Мал шаруашылғында ауыл шаруашылық малдарының өсуі мен даму заңдылықтарн қолдану

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Университеті

«Биотехнология, мал және балық

шаруашылығы» кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:

«Мал шаруашылғында ауыл шаруашылық малдарының өсуі мен даму заңдылықтарн қолдану»

Орындаған:

Тексерген:

Орал, 2013ж.

МАЗМҰНЫ

1. КІРІСПЕ БӨЛІМ . . . 3

1. 1. Әдебиетке шолу . . . 5

2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

2. 1. Малдардың өсіп жетілуі (онтогенез) және оны зерттеу әдістері . . . 15

2. 2. Малдардың өсіп жетілуінің жалпы заңдылықтары . . . 18

2. 3. Малдардың өсіп жетілуіне әсер етуші факторлар . . . 27

2. 4. Жануарлардың жеке дамуын басқару . . . 29

3. ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ . . . 32

4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 33

I. КІРІСПЕ БӨЛІМ

Біздің еліміздің мал шаруашылығы тарихи қалыптасқан сала. Оның дамуы бұрыннан табиғи-климаттық және экономикалық жағдайлармен, жергілікті халықтың ұлттық салт-дәстүрімен алдын ала анықталған. Бұл факторлар, 1990 жылдардың басында болған мал шаруашылығының деңгейінің қалыптасуы мен дамуында шешуші рөлді атқарды.

Қазіргі кезде біздің еліміздің аграрлық секторы қой мен ешкінің 17 тұқымын, ірі қара малдың - 11, жылқының - 13, түйенің - 2, шошқаның - 6, тауықтардың және суда жүзетін құстардың көптеген тұқымдарын көбейтіп, жетілдірумен айналысады. Ауыл шаруашылық жануарлардың көрсетілген тұқымдары мен типтерінің 60%-дан астамын отандық ғалым-селекционерлер шығарды.

Ағзаның өсіп жетілуі қазіргі биологиялық ғылымның орталық мәселерінің бірі болып енеді. Ол өзінің маңыздылығы және күрделілігі бойынша ерекше. Диаметрі бар жоғы 130-140 мк, салмағы 0, 0015 мг адамның жұмыртқа жасушасынан, ұрықтандырылғаннан салмағы 3-4 кг баланың дамитындығы белгілі. Күндер, айлар, жылдар өтіп, адам қоршаған әлемге талдама жасауға және оны түрлендіруге қабылетті болады. Бұл биологтарды артқа шегінбей ағзаның дамуын зерттеуге мәжбүрлейтін, табиғаттың ең бір ғажайып жұмбағы болып табылады.

Биологиялық мәселелердің арасында адамның практикалық іс-әрекеті үшін және бірқатар биологиялық сауалдарды теориялық өңдеуге де бірдей маңызды, жануарлардың және өсімдік ағзаларының дамуы және өсуі мәселесі сияқты жан-жақты, неғұрлым кеңейтілген және тұңғиық табылмайтын шығар.

Жануарларды жетілдіруге бағытталған селекциялык жұмыстардың негізгі бөлігі болып, төлді дұрыс өсіру, ол жануарлардың өсіп жетілуінің заңдылықтарын және осы процеске әсер ететін факторларды білуге негізделген. Ағзаның өсіп жетілуін білу, ең алдымен өсу және даму процесінде жануар оның құрылысы, экстерьеріне, өнімділігіне, темпераментіне, өмірге қабілеттілігіне тән тұқымдық және түрлік белгілерге ғана ие болмайтындықтан қажет. Сондықтан да, жануарлардың өсіп жетілуіне жетекшілік ету әдісін өңдеу зоотехнияның маңызды міндеттерін құрайды.

Жануарлардың өсіп жетілуі, басқаша айтқанда онтогенез деп аталады. «Онтогенез» термині (грек тілінен аударғанда оrtos құрғақ және genesis - шығу, өсу), ағзаның өсіп жетілу процесі ретінде түсіндіріледі.

Соңғы он жылда молекулярлық биологияның, биологиялық химияның генетиканың, физиологияның, физиканың, биотехнологияның, гендік инженерияның, математиканың және т. б. алға жылжып дамуы, онтогенездің неғұрлым күрделі процестерімен мұқият танысуға мүмкіндік береді. Адамзат мүддесі үшін, ағзаның дамуын басқару неғұрлым шынайы міндет болып енеді. Малдардың өнімділік және тұқымдық сапаларының құбылмалығы, генотип және ортаның өзара қарым-қатынасына ғана байланысты емес, сонымен берге әрбір индивидумның жас ерекшеліктеріне байланысты болуына байланысты, сүтқоректілердің және құстардың өсіп жетілуі туралы ғылым тек теория үшін емес, сонымен бірге жаңа заманғы мал шаруашылығының тәжірибесі үшінде маңызды.

Онтогенез немесе жануарлардың өсіп жетілуі деп, ұрықтанғаннан бастап ол өлгенге дейін генотиптің және өмір жағдайының өзара байланысы кезінде болатын ағзаның құрылымы және қызметінде болатын сандық және сапалық өзгерістердің эволюциялық қалыптасқан процестердің заңдылықтары деп түсіну қажет.

< Даму >< сонымен >< қатар >< өсу >< сияқты >< жануарлардың өсіп жетілуінің >< ө >< пайда >< болу >< құбылысы >< болып >< енеді >< және >< оның >< түрлі >< жүйелердің >< және >< ағзаның >< өзіне >< тән >< қызметімен >< бейнеленеді. >< Сүтқоректілер >< онтогенездің >< келесі >< кезеңдерінде, >< жаңа >< туған >< төлдерде >< болмайтын, >< ас >< қорыту >< аппаратының >< жаңа >< қызметі >< пайда >< болады. >< Кейбір >< мүшелер, >< оның >< ішінде >< - >< бауыр >< онтогенездің >< аралас >< кезеңдерінде >< қызметтерін >< ауыстырумен >< сипатталады. >< Жануарлардың >< мүшелері >< мен >< әртүрлі >< жүйелерінің >< даму >< деңгейі >< туралы >< біз, >< олардың >< қызметі >< бойынша >< бағалай >< аламыз. >

Курстық жұмыстың мақсаты : малдың эволюциясын және өсіп жетілуін, тұқым шығарудың және мал шаруашылығының интенсификациясы жағдайындағы селекциялық-асылдандыру жұмыстарын ұйымдастырудың теориялық негізін терең меңгеру және малдардың барлық немесе көптеген түрлеріне қолданылатын іріктеуді, жұптауды, бағалаудың негізгі принциптерін және мал өсіру әдістерін игеру

Курстық жұмыстың міндеттері: мал шаруашылығының дамуының қазіргі заманғы беталыстары туралы түсінік беру және іріктеу мен жұптаудың тиімді әдістерін, нақты табынның өзекті мәселелерін шешу үшін өсіру және селекциялау әдістерін анықтау және қолдану бойынша, селекцияның эффекттерін болжау бойынша тапсырмаларды орындай білу, мал шаруашылығында өндірістік үрдісті жетілдіру үшін биологиялық негіздер мен селекцияның әдістері бойынша білімді игеруді қолдана отырып, өндірістік шаралар үрдісінде жаңасын қалыптастыру.

Курстық жұмыстың құрылымы : кіріспе, әдебиетке шолу, негізгі бөлім және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. 1. Әдебиетке шолу

К. Н. Бегімбеков, А. Ә. Тореханов, Ә. Б. Байжұманов [1] мәліметтері >< бойынша >< ірі >< қара >< малдың >< өсуі >< және >< дамуындағы >< осындай >< заңдылықтар >< олардың >< өмірінің, >< жатырдан >< кейінгі >< дамуының >< алғашқы >< жылында >< ғана >< емес, >< сонымен >< бірге >< сиырлардың >< өсуі >< және >< дамуы >< аяқталатын >< кезең, >< 4- >< 5 >< буаз >< болғанға >< дейін >< сақталады. >< Мысалға, >< далалық >< қызыл >< тұқымды >< ересек >< сиырлардың >< шоқтығының >< биіктігі >< тек >< қана >< 2, 8% >< ғана >< ұлғаяды >< (119, 0% >< қарсы >< 122, 4 см), >< ал >< құйымшағының >< биіктігі >< 3, 2%, >< ал >< денесінің >< ұзындығы >< 8, 3% >< (150, 0 см-ге >< қарсы >< 138, 5 см) >< ұлғаяды. >< Толық >< жастағы >< сиырлардың >< керілу >< индексі >< 6, 2 >< бірлікке >< ұлғайған.

Т. К. Бексеитов [2] деректерінде түрлі >< генотипті >< қойлардың >< қаңқа >< бөліктерінің >< өсуінің >< жоғарыда >< аталған, >< түрлі >< типтерінің >< биологиялық >< маңыздылығының >< аса >< маңызы >< бар. >< Жатырда >< даму >< кезеңіңде >< перифириялық >< қаңқаның >< қарқынды >< дамып >< және >< қалыптасуының, >< сол >< өсу >< типі >< жануарлардың >< даму >< эволюциясымен >< байланысты. >< Біріншіден, >< жатырдан >< кейінгі >< кезеңде, >< қан >< айналым >< қызметін, >< сүйек >< жүйесі >< атқарады. >< Осы >< қызметті >< атқару >< үшін >< жатырдан >< кейінгі >< даму >< кезеңінің >< басынан >< бастап, >< сүйек >< жүйесі >< оның >< ішінде >< перифериялық >< бөлігі, >< туу >< кезіне >< қарай >< жақсы >< дамыған >< болуы >< тиіс. >< Сондықтан да >< қанға >< өте >< бай >< жануарлардың, >< сүйек >< жүйесі >< жақсы >< жетілгендігі >< осыдан. >< Осымен, >< сүтқоректілердің >< аналығымен >< салыстырғанда, >< жаңа >< туған >< төлінің >< ағзасы >< қан >< гемоглобиніне >< өте >< бай >< болатындығы >< түсіндіріледі. >< Жаңа >< туған >< құлынның >< дене >< салмағына >< қатысты >< қан >< үлесі >< 6, 8%, >< ал >< ересек >< жылқыда >< 3, 9%, >< жаңа >< туған >< қозыда >< 12%, >< ересек >< қойда >< 8% >< құрайды. >< Қозының >< қанында >< 1 >< кг >< тірі >< салмаққа >< есептегенде >< 18 >< мг >< гемоглобин, >< ересек >< қойда >< 8 >< грамм >< болады. >< Екіншіден, >< бұл >< олардың >< жабайы >< өмір >< сүру >< жағдайында, >< төлдің >< туғаннан >< бастап >< анасымен >< бірге >< жыртқыш >< аңдардан >< қашуға >< бейімделуі >< үшін >< маңызды >< болады. >< Сирақ >< сүйектері >< қаңқаларының >< баяу >< дамуы, >< жабайы >< өмір >< сүру >< жағдайында >< көбіне >< өз >< ұрпағын >< жауларынан >< тыға >< алатын >< немесе >< қорғай >< алатын >< басқа >< типтерде, >< негізінен >< ол >< жыртқыш >< аңдарда >< қалыптасты

О. Дүйсекеев [3] нәтижелері >< бойынша, >< жануарлардың >< денелерінің >< жекелеген >< бөліктерінің >< және >< ішкі >< ағзаларының >< да >< осылайша >< біркелкі >< өспейтіндігі >< анықталды Жатыр >< ішінде >< даму >< кезеңінде >< терінің, >< басының >< және >< аяғының >< өсу >< жылдамдығы, >< қойдың >< басқа >< макрокомлекстерімен >< салыстырғанда >< көп >< болады. >< Бұл >< олардың >< абсолютті >< және >< қатысты >< мәліметтерін >< растайды. >< Сүт >< ему >< кезеңінде >< олар, >< жаңа >< туған >< қозылармен >< салыстырғанда >< 6, 8; 6, 0 >< және >< 4, 9 есе >< өседі. >< 7-, 7, 5 айында >< тағыда >< терінің >< өсу >< жылдамдығының >< белсенділігі >< байқалады, >< оның >< өсу >< коэффициенті >< 1, 3-ке >< тең, >< бас >< және >< аяқтікі >< 1, 1 >< және >< 1, 0. >< Одан >< әрі >< дененің >< осы >< бөліктерінің >< өсу >< жылдамдығының >< тепе-теңдігі >< байқалады. >

А. И. Ерохин, А. Л. Солдатов [4] деректерінде < жануарлар >< онтогенезінің >< болашағы >< бар >< мәселелерінің >< бірі >< - >< экспериментальды >< түрде >< анықталған >< олардың >< өсу >< процесінің >< және >< оның >< ырғақтылығының >< заңдылықтары. >< Ауылшаруашылық >< малдарының >< төлдерін, >< олардың >< өсу >< ырғағымен >< сәйкестіндіре >< отыра, >< қоректендірудің >< ауыспалы >< деңгейін >< ұйымдастыру >< жолымен >< осы >< заңдылықтарды >< іс >< жүзінде >< қолдану, >< жоғарыда >< аталған >< авторлардың >< еңбектері >< бойынша >< болашақта >< үміт >< күткізер >< нәтижелер >< екендігін >< көрсетті. >

М. А. Ермеков, А. В. Голоднов [5] айтуы бойынша о < Онтогенезге >< жануардың >< жынысы >< да >< елеулі >< әсер >< етеді. >< Жыныстың >< онтогенез >< басында >< даму >< мәселесі >< және >< оның >< реттелуі >< жалпы >< биологиялық >< қызығушылық >< және >< сонымен >< бірге >< қиыншылық >< тудырады. >< Осы >< мәселе >< бойынша >< талдап >< қорыту >< мәліметтерінің >< болмауы >< өте >< айқын >< білінеді, >< себебі >< ол >< зерттеу >< әдістемесін >< ұстануға >< қажетті >< материалдардың >< іс >< жүзінде >< жеткіліксіздігіне >< байланысты. >< Жануарлардың >< дамуына >< оның >< жынысының >< әсер >< етуі, >< аналықтарының >< және >< аталықтарының >< арасындағы >< >< >< генетикалық >< >< >< айырмашылықтарға, >< >< >< сонымен >< >< >< бірге < жыныстық >< гормондардың >< ықпал >< етуіне >< байланысты. >< Бүкіл >< ірі >< қара мал, >< қойлар, >< жылқылар >< және >< т. б. >< жануарларда >< аталықтары >< жылдам >< өседі >< және >< неғұрлым >< ірі >< көлемді >< болады. >>

М. А. Ермеков, Т. Көптілеуов [6] бойынша >< неотенияның >< маңызы >< жыныстық >< мүшелердің >< белсенді >< даму >< кезіңде >< басқа >< мүшелердің >< және >< ұлпалардың >< қалыптасуына >< қажетті >< қоректік >< заттардың, >< көп >< мөлшері >< «ұстап >< алынады». >< Бұл >< құбылыс >< сонымен >< бірге >< төлді >< және >< буаз >< аналықтарды >< дұрыс >< қоректендірмеген >< жағдайда >< да >< болады. >< Жануарлардың >< неотениясына >< тән >< ерекшеліктер: >< аяғының >< биіктігі, >< құйрығының >< биіктігі, >< басының >< үлкен >< болуы, >< қысқа >< жазық >< денелі, >< тірі >< салмағының >< төмен >< болуы, >< яғни >< ересек >< ағзаға >< тән >< емес >< өсіп >< келе >< жатқан >< ағзаға >< тән >< қасиеттер.

А. М. Жиряков, Р. С. Хамицаев [7] жануарлардың >< өсуі >< аяқталған >< болса, >< өсуінде >< болған >< тежелулердің >< орнын >< қалайда >< болса >< орнына >< келтіру >< мүмкін >< емес >< дейді. >< Қоректендіру >< деңгейін >< жақсартып >< оны >< семіртуге, >< өнімділігін >< біраз >< арттыруға >< болады, >< бірақ >< түрленген >< ұлпаларының >< және >< мүшелерінің >< құрылымын >< өзгерту >< мүмкін >< емес. >< Сондықтанда >< жануарлардың >< дербес >< дамуының >< басынан >< бастап, >< олардың >< >< >< ағзасының >< қалыпты >< дамуын >< қамтамасыз >< ететін < дұрыс >< қоректендірілу, >< күтілу >< жағдайын >< қамтамасыз >< ету >< керек >< және >< сонымен >< дені >< сау >< және >< өнімділігі >< жоғары >< жануарларды >< алуға >< ықпал >< ету >< керек. >>

Б. П. Завертяев [8] Ол >< ассимиляция >< және >< диссимиляция >< процестері >< арасындағы >< тепе-теңдіктің >< бұзылуы >< және >< қайтадан >< қалыптасу >< нәтижесінде >< және >< жануарларды >< қалыпты >< қоректендіру, > , >< күту >< кезіңде >< дамыған >< болуы >< керек.

Т. К. Қасенов, Б. Т. Тоқпаев [9] бойынша дамымай қалудың үш түрі де жануардың өсуін тежейтін қоректендірудің және күту деңгейінің төмен болуына байланысты. Жануарлардың дамымай қалуына жол бермеу үшін оның себептерін білуі қажет. Егер эмбриональды даму кезіңде жеткілікті мөлшерде қоректендірмеу аяғының қысқа болуына, жатырдан кейінгі даму кезеңінде аяғының биік болуына әкелсе, жақсылап қоректендіруде кері процесс жүреді. Жалпы биологиялық тұрғыда дамымай қалу заңы өте зор. Ол дұрыс қоректендірмегенде дене және ағза мүшелерінің дамымай қалуының, жақсылап қоректендіруде олардың жылдам өсуі, өсудің орынын толықтыру мүмкіншіліктерінің ерекшеліктерін ашады. Малдардың онтогенез процесінде өзгерістердің екі түрі кездеседі, олар - қайтымды және қайтымсыз. Қайтымды өзгерістер, қандайда бір дамымай қалулар қажетті мөлшерде қоректендіру және жақсылап күтім жасауда орынына келіп, толықтырылатындығымен сипатталады. Бірақ егер келеңсіз факторлар жануарға аз уақыт әсер етсе ғана, осындай өзгерістерге қол жеткізуге болады. Жақсылап қоректендіру жағдайында өсу жылдамдығы жоғарлайды және салмағы ұлғаяды. Жануарлар дұрыс қоректендірілмеген кезде «жоғалтқандарын» қысқа мерзім ішінде қалпына келтіреді.

Н. А. Кравченко [10] бойынша >< шошқаның >< ұрығы >< 15-20 >< күндік >< жаста >< өзінің >< салмағын >< 5 >< күн >< ішінде >< екі >< еселейді, >< ал >< 90-100 >< күндік >< жастағы >< ұрық >< салмағын >< 10 >< күндік >< өмірінің >< салмағына >< ғана >< еселейді, >< демек >< екі >< есе >< баяу. >< Түрлі >< жануарға >< олардың >< тұқым қуалаушылықтарына >< байланысты, >< жатырда >< дамуының >< өзіңдік >< ерекшеліктері >< тән. >< Мысалға, >< өзінің >< жатырда >< дамуының >< үштен >< бір >< бөлігінде >< шошқалардың >< ұрықтары >< өз >< денесінің >< салмағын >< ең >< үлкен >< көлемде >< ұлғайтады, >< ал >< ең >< аз >< өсетіні >< қоян >< ұрықтары, >< біріншіден >< іште >< дамуда >< шошқа >< ұрығының >< дене >< салмағы >< өседі, >< ал >< қоянның >< ұрығының >< салмағы >< кемиді. >< Жатырда >< дамудың >< үштен >< екінші >< кезеңінде >< қоянның >< ұрығы >< осылайша >< баяу >< дамиды, >< содан >< кейін >< жылқылар, >< және >< осыған >< ұқсас >< қатысты >< жылдамдықта >< шошқа, >< ірі >< қара >< мал >< және >< қойлардың >< эмбриондары. >< Жатырда >< даму >< кезеңінің >< соңғы >< үштігінде >< қара >< малдың, >< қойдың >< және >< шошқаның >< ұрықтарының >< дамуының >< өсуі >< осы >< түрлердің >< жаңа >< туған >< төлдерінің >< екі >< үштігіне >< тән. >< Жаңа >< туған >< көжектің >< денесінің < барлық >< салмағы >< (91%) >< қояндардың >< жүктілігінің >< соңғы >< декадасында >< болады

В. Ф. Красота, В. Т. Лобанов, Т. Г. Джапаридзе [11] еңбегінде >< шошқаларды >< өсіруде >< жем-шөптің >< бір >< көлемді >< шығындап, >< бірақ >< олармен >< әр >< түрлі >< қоректендіруде >< алынатын >< әсер >< әр >< түрлі >< болатындығы >< көрсетілген. >< Торайларды >< екі-үш >< күндік >< қоректендіру, >< осы >< жем-шөптің >< қоспасымен >< біркелкі >< қоректендірумен >< салыстырғанда >< неғұрлым >< жоғары >< салмақ >< қосуды >< қамтамасыз >< еткен. В. Ф. Красота атап >< өткендей >< бұзауларды >< өсіруге >< бағытталған >< көптеген >< тәсілдердің >< ішіне >< неғұрлым >< маңыздысы >< қоректендіру >< деңгейін >< және >< жануардың >< өсу >< және >< даму >< кезеңдері >< бойынша >< олардың >< тірі >< салмақтарының >< өсуін >< жоспарлау >< маңызды. >< Өсу >< жоспары >< - >< оның >< барлық >< жас >< кезеңдерінде >< төлдің >< қажетті >< мөлшерде >< тірі >< салмағының >< өсуін >< алуға >< мүмкіндік >< беретін >< мақсатты >< іс-шара. >< Оны >< тұқымның >< ерекшелігін, >< оның >< биологиялық >< ерекшеліктерін >< және >< өнімділік >< бағытын >< есепке >< ала >< отыра >< құрастырады. >

< Сүтті мал >< мал >< селекциясы >< тәжірибесінде >< өсімтал >< бұзауларды >< өсірудің >< мынадай >< келесі >< ықшамсызбасы >< қалыптасқан:

1. > < Бұзауларды >< >< >< >< алғашқы >< >< 3 >< >< >< >< айда >< >< >< >< (тәулігіне >< >< >< >< 500 г)
>< төмендетілген >< >< >< өсуде >< >< >< өсіру >< >< >< және >< >< >< >< >< >< >< келесі >< >< >< жас
>< кезеңдеріңде >< неғұрлым >< жоғары >< өсулерге >< жету >< (3-12-
>< 16 >< айлар) >< - >< тәулігіне >< 750 г.

> 2. < Өсімтал >< бұзауларды >< жатырдан >< кейінгі >< даму >< кезеңінің >< басында >< (3 >< айға >< дейін >< 750-800 г) >< тірі >< салмактың >< өсуін >< кейіннен >< төмендетіп >< екпінді >< өсіру. >< Бұл >< ыкшамсызба >< - >< өмірінің >< алғашқы >< кезеңінде >< өсу >< энергиясы >< жоғары, >< бұзаулардың >< биологиялық >< >< ерекшеліктеріне >< негізделген >< және >< >< >< шаруашылық >< жағынан >< неғұрлым >< дұрыс >< болып >< есептеліп >< ұсынылуы >< мүмкін. >

3. < Бұзауларды >< >< >< 18 айлығына >< >< дейін >< >< >< өсуді >< >< >< тежеп >< >< >< (тірі >< салмақтың >< аздап >< қосылуы) >< өсіру >< және >< қашарларды >< жоғары >< деңгейде >< қоректендіру.

> 4. < Өсімтал >< төлді >< жыл >< мезгілін >< есепке >< ала >< отыра >< өсіру. >< Жайылымдық >< кезеңде >< жоғары >< өсулер >< және >< қорада >< қамап >< ұстауда >< бір >< қалыпты >< өсіруді >< жоспарлау. >

5. <>< Бұзауларды >< жыныстық >< жетілгенге >< дейін, >< тірі >< салмағының >< бір >< қалыпты >< болуын >< және >< неғұрлым >< ересек >< жаста >< жоғары >< өсуді >< алуда >< өсіру. >

В. Ф. Красота [12] атап >< өткендей >< бұзауларды >< өсіруге >< бағытталған >< көптеген >< тәсілдердің >< ішіне >< неғұрлым >< маңыздысы >< қоректендіру >< деңгейін >< және >< жануардың >< өсу >< және >< даму >< кезеңдері >< бойынша >< олардың >< тірі >< салмақтарының >< өсуін >< жоспарлау >< маңызды. >< Өсу >< жоспары >< - >< оның >< барлық >< жас >< кезеңдерінде >< төлдің >< қажетті >< мөлшерде >< тірі >< салмағының >< өсуін >< алуға >< мүмкіндік >< беретін >< мақсатты >< іс-шара. >< Оны >< тұқымның >< ерекшелігін, >< оның >< биологиялық >< ерекшеліктерін >< және >< өнімділік >< бағытын >< есепке >< ала >< отыра >< құрастырады.

З. С. Крючков, А. М. Мелдебеков [13] көптеген еңбектерінен бізге сол немесе басқа түр үшін температуралық оптимумуның жоғары шекарасынан асатын, жануарлар ағзасына қоршаған ортаның жоғары температурасы бірқатар физиологиялық бұзылуларды туғызады: гипертермия, жүрек қызметінің бұзылуы, асқорытудың, жыныстық қызметтің және басқа қызметтердің бұзылуы. Бұлармен көбіне жануарлардың өнімділігінің төмендеуі байланысты болады. Осы маңызды мәселелердің барлығы бойынша отандық және шет елдік әдебиеттерде көп материалдар жинақталған. Орта Азиядағы жоғары температураның әсері жүрек жүйесінің қызметіне кері әсер етеді, қара-ала сиыр тұқымдарының ерте қартаюуына әкеледі екен: оның мәліметтері бойынша, әкелінген малдың көп бөлігінде 7-9 жаста бірқатар физиологиялык ауытқулар орын алады екен, олар арқасының салпаңдауы, бұлшық еттерінің қаусауымен және т. с. с. байқалады. Мұның өзінде сиырлардың ұрықтануы қыс мезгілінде 70%, жазда 37 % төмендейді.

В. А. Ли, С. У. Қалдыбаев [14] ауаның қатысты ылғалдылығы 88, 6% және 95, 3%, сыртқы температура 11 градус С жағдайында және бірдей деңгейде қоректендіруде, шошқалардың екі топтарына жүргізген тәжірибесі жануарлардың осы топтары 67 күннен кейін, ылғалдылықтың түрлі жағдайында салмақ қосу жағынан түрлі нәтиже берді. Неғұрлым құрғақ бөлмеде күтілген шошқалар бастапқы салмағымен салыстырғанда 98% қосқан, ал неғұрлым ылғалды бөлмеде күтілген жануарлар салмақтарына бар жоғы 62, 3% қосқан.

А. П. Маркушин. [15] зерттеулерінде сүт >< тіспен >< туған, >< қазақи >< ет-жүнді >< тұқымдарының >< озыларының >< туған >< кездегі >< тірі >< салмағы >< жоғары >< болады, >< олардың >< құрылымы >< берік >< және >< онтогенездің >< постэмбриональды >< кезеңінде >< жақсы >< дамитындығын >< айтады. >< Олардың >< мәліметтері >< бойынша >< қозылардың >< 57-83% >< шамасындағы >< көлемі >< сүт >< тістермен >< туады, >>< тез >< жетілгіштігімен >< ерекшеленетін >< дегерес >< құйрықты >< қой >< тұқымдарының >< қозыларында >< сүт >< тістермен >< туған >< жануарлардың >< меншікті >< салмағы >< 51% >< -ды >< құрайды. >< Олар >< өздерінің >< жатырда >< және >< жатырдан >< кейінгі >< даму >< кезеңдерінде >< жылдам >< өскен > . >< 4 >< айлығында >< олардың >< тірі >< салмақ >< бойынша >< басымдылығы >< сүт >< тіссіз >< туған >< өздерінің >< құрбыларымен >< салыстырғанда >< 1, 4 кг-ды >< құраған.

К. У. Медеубеков, А. Нартбаев [16] зерттеулерінде өсіп келе жатқан шошқалар үшін фото кезеңдік жағдайды жасауда қоралардың жарықтандырылу деңгейін есепке алу қажет деп есептейді. 3 айлық жастағы төлді үнемі екпінді жарықтандыру (100 лк) жағдайында күту, жануарлардың денсаулығына және өнімділігіне екпінді жарықтандыру (17 сағ. ) және жеткіліксіз жарықтандыру (8 сағ. ) жағдайындағыдай кері әсер береді. Мұндай жағдайларда неғұрлым қолайлы болып жарықтандырудың 12 сағаттық кезеңі есептелінеді.

Е. И. Меркурьева, А. В. Метлицкий [17] мәліметтер >< бойынша >< дегерес >< қозыларының >< осьтік >< қаңқасының >< салмағы >< сүтпен >< қоректену >< кезінде >< 4, 3 >< есе >< көбейеді, >< ал >< сирақ >< қаңқасында >< 3, 1 >< есе >< ғана >< көбейеді. >< Нәтижесінде, >< осы >< кезеңнің >< соңында >< қаңқаның >< екі >< бөлімінде де >< салмақтың >< толық >< теңестірілгендігін >< байқауға >< болады >< (50, 06 >< және >< 49, 9 >< %) . >< Осындай >< заңдылық >< таза >< тұқымды >< еділбай >< қылшық >< жүнді >< құйрықты >< қозысында >< байқалады: >< 4 >< айлығында >< оның >< осьтік >< бөлігінің >< меншікті >< салмағы, >< біздің >< аспирант >< Е. >< Абакановтың >< мәліметтері >< бойынша >< (1992), >< 50, 1-құрайды, >< ал >< сирақтарынікі >< - >< 49, 9 >< % >< құрайды. >< Еділбай >< және >< дегерес >< қойларының >< қаңқалары >< бөліктерінің >< өсу >< заңдылықтарының >< ұқсастығы, >< біріншілерінде >< жабайы >< құйрықты >< қойлардың >< биологиялық >< сапаларының >< сақталғандығын >< нұсқайды. >< Көптеген >< зерттеушілер >< қаңқаның >< салмағының >< теңгерілу >< жасы, >< қойлардың >< тұқымына >< ғана >< байланысты >< емес, >< сонымен >< бірге >< олардың >< даму >< жағдайына >< да >< байланысты деп есептейді. >< Бұл >< процеске >< тіпті, >< төлді >< >< бағумен >< байланысты >< бұлшық >< еттердің >< және >< сүйектерінің >< қызметтік >< жаттығулары да >< әсерін >< тигізеді. >< Қозылардың >< қаңқа >< бөліктерінің >< екінші >< теңестірілуі >< кейбір >< тұқымдарда >< жатырдан >< кейінгі >< даму >< кезеңінің >< алғашқы >< айларында >< байқалады: >< қаракөл >< қозыларында >< - >< 3 апталық >< жаста, дағыстандықтарда >< дағыстан >< - >< 1 айда, >< кеңестік >< және >< сальск >< мериносында >< - >< 36-шы >< күнде. >< Осыдан >< басқа >< қойлардың >< көптеген >< тұқымдарында >< (романов, ә >< әзірбайжан >< мериносы, >< суффольк >< және >< қазақ >< биязы >< жүнділерде) >< туған >< қозыларының >< барлығында >< осьтік >< және >< перифериялық >< сүйектерінің >< салмақтарының >< бірдей >< болатындығы >< байқалады, >< ал >< оңтүстік >< қазақ >< мериносының >< қозыларында >< керісінше >< осьтік >< бөлік >< басымдылық >< танытады. >< Біздің >< мәліметтерге >< сәйкес >< құйрықты >< тұқымдарда >< (еділбай >< және >< дегерес) қозылардың >< қаңқасының >< екі >< бөлігінің >< салмағының >< теңестірілуі >< сүттік >< кезеңнің >< соңында >< ғана >< болады. >< Мұның >< өзіңде >< олардың >< туған >< кездегі >< қатынасы >< басқа >< тұқымдардан >< елеулі >< ерекшеленеді. >< Құйрықты >< тұқымдарға >< көбею >< немесе >< қаңқаның >< перифериялық >< бөлімінің, >< демек >< сирақтарының >< неғұрлым >< ұзақ >< өсуі >< тән, >< ол >< өз >< кезегіңде >< жануарлардың >< конституциясының >< мықтылығын >< қамтамасыз >< етеді. >< Құйрықты >< қойлардың >< бұл >< ерекшелігі, >< сыртқы >< ортаның < өзіңдік >< >< >< >< белгілі >< >< >< >< бір >< >< >< >< жағдайында >< >< >< >< эволюция >< >< >< >< процесінде >< қалыптасқан. >>

Е. К. Меркурьева, З. В. Абрамова [18] деректерінде биологиялық тұрғыдан алғанда жануарларды ұзақ уақыт жақын инбридинг қолданып өсірудің орташа және шалғай инбридинг қолданудан айырмашылығы бар. Орташа инбридингте гомозиготалылық болмашы ғана өседі, бірақ мұның есесіне аса көрнекті ата-тектің ұрпақтың генотипіне әсері барынша артады, яғни генетикалық ұқсастық пайда болады. Орташа инбридинг организмнің мықтылығы мен түрлі ауруларға резистенттілігін кемітпестен, бағалы тұқым қуалайтын қасиеттердің нығая түсуіне себепші болады. Асыл тұқымды мал өсіретін зауыттардың негізгі міндеті - өзінің бойындағы қасиеттерді ұрпағына ұдайы беріп отыратын аса ағалы асыл тұқымды аталықтарды өсіру. Тұқымның қасиеттерін жақсартатын мұндай аталықтарды шығаруға туыстас малды жұптастыру әдісін қолданады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.