сақтауға көп септігін тигізген. XX ғасырдың
соңындағы қоғамдық өзгерістер, нарық экономикасының қалыптасуы
мемлекетімізде мал шаруашылығы саласына кері әсерін тигізгені туралы, атап
айтқанда, мал саны күрт азайды, азық сапасы мен малды күтіп-бағу деңгейі
төмендеп зоогигиеналық талаптар сақталмағаны баяндалады [2]
Бегенова А.Б., Жумакаева А.Н., Ахметов А.Н., Тлеуметов Ж.М. 2006
Нәсіпбаевтың Жануарлар физиологиясы оқулығында мал шаруашылығының
жетілуі, өсіп - өнуі туралы баяндалады. Жануарлардың денесі жасушалар мен
жасушасыз құрылымдардан (синцитий, симпласт) және жасушааралық заттардан
қалыптасқан делінеді [3]
Богословский С.И. 1991 Мал қораларын салғанда оның қандай
материалдан жасалуы өте маңызды. Тіректі элементтердің орналасу
ерекшеліктеріне қарап, ғимараттың мынадай түрлерін анықтауға болады.
Каркассыз түрі (тіректі қабырғалары бар). Ол – өзара байланысқан қабырғалар
мен жабындылардан тұратын қатты да берік қорап. Ғимараттың ішкі және сыртқы
қабырғалары төбе жабындыларының салмағын көтеріп тұрады. Ғимараттың мұндай
түрлері құс шаруашылығы обьектілері мен басқа да құрылыстарын салуда
кеңінен қолданылады. Ал каркасты түрі – тіректерден, кеспелтектерден,
негізгі және қосымша құрылыс фермаларынан немесе тіреулерден, ригельдер мен
плиталардан құралған ауқымды жүйе. Каркас – ғимараттың негізгі тірегі, ол
ендік және бойлық элементтерден тұрады. Каркас типті қора – жайға тән сипат
олардың жұмыс ерекшеліктеріне қарай нақты бөлінуінде (тіректі және
қорғаушы). Қорғаушы элементтер (ішкі – сыртқы қабырғалар, едендер,
қоршаулар, еден – терезе ойықтары) қора – жайдың ішін ауаның зиянды
әсерлерінен сақтайды. Осылардың көмегімен қора – жайлардың ішінде қалыпты
температура мен ылғалдылық, акустикалық жағдай сақталып тұрады. Сонымен
қатар осы екі элементтер бірігіп, ортақ қызмет атқаратын жағдайлар да
болады. Оған қабырғалар, каркассыз қора – жайлардағы жабыныш материалдары
жатады. Қора – жайдың негізгі конструкциялық элементтеріне табан, ірге тас,
қабырғалар, еден, төбе, шатыр және т.б. жатады. [4]
Борисенко Е.Я., Баранова К.В., Лисицын А.П 1984 еңбегінде жылқы
шаруашылығының көзі — ет пен сүт өндіру деп көрсеткен. Олай болса мал
шаруашылығының басқа салаларымен бірге жылқы шаруашылығын өркендетуге де
баса назар аудару керек. Жылқы шаруашылығының бүкіл резервтерін толық
пайдаланып, оның барлық тұқымының сапасын барынша жақсарту қажет. Күтіп -
бағу, азықтандыру мәселелерін жақсартып, тұкым асылдандыру жұмыстарын
жетілдіре түскен жөн Мал өнімдерін өндіру және оның сапасын көтеру үшін осы
салада істейтін қызметкерлер әрбір малдың өзіне тән құрлысы ерекшелігін,
жасын, қоршаған ортамен байланысты тіршілік ету қабілетін білуі жөн. Өнім
сапасы малдың арғы тегіне де байланысты болады. Мал өндірісінде қызмет
атқаратын кәсіпкерлердің негізгі мақсаты - өзіндік құны төмен жоғары өнім
өндіру. [5]
В.И. Гершун, Р.К.Туякова 2007 зерттеулерінде ветеринариялық гигиена
оқулығында жануарлар гигиенасы, ветеринариялық гигиена немесе зоогигиена
{грек, zoon — мал, hygieinos — дені cay) — малды дұрыс бағу, азықтандыру
және өсіріп – күтудің тиімді тәсілдерін пайдалана отырып, олардың тұқымына
байланысты өнімділігін қамтамасыз ететіндей деңгейде денсаулығын сақтау
және күшейту жөніндегі ғылым екені айтылады. Ветеринариялық гигиенаның
негізгі міндеттерін атап көрсетуге болады: қоршаған ортаның мал организміне
және денсаулығына тигізетін әсерінің заңдылықтарын зерттеу, қоршаған
ортаның мал организміне қолайлы параметрлерін ғылыми-практикалық тұрғыдан
негіздеу, зоогигиеналық және ветеринариялық-санитариялық нормативтер,
нормалар мен ережелерді жасау және ұйымдастыру, мал қораларының жобалық
тапсырмасын жасау, мал тіршілігін қамтамасыз ететін жүйелерді жасайтын
санитариялық құрал - жабдықтарды іріктеу, табиғи ортаның бірқалыпты
сақталуын қамтамасыз ету, зоогигиеналық нормативтер мен ветеринариялық-
санитариялық ережелерді енгізу есебінен экологияны сақтау. Ветеринариялық
гигиенаны санитариялық гигиенадан ажырата білу керек екені туралы баяндап
студент жастарға баяндайды. Жеке мал гигиенасы, осы мәселелерді әр түлікке
қатысты оның жасына және өнімділік топтарына (төл, асыл тұқымды, сауын
малы, бордақыдағы мал, жұмыс малы), биологиялық ерекшеліктеріне сай
қолданады жиынтық әсерін айтып береді.[6]
Д.Ф.Лэсли 1982 зерттеуінше, малды суару, азықтандыру және қолайлы
жағдай туғызумен қатар, олар әрқашанда күтуді қажет етеді, осы күтудің
арқасында мал организмі өзіне қажетті табиғи тітіркендіргіш қабылдайды.
Мұндай тітіркендіргіштер организмнің физиологиялық қызметіне, зат алмасу
процесіне, организмнің функционалдық қызметінің өсуі мен қалыптасуын
арттыруға, сондай-ақ денсаулығы мен өнімділігінің өсуіне өз ықпалын
тигізеді. [7]
Дмитриев Н.Г., Басовский Н.З., Александров Б.В. 1988 деректерінде
Мал терісі, оның рецепторлық аппараты, бұлшық ет, жүйке жүйесін шынықтыру
нәтижесінде түгел организмге және жекелей органға тура және жанама әсерін
тигізеді. Мұндай жағдай гемостазды сақтап қана қоймай әрбір органдардың
және жүйелердің функциональдық қабілетін арттыруға ықпалын тигізеді, түгел
организмнің де жағдайын жақсартады және өнімділік қабілетін көтереді [8]
Есенғалиев Қ.Ғ. Нысанбаев 1998 пікірлері бойынша, қора – жайдың
табаны. Әрбір шаруашылық құрылыстары үшін негіз болып табылатын ірге тастың
асты мен жан – жағындағы топырақ қабаттары бар, ғимарат салмағын көтеріп
тұратын оның берік болуына әсері тиетін топырақ қабаттары болып табылады.
Кез келген құрылыстың беріктігі мен мықтылығы ең алдымен осы аталған
табанға байланысты. Табаны берік, біркелкі, құрғақ, кем дегенде 2 – 3
сантиметрдей отыратын және жылжымайтын болуы керек. Ірге тас. Бұл салынытын
ғимараттың барлық тіректі элементтерін ұстап тұратын жерастындағы бөлігі.
Оған қойылатын негізгі талаптар: беріктігі, мықтылығы, атмосфералық
құбылыстарға шыдамдылығы, ұзаққа жететіндігі, үнемділігі. Цоколь (ірге тас
үстіндегі үй қабырғасының төменгі бөлігі) – ірге тастың қабырғамен
жалғасатын жері. Цоколь негізінен ірге тастың топырақ бетіне шығып тұратын
жоғарғы бөлігі десе де болады. Себебі, цоколь да, ірге тас та біртекті
материалдан жасалады. Цоколь қабырғаларды ауа мен топырақ ылғалдарынан
қорғап тұрады. [9]
Жебровский Л.С. 1987 ғылыми қызығушылығының ауқымдылығы оның
Целиноград ауылшаруашылық институтында еңбек етуі кезеңінде айқын көрініс
тапты, осы оқу ордасында ол үлкен ғылыми-ұйымдастыру еңбектер атқарады.
Зоогигиена ғылым ретінде ерте дәуірде туындала бастаған, алайда, бұл жылдар
бойы жинақталған, байқау-бақылауларға негізделген тәжірибелік машықтанулар
ғана еді, бұл жайлы Рим, Греция, Қытай, Үнді мал шаруашылығының даму тарихы
көрнекі мысал бола алады. Ерте дәуірдегі және орта ғасырлық өзге елдер
ветеринариясы айтарлықтай жоғары деңгейде болған. Ол клиникалық,
індеттанымдық, паталогоанатомиялық дерек – мәліметтер негізінде өзіндік
ауру жіктемесін жасаған, түрлі аурулардың ағымы мен барысы тұрғысында дұрыс
түсінік қалыптастыра алған, сондай-ақ ауруларды балау, алдын-алу, емдеу
тәсілдерін де біліп орындаған.Осы институт қабырғасында ауылшаруашылық
малдарының табиғи резистенттілігін зерттеумен айналысқан зерттеушілер тобы
ұйымдастырылған.Оның жетекшілік етуімен Солтүстік Қазақстан өңірі жағдайына
түрлі малдарды жерсіндіру дәрежесі мен табиғи резистенттілігі деңгейін
жоғарылату бойынша жүргізілген ғылыми зерттеулердің халық шаруашылығындағы
маңызы зор. [10]
Жуленко А.П. , Король А.Б. 1985 зоогигиена адам гигиенасымен тығыз
байланысып жатыр, өйткені оның мәселелеріне қора-жайларда, малшаруашылығы
нысандарында қызмет ететін адамдардың денсаулығын сақтау және тағам
өнімдерінің жоғары сапада болуы үшін күресі енеді. Зоогигиеналық шаралар
мен нормативтер құрастырылуы физиология мен микробиология сынды ғылымдардың
жетістіктері мен әдістеріне сүйенеді. Ол сонымен қатар эпидемиология,
паразитология, токсикология, зоология, топырақтану, ботаника, метеорология,
химиямен тығыз байланысады. [11]
Кенеев М.А. 2002 Қазақстанға тән климаттық және табиғи-экономикалық
жағдайлар қазақ малшы-қауымын, жайылымдарды мерзімге қарай пайдалануға
мәжбүрленген: қыстау, жазғытұрымғы жайылым, жайлау, күзек. Қатаң
тәртіптегі, малдар, көшіп-қонуы едәуір індеттанымдық маңызға ие болғандығын
атап өту орынды. Індет орын ала қалған жағдайларда, ауруға шалдыққан
малдарды сол орында сойып, сауларын өзге қолайлы жерлерге айдап отырған, ал
ауруға күдікті дегендері 3-5 шақырым қалдырылып отырған. Егер ауру малдар
тым көп болса, оларды сол орында қалдырып (жарты бөлігі сауығады деген
үмітпен), бұл жайлы көшіп-қонып жүрген ауылдарға хабар таратқан. Мал
тұрақтары мен жайылымдарын жиі ауыстыру ауру жұққан табында ірі қара мал
обасы ауруы таралуын 30-35%-ға төмендеткен. Қазақ малшы-қауымы сібір жарасы
болып өткен, яғни осы кесел бойынша қолайсыз аумақтарды ескеріп, тек
боранды мезгілде ғана малдарын айдап апарып отырған. Осы тәжірибені олар
әсіресе тері аурулары болған уақыттары кезінде қолданған, мал өліктерін
өрттеген немесе терең етіп көмген. Тері аурулары байқалғанда, іші құрғақ
қора-жайларды пайдаланған. Жылы қора-жайларды тек арыған малдар мен
төлдерге қолданған. Қазақ халық ветеринариясы түрлі мал аурулары кезінде
оңтайлы орын алғанымен, осы ауруларды түбегейлі жою үшін Қазақстан
аумағында мемлекеттік ветеринарлық мекемелер ұйымдастыру мен арнайы
дайындалған мамандар шығаратын арнайы оқу орындары қажет еді. Осы тұрғыда
Қазақстанға жіберілген орыс ветеринар дәрігерлері орны толмас көмек жасады.
Ресей ветеринариясына жауапты іс жүктелді - ол көшпелі қазақ мал
шаруашылығына ғылыми және тәжірибелік тәлім енгізу мәселесі еді.
Кеңес заманында зоогигиена бөлімдері бар зоотехникалық және
ветеринарлық ғылыми-зерттеу мекемелері құрылып, зоогигиена кафедралары бар
ветеринарлық және зоотехникалық институт, факультеттер ашылды. [12]
Керімбаев, 1968 зерттеулерінде мал қора-жайы ауасының құрамын
жақсарту үшін ондағы үлкен көлемдегі көмір қышқыл газын төмендету, онда
аммиак пен күкіртті сутегінің жиналуын жою мен алдын алу шараларын
жүргізеді. Зиянды газдарды азайту үшін малдардың төсеніштерін күнделікті
ауыстырып тұруы керек немесе қалаң қамыс немесе ағаш ұнтағы сияқты
төсеніштерді пайдалану; мал жататын орынның тазалығын сақтау, жөнделген
жақсы жұмыс істейтін канализация мен желдету жүйесін пайдалану. Әсіресе,
еденнің ешқандай саңылаусыз және еден астында кеңістік қалмауына ерекше
көңіл аударады. Мал қораларына жақын орналасқан көң жинайтын орыннан
аммиак, күкіртті сутегі және ішектік газдар түспеуі үшін канализация
жүйесіне гидравликалық қақпалар орнатылған. Мал қора-жайы ауасының газ
құрамын жақсарту немесе жеке улы газдардың қалыптасқан тыс көбеюінің алдын
алу үшін мал өсіретін қорадағы еңбекті дұрыс ұйымдастырып, еден және
жататын орнын жақсы күтіп қора-жайды канализация және желдету жүйесімен
қамтамасыз етуілгендігі жазылған. [13]
Кикебаев Н.А.2006 деректерінде топыраққа органикалық және
неорганикалық (патогенді және шарттың патогенді вирустар, бактериялар,
қарапайымдылар, геогельминттер жұмыртқалары) түскен кездегі оның
экологиялық жағдайын бағалау жөніндегі гигиеналық нормалар ғылыми тұрғыдан
негізделген. Топырақты экологиялық тұрғыдан қорғау жұмыстарын іске асыру
кешенді шараларын жүргізуді керек етеді. Олар екпе дақылдар егу, бұларды
жойып батпақты учаскелерді қорғату, екпе өсімдіктердің қолайлы жағдайлар
туғызады. Топырақ індеттері мен геогельминтоздардың алдын алу үшін ондай
қауіп бар өрістерге мал жаю тоқталып, өрістер қоршалып, ауруға тез
шалдығатын малға вакцина егіледі. Эпизоотиялық шаралар жоспарына сай өлексе
көмілетін орындар тәртіпке келтіріліп, малды қашалап бағу және қашаларды
отыру ұйымдастырылады. [14]
Кравченко Н.А. 1987 айтуы бойынша экологиялық шаралар арқасында
мал фермалары қалдықтардан тазартылады, топырақты ластайтын көздері
анықталады, көң сақталатын орындар жабдықталып, тағы басқа жағдайлар
жасалады. Көңді шаруашылықта жердің құнарлығын арттыру үшін тыңайтқыш
ретінде пайдаланады. Ат қорадан шыққан қөңдерге кейбір шаруашылықтартан
сұраныстар болады және оны кезекке тұрып алып кетеді. Топырақты органикалық
қалдықтармен ластанудан және топырақ инфекциясы қоздырғыштарынан қорғау
үшін мал өнімдері, шикізаттары (жүн, сүйек, мүйіз, тері) сақталатын
қоймаларды, сондай-ақ тері зауытты, жүн жуғыштарды, май зауыты, мал сою
алаңдарын және тағы басқа салу, орналастыру және пайдалану кезінде
экологиялық ережелерді сақтау қажет.[15]
Қайтымбай Б.Б. 2006 деректерінде малды дезинфекциялау арқылы біз мал
үстіндегі әртүрлі бүрге, бит және сондай-ақ адам денсаулығына қатер
тигізетін шыбын-шіркейден құтылу үшін сақтандырады. Мал күтудің бастамасы
ол қораларды дезинфекциялау. Мал қорасын дезинфекциялау екі кезеңде
жүргізіледі. Біріншісі – қораны тазалау, екіншісі – дезинфекциялық ерітінді
шашу. Объектілерді тазалауға әртүрлі механикалық әдістерді (күрек, тырма,
сыпырғыш) және кешенді гидротазалағыш технология қолданады. Механикалық
тазалау ауру қоздырғыш микробтың денесіне химиялық заттардың тез енуіне
жағдай жасайды. [16]
Меркурьева Е.К. 1970 жүргізген зерттеулерінде дезинфекция жүргізер
алдында міндетті түрде дезинфекцияға жататын заттардың бетін жақсылап
тазалайды, қорадағы барлық жабдықтарды сыртқа шығарады немесе олар
полиэтилен қапшығымен жабылуы тиіс, су жиналатын еден астындағы шұңқырдың
қақпағын ашып қойған жөн. Осы істерді атқарып болған соң, тырма арқылы
немесе судың қысымы арқылы дезинфекциялайтын беттерді қидан, жем-шөптің
қалдығынан және басқа да заттардан тазалайды. Ал енді өте қатты ластанған
жерді ыстық 2 пайызды натрий гидроокись ерітіндісімен (700С) немесе 3-5
пайызды ыстық сода ерітіндісімен жібітеді. Дезинфекциялық жұмысты жүргізу
ретіне қарай, олар профилактикалық (сақтық) және лажсыз (ағымды және
қорытынды) дезинфекция деп екіге бөлінеді. Профилактикалық дезинфекцияны
қораға басқа жақтан таралған індетті ауру қоздырғыштарды, сонымен қоса
шартты ауру қоздырғыш микробтарды да жою мақсатымен жүргізіледі. Мұндай
дезинфекция малды қораға түскен зардапты микробтан, сондай-ақ көлік,
малшылардың сыртқы және аяқ киімі, құрал-жабдықтар және басқа да жолдармен
түсетін қауіпті микробтардан сақтандыруға арналған. Сонымен қатар мұндай
дезинфекцияны ферманы, кешенді немесе кейбір ғимаратты іске қосып малды
кіргізу алдында жүргізеді. Профилактикалық дезинфекцияны - мал қораға
жылына 2 рет жүргізеді: көктемде – жайылуға шығарғанда және күзде – малды
қораға кіргізер алдында. Малды бордақылайтын қорада және құс қорада
дезинфекция жұмысын оларды ет комбинатына өткізгеннен соң немесе семірту
малын жаңадан топтау алдында жүргізеді. Барлық қосалқы, мысалы, мал туатын
бөлімше, профилактория және бұзаухананы әрбір тобынан босаған кезде немесе
жаңа топпен толтырар алдында міндетті түрде дезинфекция жұмысын іске
асырады. Тура осындай жұмыс шошқа шаруашылығында да жүргізіледі. Мысалы,
шошқаны жазғы лагерьде баққан кезде оларды қысқы қораға ауыстыру алдында
қораға сақтық дезинфекция жұмысын жүргізеді, ал одан әрі қарай мұндай
жұмысты жаңа топ малды жайғастыру алдында жүргізіп отырады. [17]
Мұқанов А. 2003 кітаптарында Ветеринариялық-санитариялық утильзауыты
- мал өлекселері мен өндіріс қалдықтарын термиялық өңдсу арқылы утильдейтін
кәсіпорын. Мұндай кәсіпорындар бұрын республикада кеңінен қолданылған.
Ветеринариялық-санитариялық утильзауыттары азықтық ұн (ет-сүйек),
техникалық май және басқа да шикі заттар (мүйіз, желім) шығарады.
Ветеринариялық-санитариялық утильзауыты арнайы жоба бойынша елді-
мекендерден 1 км, ал мал шаруашылығы кешендерінен З км қашықтықта салынады.
Құрылыс барысында зарарсыздандырылмаған шикізатгың дайын өніммен бір жолда
кездеспеуін, жанаспауын толық қамтамасыз ететін шарттар қарастырылады.
Зауыттан шығар қақпаның алдында автокөліктердің дөңгелегін
зарарсыздандыруға арналған дезтосқауыл болатындығы жазылған. [18]
Мұқанов С. 2001 айтуы бойынша жануарлардыды аурудан сақтаудың бірден-
бір жолы-санитариялық-гигиеналық ережелерді мүлтіксіз орындау, арнайы
жоспар бойынша өз уақытысында дезинфекциялық , дератизациялану және
өлексені үнемі утильдеу шараларын дер кезінде жүргізу мал кәсіпорындарын
аурудан сақтаудың кепілі. Жануарлар ауруларының алдын алу шараларын
жүргізуде ветеринариялық-санитариялық нормалар және ветеринариялық-
санитариялық ережелер мүлтіксіз орындалу керек. Санитариялық – гигиеналық
жағдайларды жақсартып, мал кешендері мен құс фабрикаларын оқшаулап және
қорғау үшін оларды салу кезінде елді мекендердің, ветеринариялық объектілер
мен жолдардың ара қашықтықтарын ескерген жөн. [19]
Мырзабеков Ж. 2004 зертеулерінде ветеринариялық гигиенаның негізгі
міндеттері:
- қоршаған ортаның мал организміне және денсаулығына тигізетін
әсерінің заңдылықтарын зерттеу;
- қоршаған ортаның мал организміне қолайлы параметрлерін ғылыми-
практикалық тұрғыдан негіздеу, зоогигиеналық және ветеринариялық-
санитариялық нормативтер, нормалар мен ережелерді жасау және ұйымдастыру;
- мал қораларының жобалық тапсырмасын жасау, мал тіршілігін қамтамасыз
ететін жүйелерді жасайтын санитариялық құрал-жабдықтарды іріктеу;
- табиғи ортаның бірқалыпты сақталуын қамтамасыз ету, зоогигиеналық
нормативтер мен ветеринариялық-санитариялық ережелерді енгізу есебінен
экологияны сақтау. [20]
Несіпбаев А.Б. 1985 пікірінше қора жай қабырғалары қабырғалардың
жылу және дымқыл өткізбеуін қамтамасыз ету үшін олардың қалыңдығы
ескеріледі, немесе аз күш жұмсай отырып жылу жібермейтін материалдар
пайдаланылады. Гигиеналық жағынан келгенде қабырғалар жылу жібермейтін
материалдардан соғылған жөн. Сондықтан қабырғалардың жылу қорғайтын қасиеті
жеткілікті әрі жылуды аз өткізетін термикалық қарсылық коэффициенті жоғары
болуға тиіс. Жылуға берік және ауаны орташа деңгейде өткізіп тұратын
болғаны жөн. [21]
Никоро З.С., Стакан Г.А., Харитонова З.Н. 1968 мағлұматы бойынша
қандайда бір шаруашылықтың обьектілері елді мекен жерлерден белгілі бір
қашықтықта орналасуы қажет. Бұл арақашықтық санитарлық – қорғау аймағы деп
аталады. Санитарлық – қорғау аймағы (СҚА) мал қораларының қабырғасымен
немесе олардың ауласымен елді мекеннің арасындағы территориялары қамтиды.
Бұл аймақтың негізгі міндеті – ферманы елді мекенде болатын жұқпалы
аурулардан сақтау әрі құс фабрикасындағы кейбір зиянды факторлардан
(жағымсыз иістер, шаң – тозаң, микроорганизмдер және т.б.) елді мекенді
сақтау болып табылады. Мал шаруашылығының қора – жайлары негізінде елді
мекендерден кемінде 3 км, қалалардан – 5 км, өзендер мен су қоймаларынан
кемінде 2 км қашықтықта болу керек. Таңдалған жер сонымен бірге, басқа
фабрикалар мен кешендерден бөлек белгілі бір зооветеринариялық ара
қашықтықта болуы керек. Зооветеринариялық ара қашықтық – ол әр түрлі мал
шаруашылығы қора – жайларының өзара ең аз ара қашықтығы. Оның ең негізгі
мкқсаты – әр кәсіпорындарда байқалатын жарамсыз зиянды әсерлерін бір –
біріне таратпау (шаң – тозаңды, микробтарды, газдарды және т.б.) Жеке
жәнебіріктірілген шаруашылықтарында бір жерге 10 мың құсты ұстауға болады
[22]
П.А.Федотов 1989 пікірінше, жануарлардың жұмыс өнімділігі оның тарту
күшімен, қуаттылығы және төзімділігімен, атқарылған жұмыс көлемімен оны
атқарудағы қозғалыс жылдамдығымен және атқару жағдаймен сипатталады. Тарту
күшін серіппелі таразы тәріздес тартылатын жүкке ілінген күш өлшеуіш
динамометр немесе динамограммамен өлшейді. Динамограмма серіппесін 1 мм-ге
қысу не созу үшін белгілі күш көлемі қажет. Сол жұмсалған күштің әсерінен
серіппенің созылып қысылғанын оған жалғанған тілі арқылы мм қағазға
динамограмма ретінде автоматты түрде түсіріледі [23]
Петухов В.А 1989 деректерінде Қораны үнемі желдетіп, мал ауруында
жүргенде ішін кептіріп отыру. Оның ішкі ауасының таза болуына жағдай
жасайды. Бірақ қорада ызғырың болмауы тиіс. Сондай-ақ қораның терезелерін
қоршауға және көлеңкелеуге болмайды. Қораның ішіне күн сәулесі өтуі үшін
керегі әйнектерін үнемі сүртіп тұрған жөн. Төсеніш қорадағы малдың
санитарлық – гигиеналық талаптарын жақсартуға, олардың жақсы жайғасуына,
ауыз тиюден әртүрлі тері ауруларынан, жарақаттанудан қорғауға арналған.
Төсеніш жақсы ылғал тартып көмір қышқылын, аммиакты, күкіртті су тегін және
басқа да зиянды газдарды сіңіретін малдың терісі мен түгін ластамайтын,
жұмсақ әрі серпімді, улы және тікенекті шөптерден таза болуы тиіс. [24]
Шилер Р., Вахаля, Винш Я. 1969 айтуынша жылқының басқа малдан басты
айырмашылығы бұлшық еттерінің жұмысы болып табылады. Ол қасиеті ас қорытыу
және зат алмасуының ерекшеліктерін анықтайды. Жылқылар көмірсулы
қосылыстарды- углеводты әрбір 3 сағат сайын жұмыстан кейін шығындап
отырады. Сондықтан жұмыс кезінде жылқыларды үстеме қоректендіру өте
маңызды. Жылқылардың қарны бір камералы, күйңс қайыратын малдардан
салыстырғанда ірі азықтарды онша қорытып сіңірмейді. Жылқы асқазанға
қажетті қоректік заттардың пайдалы жұмысқа аз ғана мөлшері шығындалады.
[25]
2. Негізгі бөлім
2.1. Жылқылар гигиенасы, ғимараттарға, азықтандыру
мен суаруға қойылатын зоогигиеналық талаптар
Жылқы шаруашылығында атқоралық және табындық ұстау жүйелері
қолданылады. Біріншісінде жануарларды жеке немесе топтап ұстайды,
айғырларды, құлыны бар асыл тұқымды биелерді, желіс тұқымды және жүргек
тұқымды жылқы жастарын, сондай–ақ жас жануарларды–тұрақтарда, жұмыс
жылқыларын байлауда, барлық топтар мен бағыттар жастарын-бөлімдерде
ұстайды. Жаз мерзімінде жылқылар тәуліктің едәуір бөлігін жайылымдарда
өткізулері керек. Табындық жүйе өз алдына мәдени –табындық және
жақсартылған табындық болып бөлінеді.
Бірінші түрінде жануарлар басым түрде жайылымдарда ұсталады. Жылдың
аса суық кезендерінде оларды қораларда ұстайды. Жақсартылған табындық
жүйеде жылқылар жыл бойы жайылымдарда ұсталынады.
Мәдени-табындық жүйе кезінде құлындарды енелерінен 6-7 айлық жасында
айырады, ал жақсартылған табындық жүйеде 1 жасында айырады. Барлық ұстау
жүйелерінде биелер жылдың бірінші жартысында құлындайды.
Ат қора мен олардың ішкі жабдықтары технологиялық жобалау нормаларына
сәйкесуі керек. Ат қоралар тік бұрышты, Г -тәріздес, П- тәріздес пішінді
етіліп салынады. Көбіне байлаулар мен тұрақтар екі қатарлы түрде ортасына
азықтандыру, қи шығару өткелі қалдырылып (ені 2,6 м жұмыс жылқылары, 3 м
асыл тұқымды жылқылар үшін) жасалынады. Жылқы зауыттарында бие қоралары
тұрақтары кейде ортасында орналастырылады. Жұмыс жылқыларына арналған
қораларда байлау, тұрақтар төрт қатарлы етіліп салынады. Бір қатарда 12
тұрақ немесе 30 байлау орнынан астам болмауы тиіс. Ат қораның ортаңғы
бойында кезекші бөлмесі, әбзелдер мен құралдар бөлмесі, азық қоймасы, ал
асыл тұқымды жылқылар қорасында манеж орналасады, манежді ғимарат бүйірінен
жабдықтауға болады.
Жас жылқыларға арналған қораларда азықтандыру, қи шығару өткелінің екі
жағынан тұрақтар жасалынады, саны нормаланбайды. Мұндай қораның ортаңғы
бөлігінде жануарларды ерттеу, жегу, жүргізуге арналған манеж жасалынады.
Жас жылқылар қорасын бөліктерге бөледі. Әр бөліктен паддоққа шыға беріс
жасалынады. Қора бүйірінде төсеніш, құрал – жабдық, азық орындары
жасалынады.
Ғимараттардың еденнен төбеге дейінгі биіктігі асыл тұқымды жылқылар
қорасында 3 м, жұмысшы жылқылар мен тауарлы фермаларда 2,4-2,7 м (3м
дейін), манежде 4,5м, қалың төсеніш қолданылатын топтап ұстау қораларында
3,3 м дейін. Қабырға мен төбе беткейлері тегіс, ақшыл реңді, дезинфекциалау
үшін жарамды болуы керек.
Тұрақтарда ені бойынша науа түрінде жемсауыттар орналастырылады.
Мұндай жемсауыт үстіне алмалы тор салынады, оны шөптер шашырамауы үшін
жасайды. Жем сауыттың бір бөлігі құрама жемдерге арналады. Жемсауыттың
еденнен алғандағы биіктігі 1-1,1м.
Құрама азықтармен азықтандырылған соң жұмысты 50 минуттан кейін, ал
аяқталғаннан соң 1-1,5 сағаттан кейін азықтандыру қажет. Ботулизм ауруының
алдын алу үшін екпе дақылдардан (жүгері, күнбағыс) әзірленген сүрлем
сабақтарының және тамыртүйінділерсіз дайындалуы, жермен ластанбауы керек.
Жылқыларды тәулігіне 3 рет суарады, ал жазғы ыстық күндері және ауыр
жұмыс кездерінде 4-6 рет суарады. Жылқы шаруашылығы тәжірибесінде
жылқыларды азықтандыруға дейін, немесе екі қабылдауда азықтандыруға дейін
және кейін суарады .
Қызып тұрған, терлеген жылқыға бірден суық су беруге болмайды,
өйткені ол түйненулер мен тұяқтың ревматикалық қабынуын тудыра алады.
Құлындау көбінесе ерте көктемде (наурыз-сәуір) өтеді, сондықтан атқора
температурасы 6-10°С төмен болмағаны, үрме желдер болмағаны жөн.
Қалыпты дамыған құлын туғаннан соң бірер уақыттан кейін аяғына тұрып,
енесінің емшегін табуға тырмысады, бұл әрекетіне жәрдем көрсету керек.
Құлын туғаннан соң 30 минуттан 1 сағатқа дейін уыз қабылдауы керек. Бекіген
соң, олар өздігінен емеді.
Тоңғағы (алғашқы нәжісі) түспеген кезде жылы сумен клизма жасалынады.
Құлындарды суықтан, ылғал мен үрме желдерден қорғайды, құрғақ, таза, жұмсақ
төсенішпен қамтамасыз етеді.
Құлындағаннан 5-күннен соң құлынды биені алғашқыда 30-40 минутқа,
сосын бірте-бірте ұлғайтып, серуендетеді.
Жылы ауа - райы қалыптасысымен құлынды биелерді шөбі шүйгін, құрғақ
жайылымдарда ұстау керек. Бұл жас жануарлардың ауруларға төзімділігінің
жоғарылауына, ішкі ағзалары мен бұлшық еттерінің жақсы дамуына ықпалын
тигізеді.
Құлын енесін тәулігіне 20-30 рет емеді, сондықтан емізетін биелерді
жұмысқа пайдаланбаған жөн. Пайдаланылатын биелерден құлындарды 5-6 айлық
жасында, бірте-бірте емес, бірден, ал асыл тұқымды бие құлындарын 8 айдан
бұрын емес уақытта айырады. Айырған соң еркек құлындарды ұрғашыларынан
бөлектеп, тұрақтарда (екі-екіден) немесе топтап (балшықты еденді ұсталғаны
жөн) ұстайды. Табынды жүйе кезінде еметін құлындарға аса назар аудару
қажет. Құлынды биелерге шөбі құнарлы жайылымдар бөлінеді.
Шөп қуара бастаған кезеңдерде құрама жемдермен үстеме азықтандыруларды
ұйымдастырады. Мұндай жағдайларда айыру кезде немесе көктемде орындалады.
Айырған құлындарға ен-белгілер салып, жүген ноқта, байлау, жетектеуге
үйретеді. 1,5 жасқа дейін түрлі тұқым, бағыт құлындарын бірдей деуге
болатын жағдайларда өсіреді.
Малшаруашылық нысандарын орналастыру аумақтарын қолданыстағы аудандық
жоспарлау жобасына, ұйымдастыру-шаруашылық құрылым жоспарына, ескертулерге
және мекен-жай жобаланымына сәйкес таңдайды. Құрылыс телімі биік, жауын-
шашын, ерінді сулармен басылмайтын, жерасты сулары төмен орналасқан,
беткейінен 2 м жақын емес болуы тиіс.
Өндірістік кәсіпорындарға шаққанда жел жағынан, мекен-жайлар мен
демалыс орындарына орай ық жағынан орналастырылуы қажет. Телім ветеринарлық-
санитариялық тұрғыдан сау, яғни қолайлы болуы керек. Басқаша айтқанда,
бұрынғы мал молалары, тері өңдеу зауыттары, тазарту құрылымдары орындарында
салуға болмайды. Телімдер желденетіндей болулары керек. Телім мен
жайылымдар арасынан теміржол, автокөлік жолдары өтпейтіндей, су ағымдары,
ор-шұңқырлар болмайтындай жасалғаны жөн.
Малшаруашылық нысандарын мекен-жайлардан санитарлық-қорғау аймағымен
бөлектейді.
Санитариялық-қорғау аймағына мал шаруашылығының сыртқы қабырғалары
немесе олардың қоршауы мен аймақ (мекен-жай) аралығындағы аумақ енеді. Бұл
аймақ тұрғындардың малдарынан фермаға немесе кешенге жұқпалы аурулар
енуінен қорғайды және мал шаруашылығы мекемелерінің кейбір зиянды
жайттарының (шаң, микроорганизмдер, жағымсыз иістер) тұрғындар мекеніне
әсерінен қорғайды. Малшаруашылық кешендері мен құс фабрикаларын оларға
қызмет көрсетпейтін елді мекендерден - 3 км кем емес, қалалардан, өндіріс
мекемелерінен, демалыс орындарынан - 5 км, өзен-көл, өзге су қоймаларынан 2
км кем емес қашықтықта орналастыру керек.
Малшаруашылық ғимараттарында оңтайлы микроклимат қалыптастыру құрылыс
материалдарының гигиеналық қасиеттері мен сыртқы қоршаулардың жылу
ұстағыштығы сапасына байланысты. Малшаруашылық ғимараттары қыста құрғақ,
жарық жылы, жазда салқын болатындай етіп салады. Құрылыс үшін айтарлықтай
арзан және ұзаққа шыдамды материалдар пайдаланылады.
Гигиеналық тұрғыдан олардың жылу өткізгіштігі, жылу сыйымдылығы, жылу
сіңіруі, гигроскопиялығы, бу өткізгіштігі, ауа өткізгіштігі маңызды.
Жылу өткізгіштік – материалдың жылуды өз бойының бір беткейінен
екіншісіне беру қасиеті.
Жылу сыйымдылық – материалдың қыздырған кезде қандай да бір жылу
мөлшерін сіңіру қасиеті.
Жылу сіңіруі – бұл материалдың беткей температурасы ауытқыған кезде
жылу сіңіру қасиеті.
Материалдың жылу сіңіруі неғұрлым көп болса, соғырлым ол жануар
денесінен көп мөлшерде жылу сіңіреді (еденде жатқанда т.с.с). Мәселен, мал
денесінен жылу сіңіру кірпіш еденде (жылу сіңіру коэффициенті 8,05) ағаш
еденнен 2 есеге төмен көп (3,90).
Гигроскопиялық – материалдың өз бойына су мен ауадағы су буларын
сорып, ұстау қабілеті.
Бу өткізгіштік – бұл материалдың су буларын өткізу қабілеті. Мысалы,
рубероидтың су өткізгіштігі аз, рубероидтың бу өткізгіштік коэффициенті
0,08к 102, кірпіш қалауда 1,4х102.
Әдетте, төсеніш ретінде сабан, құрғақ ағаш үгінділері, шымтезек
пайдаланылады. Құрғақ ағаш үгінділері ылғал сіңімді, алайда, тыңайтқыш
ретінде аз сапалы.
Канализация – жануарлар тұрған орындардан сұйық нәжіс, зәрлерді
шығаруға арналған зәр ағуы үшін едендер 1м тұрақ ұзындығына 2-3см еңкіш
болуы керек, сондықтан тұрақ бойымен сұйық нәжіс, зәрлер ағуы, жиналуы үшін
қи жинағыш өзектері жабдықталады, олар да еңкіш орналасады. Сұйық фракция
тұрбалар арқылы жинақталу орындарына түседі, олар ғимараттан тыс жерде
болады. Сұйық нәжіс, зәр жинағыштарында гидравликалық жабындылар болуы
керек, олар қора-жай ауасына улы газдар түсуін болдырмайды. Қи науаларынан
қиды транспортерлер көмегімен шығарады.
Торлы едендер пайдаланған кезде, астынан қи каналдары жабдықталады.
Зәр мен нәжіс еден саңылаулары арқылы каналға түсіп, жинақталады да бірер
уақыттан соң шығарылады. Сондықтан адамдар мен жануарлар денсаулығы жайында
қамқорлық ойлау мақсатындағы қиды сақтау және залалсыздандырудың ең сенімді
әдісі-оны биотермиялық өңдеу болып табылады. Осы әдіс кезінде дұрыс
қаланған қи қабаттарында көптеген жұқпалы ауру қоздырғыштары 30 күн ішінде
өледі.
Қиды арнайы қойғыштарға қалар алдында, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.