Мектепалды даярлық тобында балалардың сөздік қорын дамыту

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледжі

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Мектепалды даярлық тобында балалардың сөздік қорын дамыту

Орындаған:
Тексерген:

Орал, 2016ж.

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1. Мектепалды даярлық тобындағыбалалардың тілін дамыту

1.1 Сөздік қорларын дамытудағы ойынның рөлі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6

1.2 Бала саусағын ойната отырып, тілін
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...10

1.3 Балалардың сөздік қорын молайту әдістемесі және оны
жүзеге асыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .12
2.Бала тілін дамытуға арналған әдістер, ерекшеліктері
2.1 Бала тілін дамытудағы қолданылатын әдіс-
тәсілдер ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.2 Балаларды байланыстыра сөйлеуге
дағдыландыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25

Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..28

Кіріспе

Зерттеу өзектілігі. Тілдің қоғамдық, тәрбиелік қызметі ерекше екені
мәлім. Өйткені, тіл – адамдардың бір - бірімен пікір алысып, қарым -
қатынас жасайтын құралы. Тіл адам қоғамына тән. Ол қоғамдағы, еңбек
процесіндегі қажеттіліктен, мұқтаждықтан келіп туған.
Тіл – ұлт ерекшеліктерінің бірі, ұлт мәдениетінің бір формасы, тілде
әрбір халықтың ұлттық дәстүрінің, сана сезімін, ойлау тәсілінің, мінез -
құлқының белгілері бейнеледі.
Тіл мәдениетін меңгеру – адамның сәби шағынан іске асатын, келе - келе
біртіндеп жетіліп отыратын нәрсе. Олай болса, тілді ұстарту отбасында,
қоғамдық мекемелерде, мектепке жүйелі жүргізілетін тәрбие процесінде іске
асады.
Балалар бақшасындағы тәрбие бағдарламасында: Баланы сөйлеуге
үйрету, тілін дамыту мәселесі барлық сабақта жүзеге асырылады,
бағдарламаның ең көлемді бөлімі ана тілі және айналадағы дүниемен
таныстыру, - делінеді.
Бағдарламаның осы бөлімінде тілдің қоғамдық рөлі, лексикалық қоры, оны
дамыту, тіл тазалығы, сөздің дыбыстық құрамын меңгерту, мәнерлі сөйлеуге
үйрету, тіл мәдениетіне, көркем сөз өнеріне баулу мәселелері қарастырылған.
Аз сөзбен көп мағына беретін мақал, мәтел, аңыз ертегілер, эпостық
шығармалар ғасырлар бойы ауыздан ауызға жатталып, жинақтала келе бүгінгі
ұрпақтың рухани азығына айналып отыр. Бала тілін ұстартуда бұл халық
қазынасы – ауыз әдебиетінің орны ерекше.
Қазақ балалар әдебиетінің атасы Ыбырай Алтынсарин де балаларды оқыту -
тәрбиелеу ісінде ауыз әдебиеті шығармашылығының маңызды орын алатынын айта
келіп: Өмірге қажетті ауызекі сөйлеу дағдыларына жаттықпайынша, қай - қай
тілде болса да еркін, жүйелі сөйлеу мүмкін емес, - деген болатын.
Мектепалды даярлық тобындағы педагогиканың теориялық және практикалық
мақсаты – жас ұрпақтың ой - өрісін, сана сезімін кеңейте отырып, өмірге
қажетті білім - дағдыларға үйрету. Сол себепті педагогика мен Балалар
бақшасындағы тәрбие бағдарламасында сәбидің тілін дамыту, ауызекі сөйлеуге
үйрету, үйренгенін күнделікті өмірде пайдалана білуге жаттықтырып отыру
ісіне назар аударады. Өйткені, баланың айналадағы өмірді танып, білудегі
басты жәрдемшісі – тіл болып табылады. Ал тілдің дамуы оның сана - сезімін,
ой - өрісін жетіле түсуіне негіз болады.
Сөйлеу тілі мен сөздік қоры молая бастаған сайын бала айналадағы
адамдармен, құрбылас балалармен белсенді түрде сөздік қарым - қатынас
жасайды. Өмірдегі түрлі іс - әрекет жайын білуге құмарта түседі. Өзі
түсінген түрлі жайттар туралы әңгімелейтін болады.
Баланың өмірлік тәжірибесін дамыту, айналадағы дүниеден алған әсерін
әрі қарай кеңейте отырып, бір арнаға түсіру балабақшада арнайы дүниеден
алған әсерін әрі қарай кеңейте отырып, бір арнаға түсіру балаабқшада арнайы
өтетін сабақ, ойын, еңбек процестерінде тәрбиешінің басшылығымен іске
асады. Балаға бағдарламалық материал негізінде білім беруге баса назар
аудару қажет.
Оқу жылында жоспар жасағанда баланың жақсы сөйлей білуін бағдарлау,
сөздік қорын дамыту, ой - өрісін кеңейту жұмысында өте мұқият қарау қажет.
Ол үшін әр тәрбиеші, әрбір бақша меңгерушісі бағдарламада берілген
материалдарды ыждағатықпен оқып, үйренуі керек. Осыдан соң тәрбиеші қандай
тақырыпты қай кезде, қалай, қандай мақсатта, қай сабақпен байланыстыра
өткізу керектігін анықтай отырып, әр сабаққа қажетті материалды балаларға
қойылатын нақты сұрақтарды (көркем әдебиет, тақырыбы, ойын) көрсетіп
жоспарлайды.
Тәрбиеші қай кезде нені өтуге болатынын іріктеп алып (тақырыпты)
жоспар жасайды. Бақылатын көрсету, әңгімелесу кезінде баладан сұрап, өзіне
айтқызу, оларды жиірек сөзге қатыстыру ісіне көңіл бөлу.
Мектепалды даярлық тобы - тәрбиелеу жұмысында балалардың тілін дамыту,
сөздік қорларын молайту, ауызша сөйлеуге үйрете отырып, үйренген сөздерін
күнделікті өмірде еркін қолдану, одан әрі күнделікті іс- әрекет кезіндегі
тілдік қарым- қатынаста қолдана білуге жаттықтыру ісіне ерекше мән
берілген.
Зерттеу мақсаты: мектепалды даярлық тобында балалардың сөздік қорын
молайтуға арналған жұмыстар туралы мағлұмат беру;
Зерттеу міндеттері:
1.Сөздік қорын дамыту әдістері туралы;
2. Мектепалды даярлық тобында балалардың сөздік қорын дамытуға
арналған жұмыстардың түрлері мен ерекшеліктеріне сипаттама беру.
Зерттеу құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен және қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Мектепалды даярлық тобындағыбалалардың тілін дамыту

1.1 Сөздік қорларын дамытудағы ойынның рөлі

Тіл дамыту сабақтарында көзделетін негізгі мақсат – баланың сөздік
қорын байыту, сөйлем құрап айтуға, әңгімелей білуге үйрету.
Баланы сөйлеуге үйрету, тілін дамыту, ой - өрісін кеңейту жұмысында
бір топтағы әр баланың сөйлеу дәрежесін байқап, анықтау керек. Сонда ғана
оқыту - үйрету ісінде неге көңіл бөлуге болатыны айқындалады.
Баланың сөздігі балаларды жекелей бақылау негізінде, нақтылы, көрнекі
материалдарға сүйене жүргізіледі.
1. Әңгімелеу, әңгіме құрастыру (өзі көріп білген жайттар туралы, сурет
мазмұнын, оқылған шығарманың мазмұнын әңгімелету).
2. Сөзді түсініп айту дәрежесін байқау. Ол үшін балаға таныс және
таныс емес заттарды көрсетіп сұрау, әңгімелесу.
А) Балаға бірнеше таныс заттар мен ойыншықтарды көрсетіп (суреттен
немесе заттың өзін) сұрап, түр - түсін, атын, пішінін, қайда, не үшін
жасалатынын айтқызу.
Ә) Бөлмедегі 10 - 15 затты бір орынға қойып, соның ішінен бір заттың
атын тәрбиеші сөзбен айтады, бала затты танып әкеліп, түр - түсін, пішінін
айтады.
Б) Балаға күн сайын жиі пайдаланатын заттарды (сабын, тәрелке, орамал,
щетка т. б.) суреттен көрсетіп, оның атын, қажеттілігін, неден жасалғанын
айтқызу.
В) Бөтелке (шөлмек), қайық, үтік, шар, доп сияқты пішіні ұқсас
заттарды көрсетіп, олардың не екенін, не үшін қажеттігін, сапасын, неден
жасалғанын, ұқсас жақтарын айтқызу. Бұл жұмыстар сабақта және сабақтан тыс
уақытта жүргізіледі.
Бұл әдістерді қолдану кезінде баланың тұрмыста кездесетін заттарды,
олардың атына байланысты сөздерді түсініп айта білуін, пішіні ұқсас
заттарды бір - бірінен даралап, ажыратуға талпыну әрекеттерін байқау
мақсаты көзделеді.
(Әр түрлі жастағы балалардың сөздік қорын анықтау үшін жинақталған
әдістемелік құралдар бар)
Балабақшадағы тәрбиелеу-оқыту жұмысында балалардың тілін дамыту,
сөздік қорларын дамыту, ауызша сөйлеуге үйрете отырып, үйренген сөздерін
күнделікті өмірде еркін қолдану, әрі оны күнделікті іс-әрекет кезіндегі
тілдік қарым-қатынаста қолдана білуге жаттықтыру ісіне ерекше мән берілген.

Мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалармен сөздік жұмысын жүргізу ісі-
тіл дамытудың негізгі бір міндеттері болып есептелінеді.
Біз балалармен сөздік жұмысын жүргізе отырып, оларды айналасындағы
заттармен таныстырып, атын атай білуге, қасиеті мен сапасын, түр-түсі және
пішінін ажырата білуге, өмірдегі, қоршаған ортадағы түрлі құбылыстар
жайындағы ұғым, түсініктерін дамыта отырып, белсенді түрде тілдік қарым-
қатынас жасай білуге үйретеміз.
Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорларын дамыту ісінде
тәрбиешінің:
- балалардың сөздік қорларын дамыту;
- жаңа сөздерді меңгерту;
- үйренген сөздерін тиянақтап, анықтап, әрі байытып отыру басты міндет
саналады.
Осы аталған міндеттерді тәрбиеші үнемі сөздік жұмысын жүргізуде
басшылыққа алып отыруы тиіс. Балалардың сөздік қорын дамытуда ойын,
тапсырма, жаттығулардың орны ерекше. Соның ішінде ойын – баланың шын
тіршілігі. Ойын арқылы бала айналасындағы нәрседен өзіне қызықтысына
ықыласы ауып, таңдап алады. Баланың бір ерекше қасиеті сөйлеуден еш
жалықпайды. Ойын бала тілінің дамуына ықпалын тигізіп, таным
белсенділігінің дамуына жол ашады. Қай бала болмасын ойынмен өседі, өйткені
бала табиғатының өзі тек ойынмен байланысты. Ойын үстінде бала еш нәрсеге
тәуелсіз.Ол өзін еркін ұстайды. Ал еркіндік дегеніміз барлық дамудың
баспалдағы, бәрін білуге деген талпынысы мен құлшынысы. Баланың білуге
деген құштарлығы, сөйлеуі ойын үстінде қалыптасады.
Сөздік қорды дамыту ісін ұйымдастыру жұмысында ойын сабағы ең негізгі
орын алады.Тәрбиеші бақылау, заттарды қарау, сурет қарау, жұмбақ шешу және
құрастыру, саяхат, ойын-сабақтарын ұйымдастыру барысында балалардың сөздік
қорларын дамытады.
Арнайы ойын-сабақ және сабақ мазмұнына қарай танымдық, дамытушы
ойындарды, тапсырмаларды қолдану, балаларды заттарды бір-бірімен
салыстыруға, оларды қасиетіне қарай ажыратуға және оны танып білуге
үйретеді. Сөйтіп бала топтағы жасына сәйкес бағдарламалық міндетті
меңгереді. Ойын ұйымдастыруда тәрбиеші өзі жетекші бола отырып, балаларды
ойнай білуге, ойын ережесін сақтауға, әрі оларды ойната отырып, ойлануға
бағыттайды, заттың атын немесе қасиетін есінде сақтап қалуға жол ашады,
ойынға қызықтыра отырып зейінін, қиялын дамытады.
Сонымен қатар ойын барысында бала үлкендермен, өз құрбыларымен қарым-
қатынас жасайды. Әр бала өз жетістігіне қуанып, мәз болады. Сондықтан да
ойын-тапсырмаларды таңдауда және іріктеуде балалардың жас және жеке
ерекшелігін ескерген жөн.
Тәрбиеші балалармен ойынды (заттармен, үстел үсті және сөздік ойын) үш
түрлі етіп өткізуіне болады.
Заттармен ойналатын ойын ойыншықтарды, табиғи заттарды қолдану арқылы
өті леді. Мысалы: Дәл осындайды тауып ал, Салыстыр да, атын ата, Қай
ағаштың жапырағы, Бірдей ойыншықты тап, Қайсысы көп, қайсысы аз, т.б.
Үстел үсті ойынын ұйымдастыруда домино, лото, суреттер қолданылады.
Мысалы: Суретті құрастыр, Қандай затқа ұқсайды?, Қай сурет тығылды?,
Бір сөзбен ата, Кім байқағыш, Қиылған суреттер, Ұқсасын тап, 4-ші
не артық?, Есіңде сақта.
Ал сөздік ойын арқылы сөзді орынды қолдана білуге, дұрыс жауап айтуға,
сөз мағынасын түсінуге, орынды сөйлеуге үйренеді. Мысалы: Сөз ойла, Сөз
құра, Жұмбақ ойла, Жақсы-жаман, Жалғастыр, Үш сөз ата.
Сонымен қатар балалардың сөздік қорларын дамыту жұмысына ойындарды
қолданумен қатар, Пішіндер көрмесі, Өрнекті есіңде сақта, Қиын
жолдар, Суретті жалғастыр, Биші адамдар, Көңілді таяқшалар тәрізді
жаттығу тапсырмаларды да пайдаланып отыру өз нәтижесін берді. Бұл аталған
жаттығу, тапсырмалар балалардың сөздік қорын дамыта отырып, таным
белсенділіктерін және саусақ бұлшық етін дамытады.
Жалпы ойынды ұйымдастыру ойынды өткізуге әзірлік, ойынды өткізу,
ойынды талдау сияқты үш бағытты қамтиды. Ойынға қажетті құрал, заттарды
даярлау ойынды өткізуге әзірлік болып табылады.
Балаларды ойынның мазмұнымен таныстыру ойынды өткізу болып табылады.
Ойынды талдау, бұл ойынның өз мақсатына жетуі, балалардың белсенділігі және
олардың іс-әрекеті болып табылады.
Сонымен балалардың сөздік қорларын дамытуда ойындарды, тапсырма-
жаттығуларды қолдану үлкен нәтиже береді. Ойын арқылы балалардың сөздік
қоры дамып, ауызша сөйлеу машығын игереді, таным белсенділіктері қалыптаса
түсіп, ақыл-ойы өсіп жетіледі, әрі адамгершілік қасиеттер бойына сіңіреді.
Міне, сондықтан да оқу-тәрбие үрдісінде әр түрлі ойындар арқылы баланы
жан-жақты дамыту ісіне ерекше көңіл бөлемін және бұл менің ең негізгі
алдыма қойған мәселем.
Сонымен, баланың сөздік қорын дамытумен қатар, тілін дамыту да ойын
арқылы жүзеге асады. Оны төмендегі ойын түрінен көруге болады.

1.2 Бала саусағын ойната отырып, тілін дамыту

Саусақ ойыны- бұл ұрпақтан ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан, әрі
үлкен мәні бар мәдени шығармашылық.
Саусақ ойыны-саусақтардың көмегімен қандай да болмасын ертегіні немесе
өлең-тақпақ шумағын сахналау болып табылады.
Саусақ ойыны арқылы баланың сөйлеуге деген талпынысы, қабілеті дамып,
ынтасы артады және шығармашылық әрекетіне жол ашады. Саусақ ойынын ойнай
отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды, жан-жануарларды,
құстарды және ағаштарды бейнелей алады. Саусақтарының қозғалыс- қимылына
қарап бала қуанады, шаттанады, сөзді айтуға тырысады және өлеңдегі үйренген
сөз шумақтарын қайталап айта отырып, есінде сақтайтын болады. Сонымен қатар
балалар екі қолын қимылдата отырып, оң, сол, жоғары, төмен т.б.
түсініктерді бағдарлай алуды үйренеді.
Ал тіл кемістігі кездесетін балалардың жалпы қимылдары, соның ішінде
саусақ бұлшық етінің қимылдары жеткілікті деңгейде дамымайды.
Сөйлеу тілі мүшелері әрекетінің қозғалуларының дамуы қол саусақтарының
нәзік қимылдарының дамуымен тығыз байланыста болғандықтан, бала қолының
ептілігін толық жетілдіру, түзету- тәрбие жұмысын жүйелі жүргізуді қалайды.

Саусақ ойынын балабақшада және үй жағдайында әсерлі, көңілді түрде
ұйымдастыруға болады. Алдымен балаларға саусақ ойыны түсіндіріледі, әр
қимылы көрсетіледі.
Мысалы: Саусақтар сәлемдеседі ойынын алайық. Мұнда бас бармақ ұшы әр
саусақтың ұшымен кезекпен түйіседі. Адамдар келеді. Оң қолдың сұқ саусағы
мен ортаңғы саусақтарын жүгірген тәрізді етіп қимылдатады. Сонымен бірге
халық арасында кеңінен тарап жүрген қуырмаш ойыны да саусақтардың нәзік
қимылын жетілдіруге бағытталған.
Балалар осындай саусақ ойынын ойнай отырып, өлең шумағын қызыға
айтады. Мысалы, Моншақ.
Қызыл-сары көк моншақ.
Мен жасаймын көп моншақ.
Мұнда қатар екі қолдың бас бармағымен сұқ саусақтарының ұшын түйістіре
отырып, моншақ тәрізді бейнелейді, әрі оларды тізбектеп жасау балалар үшін
өте қызықты әрекет, әрі қол бұлшық етін дамытуға үлкен көмегін тигізеді.
Сонымен саусақ ойындарын жүргізу арқылы балалардың саусақтарының нәзік
қимылдары мен бұлшық еттерінің жетілуімен бірге, олардың сөйлеу тілі мен
ойлау қабілеттері дамитын болады және кейін жазу шеберлігін ойдағыдай
меңгеруіне дайындайды.

1.3 Балалардың сөздік қорын молайту әдістемесі және оны
жүзеге асыру жолдары
Сөз- тілдің негізгі өлшемі. Ол былайша айтқанда бір мезгілде тілдің
барлық компоненттерінің - фонетиканың (сөз дыбыстарынан тұратындықтан),
лексиканың (болмыстың белгілі бір құбылыстарын білдіріп, сөздің қандай
мағыналық роль атқаратындықтан), грамматикалық (бұл жағдайда белгілі бір
грамматикалық формада қолданыларлықтан), өкілі болып тбылады. Тілде сөз
белгілі бір мағынаға және тиісті грамматикалық тәртіпке ие болады, сөздерді
жай, фонетикалық құрылыссыз және грамматикалық формасыз, үйрену мүмкін
емес. Сөздердің тілден тысқары шындығы: заттар мен құбылыстарды ( үй, күн,
адам, күннің батуы), дерексіз ұғымдарды ( ой, шындық), іс-әрекеттерді (
құрылыс салу, жарық жағу, сүю, ойлау), заттардың сынын (ақ, мәңгі, жылы
шырайлы, әділ), іс-әрекеттің белгілерін ( жоғары қарай, ашық, шың, адал),
санды ( бір, он екі жүз ), заттарды сынды, санды көрсетуін ( кім, мен,
қандай, қанша) білдіру қабілетін сөздің лексикалық мағынасы деп те атайды.
Сөздерді мағынасы бойынша жалпылаудың бірнеше дәрежесі ажыратылады.
Жалпылаудың нольдік дәрежесі – жалқы есім, жеке заттың аты (Әсел,
Марат, әже, табақ, стол).
Жаңадан сөйлей бастаған балалар ( бір жастың соңы –екі жастың басына
қарай) сөздерді, яғни бұл атауды нақты затпен арақатынаста салыстыра отырып
(қорытудың нольдік дәрежесі) үйренеді: олар үшін мама, орындық, доп, ваза
сөздері Әсел, Марат секілді жалқы есімдер
М.М.Кольцова 1 жастан 1 жас 3 айға дейінгі балалрдың екі тобының
сөздің жалпылауышы мағынасын түсінуі қалай өтетіндігін былайша сипаттайды:
Бір топта кітап сөзіне 20 шартты қозғалыс рефлекстері (кітапты ал,
кітапты қой және т.б), ал екінші топта 20 көру шартты рефлекстері
қалыптастырылады; Міне, кітап сөйлемін қайталай отырып, балаға кезекпе –
кезек форматы мен түсі әр түрлі 20 кітапты көрсетеді. Сөйтіп, бірінші топта
көру тітіркенулері бекіледі, екінші топта, керісінше көру әсерлері әркелкі,
ал істеген іс-әрекеттері бірыңғай болады.
Бақылау мақсатында сынау жүргізгенде кітап сөзі бірінші топтың
балалары үшін жалпылауыш сигналы болса, екінші топтың балалары үшін олай
болмай шықты.
Мектеп жасына дейінгі барлық топ балалары тәрбиешілерінің қамқорлығы
әр баланың лексикалық сөз қорын кеңейтуге ғана емес , сондай-ақ әр баланың
қабылдаған сөзі оның өзіне тән жалпылау дәрежесінде үйренуіне бағытталуы
тиіс. Өйтпейінше сөздің дыбыстық құрылымын ғана есте сақтауды емес, сөздің
лексикалық мағынасын толық түсінуді талап ететін ана тілін үйрету заңдылығы
бұзылады.
Біздің айтып өткеніміздей, әр баланың лексикалық сөз қорын толықтыру
(сөздік қорын байыту) баланы айналадағы заттармен таныстыру процесінде
жүзеге асады: сөз баланың сол сөздің өзі білдіретін зат немесе іс-әрекет
жөніндегі түсінікпен бірге өзі сай келетін ұғымдар жөніндегі түсінікпен
бірге енеді.
Баланың ана тілі сөздерін үйрену процесі осы сөздерге сай келетін
заттарды зерттеумен қатар жүреді: бала затты қарап, қандай дыбыс
шығаратынын тыңдап, ұстап, сипап, дәмі мен иісін байқайды. Баланың назары
ауған зат, оның зат санасына барлық бес сезім органдары – көру, есту, иіс
сезу, дәм сезу, сипап сезу органдары – арқылы енеді. Дүниені сезім арқылы
танып білу баланың эмоционалдық сезімдерін дамытады: ол тамаша -
жексұрын сияқты тіптен қарама-қарсы сезімдерді ғана емес, сондай –ақ
бүкіл сезімдерінің гаммасын сезінуге қабілетті. Затты сөздің жәрдемімен
сезімдік қабылдау баланың жадында осы зат жөніндегі түсінік ретінде берік
орналасқан соң, оны айтатын сөз баланың жадында ең алдымен, ол затпен сезім
арқылы жанасқан кезде бастан кешірген сезімдерінің бірін қоздырады.
Фонетикалық жаттығулар сияқты лексикалық жаттығулар да тұтасымен осы
тақырыпқа арналған арнаулы сабақтарда сирек жүргізіледі; мұндай жаттығулар
байланыстыра сөйлеуді дамыту және көркем әдебиетпен таныстыру сабақтарына
енгізіледі.
Мысалы, байланыстыра сөйлеуді дамытудың белгілі бір ҰОІӘ 20 минутқа
есептелген болса, оның 2 минуттан 10 минутқа дейінгі мөлшерін арнайы
лексикалық жаттығуларға пайдалануға болады; жазушының лексикасын түсіндіру
керек болған жағдайда лексикалық жаттығулар көркем әдебиетпен таныстыру
кезінде енгізіледі.
Лексика бойынша арнайы жаттығулардың нақты лингивистикалық міндеттері
болады:
1) сөздің жалпылау мағынасын түсінуді дамыту;
2) тұтас және оның бөліктері қатынасын түсіндіруді дамыту;
3) сөздің дерексіз мағынасын түсінуді дамыту;
4) морфология саласынан (морфемалардың абстрактілық мағынасын
меңгеруде) тіл құбылыстарын айыра білу қабілетін дамыту;
5)антонимдерді сөздердің мағынасын ұғыну құралы ретінде түсіне білу;
6) стилистикалық сезім қабілетін дамыту;
7) сөздердің тасымал мағынасы мен этикалық, ұғымдарды түсіне білу.
Лексикалық жаттығуларды жүргізуде дидактикалық ойын тәсілі, атап
айтқанда, дидактикалық (яғни арнайы жабдықталған) қуыршақтармен ойын жиі
пайдаланылады. Сондай-ақ Ғажайып дорба деген атпен белгілі дидактикалық
ойын (балалар ішіне ұсақ заттар толтырылған дорбаға қолдарын салады да,
оларды сипап біледі және атын атайды) да пайдаланылады. Бірақ, әрине,
қуыршақтар мен басқа да ойыншықтардың ғана жәрдемімен балалар ана тілінің
поэтикалық мағынасын бойына сіңіре алмайды. Балаларды қоршаған орта
заттарымен таныстыру керек және нақты затты, іс-әрекет пен белгіні көрсету
арқылы сөздің лексикалық мағнасын түсіндірген жөн.
Төменде түрлі жастағы балалардың тілін байытуға жәрдемдесетін
жаттығулардың кейбір түрлеріне сипаттама берілген. Мұнда балалардың осы
жұмыс тәсіліне шамасы келетін жасы көрсетілген; ал егер қажет болса, бұл
жұмыс келесі жаста да (мысалы, баланың сөйлеу қабілеті тежелген жағдайда)
міндетті түрде жалғастырылуы тиіс (енді жаттығуды баланың жеке өзі атқаруы
тиіс).
• Рифмасын тап ойыны.
• Қарама- қарсы сөздер ойын терапиясы.
• Клякса бейнелеу терапиясы
• Ұлттық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.