Шошқа организмі

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І. КІРІСПЕ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..3
Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...6

ІІ. НЕГІЗГІ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..7
2.1. Емізетін мегежендерді азықтандыру
нормалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .7
2.2. Туатын мегежендері азықтандыру
нормалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .13
2.3. Мегежіндерді күтіп-бағудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .16
2.4. Азықтандырудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...19

ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .28

Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..30
КІРІСПЕ БӨЛІМ

Шошқа шаруашылығы ет өндіруді шапшаң ұлғайтуға болатын мал шаруашылық-
биологиялық ерекшеліктерге байланысты: аса өсімтал (мегежін бір туғанда 10-
12 торай туады); буаздығының ұзақтығы - 112-114 күн, яғни жыл ішінде екі
рет торай алуға болады.
Шошқалардың ішек-қарын жолдары күйіс қайыратын малдармен салыстырғанда
рациондағы амин қышқылдарының құрамына, В тобы витаминдерін қамтамасыз
болуын жоғары мөлшерде қажет етеді.
Шошқа организмі амин қышқылдарын, витаминдерді өте көп қажет
етеді.
Азықтандыру үшін бүршақ дақылдарының дәндерін, тамыржемістілер
мен түйнекжемістілерді, шөптерді, шөп ұнын, ұн тартқаннан кейін және
майхана өнеркәсіптерінің қалдықтарымен, жануар тектес азықтарды,
қоректік тамақтардың калдықтарын пайдаланады. Шошқа азығы қоректілігінің
негізгі бөлігі (60-90% шошқаның топтарына байланысты дөнді дақылдар (арпа,
жүгері, бидай, кебек т.б.) рацион құрамында болуы қажет. Бұл
азықтар углеводтарға бай болады, ал витаминдерге және
минералдық, толық бағалы белоктық заттар жеткіліксіз болады
(протеин). Рацион қоректілігін 10-30% шырынды азықтар ұстайды.
Бұған жататындар: картоп, азықтық және қант қызылшасы, сиыр жоңышқасы,
сұлы, бұршақ сұлы қоспалары.
Шошқаның каротинге деген қажетін бұршақ дақылдарнан жасалған шөп
ұнымен азықтандыру, витаминді пішен, сәбіз, арнайы препараттар ғана
қанағаттандыра алады. Шошқлардың қоректік заттар мен энергияны
пайдалану тиімділігі жасына, тірілей салмағына, жынысына,
табиғаттың климаттық жағдайына, азықтандырудың түріне байланысты.
Азықтандыру түрлері рационмен сипатталады. Азықтандыру түрлері рацион дағы
азық топтарына байланысты.
Шошқаларды алғашқы рет шағылысуға 9-10 айлығында 100-110кг салмаққа
жеткенде, қабандарды 10-11 айлығында 120-130кг салмаққа жеткенде жібереді.
Ферма құрамына кіретін үйлер мен құрылыстар өндірісті дұрыс
ұйымдастыру үшін неғұрлым қолайлы жағдайлар қамтамасыз етілетіндей болып
орналастырылады. Қора-жайларды неғұрлым қолайлы орналастыру ферманың
аумағын, ферма ішіндегі көлік жолдарын, сондай-ақ су, канализацияны, жылу
және электр жүйелерін ықшамдауға мүмкіндік береді. Бұл үшін ферма үйлері
мен құрылыстары арасында қолданылып жүрген технологиялық және құрылыс
нормаларын, сонымен бірге өртке қарсы, санитарлық және зоотехникалық мал
дәрігерлік талаптар бойынша анықталған айырмашылық ережелерін сақтау қажет.
Әрбір ферма қоршалып тасталады. Оның аумағының шекарасын бойлай ағаш
отырғызылады.
Ферманың аумағын жолдар мен өндірістік алаңдардың бедеріне
сәйкестендіре, жербеті суларының ағып кетуі үшін, еңістер мен науалар
(арықтар) жасап отырып көгалдандыру жоспарлары бойынша көріктендіреді.
Кешен мен ферманың аумағындағы үйлер мен құрылыстарды орналастырған
кезде аумақты аймаққа бөлу принциптерін қамтамасыз еттетін мал дәрігерлік-
санитарлық талаптар ескеріледі. Ферманы мынадай топтарға бөледі: өндірістік
және қызметпен қамту бағытындағы аймақ; өндірістік аймаң малды күтіп-бағуға
арналған барлық қораны және қолдан ұрықтандыру пунктін қамтиды.
Шошқа қораларын аймақтық шеңберінде орналастыру негізгі өндірістік
тасқындарды (азық, қи, мал, еңбек ететін адамдар) ұйымдастыруға қолайлылық
туғызуға тиіс.
Торайлайтын мегежіндерді төлдетуге және мегежіндерді торайымен бірге
күтіп-бағуға арналған шошқа қораларының басқа қораларға қарағанда
мүмкіндігінше қолайлы жағдайлармен орналасқаны жөн.
Аяқталған өндірістік циклді кешендер мен ірі фермалардың өндірістік
аймағы репродукция және бордақылау аймақтарына бөлінуі тиіс.
Репродукция аймағы жер бедері бойынша жоғары және бордақылау алаңына
қатысы бойынша жел жағына орналастырылады. Өндірістік аймаққа машиналардың
кіруін шектеу үшін төсеніштер қоймасын, мал тиеуге арналған рампаны, қи
қабылдағышты, сондай-ақ, дайын азықты қабылдау пунктін өндірістік аймақтық
шекарасына орналастырады. Өндірістік аймаққа кіреберісте санитарлық және
дизенфекциялық барьер жасалынады. Аймақ қоршалып тасталады. Қызметпен қамту
бағытындағы аймақ көмекші шаруашылықты, қойманы және қосалқы үйлерді,
сондай-ақ, мал дәрігерлік объектілерді қамтиды. Аймақтық құрамында мыналар
болады: азық дайындау бөлмесі, азық қоймалары, ферма көлігінің тіркеме
құралдарына котельный, қызмет басындағы үйлер, тұрмыстық қызмет үйлері.
Әрбір шошқа фермасында мал дәрігерлік пункт, сондай-ақ, дезинфекция
құралдарының қоймасы болуы тиіс.
Мал ұстауға арналған қоралар күн сәулесі бірқалыпты және жақсы түсетін
жағында болғаны жақсы. Малды ылғалдылығы 70% азықпен азықтандырады.
Шаруашылықтағы негізгі азықтық дақылдардың түріне қарай шошқаларды
азықтандыру мынадай түрге бөлінеді:
- рациондағы жемнің (концентрированный) мөлшері 50-55%-ке
дейін болады.
- үздіксіз көк шөппен қамтамасыздандыру ұйымдастырылады.
Мегежіндер күтіп-бағылатын қора жүйелі түрде дезинфекцияланып, ұдайы
таза ұсталуы керек. Торайлау науқанында тәжірибелі шошқа өсірушілер күні-
түні кезекке тұрады.
Торайлағаннан кейін торайларды, мегежіндерді әбден тазартып,
санитарлық-гигиеналық өңдеуден өткізеді. Содан соң торайларды, ең алдымен,
әлсіздерін енелерінің бауырына салып, ауыздандырады. Торайлар ең алғаш
емген емшегіне үйреніп алады да, қалғандарын анда-санда болмаса ембейді.
Торайлары емшегінің санынан көп болса, оларды екі кезекпен азықтандырады.
Мегежіндер желінсау ауруына, ал торайлар асқазан, ішек ауруларына
шалдықпас үшін желінді үнемі таза ұстау керек және оны күн сайын марганец
қышқылды калийдің ерітіндісімен (1литр қайнатып суытылған суға 1грамм)
сүртіп, содан соң анемияның (қаназдық) алдын алу үшін торайларды туған
күнінен бастап, енелерінен бөлгенше 1литр қайнаған суға күкірт қышқыл темір
(3г) мен күкірт қышқыл мыс (1г) қосылған қоспаның ерітіндісін бүріккішпен
мегежіннің желіні мен емшегіне жүйелі түрде бүркіп отырған да дұрыс. Бұл
уақытты онша көп алмайды, әрі пайдалы.
Курстық жұмыстың мақсаты –емізетін және туатын мегежендерді
азықтандыру ерекшеліктерімен танысу, азықтандыру рациондарын құру.
Курстық жұмыстың міндеттері - шошқаларды азықтандыру ерекшеліктері,
торай емізетін мегежендерді азықтандыру рациондары, мегежендері азықтандыру
нормалары туралы түсінік беру.
Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлім
және қорытынды мен пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады.
Әдебиетке шолу

1. Б.О.Алимжановтың зерттеулерінде азықтандырудың жемді-картоп немесе
тамыр жемісті жем типі кезінде рационның құрамына кіретін барлық азықты
араластырып, шошқаларға 70%-ке дейінгі ылғалдылықта, қойытылған түрінде
берген.

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

2.1. Емізетін мегежендерді азықтандыру нормалары

Мегежіннің қоректік мұқтаждығы жасына, тірілей салмағы мен
физиологиялық ахуалына байланысты өзгереді. Мысалы, қысыр мегежіннің күйін
келтіру үшін ұрықтандырудан 10-14 күн бұрын азықтандыру деңгейінің жалпы
қоректілігі 25-30 пайыз (негізгі азықтандыру нормасына қосымша 0,5-0,6а,ө.-
не) жоғарылатса, мегежін буаздығының соңына қарай оған қоса және 15-20
пайыз (0,,3-0,4а.ө.) жоғарылатады.
Торайларын емізетін мегежіндер сүт беру кезінде азық қоректілігіне,
энергия қажеттілігіне ерекше талапты.
Торайларын емізетін аналықты азықтандыру – оның жасына, салмағына,
торайларының санына, торайларды бөліп алу мерзімен байланысты. Сонымен
қатар, аналықтың торайлағаннан кейінгі кезеңдерінің ерекшеліктерін де
ескеріледі.
Торайлағаннан кейінгі, алғашқы бір сағат мегежінді азықтандырмайды.
Міндетті түрде таза жылы сумен мегежінді суарады. Торайлағаннан кейінгі 5-6
сағаттан соң 0,5-0,7 кг жем концентраттармен быламық түрінде азық береді.
Осыдан бастап азықтандыруды толық мөлшерге жеткізеді. Шырынды азық беру
торайлағаннан кейінгі 3-4 күннен соң басталады.
Мегежіннің торайларды емізу кезеңі туғаннан бастап айырып алғанға
дейін созылады. Туғаннан кейінгі 26 күннен 60 күнге дейінгі мерзім
аралығында әрбір 5-6 сағаттан кейін – 500-700г сұлы және кебекті сұйық
быламық қоспасын береді.
Торайларын емізіп жүрген мегежіннің бір азықтық өлшеміне рацион
бойынша 115-120г сіңімді беклоктық зат қажет. Қысқы рационда жем мөлшері 60-
65% - тен кем болмауы тиіс. Жазда 70-75%. Қысқы рационда 20-25 тамыр
жемістілер мен түйнекті жемістілер болуы қажет. 5-10% сүрлем,. 5-8% пішен
немесе шөп ұны болады. Жаз кезінде дәнді бұршақ тұқымдастарынан дайындалған
шөпті 25-30% мөлшеріндегі көк балауса болуы тиіс. Рационда 3-5% жануарлар
тектес азықтардың болуы қажет.
Шошқа өсіретін шаруашылықтарда асыл тұқымды мегежіндерге баса назар
аудару керек. Олардың дене бітімі берік, төлшіл, сүтті және түрлі ауруларға
өте төзімді болуға тиіс. Өте арық мегежіндерді одан әрі ұстауға болмайды.
Өйткені олар торайды аз туады, әрі олары өте әлсіз болады.
Мегежіндердің төлі әлсіз болмау үшін олардың азық рационында протеин,
минералдық тұздар мен витаминдер қажетті мөлшерде болуын қадағалаудың зор
маңызы бар. Торайлауға бір апта қалғанда мегежіндерге берілетін азықты,
негізінен, балғын азық есебінен 20-25% азайтады, ал екі күн қалғанда және
торайлағаннан кейін 2 күн бойы үн быламығы мен су ғана береді. Суды
мегежіндерге олар торайларын алғаш рет емізіп болғаннан кейін береді, ал 5-
6 сағат өткен соң кебектің немесе сұлының сұйық быламығымен суарады.
Торайларды емізіп жүрген мегежіндерді 5 күн бойы төулігіне 3-4 рет
азықтандырады. Содан соң бірте-бірте кәдімгі рационға көшіреді.
Мегежіндер күтіп-бағылатын қора жүйелі түрде дезинфекцияланып, ұдайы
таза ұсталуы керек. Торайлау науқанында тәжірибелі шошқа өсірушілер күні-
түні кезекке тұрады.
Торайлағаннан кейін торайларды, мегежіндерді әбден тазартып,
санитарлық-гигиеналық өңдеуден өткізеді. Содан соң торайларды, ең алдымен,
әлсіздерін енелерінің бауырына салып, ауыздандырады. Торайлар ең алғаш
емген емшегіне үйреніп алады да, қалғандарын анда-санда болмаса ембейді.
Торайлары емшегінің санынан көп болса, оларды екі кезекпен азықтандырады.
Мегежіндер желінсау ауруына, ал торайлар асқазан, ішек ауруларына
шалдықпас үшін желінді үнемі таза ұстау керек және оны күн сайын марганец
қышқылды калийдің ерітіндісімен (1 литр қайнатып суытылған суға 1 грамм)
сүртіп, содан соң анемияның (қаназдық) алдын алу үшін торайларды туған
күнінен бастап, енелерінен бөлгенше 1 литр қайнаған суға күкірт қышқыл
темір (3 г) мен күкірт қышқыл мыс (1 г) қосылған қоспаның ерітіндісін
бүріккішпен мегежіннің желіні мен емшегіне жүйелі түрде бүркіп отырған да
дұрыс. Бұл уақытты онша көп алмайды, әрі пайдалы.
Торай туғаннан кейін үшінші күннен бастап бордан, ағаш көмірінен,
сүйек ұнынан тұратын минералдық қоспаларды енелерінен бөлінгенше мол етіп
бере беруге болады. Бесінші күннен бастап 50-70 грамнан қаймағы алынбаған,
ал жиырмасыншы күннен бастап көп сүт беріледі. Торайларды алғашқы күннен
бастап ішкенінше суара беруге болады. Оларды енелерінен бөлінгеннен кейін
(әдетте, екі айлығында бөледі) жарық, таза да құрғақ қораларда топтап
ұстайды. Олар 4 айға толғанда және тірілей салмағы 35 килограмға жеткенде
(анағұрлым қарқынды өсетін кезеңі) бордақыға қойылады. Ол 3 айдан 4 айға
(одан ұзартпау қажет) дейін созылады.
Карантиндік аймаққа 1200 шошқаға арналған карантиндік шошқа қорасы,
шошқа соятын бөлмесі бар мал дәрігерлік пункт, екінші мал дәрігерлік-
санитарлық өткізгіш, малды санитарлық өңдеуден өткізетін алаң, әстакадалы
таразыға тартатын бөлме жатады. Бұл аймақ келген малды қабылдауға және
өңдеуге, оларды карантинде ұстап, содан кейін бордақылау ғимараттарының
блоктарына өткізуге арналған.
Әдетте, бордақылауға тірілей салмағы 35-40 кг 4 айлық төл қабылданады.
8-9 ай толғанда оның тірілей салмағы 105-110 килограмға жетеді де, етке
өткізеді.
Шошқалар 2 қатарға орналастырылған, мөлшері 2,86 х 4,43 м, 68-
станоктар бар қораларда бордақыланады. Станоктар 1,1 метр қақпалары жалпы
есікке шығатын темірбетон панельдерден жасалған. Малды күтіп-бағу,
тынықтыру және азықтандыру үшін станоктарда мөлшері 2,8 х 1,83 метр шойын
тордан салынған саңылаулы едені бар, серуендету алаңына іргелес жатқан
мөлшері 2,86 х 3,2 м, есікке қарай еңістеу кірпіш еденді алаңдар жасалады.
Бордақылаудың тасңынды өндірістік процесі мынадай циклдерге бөлінеді:
1) малды қабылдау және оны санитарлық өңдеу; 2) оларды карантинге қою; 3)
бордақылау кезінде күтіп-бағу; 5) етке өткізу. Шошқа күтіп-бағылатын қораны
жылытқыш желдеткішпен бірге кіретін ауаны электркалориферлермен қыздыруды
да іске асырады. Артық жылу мен ылғалды сыртқа шығарып және бөлуге тиісті
шамаға дейін шоғырланған зиянды заттарды сіңіріп жіберу, сондай-ақ, ауаның
қажетті параметрлерін қамтамасыз ету үшін ауаны ішке тартып, сыртқа
шығаратын желдеткіштің құрылысы қарастырылған. Желдету қарқыны жыл
маусымдары бойынша реттеледі.
Қысқы кезеңде - ауа ағыны сағатына 65778 текше метр құрайды. Ауа ағыны
мал бордақылайтын қораға өнімділігі сағатына 8230 текше метр П-1, П-8
жүйесімен беріледі.
Ауаны соратын жүйе 0,6-320 №6 желдеткіштерімен жене СФО-601-Т
калориферлерімен жабдықталған. Әрбір сору жүйесіне ауа қабырғаға бекітілген
ЖМ-5 жалюзді тор арқылы келеді де, сорылған ауа шошқа күтіп-бағылатын
қоршаудың жұмысшы аймағына тартылған сым тордың саңылауы арқылы беріледі.
Ластанған ауаның төменгі жақтағы бөлігі (30%) осьті желдеткішті В-1, В-8
жүйесінің еденасты жеделдету арналары арқылы, ал қалған бөлігі (70%) шошқа
қорасының жоғарғы жағынан ВО№7 желдеткішті В-9, В-44 шығару жүйесімен
шығарылады.
Өтпелі кезеңде-ішке кіретін ауа ағыны сағатына 105600 текше метр
құрайды, Ол П-9, П-16 жүйесімен іске асырылады. Ауа соратын жүйенің
әрқайсысында бір-бірден Ц-4-70 №12 желдеткіші жұмыс істейді. Екінші
желдеткіш ажыратылған ауа соратын камераға жалюзді бір ғана тор арқылы
енеді. Ал қалған торлар жабық тұрады, ауа мал бордақылайтын қораның жоғарғы
ауа өткізгіштің саңылаулары арқылы беріледі.
Жазғы кезеңде сағатына 440 000 текше метр таза ауа келіп тұрады. Ауа
ағыны жұмысшы аймаққа өнімділігі сағатына 8230 текше метр П-1, П-9
жүйесімен беріледі. Жүйелер 0,6-320 №5 желдеткіштерімен жабдықталған. Мал
бордақылайтын алаңның жоғарғы жағына ауаны П-9, П-16 ауа соратын жүйемен
беру жобаланған. Әрбір жүйеде екі-екіден Ц-4-70 №12 желдеткіші жұмыс
істейді. Жаздыгүні жалюзді тордың үшеуі де ашық болады. Ауа В-1, В-8 және В-
9, В-44 шығару жүйесімен шығарылып отырады.
Ауа соратын желдеткіш станциясы қалқанының маркасы - ПУЭН-14, ал
шығаратын жүйенің басқару станциясы қалқанының маркасы - ЩШМ. Қабылданған
реттеу жүйесі автоматты түрде мал бордақылайтын микроклимат параметрлерін
реттеп тұрады.
Қолайлы микроклимат жасау. Шошқаларды түрліше кешендерде күтіп-
баққанда жалпы зоогигиеналық талаптармен қатар, бұл мал басқаларына
қарағанда жылуды көбірек қажет ететін болғандықтан, олардың тіршілігінің әр
түрлі кезеңдерінде температуралық режим мәселесі де ерекше көңіл аударады.
Шошқаларды қораға көптеп орналастыру оларды күтуге жұмсалатын еңбек шығынын
қысқарту және азықты үнемдеу қажеттігін, ең алдымен, репродукторлы шошқа
шаруашылығы кешендерінде қолайлы климат жасауға жаңаша қарауды керек етеді.
Бір қорада тұрған мегежіндер мен торайларға екі басқа микроклиматтық аймақ
керек.
Шошқаның 2 жасқа дейінгі өсетінін ескеріп жас мегежін азықтандыру
деңгейін оның салмақ қосып, жетілуіне 1кг қосымша салмаққа 4 а.ө. есебінен
өсіреді. Екі жасқа дейінгі мегежінді буаздық кезеңінде тірілей салмағына
қарамай тірілей салмағы 181-200кг мегежін азықтандыру нормасымен
қоректендіреді.
Жақсы күйлеп, дұрыс ұрықтану үшін ұрықтандыруға 14 күн қалғанда 100кг
тірелей салмағына шаққанда сақа мегежінге – 1,5-1,8кг, екі жасқа дейінгі
жас мегежінге – 1,8-2,4кг құрғақ зат келетіндей етіп азықтандырады. Азық
құрғақ затының әр 1кг-да – 1,5кг а.ө. 105г қорытылатын протеин, 6г лизин,
140г шикі жасұнық, 5,8г ас тұзы, 8,7г кальций, 7,2г фосфор, 11,6мг
каротин, 7мг В1, 23мг В2, 1,16мг В3, 29мг В4, В12 витаминдері болуға тиіс.
Мегежіннің тым семиіруінің де нәтижелі ұрықтануға кері әсер ететінін
ескереді.
Қоңы көтеріліп, күйі келген мегежін нәтижелі ұрықтанғаннан кейінгші
114 тәуліктен соң әрқайсысының салмағы 1,2-1,3кг тартатын орташа 10-12
торай туады. Мұншама көп төлдің эмбрионалдық өсіп дамуына егежін денесінен
көптеген органикалық және материалдық заттар жұмсалады. Айталық, 10-12 бас
торайдың эмбрионалдық дамуына 1,5-1,7кг белок, 150-160г калций, 80-85г
фосфор жұмсалуын қамтамасыз ету үшін мегежін денесіндегі қоректік заттар
қорын 1,5-2 есе молайты, оны азықтандырудың жалпы энергетикалық
қуаттылығын 25-45% өсіреді. Ол үшін 100кг тірілей салмағына шаққанда 2
жасқа дейінгі буаз жас мегежінге – 1,8-2,4кг жастан асқан сақа мегежінге –
1,2-1,6кг, торай емізетін мегежінге 3кг құрғақ жеткізеді. Оның 1кг-да және
буаз мегежін азығында – 1,05 а.ө., 11,6Мдж АЭ, 140г шикі протеин, 105г
қорытылатын протеин, 6г лизин, 3,6г метионин+цистин, 8 г лизин, 4,8г
метионин + цистин.

Торайларын емізіп қоректендіретін мегежін шошқалардың күндік рационы,
тірілей салмағы 180-200кг

1-кесте
Көрсеткіштері Қыс кезінде азықтандыру түрлері
Жем-кортопЖем тамыр Жем Жаз
жемістілер кезінде
Арпа, кг 2,5 0,4 1,2 1,7
Бидай, кг 0,6 3 2,4 -
Жүгері, кг - - - 2,3
Бұршақ, кг 0,2 0,4 0,4 0,2
Шөп ұны, кг 0,7 0,7 0,7 -
Күнбағыс қалдығы, кг 0,4 0,2 0,3 0,3
Балық ұны, кг 0,2 0,2 0,1 0,2
Қаймағы алынған сүт, кг 1 1 1 1
Булангған кортоп, кг 5 - - -
Жартылай қантты қызылша, кг - 6 - -
Бұршақ тұқымдастарының көк - - - 6
балаусасы, кг
Аралас сүрлем, кг - - 3,7 -
Аралас құрама азықтардың 57 69 7,1 44
қоспасы, г
Тұз, г 30 30 30 30
Қоректік заттардың қоспасы 60 60 60 60
(премикс), г

Екі жастан асқан 10 торайын сүтімен қоректендіретін мегежін шошқаның азық
мөлшері

2-кесте
Тірілей салмағы, кг

Көрсеткіштері

140 141-16161-18181-20201-22221 1 торайға
артық 0 0 0 0 артық
Азық өлшемі 6,1 6,3 6,5 6,8 7 7,2 0,38
Алмасу энергиясы, мДж67,7 69,8 72 75,3 77,4 79,8 4,20
Құрғақ зат, кг 4,7 4,85 5 5,23 5,38 5,54 0,29
Шикі белоктық зат, кг874 902 930 973 1000 1030 54
Сіңімді белоктық зат,682 703 725 758 780 803 42
г
Лизин, г 37,6 38,8 40 41,8 43 44,3 2,1
Метионин+цистин, г 22,6 22,3 24 25,1 25,8 26,6 1,4
Шикі клетчатка,г 329 340 350 366 377 388 20
Ас тұзы, г 27 28 29 30 31 32 1,7
Калций, г 44 45 47 49 50 52 2,7
Фосфор, г 36 37 38 40 41 42 2,2
Темір, мг 545 563 580 607 624 643 34
Мыс, мг 80 82 85 89 91 94 5
Мырыш, мг 409 422 455 455 468 482 25
Марганец, мг 221 228 235 246 253 260 14
Кобальт,мг 8 8 9 9 9 9 0,6
Йод, мг 1,6 1,7 1,8 1,8 1,9 1,9 0,1
Каротин, мг 54 56 58 60 62 64 3,4
Витамин А, мың х.ө. 27 28 29 30 31 32 1,7
Д, мың х.ө. 2,7 2,8 2,9 3 3,1 3,2 0,1
Е мың х.ө. 193 199 205 214 220 227 12
В1, мг 12 13 14 14 15 15 0,8
В2, мг 33 34 35 37 38 39 2
В3, мг 108 112 115 120 124 127 6,7
В4, мг 5,5 5,6 5,8 6 6,2 6,4 0,34
В5, мг 381 392 405 424 236 449 230
В12, мг 136 140 145 152 156 161 8,4

2.2. Туатын мегежендері азықтандыру нормалары

Буаз кезеңінде мегежінді азықтандыру оның сүттілігін, торай беруін
қамтамасыздандыруды оның және қоңдылығын сақтауды мақсат етеді.
Буаздылығының алғашқы 84 күнінде тірілей салмағына - 1-2, соңғы 30 күнінде
- 1,5-1,7 бауырындағы торайларын сүтпен қоректенуі кезінде 1,5 азық
өлшеміне қосымша - 0,33-0,38 азық өлшемін үстелеп береді.
Бір мегежінді буаздылығының алғашқы 84 күніндегі азықтандырудың
мөлшері.
Мегежіндер - торайлар алу үшін пайдаланылатын ересек ұрғашы шошқалар.
Мегежіндерді шаруашылықта 4,5-5 жыл ұстайды, өйткені одан әрі оның
торайлауы азая түседі. Негізгі мегежін салмағы 200кг-нан артпау керек. Жыл
ішінде одан кемінде екі рет торай алады және 18-20 торай өсіреді. Өйткені
бұл кезеңде мегежін сүті торайлар үшін негізгі азық қызметін атқарады.
Жақсы мегежіннің сүттілігі кемінде 60 килограмм болуы тиіс.
Азықтандырудың түрлері мына ретте болады:
1. Жем-картоп, жемді-шырынды
2. Жем-тамыржемістілер-жемді-шырынды
3. Жеммен азықтандыру.
Мысалы, екі жастан асқан 10 торайын сүтімен қоректендіретін
мегежін шошқаның азық мөлшері.
Торайларын емізетін мегежіндер сүт беру кезінде азық қоректілігіне,
энергая қажеттілігіне ерекше талапты.
Торайларын емізетін аналықты азықтандыру - оның жасына, тірілей
салмағына, торайының санына,торайларды бөліп алу мерзіміне байланысты.
Сонымен қатар аналықтың торайлағаннан кейінгі кезеңдерінің ерекшеліктерін
де ескеріледі.
Торайлағаннан кейінгі, алғашқы бір сағат мегежінді азықтандырмайды.
Міндетті түрде таза жылы сумен суарады. Торайлағаннан кейін 5-6 сағаттан
соң 0,5-0,7 кг жем-концентраттармен быламық түрінде азық береді. Осыдан
бастап азық мөлшері бірте-бірте көбейтіледі. 5-7 күннің ішінде
азықтандыруды толық мөлшерге жеткізеді. Шырынды азық беру торайланғаннан
кейінгі 3-4 күннен соң басталады.
Мегежіннің торайларды емізу кезеңі туғаннан бастап айырып алғанға
дейін созылады. Туғаннан кейінгі 26 күннен 60 күнге дейінгі мерзім
аралығында әрбір 5-6 сағаттан кейін - 500-700 г сұлы және
кебекті сұйық быламық қоспасын береді. Торайларын емізіп жүрген
мегежіннің бір азықтық өлшеміне рацион бойынша 115-120 г сіңірімді
белоктық зат қажет. Қысқы рационда жем мөлшері 60-65%-тен кем болмауы
тиіс. Жазда 70-75%. Қысқы рационда 20-25 тамыр жемістілер мен түйнекті
жемістілер болуы қажет, 5-10% сүрлем, 5-8% пішен немесе шөп
ұны болады. Жаз кезінде дәнді бұршақ тұқымдастарынан дайындалған шөпті
25-30% мөлшеріндегі көк балауса болуы тиіс. Рационда 3-5%
жануарлар тектес азықтардың болуы қажет.
Мегежіндер торайлағаннан кейін 60 күннің ішінде 200- ден 300
килограмға дейін, ал таңдаулары – 500 килограмға дейін сүт береді. Олардың
сүтінде белок 6%, май -6,5-7,3, қант -4,5-5, күл -1, кальций -0,3, фосфор
-0,16 % болады. Мегежіннің сүтімен бірге көп мөлшерде қоректі заттар
бөлініп шығады. Мұның өзі бойдақ мегежіндермен салыстырғанда торайларын
емізетін мегежіндерін организміндегі зат алмасу процесінің анағұрлым
жоғары болатынын көрсетеді.

Азықтар Қыста Жазда
Жем қоспасы... 1,6 1,6
Соның ішінде бұршақ 0,5 -
тұқымдастар
Қант қызылшасы 1,5 -
Құрама сүрлем немесе жәй4,0 4,5
сүрлем
Шөп ұны 0,25 -
Бұршақ – астық - 5,0
тұқымдастардың көк
шөбі ... ..
Үш кальцийлі фосфат 30 30
(г)...
Ас тұзы (г) ... 40 40

Торайларын енгізетін мегежіндерге берілетін азықтың мөлшері олардың
салмағына, жасына, сүттілігіне, торайының санына байланысты белгіленеді.
Торайларын емізетін екі жасқа толмаған мегежіндердің салмағының әр 100
килограмына шамамен 2 азық өлшемі, ал ересек мегежіндерге -1,0 азық өлшемі
және еміп жүрген әр торай үшін 0,4-0,5 өлшемі белгіленеді. Бір азық
өлшеміне шаққанда 110-115г қорытылатын протеин 8-9 н ас тұзын, 6-7г
кальций, 4-5г фосфор, 5-6 мг каротин беру қажет.
Шошқалар үшін тиймді азықтардың бірі құрама сүрлем, онда клетчатканың
мөлшері көп емес, 1-5 процентке жуық. Құрама сүрлемнің бір килограмында
0,20-0,25 азық өлшемі, 20 г қорытылатын протеин және 10-12 мг каротин бар.
Республикамызда қолданылып келе жатқан азықтандыру типі бойынша,
салмағы 160кг тартатын 10 торай бар мегежәнге арналған үлгі рационның
құрамы төмендегідей (тәулігіне кг есебімен).

Азықтар Қыста Жазда
Астық тұқымдас дәні 4,9 -
Жем қоспасы... - 3
Құрама сүрлем 7,5 6
Шөп ұны 0,4 -
Көк сүт немесе балық 0,3 -
қалдықтары
Көк шөп - 7
Сүйек ұны (г) 85 -
Бор (г) - 65
Ас тұзы (г) 30 55

2.3. Мегежіндерді күтіп-бағудың ерекшеліктері

Шошқа өсіретін шаруашылықтарда асыл тұқымды мегежіндерге баса назар
аудару керек. Олардың дене бітімі берік, төлшіл, сүтті және түрлі ауруларға
өте төзімді болуға тиіс. Өте арық мегежіндерді одан әрі ұстауға болмайды.
Өйткені олар торайды аз туады, әрі олары өте әлсіз болады.
Мегежіндердің төлі әлсіз болмау үшін олардың азық рационында протеин,
минералдық тұздар мен витаминдер қажетті мөлшерде болуын қадағалаудың зор
маңызы бар. Торайлауға бір апта қалғанда мегежіндерге берілетін азықты,
негізінен, балғын азық есебінен 20-25% азайтады, ал екі күн қалғанда және
торайлағаннан кейін 2 күн бойы үн быламығы мен су ғана береді. Суды
мегежіндерге олар торайларын алғаш рет емізіп болғаннан кейін береді, ал 5-
6 сағат өткен соң кебектің немесе сұлының сұйық быламығымен суарады.
Торайларды емізіп жүрген мегежіндерді 5 күн бойы төулігіне 3-4 рет
азықтандырады. Содан соң бірте-бірте кәдімгі рационға көшіреді.
Мегежіндер күтіп-бағылатын қора жүйелі түрде дезинфекцияланып, ұдайы
таза ұсталуы керек. Торайлау науқанында тәжірибелі шошқа өсірушілер күні-
түні кезекке тұрады.
Торайлағаннан кейін торайларды, мегежіндерді әбден тазартып,
санитарлық-гигиеналық өңдеуден өткізеді. Содан соң торайларды, ең алдымен,
әлсіздерін енелерінің бауырына салып, ауыздандырады. Торайлар ең алғаш
емген емшегіне үйреніп алады да, қалғандарын анда-санда болмаса ембейді.
Торайлары емшегінің санынан көп болса, оларды екі кезекпен азықтандырады.
Мегежіндер желінсау ауруына, ал торайлар асқазан, ішек ауруларына
шалдықпас үшін желінді үнемі таза ұстау керек және оны күн сайын марганец
қышқылды калийдің ерітіндісімен (1 литр қайнатып суытылған суға 1 грамм)
сүртіп, содан соң анемияның (қаназдық) алдын алу үшін торайларды туған
күнінен бастап, енелерінен бөлгенше 1 литр қайнаған суға күкірт қышқыл
темір (3г) мен күкірт қышқыл мыс (1г) қосылған қоспаның ерітіндісін
бүріккішпен мегежіннің желіні мен емшегіне жүйелі түрде бүркіп отырған да
дұрыс. Бұл уақытты онша көп алмайды, әрі пайдалы.
Торай туғаннан кейін үшінші күннен бастап бордан, ағаш көмірінен,
сүйек ұнынан тұратын минералдық қоспаларды енелерінен бөлінгенше мол етіп
бере беруге болады. Бесінші күннен бастап 50-70 грамнан қаймағы алынбаған,
ал жиырмасыншы күннен бастап көп сүт беріледі. Торайларды алғашқы күннен
бастап ішкенінше суара беруге болады. Оларды енелерінен бөлінгеннен кейін
(әдетте, екі айлығында бөледі) жарық, таза да құрғақ қораларда топтап
ұстайды. Олар 4 айға толғанда және тірілей салмағы 35 килограмға жеткенде
(анағұрлым қарқынды өсетін кезеңі) бордақыға қойылады. Ол 3 айдан 4 айға
(одан ұзартпау қажет) дейін созылады.
Карантиндік аймаққа 1200 шошқаға арналған карантиндік шошқа қорасы,
шошқа соятын бөлмесі бар мал дәрігерлік пункт, екінші мал дәрігерлік-
санитарлық өткізгіш, малды санитарлық өңдеуден өткізетін алаң, әстакадалы
таразыға тартатын бөлме жатады. Бұл аймақ келген малды қабылдауға және
өңдеуге, оларды карантинде ұстап, содан кейін бордақылау ғимараттарының
блоктарына өткізуге арналған.
Әдетте, бордақылауға тірілей салмағы 35-40кг 4 айлық төл қабылданады.
8-9 ай толғанда оның тірілей салмағы 105-110 килограмға жетеді де, етке
өткізеді.
Шошқалар 2 қатарға орналастырылған, мөлшері 2,86 х 4,43м, 68-станоктар
бар қораларда бордақыланады. Станоктар 1,1метр қақпалары жалпы есікке
шығатын темірбетон панельдерден жасалған. Малды күтіп-бағу, тынықтыру және
азықтандыру үшін станоктарда мөлшері 2,8 х 1,83метр шойын тордан салынған
саңылаулы едені бар, серуендету алаңына іргелес жатқан мөлшері 2,86 х 3,2м,
есікке қарай еңістеу кірпіш еденді алаңдар жасалады.
Бордақылаудың тасңынды өндірістік процесі мынадай циклдерге бөлінеді:
1) малды қабылдау және оны санитарлық өңдеу; 2) оларды карантинге қою; 3)
бордақылау кезінде күтіп-бағу; 5) етке өткізу. Шошқа күтіп-бағылатын қораны
жылытқыш желдеткішпен бірге кіретін ауаны электркалориферлермен қыздыруды
да іске асырады. Артық жылу мен ылғалды сыртқа шығарып және бөлуге тиісті
шамаға дейін шоғырланған зиянды заттарды сіңіріп жіберу, сондай-ақ, ауаның
қажетті параметрлерін қамтамасыз ету үшін ауаны ішке тартып, сыртқа
шығаратын желдеткіштің құрылысы қарастырылған. Желдету қарқыны жыл
маусымдары бойынша реттеледі.
Қысқы кезеңде - ауа ағыны сағатына 65778 текше метр құрайды. Ауа ағыны
мал бордақылайтын қораға өнімділігі сағатына 8230 текше метр П-1, П-8
жүйесімен беріледі.
Ауаны соратын жүйе 0,6-320 №6 желдеткіштерімен жене СФО-601-Т
калориферлерімен жабдықталған. Әрбір сору жүйесіне ауа қабырғаға бекітілген
ЖМ-5 жалюзді тор арқылы келеді де, сорылған ауа шошқа күтіп-бағылатын
қоршаудың жұмысшы аймағына тартылған сым тордың саңылауы арқылы беріледі.
Ластанған ауаның төменгі жақтағы бөлігі (30%) осьті желдеткішті В-1, В-8
жүйесінің еденасты жеделдету арналары арқылы, ал қалған бөлігі (70%) шошқа
қорасының жоғарғы жағынан ВО№7 желдеткішті В-9, В-44 шығару жүйесімен
шығарылады.
Өтпелі кезеңде-ішке кіретін ауа ағыны сағатына 105600 текше метр
құрайды, Ол П-9, П-16 жүйесімен іске асырылады. Ауа соратын жүйенің
әрқайсысында бір-бірден Ц-4-70 №12 желдеткіші жұмыс істейді. Екінші
желдеткіш ажыратылған ауа соратын камераға жалюзді бір ғана тор арқылы
енеді. Ал қалған торлар жабық тұрады, ауа мал бордақылайтын қораның жоғарғы
ауа өткізгіштің саңылаулары арқылы беріледі.
Жазғы кезеңде сағатына 440 000 текше метр таза ауа келіп тұрады. Ауа
ағыны жұмысшы аймаққа өнімділігі сағатына 8230 текше метр П-1, П-9
жүйесімен беріледі. Жүйелер 0,6-320 №5 желдеткіштерімен жабдықталған. Мал
бордақылайтын алаңның жоғарғы жағына ауаны П-9, П-16 ауа соратын жүйемен
беру жобаланған. Әрбір жүйеде екі-екіден Ц-4-70 №12 желдеткіші жұмыс
істейді. Жаздыгүні жалюзді тордың үшеуі де ашық болады. Ауа В-1, В-8 және В-
9, В-44 шығару жүйесімен шығарылып отырады.
Ауа соратын желдеткіш станциясы қалқанының маркасы - ПУЭН-14, ал
шығаратын жүйенің басқару станциясы қалқанының маркасы - ЩШМ. Қабылданған
реттеу жүйесі автоматты түрде мал бордақылайтын микроклимат параметрлерін
реттеп тұрады.
Қолайлы микроклимат жасау. Шошқаларды түрліше кешендерде күтіп-
баққанда жалпы зоогигиеналық талаптармен қатар, бұл мал басқаларына
қарағанда жылуды көбірек қажет ететін болғандықтан, олардың тіршілігінің әр
түрлі кезеңдерінде температуралық режим мәселесі де ерекше көңіл аударады.
Шошқаларды қораға көптеп орналастыру оларды күтуге жұмсалатын еңбек шығынын
қысқарту және азықты үнемдеу қажеттігін, ең алдымен, репродукторлы шошқа
шаруашылығы кешендерінде қолайлы климат жасауға жаңаша қарауды керек етеді.
Бір қорада тұрған мегежіндер мен торайларға екі басқа микроклиматтық аймақ
керек. Сондықтан да желдету мен жылытудан басқа еденнің қажетті тұсын
жылытатын электрмеханикалық құралдар қажет.
Шошқаның 2 жасқа дейінгі өсетінін ескеріп жас мегежін азықтандыру
деңгейін оның салмақ қосып, жетілуіне 1кг қосымша салмаққа 4 а.ө. есебінен
өсіреді. Екі жасқа дейінгі мегежінді буаздық кезеңінде тірілей салмағына
қарамай тірілей салмағы 181-200кг мегежін азықтандыру нормасымен
қоректендіреді.
Жақсы күйлеп, дұрыс ұрықтану үшін ұрықтандыруға 14 күн қалғанда 100кг
тірелей салмағына шаққанда сақа мегежінге – 1,5-1,8кг, екі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.