Балалар бақшасында мерекелік ертеңгіліктерді ұйымдастыру және жүргізу ерекшеліктері

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледжі

кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Балалар бақшасында мерекелік ертеңгіліктерді ұйымдастыру және жүргізу
ерекшеліктері

Орындаған:

Жетекші:

Орал – 2015

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Мектепке дейінгі мекемеде музыкалық-эстетикалық тәрбие беру
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
2. Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.1 Мерекелік ертеңгіліктердің бала өміріндегі
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2. Мерекелік кештердің
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10

1.3. Атаулы ертеңгіліктердің өту
барысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.4. Ертеңгіліктердегі тәрбиешінің
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
1.5. Балалардың жас ерекшеліктеріне сай репертуарларды таңдай
білу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Практикалық бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...33
1. Кіші, орта, ересек топтарға арналған ертеңгіліктер
үлгісі ... ... ... ... ... ... ... 3 3
2.Ойындар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .43
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..48

Кіріспе
1. Мектепке дейінгі мекемеде музыкалық-эстетикалық тәрбие беру негіздері
Зерттеу өзектілігі: Халқымыздың егемендікке қол жеткізіп, ХХІ-ғасырға
тарих табалдырығынан еркін, тәуелсіз ел ретінде аттап отырған кезінде әуелі
ана тіліміздің өрісін көбейтумен бірге жас жеткіншек ұрпаққа ұлттық,
адамгершілік – эстетикалық тәрбие беру бүгінгі таңда игілікті іс екені
баршамызға мәлім.
Оқыту мен тәрбие егіз- деп бекер айтылмаған. Сондықтан біз өскелең
ұрпақты Отансүйгіштікке, ұлтжандылыққа тәрбиелеп, халқымыздың ұлттық
музыкасы арқылы олардың бойына өз елінің жетістіктері мен табыстарына,
музыкалық мәдениетіне деген үлкен мақтаныш сүйіспеншілік, қызығушылық
сезімдерін қалыптастыруымыз керек.
Музыканы тыңдай және оны түсіне білу – эстетикалық мәдениеттің
қарапайым ғана белгісі, бұл болмаса сапалы тәрбие беруді елестету мүмкін де
емес деп жазды ұлы педагог В.А.Сухомлинский.
Бүгінгі педагогтік тәжірибеде оны жүзеге асырудың көптеген әдіс-
тәсілдері жинақталған. Солардың бірі-балаға эстетикалық тәрбие беру құралы
балабақшадағы музыка сабағы. Сабақ барысында бүлдіршіндер музыкалық іс-
әрекеттің барлық түрін ойын түрінде өтеді. Баланың сабақ барысында жалығып
кетпеуі музыка жетекшісінің шеберлігіне, тәжірибесіне, біліміне өте
байланысты.
Көрнекті ақын, ойшыл философ Ғұмар Қараштың Су басынан тұнады, өрт
алдынан сөнеді деген тұжырымы тәрбие мен оның келешегі жайында айтылған.
Сол тұнық судай мөлдір, пәк те таза, аңғал да адал сәбилеріміздің
тәрбиесіне дұрыс көңіл аударып, олардың сөз әдебін қалыптастырып, салауатты
өмір сүруге дағдыландыру әрбір ата – ананың міндеті деуге болады. Сол
ұшқыр сезімді бейнелеп жеткізуге тек музыканың ғана құдыреті жетеді. Қазақ
халқының педагогикасында балалар мен жастарға музыкалық эстетикалық тәрбие
беруде сан түрлі тәсілдері бар. Музыкалық эстетикалық тәрбиенің қалыптасу
мен дамуы, халықтың сан- ғасырлық тарихымен, тыныс тіршілігімен, тұрмыс-
салтымен, және мәдениеті- мен байланысты.
Қазақ халқының өнері, ән- күйлері, аңыз ертегілері, жыр – дастаны,
әдет- ғұрыптары, айтыс өнері. Қазақ халқы қашаннан да әнге , өлең – жырға
бай, ән шығармашылығының да жанрлары сан алуан.
Мерекелер мен ойын – сауықтарға қатысуға белсенділігін артыру үшін,
өнерлі балаларды қалалық мерекелік кештерге қатыстырып, өз өнерлерін
көрсетуге: өлең оқу, ән айту, би- билеуге талпындырып, шығармашылық жолға
тәрбиелейді. Жыл сайын өтілетін қалалық, аймақтық, балалар шығармашы-лығы
байқауына өнерлі балаларды қытыстырамыз , болашақ жас әншілік қадамына жол
көрсетеміз. Балабақашаның жас бүлдіршіндері яғни жас әншілері қалалық пен
аймақтық балалар шығармашылығы байқауына қатысады.
Баланың өмірге қадам басардағы алғашқы қимыл-әрекеті – ойын, сондықтан
да оның мәні ерекше. Қазақ халқының ұлы ойшылы Абай Құнанбаев: Ойын ойнап,
ән салмай, өсер бала бола ма? деп айтқандай баланың өмірінде ойын ерекше
орын алады. Жас баланың өмірді тануы, еңбекке қатынасы, психологиялық
ерекшеліктері осы ойын үстінде қалыптасады. Ойынды зерттеу мәселесімен тек
психологтар мен педагогтар ғана емес, философтар, тарихшылар, этнографтар
және өнер қайраткерлері мен бала тәрбиесін зерттейтін ғалымдар да
шұғылданды.
Зерттеу мәселесі: балабақшаларда мерекелік ертеңгіліктерді
ұйымдастырудың тәрбиелік маңызын және ойынның бала өміріндегі рөлін ашып
көрсету.
Зерттеу болжамы: Қазақ халқында Баланы ойын өсіреді деген даналық
сөз бар. Ойын балалар өмірінің нәрі. Сондықтан оқу, тәрбие ісінде
ойындарды, мерекелік шараларды ұйымдастыру қолданылса, баланың дүниетанымы
қалыптасып, қиялы шыңдалып, зейіні қалыптаса отырып, ойлау қабілетінің
дамуы жақсарады деген болжам бар.
Зерттеу пәні: Әр топ ерекшеліктеріне арналған мерекелік шаралар
репертуарының сипаттамасы.
Зерттеу объектісі: мектепке дейінгі кішкентай, орта, ересек балалары
Зерттеу мақсаты: мерекелік шараларды ұйымдастыруда балалардың жан-
жақты қабілеттерінің даму барысын зерттеу.
Зерттеу міндеті:
➢ Мектепке дейінгі мекемелерде ойындарды үйрету арқылы өз Отанын,
елін, жерін сүйетін, жан-жақты қалыптасқан парасатты азамат
тәрбиелеу;
➢ балабақшаларда мерекелік ертеңгіліктерді ұйымдастыру әдістері
мен тәсілдерін меңгерту;
➢ Оқу-тәрбие жұмысында ойындарды қолдана білудің маңызы туралы
түсінік беру.
➢ Балаларды тәрбиелеуде қолданылатын ойынның түрлері мен маңызын
зерттеу.
Зерттеу көздері: мектепке дейінгі ұйымдар, балабақшалар және отбасы
тәрбиесі.
Зерттеу әдістері: ғылыми–педагогикалық, тарихи-әлеуметтік еңбектерге
теориялық талдау, бақылау, байқау; ата–аналар және тәрбиешілермен әңгіме,
сұхбат жасау.
Зерттеу кезеңдері: мектепке дейінгі балалар (кішкентай, орта және
ересек топтағы балалар).
Ғылыми жаңалық:
1. Балалар өміріндегі ойынның маңызы мен түрлеріне теориялық
тұрғыда сипаттама беру;
2. Ойындардың түрлерімен таныстырылды және отбасы тәрбиесінде
ата–ана қарым–қатынасының ықпалын арттырудың тетіктері анықталып
зерделенді,
3. Бала мен ата–ана және балабақшада қарым–қатынасының тәрбиелік
ықпалын арттырудың педагогикалық шарттары белгіленді.
4. Балалар ойындарының тәрбиелік мәні теориялық және практикалық
тұрғыдан зерттелінді.
Тәжірибе маңызы: эксперименттік – тәжірибе жұмысының нәтижелерін
ата–аналардың педагогикалық сауатын ашуда, тәрбиешілердің ата–аналармен
жұмысында, іс – шараларында қолдануға болады. Балалардың ойлау, есте сақтау
қабілетін нығайтуда үйретілген ойындарды пайдалануға болады.
2. Негізгі бөлім
1.1 Мерекелік ертеңгіліктердің бала өміріндегі рөлі
Егеменді елдің жас ұрпақтарын тәрбиелеу, талапқа сай білім беру,
бүгінгі күннің уақыт күттірмес мәселелерінің бірі болып табылады. Сондықтан
да, мектепке дейінгі мекемелердің алдында балаға жүйеленіп, дайындалып
берген белгілі бір білімді беріп қана қоймай, оны жалпы дамыту, яғни,
сөйлеу, оқу, қоршаған орта жөнінде дұрыс көзқарас қалыптастыру, ойын дұрыс
жеткізе білуге, дәлелдеуге, сөйлеу мәдениетіне, шығармашылық бағытта жұмыс
істейтін, біртума ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыру
міндеті болып тұр.
Балалар өміріндегі мерекелердің маңызы – адамгершілік, эстетикалық
тәрбие беру құралы, әдеби шығармалар, әндер мен өлеңдер патриоттық сезімдер
қалыптастырады, балалар бойында тәртіптілік, мінез - құлық, ұжымшылдық
негіздерін, мәдениетін тәрбиелейді.
Мейрам күндері – балалар үшін жан тебірентер ән мен күйдің, әсем
бидің, көз қуантар көріністердің қызғылықты бір әлемі. Сондықтан да, мейрам
күндерін балабақшаның әрбір тәрбиеленушісі асыға күтеді, өз өнерлерін
жолдастарына, тәрбиешілеріне және ата - аналарына көрсетуге асығады.
Осы жағынан алғанда, жас жеткіншектерді тәрбиелеп, оларды жан - жақты
дамытып, жетілдіруге мерекелік күннің үлесі зор. Жас жеткіншектердің өзін
қоршаған ортаға дұрыс қалыптастыруға өз Отанына сүйіспеншілігін арттыруға,
еңбекке ынтасын күшейтуге, интернационалдық сезімін оятуға үлкен әсер
етеді.
Мерекелік ертеңгіліктердің барлық түрлері (ән салу, музыка ырғағымен
қимылдар жасау, би билеу, музыка аспаптарында ойнау) балаларды музыканы
сүйе білуге баулудың ерекше бір түрі. Қатар отырып қуанып, толғану жас
жеткіншектерді тату ұжымға топтастырады және ұжымды жауапкершілікке
баулиды.
Әрбір мерекеге арналған ертеңгілік сол мерекенің қоғамдық зор мәнін,
идеялық мақсаттарын жас жеткіншектердің өз сезіміне лайықтап жеткізіп, сол
арқылы бүкіл халықты салтанатқа үлес қосуына мүмкіндік береді.
Балалар ертеңгілігін дайындап, өткізуде ересек кісілердің де алатын
орны ерекше. Мерекелерге балаларымен қатар отырып қуану үшін ата - аналар
да қатысуға тырысады. Өйткені, балалардың көрсеткен өнері, орындаушылық
ерекшеліктері көңілді де, мәнді ойын түрлері ата - аналардың да ара - тұра
өз өнерлерін ортаға салуы сыйлықтар, әртүрлі естелік кітапшалар беру
балалар өміріндегі аса бір қуанышты сәттер болып табылады, мұқият
жоспарланады.
Осыған орай, күнтізбелік жоспар жасағанда балалардың өздері тұрған
жердегі еңбек адамдарының мерекеге дайындығымен таныстыруға арналған оқу іс
- әрекеттері ерекше ойластырылған жөн. Өтетін оқу іс - әрекет жоспары
оқылатын әңгімелердің, жатталатын өлеңдердің, көрсетілетін суреттердің
жинақталған жүйелерін бұзбай енгізу керек. Ескеретін басты мәселе – олардың
балаларға түсінікті болуы. Барлық дайындық жұмыстарын өтетін мереке
тақырыбына топтастыру – ең негізгі мақсат десек, бұдан ата - аналарды да
шет қалдыруға болмайды. Болғалы жатқан ертеңгілік туралы ата - аналарды
хабардар етіп, қажет болса, олардың көмектесуін өтінген жөн. Сол сияқты,
тәрбиешілер ата - аналарға мереке күндерін үйде қалай атап өту керектігі
жөнінде де кеңес бергені өте орынды болады.
Мерекеге әзірлену және өткізу.
Әрбір сценарийді алдын - ала ұқыпты, жан - жақты әзірлейді. Сценарийде
ертеңгіліктің мазмұнына қарай үлкен кісілер мен балалардың айтатын сөздері
және орындау реті жоспарланады. Әрине, ертеңгілікті үлкендерге арнаған
балалар концертіне айналдыруға болмайды. Балалардың көрсеткен ойындары
олардың өздерін де қуанышқа бөлейді, бірақ олардың естерінде ұзақ уақыт
сақталатындай ерекше құбылыс бола алмайды. Сондықтан, балалар өнерін үлкен
кісілердің (балабақша қызметкерлерінің) орындауындағы концерттік
нөмерлерімен кезектестіріп, өткізсе, эмоциялық әсерге толы, есте қаларлық
мереке болуы сөзсіз.
Ертеңгіліктің терең мазмұнды ойын ретінде ұйымдастырылғаны дұрыс.
Балалар өнер көрсетіп жатқанда ойыншықтар тиелген машиналар шыған келсе
немесе қолында сиқырлы таяғы бар бөгде бір кісі кіріп келсе, не болмаса екі
адам қатар тұрып, пілдің бейнесін жасап, балпаң басып кіріп келсе, әлде
сыпыртқыға отырып, құйындатып шауып кірген Жалмауыз кемпір, не болмаса
ертедегі Қаңбақ шал не Алдар көсе кіріп келіп, ертеңгілікті әрі қарай
жалғастырып, ойынды қыздырып әкетсе, әрине балалар өздерін бір ертегідей
сезінеді, ішек - сілелері қатқанша күледі. Мұндай көріністерден кейін
қызықты атрибуттарды пайдаланып, билер биленсе, әртүрлі ойындар ойналса
орынды болады.
Тақпақтар айту, ән орындау, би билеу сияқты көңілді ойындарды
алмастыра отырып, балалар белсенділігін арттыру ертеңгіліктер кезінде іске
асуы тиіс. Күтпеген жерден сыйлықтар таратылып, оның өзі домалап келген
қарбыздың ішінен немесе қонаққа келген адамның кәрзеңкесінен, бөлке нан
немесе бауырсақ түріндегі қораптардан тосын түрде шығарылып жатса, балалар
дүрліге мәз болып қуанып қалады.
1.2. Мерекелік кештердің құрылымы
Ертеңгілік кезінде ойынның бала өмірінде алатын орны зор, ойнау
балалардың табиғи қажеттілігі, оның өсіп - жетілуінің негізгі шарты десе де
болады. Сондықтан, ертеңгілік кезінде ойындарды ұйымдастыруға қажетті
атрибуттар алдын - ала ескерілуі қажет. Ойналатын ойындардың бірсарынды
болмауы, ойынға қатысатын, оны тамашалайтын балаларды жалықтырып алмауын
қатты қадағалаған жөн. Ертеңгілікте музыкалық ойындармен қатар көп
дайындықты қажет етпейтін және өте жеңіл ойналатын, күтпеген жерден
басталын кететін тосын ойындарды да ойластырудың артықтығы жоқ.
Ертеңгілікті өткізу кезіндегі орналастыру (построение) ретін әр кезде
әр қилы ойластырмаса болмайды. Өйткені, орналастырудың ұқсастығы балаларды
жалықтырып жіберуі мүмкін. Ертеңгілік кезінде балалардың қысылмай еркін
отырып - тұруы олардың көңілділігі мен қуанышты күйі табиғи да шынайы
болуына барлық мүмкіндік жасалғаны дұрыс.
Мерекелерді салтанатты түрде мектепке дейінгі ұйымда атап өтудің
маңызы зор. Мерекелер өзінің ойластырылған бағыты мен құрылымына қарай үш
түрге бөлінеді:
• Қоғамдық - саяси мерекелер
• Тұрмыстық мерекелер
• Маусымдық мерекелер
Қоғамдық саяси мерекелер салтанатты түрде өтеді. Бұл мерекелер музыка
залына балалардың көгілдір жалаушалар, шарлар, гүлдер ұстап, салтанатты
шеру жасап кіруінен басталады. Оған қоса ұрандар айтылып, Отанымыздың
ұлылығына арналған құттықтаулары шатты түрде естіліп жатса, мереке
салтанатының әсері арта түспек. Салтанатта көңілді сауықтар, ойындар,
билер, топпен айтылатын әндер мерекені жандандырып отырады. Балалар
ептілік, тапқырлық жөнінде сайысқа түседі. Мерекенің соңына қарай
ересектердің құттықтаулары болады.
Қоғамдық саяси мерекелер:
- 6 шілде - Астана күні;
- 30 тамыз - Конституция күні;
- 16 - 17 желтоқсан - Тәуелсіздік күні;
- 8 наурыз - Халықаралық Әйелдер күні;
- 1 мамыр - халықаралық ынтымақтастық күні;
- 7 мамыр - Қарулы күштер күні;
- 9 мамыр - Жеңіс күні
Тұрмыстық мерекелер балалардың тұрмысы мен өмірі, көркемдік
безендірілуі мен құрылымы жағынан өзгеше. Балалар үшін асыға күтетін
сүйікті мереке – Жаңа жыл. Жаңа жыл мерекесі ертегідегі сияқты сиқырлы
ғажайыптарға толы, ол балаларға толып жатқан қызықтар әкеледі. Оттарымен,
ойыншықтарымен жарқыраған шырша - жаңа жыл мерекесінің орталығы. Шырша
өзінің әдемілігімен балаларды тартады. Әрбір мерекелерде бала өзі ұнатқан
кейіпкерді алып, ойын ойнауы керек. Мектепке шығарып салуға арналған
ертеңгілік даярлық топтары үшін ұйымдастырады. Қонаққа келген сәбилер тобы
өз өнерлерін көрсетіп аяқтағаннан кейін ересек жолдастарын құттықтайды, бір
- біріне естелік сыйлықтар береді.
Тұрмыстық мерекелер:
- Жаңа жыл мерекесі;
- 22 наурыз - ұлыстың ұлы күні;
- Балаларды мектепке шығарып салу мерекесі
Маусыдық мерекелер жыл мезгілдеріне байланысты өткізіледі. Олардың
тақырыбы балаларға күнделікті өмір мен іс - әрекеттен алынатынын, мыс:
жазғы мереке кезінде балабақша ауласында концерт түрінде өткізіп, жаңа
әндер айтып, би билеуі қаншалықты әсер ететінін байқауға болады. Күз
мерекесінде өсімдіктердің көк сабағынан, гүлдерден өрілген әшекейлі
тізбектер, жемістер макеті балалардың күз мезгілі туралы түсініктерін одан
әрі кеңейте түседі. Қыс мезгілінде боранның уілдеген даусын салып, қар
лақтыру ойынын ойнаса, көктем мезгілінде гүлдермен билеу, жапырақтардың
бүршік жаруы туралы түсінік алуы балаларға маусым құбылыстары туралы
мағлұмат береді.
Маусымдық мерекелер:
- Көктем келді шуақты"
- Жаз келді жасыл...!
- Сары алтындай сары күз!
- Қыс мезгілі тамаша!
Ертеңгілікті сәбилер тобын басқа топтармен біріктіріп өткізуге
болмайды, өйткені балалардың өз мерекесіне қатысуын олардың белсенділігін
арттыруға пайдаланғаны дұрыс. Мұндай жастағы балаларға сырттан қонақтар
шақырылса, балалар көңілін басқа жаққа аударып, мереке оларға қызықты
болмай қалуы мүмкін. Ондай сәттерде кейбір балалар жылап та жібереді.
Басқа топтың балаларын қажеттілігіне қарай біріктіруге болады. Бұл
жағдайда сценарий бойынша орындалатын бағдарламаға әр түрлі екі топтың
балалары қатысуын қамтамасыз етуі қажет.
Кез келген ертеңгіліккке балалардың толық қатысуын қамтамасыз ету
керек. Ертеңгіліктерде орын алатын басты рольді балалардың бірінен
екіншісіне ауыстырылып отырғаны жөн. Әрине, әр баланың мүмкіндігі мен мінез
- құлқын да ескерген жөн. Баланың барлық кезде тек орындаушы, не тек
көрермен боп қалуы дұрыс болмайды. Көпшілік ойынға нашар қатысатын бала
мейрамға да аса қатты қызықпайды, ондай бала өз күшіне өзі сенбей күннен -
күнге тұйықталып, жеке - дара қалуы мүмкін. Сондықтан, педагогтың міндеті
әр балаға көпшіліктен орын тауып беру.
Адам өзін - өзі жетілдіруге де, сонымен қатар, өзін - өзі жоюға да
қабілетті болады. Адамның өз болмысын тануға ұмтылып, тереңде жатқан талап
- тілегін, қабілеттерін дамыту, сол арқылы оған толыққанды өмір сүру үшін
жаңа рухани күш беру білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады.
1.3. Атаулы ертеңгіліктердің өту барысы
Мектеп жасына дейінгі баланы дене жағынан тәрбиелеу ерекше орын алады.
Мықты денсаулықтың, дененің дұрыс жетілуінің, жоғары жұмыс қабілетінің
негізі нақ осы мектеп жасына дейінгі балалық шақта каланады. Балабақшада
дене жаттығулары мынандай түрлерге бөлінеді: таңертеңгі жаттығу, қимылды
ойындар, спорттық жаттығулар, қарапайым туризм. Таңертеңгілік жаттығу
балаларды ақыл – ой адамгершілік, еңбек және эстетикалық жағынан тәрбиелеу
жұмысын жүзеге асыруға, олардың сергек, шат көңілді және күні бойы белсенді
болуларына ықпал етуі тиіс. Таңертеңгі жаттығу балаларды сауықтыру мен
тәрбиелеудегі бағалы құрал болып табылады.
Таңертеңгі жаттығумен жүйелі айналысушыларда ұйқышылдық жоғалады,
эмоционалдық өрлеу басталады, ең қабілеттілігі артады, балаларды
тәртіптендіреді. Сөйтіп таңертеңгі жаттығу жасау алдында мүлде ерекше
міндеттер қойылмайды, атап айтқанда: бала организмін ояту, оны әрекетшіл
қалыпқа келтіру, жан-жақтылыққа, бірақ бұлшық ет жүйесіне жайлап ықпал
ететіндей, организмнің жүрек, тынысы және басқа функцияларының қызметін
белсендіру, ішкі органдар мен сезім органдарының жұмысын стимулдау,
тұлғаның дұрыс, жүрістің жақсы қалыптасуына ықпал ету, табанның қисайып
кетпеуін болдырмау. Егер балалар күн сайын таңертең дене жаттығуын жасауға
дағдыланса және мүдделі болса, ертеңгілік жаттығу сонысымен құнды. Осындай
пайдалы әдет адамда өмір бойында сақталады. Таңертеңгі жаттығу балалар
бақшасында күнді ұйымдасқан түрде бастауға мүмкіндік береді, күн кестесін
дәл орындауға ықпал етеді. Бір уақыттың ішінде бірге жүргізілген бірқалыпты
қимыл қызметінде жүгіріп, секіріп, үлгеріп, алып ұшқан балалар тынышталады,
ал белсенділігі төмендері белсенділенеді. Мұның бәрі балалардың барлығының
да көңіл күйін бірдей етеді, сергітеді, оларды келесі сабаққа даярлайды.
Сөйтіп таңертеңгілік жаттығуды біден ұйқыдан кейін емес, біршама уақыт
өткен соң жасағанда оның тәрбиелік маңызы кеңейеді. Ол күн кестесінің
бөлінбес ұйымдастырушы сәті болады, балаларды белгілі бір тәртіпке,
жинақылыққа үйретеді.
Таңертеңгі жаттығу жылдың жылы мезгілдерінде алаңда, ал суық кездерде
залда өткізіледі. Белгілі бір тәртіппен іріктелінген дене жаттығуларының
үйлесуі комплекс деп аталады. Бір ғана комплекстің өзі 2 апта бойы
қайталанады. Егер комплекстің жекелеген жаттығулары тым қарапайым болса,
балаларды қызықтырмаса немесе жалықтырса онда ол тәрбиешінің қалауына қарай
күрделеніңкіруі мүмкін. Ұлттық тәлім – тәрбие беруде түрлі жаңашыл
әдістерді қолдануға болады. Соның бір түрі – ұлттық сипаттағы, сондай – ақ
салт – дәстүр элементтерін жаттығуға кірістіруге болады. Ұршық иіру, жүн
сабау, киіз басу жаттығуларын жасауға болады.
Мектепке дейінгі жастағы таңертеңгілік жаттығуды сезім, зейін, ерік,
сұлулық, мәдениеті мінез – құлықтың бүкіл мәдениеті деп есептеуімізге
болады. Қорыта айтқанда балалар бақшасындағы таңертеңгілік жаттығулардың
ерекшелігі – балаларды дұрыс қимылдауға үйрету. Бұл жағдайда балаларда
кеңістіктегі орнын бағдарлай білуі, қимылды айқын, дәл, тәрбиеші ұсынған
екпінде, ырғақта, бағытта орындауы, әр баланың, қимылы бүкіл ұжымның
қозғалысымен үйлесуі пісіп – жетіледі. Таңертеңгілік жаттығудың
ұйымдастырушылық және тәртіптеушілік үлкен маңызы бар.
Мерекелер мен ойын-сауықтар өткізудің мазмұны:
Балалармен бірге мемлекеттік, жалпыұлттық мерекелерді атап өту:
Білім күні. Қазақстанда тұратын ұлттардың тіл мерекесі – Көп тілде
сөйлей білеміз. Қазақстан Республикасының күні – Еліміздің туған күні.
Тәуелсіздік күні – Еркіндік күні. Жаңа Жыл. 8 Наурыз – Аналар мерекесі.
Наурыз – Көктем мерекесі. Күлкі күні – Күлейікші шаттана. Қазақстан
халықтарының бірлігі күні – Достық күні. Жеңіс күні. Балаларды қорғау
күні.
Мемлекеттік және жалпыұлттық мерекелер туралы түсініктерін кеңейту.
Мерекелер мен ойын-сауықтарға қатысуға белсенділігін арттыру.
Серуенде жүргенде мемлекеттік мерекелер қарсаңында қаланың, көшелер
мен үйлердің қалай безендірілгенін бақылау.
Мереке қарсаңында топ бөлмесін безендіру. Мерекеге дайындығын
мадақтап, бірлесіп жасаған жұмыстары мен оның нәтижесіне қуану сезімдерін
қолдау.
Мерекелік ойын-сауықтар мен кештерге қатысып өз өнерлерін көрсетуге:
өлең оқуға, ән салуға, би билеуге, ойын ойнауға, ертегі кейіпкерлерін
сомдауға қатысуға талпыныстарын қалыптастыру.
Өз қолдарынан туысқандары мен балабақша қызметкерлеріне арнап сый-
сияпаттар мен мерекелік шақыру билеттерін дайындау, ойыншықтар мен әшекей
бұйымдарын жасауға талпыныстарын қалыптастыру. Үлкендерді мерекемен
құттықтауға үйрету.
Спорттық ойындар мен іс-шараларға (жаздық, қыстық) белсенді қатысып,
түрлі жаттығуларды орындауда, спорттық жарыстарда өздерінің ептілігі мен
шапшаңдығын, зеректігін танытуына мүмкіндік жасау.
Үлкендер ұйымдастырған ойын-сауық түрлеріне қызығушылығын арттыру
(қуыршақ театры, музыкалық және әдеби композиция, концерт, ән кештері,
ертегі, телебағдарламалар мен мультфильмдер көру).
Түрлі сайыстарға, жұмбақтар шешуге, тақырыптық кештерге, ән
байқауларына, театрландырылған көріністерге қатысу белсенділіктерін
арттыру.
В. А. Сухомлинский былай деген:
Егер сәби шақта музыкалық шығарманың әсемдігін жүрекке жеткізе білсе,
мәдениеттің жоғары сатысына көтеріледі деген
Осы бір қағида сөздің мағынасында қаншама тәрбиелік сырлы сөз жатыр.
Ұрпақ тәрбиесіне айрықша мән берген ата – баба сұлу ән, асыл сөздің
кестесімен сәби жүрегін тербеп, ой –санасын игі адамгершілікке жетелейді.
Ән қанатында халық ойынның тереңдігі, шексіз қиялы, шешен тілі, берік
сақталып, заманның алдын орап, кейінгі ұрпаққа таратылып келе жатыр.
Осы орайға байланысты балабақшада тәрбиелік іс-шаралар көп өткізіледі.
Гүлдер балабақшасында жыл бойына өтілетін Әнші балапан, Даусыңнан
айналайын, Әнші болғым келеді атты балалар шығармашылығын шыңдап, жас
әншілер таңдауын жасап, қалалық мерекелік іс-шараларға қатыстырады.
Балабақшада мерекелер мен ойын – сауықтарға қызығушылығымен оған
қатысуға ынтасын арттыру арқылы елжандылық пен азаматтық сезімдерін
қалыптастырып, қоғамдық өмірге араласуына талпынысын тәрбиелейді.
Музыка - адамзаттың рухани азығы, жан серігі және тілмен айтып жеткізе
алмайтын ұшқыр қиялы, нәзік сезім. Ол өзінің көркемдігімен , нәзіктігімен
сана сезімін кеңейтіп, жақсы мінез-құлықтарының қалыптастыруына әсерін
тигізеді. Олай болса Бұлақ көрсең - көзін аш - деген нақыл сөздің өзі
адамды алға жетелейді. Өнерлі балаларға демеу көрсетіп, алғашқы қадамына
балабақшадан бастап жолын ашса, болашақ жас ұрпақтың тамыры тереңінен
қаланады.
Ойынның түрлері өте көп. Мысалы: рөлдік ойындар, денешынықтыру
ойындары, сюжеттік ойындар, дидактикалық ойын элементерін пайдаланудың
маңызы өте зор. Дидактикалық ойындар баланың ақыл- ойын дамытып, сабаққа
деген қызығушылықтарын арттырады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың зейіні тұрақсыз, импульсивті
болғанымен, қабылдау есте сақтау мүмкіндіктері жақсы дамыған.
Сондықтан кез-келген сабақты өткізу үшін дидактикалық ойындар қолдана
білу керек. Мысылы Сауат ашу оқулығында тақырып соңында тапсырмалар
берілген. Осы тапсырмаларды ойын арқылы ойын арқылы өткізуг еболады.
Ұйқасын тап, Сиқырлы қоржын, Өлең жолын құрастыр т.б. ойындар.
Тіл дамыту, сауат ашу ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерінде де ролдік
,сюжеттік ойындарды қолдануға болады. Ролдік ойындар мектепке дейінгі
балалармен өмірінде елеулі орын алады. Бұл ойындар ұзақ та , қысқа да болу
мүмкін. Сюжетті- рөлді ойындар бейнелеу құралы роль мен ойын әрекеті болып
табылады. Өзінің сипаты жағынан бұлар көбінесе еліктену, шындық ты көрсету
болып табылады. Мысалы Дүкен ойынын ойнағанда балалар сатушы мен сатып
алушы әрекеттеріне еліктейді., ал Мектеп болып ойнағанда мұғаліммен
оқытушының әрекетіне еліктейді. Отбасы ойындары арқылы айналадағы өмірді
бақылауға, күнделікті өз өмірлерінен алған білімдерін ойын сюжетіне
пайдалануға болады.
Ұлттық қазақ ойындары: Қыз қуу, Орамал тастау, Асықтар,
Бәйге ойындары. Бала өмірінің кезеңі ойын арқылы жетіледі. Ойындар әр
топта жас ерекшелігіне сай жүргізіледі. Мен өз тәжірибемде ойындарды көп
қолданамын. Сабақ барысында да, күннің жартысында да жүргіземін. Баланың
тілін жетілдіру үшін оны әңгімеге тарта отырып, баланың сөздік қорын жаңа
сөздермен толықтырып, түсінігін молайту қажет. Баланың тілін дамытуда ойын
түрлерін жүргізу арқылы, ойын шарттарын айта отырып та байытуға балады.
Мысалы : Қуыршаққа қонаққа бару, Мен кіммін, Қуыршақты киіндіреміз,
Шарбақты құрастыру, Көлемі бойынша қой деген секілді ойын түрлерін
қолдануға болады. Мен кез келген ойын түрлерін сабағымен тақырыбына сай
таңдап аламын. Әсіресе дидактикалық ойындарды тіл дамыту ұйымдастырылған
оқу іс-әрекеттерінде пайдаланудың тиімділігін тәжірибе көрсетіп отыр. Оқу
іс-әрекеттерін бекіту баланың шығаршашылығын дамыту, тіл байлығын молайту
үшін ойындар сабақтың тақырыбына, мазмұнына сай таңдап аламын. Мысалы:
Телефон ойынында диалогтық сөйлеудегі әңгіменің мақсаты- бір нәрсе
жайында сұралап, баланың оған жауап беруге, белгілі бір әрекетке түрткі
болуға үйрету болып табылады.
Рөлдік ойындар мектепке дейінгі балалар өмірінде елеулі орын алады.
Бұл ойындар ұзақ та, қысқа да болуы мүмкін. Сюжетті- рөлді ойындар бейнелеу
құралы роль мен ойын әрекеті болып табылады. Өзінің сипаты жағынан бұлар
көбінесе еліктеу, шындықты көрсету болып табылады.Мысалы Дүкен ойынын
ойнағанда балалар сатушы сатып алушының әрекеттеріне еліктейді.
Шаштараз, Отбасы ойындары арқылы айналадағы өмірді бақылауға,
күнделікті өз өмірлерінен алған білімдерін ойын сюжетіне пайдалануға
төселдендіруге болады. Педагок өтілген ойынға талдау жасап, оның балаларға
тигізген тәрбиелік ықпалы бағалауға, өз тобындағы сюжетті-рөльді
ойындарының одан әрі басшылық ету тәсілдерін ойластыруға тиіс
Қойылымдық ойындарда рольдер, ойын әрекеттері қандай шығарманың,
ертегінің т.б. Сюжеті мен мазмұны шарттас болады. Ол сюжетті-рөльді ойынға
ұқсас. Барлық балалар ертегіні жақсы көреді, ертек айтып берсең бар
ынтасымен тындайды. Ертегі балалардың ой- қиялын, сөздік қорын дамытады.
Құрылымдық ойындар- балалар әрекетінің бір түрі. Оның негізгі мазмұны
қоршаған өмірді алуан түрі құбылыстарды және соларға байланысты іс-
әректтерді бейнелеу болып табылады. Құрлыс ойыны бір жағынан сюжетті-рөлді
ойнауға ұқсас келеді. Балалар ойын үстінде көпірлер, стадиондар, темір
жолдар, театрлар, цирктер т.б. ірі құрлыстар салады.

1.4. Ертеңгіліктердегі тәрбиешінің рөлі
Тәрбиеші тәрбиеленушілердің күнделікті оқу-тәрбие жұмысын, демалыс
уақытын ұйымдастырады. Ал бөбекжай мен балабақша тәрбиешісімектеп жасына
дейінгі балаларды тәрбиелейді, мектепке даярлайды, отбасына көмектеседі.
Тәрбиеші балалардың жақын досы болуы керек, ал еркелетуге сақтықпен қараған
жөн. Бір баланы еркелету басқа балалардың қызғанышын тудырады. Дегенмен,
балаларды еркелету де қажет. Тәрбиеші өз талабына ұқыпты болуы қажет. Бала
тек адамның жеке басының тікелей тигізетін әсері арқылы ғана тәрбиеленеді.
Балабақша тәрбиешісі жас ұрпақты жан-жақты дамытып тәрбие беру, оны өмірге
еңбекке даярлауда педогогикалық білімді көпшілік арасына насихаттау сияқты
әрі жауапты , әрі қадірлі қоғамдық міндеттер атқарады.

Балабақша тәрбиешіснің міндеттері:

а) Балаларды дұрыс тәрбиелеуді қамтамасыз етеді;
б) Өз тобындағы әрбір баланың қызығуы мен қажетіне ұқыптылықпен,
қамқорлықпен қарайды;
в) Балалардың денсаулығын сақтауға , қорғауға байланысты дәрігер
талабын орындайды;
г) Балаларды отбасында, балалабақшада тәрбиелеу мәселелері туралы ата-
аналармен жұмыс жүргізеді;
д) Аудандық, қалалалық әдістемелік бірлестіктерде, балабақшада
педогоикалық кеңестің жұмысына қатысады;
е) Балалармен жүргізілетін өз жұмыстары туралы жоспар құрады, есеп
береді, әрбір сабаққа ұқыпты дайындалады.
Балалар тобын тәрбиеші мектепке шығарып салғанға дейін жетелейді.

2. Тәрбиеші жас ұрпақтың бойына тәрбиенің алғашқы негіздерін
қалыптасытра алатын, адамгершілік жоғары , мәдениетті, ғылым жетістіктерін
дұрыс бағалай алатын , әдебиет пен өнердің, техниканың даму жайын жақсы
білетін, оның түсіндіре алатын адам болуы керек. Тәрбиешінің
мәдениеттілігінің көрсеткіші- әдептілі, қоғамдық орындарда өзін сыпайы,
еркін ортаға лайықты ұстай білуі, өнегелі тәртіпті, сүйкімділігі,
адамдармен өзара сыйластыққа , адалдыққа негізделген қарым-қатынасы. Ондай
тәрбиешіні балалар жақсы көреді, сыйлайды, құрметтейді, оған жақын жүргісі
келеді, оның балалар арасында беделі зор болады.

Тәрбиешінің жеке басының үлгісі- жас ұрпақ тәрбиесінде ең әсерлі
әдістердің бірі, өйткені балалар тәрбиешіге барлық жағынан еліктейді. Сол
себеппен де ол үнемі жинақты, таза, ұқыпты жүріп, сөйлеген сөзі мәнді, ойлы
әдемі, салмақты келіп, асықпай, байыппен сөйлеуі керек. Бала еліктегіш
болғандықтан, жақсыны да, жамандыда тез қабылдайды.

Тәрбиешіге қойылатын талаптар:

Тәрбиеші болатын адам өзінің мінезін, жүріс-тұрысын жөнге салып,
балалар іс-әрекетін дұрыс ұйымдастыра білуі керек;
Арнаулы білім, білік пен іскерлік- дағдыны менгеруі керек;
Баламен еркін, жақын тарта сөйлесе білуі керек;
Ол өзінің көзқарасымен, ым-ишарасымен де өз ойын балаға жеткізіп,
түсіндіре алуы керек;
Жұмысты ұйымдастыра білет, тиісті жерінде қатал талап қоя алатын
болуы, кейде әзілдесіп, тиісті жерде көңіл аудара алатын болуы шарт;
Тәрбиешінің әрбір қимылы, жүріс-тұрысының өзі балаларға өнеге, тәлім
–тәрбие берерліктей болуы тиіс.
Жаңашыл педогог Ш.А.Амонашвили тәрбиешіге төмендегідей талап қояды:
педогог- тәрбиеші әріптестеріне мейрімді, жылы шырайлы, ықыласты болуы
керек, әріптестерімен қарым қатынас жасаудың әдебін, дауыс сарынын, жылы
үнін игеру керек, әріптестерінін табысына қызғанышпен , күншілдікпен
қарауға құқы жоқ, әріптестерімен өз тәжірибесін бөлісуге міндетті ,
әріптестерінен үйренуге ұялмауы керек, әріптестерінежоғарыдан менсінбей
қарауға құқы жоқ, әріптестерінің ар-намысын, атақ-даңқын сақтауы керек,
балаға байланысты отбасы құпиясының бәрін білу керек, бірақ оны ешкімге
шашпауы тиіс.
Кішкентайлар тобына ойындар ұйымдастырудың әдіс-тәсілдері. Алғашқыда
тәрбиеші баланы қолына алып билейді. Ал жүре бастаған кезде оларды қолынан
ұстап, әуенге жетелейді, қолдарын бұлғайды, алақандарын соғады.
Екі жаста бала ойын, би жаттығулар үйренуде үлкендерге еліктеп, қосыла
әрекет етуге талпынады. Балалардың белсенділігін арттырып, ынтасын ояту
мақсатында музыка қостауымен алуан түрлі ойын тәсілдері ойыншықтар
қолданылады. Мысалы, Бізге қонаққа қонжық келді, қоян келді, т.б. сонымен
қатар музыкаға жалаушалар, орамалдарды сермейді, былғайды. Педагог секірме
билерді, ойынды өзі орындап көрсеткен соң, билегісі келген балаларды өзімен
бірге ортаға шақырады. Мысалы: Е. Хасанғалиев Соқыр теке ойынында балалар
жасырынады, тәрбиеші тауып алады. Одан соң балаларды ортаға билеуге
шақырады.
Жыл соңында балғын жастағы балалар бірқалыпты секірме би ырғағындағы
музыкаларға еліктеп, ойын әрекеттеріне әсермен жауап бере білуі тиіс.
Екі жастағы балалар музыкаға журе, жүгіре, жасырынбақ оймай, әр түрлі
ойыншықтарды қозғап билей білуі, би әуендеріне қарапайым қимылдарды көрсете
білулері қажет.
Естияр тобы. Бұл жастағы балаларға музыкалық -ырғақтық қимылдарды
үйретудің басты методикалық әдісі- педагогтың қысқаша түсінік беруі аркылы
айқын да дол, мәнерлеп орындап көрсетуі. Берілген тапсырманың күрделілігіне
дардылардың меңгерілу дәрежесіне, репертуарды игеру уақытына байланысты
әдістемелік тәсілдедің түрі өзгеріп отырады. Балаларға берілген тапсырманың
түсінікті болуы, өздері орындай алуы, қандай кезде ересектердің қызметі
қажет екендігін педагог күні бұрын ойластыруы қажет. Мысалы: Б.Ғизатов
Төлдер, немесе А. Филлиппенконың Мы на луг ходили ойны, қоян туралы,
оның қалғып отырғаны, балалардың сыбызғы, барабанда ойнап оятқаны, мазмұны
тартымды, балаларды мәнерлі қимыл ойлап табуға ынталандырады.
Секірме би жаттырулары үйретілер кезде алдымен музыка ойналады, содан
кейін қимылдар көрсетіліп, олардың құрылымы түсіндіріледі. Кейбір секірме
би, ойыи, жаттығуларды балалар бірдеп меңгеріп алады. Ал кейбіреулері ұзақ
уақыт жаттауды, үйренуді қажет өтеді. Мұндай жағдайда алдын-ала косымша
жаттығулар жасау қажет.
Жыл аяғында бала өзіне таныс емес музыкалық шығарманы ойнағанда оның
сипатын қимылдар арқылы көрсете білуі, музыкалық шығарманың екі бөлімді
түрін, балалардың игерген би элементтерін дұрыс орындай білуі, сскірме
билерді өздіктерінен еркін орымдай алуы, шеңберден шығу, қайта тұру,
шеңберде жұптасып, топпен қимыл жасай білу дағдыларының дәрежесі
анықталады.
Ересенк тобы. Ойынмен алғаш танысу әдісіне музыканы тұтастай орындау,
ойынның қысқаша мазмұнын түсіндіру, соңында музыкалық шығарманы кайтадан
орындау жатады. Бұл әдіс көбінесе сюжетсіз және хороводтық ойындарда көп
қолданылады. Мысалы: Кім жылдам?, Шырша туралы хоровод
Кейде ойын мазмұнын дұрыс ашуда алдымен балаларға әңгіме айтылады.
Мысалы: Ю. Чичков. Светофор- бағдаршам, Б. Далденбаев Тақия тастамақ.
Кейбір ойындар өзіндік әдістер мен тәсілдер қолдануды қажет етеді.
Мысалы: Қаздар мен түлкі ойыны.
Баланың музыкалық шығарманын даму ерекшелігін, қарқынын қабылдай білу
және есінде сақтай білу қабілеті болса, ол музыка тілін, байлығын сезе
отырып оны қимыл арқылы керсете біледі.
Секірме билер мен қол ұстасып өлең айтуды үйретудің әдістері де ұқсас
келсді. Қимылдардын күрделі элементтерін меңгеру жаттығу арқылы жүзеге
асады.
Әлем бала өміріне біртіндеп кіреді. Бала ең алдымен оны үйде,
балабақшада не қоршап тұрғанын ұғынады. Біртіндеп өмірден алған тәжірибесі
көбейеді. Мектеп жасына дейінгі балалар өзінің айналасындағы қоршаған
ортамен танысуға өте құштар. Бұл баланың бірнеше сұрақтар қоюына әкеліп
соғады. Яғни, балаға әлем аздап ғана сырын ашса, онда баланың білуге деген
құштарлығы арта түседі. Ойын–баланың бірінші әрекеті, сондықтан да оның
мән–мағынасы ерекше. Қазақ халқының ұлы ойшылы Абай Құнанбаев: Ойын ойнап,
ән салмай, өсер бала бола ма?, - деп айтқандай, баланың өмірінде ойын
ерекше орын алады. Мектеп жасына дейінгі балалардың зейіні тұрақсыз болады.
Оларды біркелкі жұмыс тез жалықтырады. Сондықтан олардың зейінін үнемі
қажетті бағытқа аудару үшін ойын түрінде жүргізу қажет. Өйткені
ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде алған білімді ойынмен тиянақтау білімнің
беріктігіне негіз қалайды.
Ойын барысында баланың жеке басының қасиеттері қалыптасады. Баланың
қуанышы мен реніші ойында айқын көрінеді. Ойын кезіндегі баланың
психологиялық ерекшелігі мынада: олар ойланады, эмоциялық әсері
ұшқындалады, белсенділігі артады, ерік қасиеті, қиял елестері дамиды, мұның
бәрі баланың шығармашылық қабілеті мен дарынын ұштайды. Мектеп жасына
дейінгі балалар көргендерін, байқағандарын, айналасынан естігендерін ойын
кезінде қолданатын байқауға болады. Ойын айналадағы болмысты бейнелейді.
Ойын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.