Мемлекет функциясы және даму эволюциясы
Қазақстан республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Евразия академисы
МҚТ пәні бойынша
Курстық жұмыс
Тақырыбы:
Мемлекет функциясы және даму эволюциясы
Орындаған:
Тексерген:
Орал, 2012ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І тарау. Мемлекет функциясының мақсаты мен міндеттері
және даму эволюциясы
1.1 Мемлекет функциясының даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Мемлекет функциясы түсінігі, мазмұны және
белгілері ... ... ... ... ... ... .. .8
II тарау. Қазақстан Республикасының ішкі функциялары
2.1.Экономикалық
функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .11
2.2.Әлеуметтік
функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...15
2.3 Экологиялық
функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...20
2.4. Мәдениет бағытындағы
функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
III тарау . Қазақстан Республикасының сыртқы функциялары
3.1.Отанды және елді қорғау
функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
3.2. Қазақстан Республикасының сыртқы мемлекеттермен қарым –
қатынас
функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...37
Кіріспе
Мемлекет - арнайы басқару және мәжбүрлеу аппараты бар, қоғамның өкілі
бола тұра, оны басқаратың және оның дамуының қамтамасыз ететін, бұқаралық
биліктің, егеменді, саяси ұйымы.
Мемлекет қоғамды басқаруды жүзеге асыратын, өзінің барлық мүшелерінің
мүдделері үшін тәртіпті қамтамасыз ететін, әрі үстем таптардың немесе билік
жүргізуші топтың немесе халық топтарының мүддесін артықшылықтан қорғайтын
биліктің ерекше ұйымы болып табылады.
Мемлекет басқару функциясын орындайтын және соның көмегімен қоғамның
тіршілк тынысын қамтамасыз ететін, оған қажетті жағдайлар мен алғышарттар
жасауға ұмтылатын адамзат қоғамын ұйымдастырудың айрықша нысаны. Өзіне тән
ерекше белгілері мен қажетіне, сондай ақ өзіндегі аса мол мүмкіндіктеріне
қарай мемлекет экономиканың дамытудың әлеуметтік саяси, рухани, ұлтаралық
және адамдардың арасындағы қатынастардың маңызды мәселелерін шешуге нақты
қатысып, қоғамдағы істердің жағдайын белсенді түрде әсер ете алады.
Мемлекет тек өзіне ғана тиісті функциялары, әсер ету нысандары мен әдістері
бар айрықша құрылым ретінде сипатталады. Соның арқасында оны қоғамда,
ұйымда, құрылымдар мен институттарда әрекет ететін басқалардан ерекше
өзгешелігімен көзге түсетін ерекше күрделі саяси ұйым.Әр мемлекет өзінің
өмір сүру үрдісінде бірнеше күрделі міндеттер мен мақсаттарды жүзеге
асырады, кейбір мақсатты іс-әрекеттерді дамытады. Бұл қызметте мемлекеттің
өз алдына қоятын мақсаттарын ажыратып алу қажет, содан кейін осы
мақсаттарды жүзеге асыратын құралдарды бөліп алу керек. Бұл мақсаттар, бір
жағынан аса көп, басқаша жағынан, тарихи және мәдени жағдайларға байланысты
өзгермелілігі әр түрлі болып келеді. Мемлекет әскери күштің ұйымдастырушысы
ретінде, қауіпсіздікті қорғаушы ретінде, сот ретінде де, мәдени мұраларды
сақтаушы ретінде де көрінеді.
Ескі патримонипольді мемлекет өзінің бір мақсаты ретінде патшалық аңға
шығуды ұйымдастыруды, қазіргі заманғы мемлекет ғылыми институттар мен
мұражайды құруда. Мемлекеттің нақты мақсаттарын қарастыру оның өмірінің
белгілі бір аралығында кез келген мемлекеттік бірлікті оқытатын пән
мазмұнының пәнін құруы мүмкін, бірақ осындай зерттеу жалпы теорияның пәні
бола алмайды. Мәдениеттің анықталған түрінің әрбір мемлекеттік ұйымы
белгілі жағдайдағы үрдісте өзінің қызметін нақтылауға және анықтауға мәжбүр
болатын бірқатар тапсырмалардың үнемі аясын құрайды. Мемлекеттің аталған
мақсаттарды орындауы кезінде көмектесетін тетіктерді оқыту ісі алға
қойылған. Біз төмендегідей тетіктерді еске аламыз:
- өмірде алға қойылған міндеттерді орындау кезінде қажет болатын
материалды және техникалық ресурстар;
- мемлекет қойылған мақсатқа қол жеткізу және бұл жетістікке арналған
тетіктерді қолдану кезінде жүгінетін билік актсінің жиынтығы.
Бірінші тетіккке қатысты айтар болсақ, олар мемлекеттік мақсаттар
сияқты әр алуан болып келеді. Мемлекеттің халыққа білім беру мақсатына
мыналар жатады: оқу орындарын салу, ең алдымен шаруашылық амалдар қатарын
жүзеге асыру, сонан кейін мұғалімдерді таңдау, олардың дайындығы, сабақ
өткізудің жоспарын өңдеу және т.б. аталған тетіктерді жүзеге асыру үрдісі
барысында мемлекет қызметтің күрделі кезеңіне өтеді. Дегенмен мемлекеттің
билік етуші кеңесі бар, яғни өзінің мақсаттарын орындау және оларды жүзеге
асыруға арналған тетіктерді реттеу кезінде ол – билік ете алады, бұйырады,
әмір етеді, өкім шығарады. Біз мемлекеттік қызметтің тетіктерін сөз
еткенде, олардың барлық әр түрлі көлемінде мемлекеттік міндеттерді жүзеге
асырудың жалпы формасы түсінігінде қабылдаймыз. Бұл форма біркелкі, себебі
бұлардың барлығында билік етушілік элементер бар. Мемлекет кімнің атынан
шықса да және қалай әсер етсе де, ол – билік етеді, белгілі ретпен бірыңғай
билік етуші актіні жүзеге асырады. Бұл билік етуші акті көп түрлі емес және
олардың жіктелуі ішкі қажетті қағидалар негізінде құрылуы мүмкін.
Мемлекет қоғамдық істерді басқару органы бола отырып, көп түрлі
қызметті жүзеге асырады. Онда экономикалық, саяси, әлеуметтік- мәдени және
басқа қатынастар мен үрдістер жүзеге асырылады. Мемлекет айналысының бәрі
қоғам және өзі үшін бірінші реттегі мәнге ие болмайды. Сондықтан қоғам
істерін басқарудағы іс жүргізудегі рөлін, осындай басқарудың мақсаттарымен,
сонымен бірге мемлекетпен қорғалатын әлеуметтік және өзге де құндылықтарды
анықтау үшін мемлекет қызметінің басты негізгі бағыттарын айқындау
қажеттілігі туындайды.
Функция - заң ғылымында мемлекет пен құқықтың алдында тұрған мүдде-
мақсаттарды, міндеттерді орындау қызметінің негізгі бағыттарын және әдіс-
тәсілдерін анықтап, іске асыруды біріктіреді. Осы тұрғыдан мемлекеттің,
үкіметтің, мемлекет аппаратының функциясы деген заңды ұғым қалыптасады.
Функция деген ұғым латын тілінде(gunctio)-орындау деген мағынаны білдіреді,
математика, физиология, лингвистика салаларында кеңінен пайдаланылады.
Функция ұғымы мемлекет және құқық теориясында да кеңінен пайдаланылады.
Қазақстан Республикасы мемлекетінің функциясы, яғни (миайтын ролі
ретінде оның қызметінің негізгі бағыттары мемлекеттің қызметінің өзі
түсініледі. Мемлекет функииясы ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді.
Ішкі функцияларға еліміздін материалдық-техникалық базасын құрып.
дамытуға бағытталған мына қызмет салалары мәдени-тәрбие жұмыстары, яғни
жеке адамның жан-жақты кетпеуіне мүмкіндік туғызатын және оның құқықтары
мен бостандықтарын нақты қамтамасыз ету үшін алғышарт жасайтын жұмыстар:
- әлеуметтік қызмет көрсету, яғни адамдарға жан-жақты камкорлық
жасаудың ізгілікті саясатын жүзеге асыру. Ата Заңымызда атап
көрсетілгендей, мемлекетіміздің қызметі, бәрінен бұрын адам және адамның
өміріне, құқықтары мен бостандықтарына, мүддесіне сай құрылады;
- құқық тәртібін қорғау Конституцияға сүйене отырып, бақылау арқылы
оның талаптарын орындауда, қоғамдық, мемлекеттік кұрылысқа, азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарына, меншікке қол сұғушылықтың жолын кесуде
көрініс табатын функциялар. Мемлекет бұдан басқа да көптеген функцияларды,
мысалы, экологияны қорғау және табиғатты тиімді, ұтымды пайдалану,
азаматтардың мемлекет пен оның органдарын тікелей өздері немесе өз екілдері
аркылы басқаруға катысу функцияларын, қаржылық, экономикалық, идеологиялық
функцияларды жүзеге асырады.
Мемлекеттің сыртқы функциялары оның Конституцияда белгіленген
Қазақстан Республикасы аумағының біртұтастығын, бөлінбейтіндігін және қол
сұғылмайтындығын көздейтін қағиданы қамтамасыз етуге бағытталған қызметін
қамтиды. Отанымызды қорғау, еліміздің қорғаныс қабілетін нығайту және
мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз ету — мемлекетіміздің аса маңызды
сыртқы функцияларының бірі. Басқа мемлекеттердің аумағында тұратын
азаматтардың құқығын қорғау жөнінде Конституцияның 11-бабының 2-тармағында
былай делінген: "Республика өзінің одан тыс жерлер-де жүрген азаматтарын
қорғауға және оларға камқорлық жасауға кепілдік береді".
Мемлекетіміздің маңызды сыртқы функцияларының бірі — басқа
мемлекеттердің азаматтарымен және қоғамдық бірлестіктерімен біздің
республика азаматтарының және қоғамдық бірлестіктерінің карым-катынастарын
нығайтуға ықпал жасайтын саясат, экономика, мәдениет, ғылым саласындағы
байланыстарды жүзеге асыру болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Мемлекет функция және оның даму эволюциясы
туралы түсінік алу. Мемлекеттің ішкі және сыртқы функциясымен танысу.
Курстық жұмыстың міндеті: Мемлекет функциясының мақсаты мен міндеттері
және және даму эволюциясы туралы түсінік беру. Қазақстан Республикасының
ішкі және сыртқы функциялары туралы толық мағлұмат беру.
Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен және
қорытынды мен әдебиеттер тізімінен тұрады.
І тарау. Мемлекет функциясының мақсаты мен міндеттері
және даму эволюциясы
1.1 Мемлекет функциясының даму тарихы
Функция - заң ғылымда мемлекет пен құқықтын алдында тұрған мүдде-
мақсаттарды, міндеттерді орындау қызметінің негізгі бағыттарын және оның
әдіс-тәсілдерін анықтап, іске асыруды біріктіреді. Осы тұрғыдан
мемлекеттің, үкіметтің, мемлекет аппаратының функциясы деген заңды ұғым
қалыптасады.
Мемлекеттің функциясы Кеңестік дәуірде өте кең түрде пайдаланды.
Функция мемлекеттің таптық мазмұнына сәйкес өзгеріп, ескіріп, жаңарып
отырады. Казіргі кезеңде Кеңес Одағы ыдырап республикалар дүниежүзілік
қауымдастыққа бет бұрып, либерал-демократиялық даму процесіне көшкенде
мемлекеттің функциясын тек қоғамнын таптық мазмұнына сәйкес қарастыру дұрыс
болмады.
Себебі функцияның дамуына таптармен бірге халықтын рухани сана-сезімі,
мәдениеті, глобалдық мәселелері зор әсер етеді. Бұл дүниежүзілік саяси
көзқарас.Кеңестік дәуірді де, қазіргі кезеңде де мемлекеттің функциясын
дамытуға көп көңіл бөлінеді. Өйткені функцияның мазмұнын терең түсініп,
білу тек мемлекеттің бүгінгі жұмысын, қызметін жақсару ғана емес, сонымен
бірге қоғамның, мемлекеттің тарихи даму процесін зерттеп, дұрыс түсінуге
көп үлес қосуы. Функция мемлекетпен қоғаммен бірге дамып, бірге өмір сүріп
келеді. Бұл объективтік процесс. Қазіргі заманда Қазақстан Республикасының
функциясы күрт өзгеріп, дамуда, негізгі бағыты нарықты экономиканы
қалыптастыру, либерал-демократиялық мемлекетті орнату.
Мемлекеттің функциясы туралы әр түрлі ой-пікірлер бар. Солардың бірі -
функция көп өзгеріске ұшырамайтын деп, бірнеше түрлерін келтіреді: жалпы
қоғамдық, әлеуметтік, таптық, ұлттық, ғылыми-техникалық, экологиялық,
интернационалдық функциялар. Функцияны жүйелеудің келесі түрі: тұрақты
және уақытша функциялар; негізгі және негізсіз функциялар; заңды қабылдау,
орындау, қорғау функциялары. Мемлекеттердің көпшілігі функцияны екіге
бөледі: ішкі және сыртқы функциялар. Осы пікірді қазіргі заманда
мемлекеттер дұрыс деп қолдануда. Мемлекеттің функциясының орындалуын
қамтамасыз ететін мемлекеттік аппарат пен органдар. Әуелі функцияны
орындау үшін тиісті мемлекеттік орган құрылады. Бірнеше органдар функцияның
мазмұнына қарай мемлекеттік аппараты қалыптастырады.
Функцияның орындалу кезең-сатылары: функция — орган аппарат -
мемлекет. Мемлекеттің функциясы арқылы қоғамның алдында тұрған мүдде -
мақсаттардың мазмұнын, оның орындалу бағыттарын, толық білуге болады.
Мемлекет қызметінің негізгі белгілері:
-қызметтің жүйесі, оның атқаратын жұмыстарының мазмұны және
қатынастардың түрлері арқылы анықталады;
-функция сарапталып, жіктеліп кешенді түрде жүргізіледі;
-мемлекеттің қызметі аппараттарының қызметіне ұқсамайды.
-мемлекет функциясы қоғамдық көлемінде жүргізіледі;
-мемлекеттің атқаратын қызметін мемлекеттік жұмыстарының
әдіс-тәсілінен айыра білуге болады.
Мемлекеттің ұйымдастыру қызметінің түрлері:
-жаңа шыққан заңдарды, нормативтік актілерді насихаттау, түсінік беру;
-мемлекеттік органдарға көмек көрсету бақылау, тексеру жүргізу;
-материалдық-техникалық операциялар жүргізу: баяндамалар, іс-
қағаздарын дайындау, заңдарды, нормативтік актілерді басып шығару т.б.
құжаттардың өмірге келуін қамтамасыз ету;
-әртүрлі жиналыстар, мәжілістер, конференциялар өткізу;
-мемлекеттік органның тәжірибелерін жинақтап қорытынды жасау;
-мемлекеттің қызметі туралы қоғамдық ұйымдардың, еңбек ұжымдарының ой-
пікірлерін, ұсыныстарын жинақтап қорытынды жасау.
Сонымен мемлекеттің функциясы — қоғамды әлеуметтік басқарудағы
мемлекеттің атқаратын жұмыстарының негізгі бағыттары мен әдістері.
Мемлекеттің функцияларының қалыптасу себептеріне қарай екі түрге
бөледі: таптық қайшылықтарды реттеу функциясы және жалпы қоғамды реттеп-
басқару функциясы. Қазіргі заманда мемлекеттердің көпшілігінде таптық күрес
бәсеңдеп, демократия дамып, монополияның озбырлығы шектелгенде таптық
қатынасты реттеу функциясы өте сирек қолданылады. Дамушы елдерде бұл
функция жиі, күрделі түрде пайдаланылады. Мемлекеттердің көпшілігінде
функцияны ішкі және сыртқы деп екі күрделі топқа бөледі.
Мемлекет басқару функциясын орындайтын және соның көмегімен қоғамның
тіршілк тынысын қамтамасыз ететін, оған қажетті жағдайлар мен алғышарттар
жасауға ұмтылатын адамзат қоғамын ұйымдастырудың айрықша нысаны. Өзіне тән
ерекше белгілері мен қажетіне, сондай ақ өзіндегі аса мол мүмкіндіктеріне
қарай мемлекет экономиканың дамытудың әлеуметтік саяси, рухани, ұлтаралық
және адамдардың арасындағы қатынастардың маңызды мәселелерін шешуге нақты
қатысып, қоғамдағы істердің жағдайын белсенді түрде әсер ете алады.
Мемлекет тек өзіне ғана тиісті функциялары, әсер ету нысандары мен әдістері
бар айрықша құрылым ретінде сипатталады
1.2 Мемлекет функциясы түсінігі, мазмұны және белгілері
Мемлекет функцияларын анықтауда, біз ең алдымен мемлекеттің қоғам
өміріндегі жалпы рөлін басшылыққа алуымыз керек. Бұл жерде бірінші орынға
мемлекеттің адамдарды қауымдастыққа біріктіретін, олардың мүдделерін
түйістіретін, жалпы нормаларды сақтауға мәжбүрлейтін және геосаяси
тұтастықты қалыптастыратын біріктіруші рөлі қойылады. Бұдан мемлекеттің ең
бірінші функциясы мәжбүрлеу функциясы екендігін көруге болады.
Мәжбүрлеу функциясы әр түрлі әдістер мен құралдар арқылы іске асуы
мүмкін. Бұл не тікелей күш көрсету болуы мүмкін, не жанама мәжбүрлеу болуы
мүмкін. Барлық мемлекеттерде билік құрушы субъект мәжбүрлеуді пайдаланады,
бірақ оны әр жағдайда әркалай қолданатындықтан мазмұны мен сипаты, әдістері
мен құралдары әрқилы болуы мүмкін.
Осы функцияны жүзеге асыру үшін мемлекеттік биліктің құрылымында
мәжбүрлеу күштері қалыптасады, яғни олар: әрекеттерді нормативті тұрғыда
бағалайтын және кінәлі немесе кінәлі еместігінің объективті ақиқатын
белгілейтін, мәжбүрлеу шаралары туралы мәселелерді шешетін заң органдары;
тергеу органдары; полиция; пенитенциарлық мекемелер және басқалары.
Өркениетті мемлекеттерде мәжбүрлеу құқығына тек мемлекеттік билік
органдары ғана ие. Мәжбүрлеу функциясы, мемлекеттің басқа да функциялары
сияқты, органдар мен билік субъектілерінің биліктік өкілеттіктерінде
белгіленеді. Бірақ құқықтық мемлекетте мемлекеттік билік органдары
мәжбүрлеу шараларын құқықтық нормалар шеңберінде ғана қолдана алуы мүмкін.
Сондықтан мәжбүрлеу әрекеттері заңды деп танылатындықтан азаматтар оларды
қабылдауға жөне бағынуға міндетті.
Алайда, билік құру өз мазмұны бойынша агрессивті әрекет болғандықтан
билік жүргізуші субъект тікелей тиімділік пен нәтижелілікке қол жеткізу
үшін мәжбүрлеу әдістері мен құралдарын қолдануда заңмен белгіленген шектен
шығып кетуі де мүмкін. Бұл әрекеттердің заңсыз екеңдігі анық, ал олардың
қажеттілігі және іс жүзінде өзін ақтағанына сілтеме жасау жеткілікті негіз
болып табылмайды.
Мәжбүрлеу функциясының болуы мемлекетті билік құрушы күштердің
қолындағы сойылға, диктатураның, террордың құралына айналдырып жіберуі
мүмкін.
Мемлекеттің келесі функциясы — келісімдік функция. Мемлекеттің саяси
қатынастардың әр түрлі субъектілерінің арасын келістіруші орган екендігі
сөзсіз, ол айтыс-тартыстарда төреші ретінде қатысады, позициялардың
жақындасуына жәрдемдеседі. Мәселен, мемлекеттік органдардың еңбек пен
капитал арасындағы келісімдік рөлі белгілі. Сондықтан өркениетті мемлекет
үшін саяси қатынастардың барлық субъектілерінің түпкілікті мүдделері туралы
қамқорлық басты болып саналады, және бұл қамқорлық тек қағаз жүзінде қалып
қоймауы үшін мемлекеттік органдар барлық азаматтардың мүдделерін қамтып,
білдіре алатындай және азаматтық қоғам ұйымдарымен кең қарым-қатынасқа түсе
алатындай саяси қатынастардың барлық субъектілерінің түпкілікті мүдделерін
белсенді қорғай алатын дамыған құқықтық базаға ие бола отырып құрылымдануы
тиіс.
Келісімдік функция — мемлекеттің маңызды функциясы, оның іргетасы. Бұл
функция қоғамның саяси мәдениетінің қалыптасу мен даму деңгейіне, оның
өркениеттенуінің артуына орай жан-жақты және маңызды бола түседі.
Келісімдік функция адамгершілік, қайырымдылық, ізгілік, төзімділік секілді
ұғымдар басты болатын ділдің дамуымен де байланысты. Мемлекеттің келісімдік
функциясының жүзеге асуында азаматтық қоғам институттары маңызды мәнге ие.
Мемлекеттің үшінші функциясы — ұйымдастырушылық. Мемлекет адамдардың
әлеуметтік өмірінің негізгі аспектілерінің ұйымдасуына қатысады. Бұл үшін
мемлекеттік меншіктің; мемлекеттің қаржылық мүмкіндіктерінің; мемлекеттік
органдар қызметінің жалпылық, міндеттілік және басқарушылық сипаттарының;
құқықтық базаның; мемлекет шараларының заңдылығының болуы шарт.
Мемлекет өзінің табиғи, функционалдық ерекшеліктеріне орай
экономикалық дамудың күшті факторы бола алады. Этатизм (мемлекеттің
экономикаға ықпалы) айқын формада барлық мемлекеттерде болады, ал кейбір
мемлекеттердің қызметінде басты болып барлығын қамтиды. Этатизм
кауымдастықтың тіршілік әрекеті үшін қажетті бағдарламалық мәселелерді,
мақсаттарды шешуге кажетті күштерді жұмылдыруға мүмкіндік береді. Мәселен,
экономика саласында — бұл мемлекеттің экономикалық куаты мен экономикалық
дербестігінің артуы, ішкі рынокты қорғауы, әлемдік қауымдастықта
экономикалық белсенділігін камтамасыз етуі және т.б.
Алайда, қазіргі саяси тәжірибе көрсетіп отырғандай, мемлекеттің
экономикалық салмағының шектен тыс күшеюі мемлекеттік биліктің ықпалының
қалыптан тыс ұлғаюына, азаматтық қоғам институттарының шектелуі мен
шеттетілуіне, қоғамның саяси тоқырауына алып келетін демократияға жат
тенденциялардың пайда болуына әкеліп соғады.
Мемлекет әлеуметтік өмірдің негізгі аспектілерін реттеуге де қатысады.
Ол қоғамдағы әлеуметтік жағдайды қадағалауға, қоғамдық көзқарасты
бақылауға, қоғамның кеселді тұстарымен, қайшылықтарын анықтап, алдын алуға
міндетті.
Мемлекет белгілі бір деңгейде қоғамның рухани өмірінің ұйымдастырушысы
да болып табылады. Ол адамдардың тіршілік әрекетінде қызмет ететін
әлеуметтік қағидаларға, адамгершілік принциптерге, өскелең ұрпақтың
болашағына; оның азаматтық кемеліне жетуіне, рухани мәдениетті игеруіне,
әлеуметтік өмірге дайындық деңгейіне және басқаларына бей-жай қарай
алмайды.
Мемлекеттің рухани өмірді ұйымдастыру мүдделілігі саяси экстремизмнің
шектен тыс формасында көрінуі мүмкін, мысалы, қоғамның рухани өмірінің
барлық тұстарының мемлекеттің саяси бақылауында болуы және осыған
байланысты мемлекеттің идеократтық саяси жүйеге айналуы тоталитарлық
режимдерге тән құбылыстар. Бұл үрдісті авторитаризмнен де байқауға болады,
себебі авторитаризм де халықты біріктіретін идеологияға сүйенеді.
Мемлекеттің төртінші функциясы — қорғау функциясы. Мемлекет қоғам
тұрақтылығы мен оның дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасай отырып қорғайды. Ол
адамдар қауымдастығын сыртқы теріс әсерлерден және ішкі деструктивті,
қиратушы күштерден қорғауы қажет. "Милитаристік мемлекеттер", "полициялық
мемлекеттер" деп аталатын мемлекеттерде қарастырып отырылған функция шектен
тыс артып, үстемдік етеді.
Қарастырылып өткен функциялардың барлығы қандай дәрежеде болмасын
барлық мемлекеттерге тән, себебі олар мемлекет мәнінің көрінісі болып
табылады, және оның табиғаты мен негізінен туындайды. Бірақ мемлекет
түрлерін анықтауда бұл функциялардың арақатынастары әр түрлі екендігі
байқалады. Олардың мемлекеттің тіршілік әрекетіндегі орнын басқару
формалары мен саяси режим ерекшеліктеріне сай құрылған мемлекеттік
органдардың құрылымдық өзіндік ерекшелігі анықтайды.
Авторитарлық типтегі мемлекеттерге мәжбүрлеу функциясының келісімдік
функциядан басымдылығы, саяси қатынас субъектілерінің дербестігінің
жетімсіздігі, оппозицияның әлсіздігі мен ұйымдаспағандығы тән. Осыған
байланысты авторитарлық мемлекеттер жүзеге асырып отырған акцияларының
салыстырмалы заңдылығымен, айқын тұрақтылығымен сипатталынады. Осының
салдарынан қоғамдық организмде дер кезінде мемлекеттік органдар шешімін
табуға мүмкіндік бермеген әлеуметтік проблемалар жинақталынуы және
шоғырлануы мүмкін. Билік өте беделді және қажетті кәсібилікке ие
болғандықтан пайда болған барлық проблемаларды шешуге қабілетті деген саяси
иллюзияның негізінде қызмет етеді.
Демократиялық мемлекеттерде мәжбүрлеу функциясымен қатар келісімдік
функция да басым болады. Саяси қатынастар субъектілері дербес, қоғамда
дамыған саяси мәдениетімен ұйымдасқан оппозиция қызмет етеді, ал бұл саяси
мәдениет оған шиеленіс түйінін өз уақытында тарқатуға мүмкіндік беретін,
жағдайдың тұрақтануы мен қоғамның әлеуметтік даму жолымен алға басуына
жәрдемдесетін конструктивті саяси, экономикалық, әлеуметтік идеялар мен
акцияларды ұсынуға және олардың жүзеге асуына қатысуға жағдай жасайды.
Оппозицияның міндеті — қоғамдық өмірде ең басты мәселелердің қойылуы
мен шешілуіне ашық қатысу жолымен электораттың сеніміне ие болу. Қажетті
демократиялық құрылымдардың болуы мемлекеттік саяси акциялардың да, сондай-
ақ саяси қатынастардың әр түрлі субъектілерінің де заңдылығын толықтай
қамтамасыз етеді.
Тоталитарлық мемлекеттерде мәжбүрлеу мен қорғау функциялары дамыған,
ұйымдастыру функциясы барлығын қамтиды және келісімдік функциясын жоққа тән
деуге болады.
II тарау. Қазақстан Республикасының ішкі функциялары
2.1.Экономикалық функция
Қазақстан Республикасының орындайтын функциясы, яғни рөлі ретінде оның
қызметінің негізгі бағыттары мен міндеттері, мемлекеттің өз қызметі ретінде
түсіндіріледі. Қазақстан Республикасының функциясы – қоғамды әлеуметтік
басқарудағы мемлекеттің атқаратын жұмыстарының негізгі бағыттары мен
әдістері. Мемлекетіміздің функцияны ішкі және сыртқы деп күрделі екі топқа
бөлініп зерттеледі. Тұрақты және уақытша функциялар адамдардың құқығын
қорғау, отан қорғау, заңдылықты қорғау – деген функциялар болады. Бұлардың
мазмұны көбінесе жоғарыда көрсетілген функцияларға ұқсас болып, солар
арқылы орындалып жатады.
Экономикалық функцияда мемлекет өзінің қалыпты жұмыс істеуі мен дамуын
қамтамасыз етеді. Мемлекеттің экономика саласындағы қызметі экономикалық
дамудың бағыттарын ұсынады, меншік нысандарын қорғауға , экономикалық
қызметтің бостандығын қамтамасыз етуге, сыртқы экономикалық байланыстардың
ұйымдастырылуын бекітуге бағытталған.
Экономикалық функция - мемлекетпен ел экономикасын жоғарғы дәрежеде
дамуының стратегиялық бағыттарын жасау мен үйлестіруді көздейді.
Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының функцияларын дамыту
тенденцияларының мынадай жолдары іске асуы мүмкін:
1. функциялардың мазмұны мен шеңберін кеңейту, бұлардың көбісінің
мемлекеттік ішкі мәніне ұласуы;
2. бұрынғы кеңестік мемлекеттілік сатысына қарағанда барлық
функциялардың мазмұнының іс жүзінде түпкілікті өзгеруі;
3. мемлекеттің функцияларында жалпыәлеуметтік, жалпыдемократиялық,
гуманистік (адамгершілік) мәні бар бағыттардың көбеюі;
4. мемлекет өзінің қоғам мен тұлға құлы делінетін жаңа рөлін
меңгеруі;
5. мемлекет функцияларының мақсатты бағыттарының өзара
байланыстылығы, үйлесімділігі және бірыңғайлылығы;
6. жалпы дүниежүзілік жүйенің елдің ішіндегі және дүниежүзілік
аренадағы мемлекеттік қызметке тигізетін ықпалы;
7. қоғам ісін басқаруда мемлекеттің функционалдық рөлінің артуы;
Азаматтың мүддесі үшін екі жақты немесе көпжақты болып, өзара келісе
отырып, қайткен күнде де ядролық апаттан тірі жанды құтқару мақсатында
елдің қауіпсіздігіне қажетті деңгейде армияны сақтау мен әскери қорғану
күштерін нығайту.
Ішкі және сыртқы функциялар бір – бірімен өзара тығыз байланысты,
өйткені сыртқы саясат белгілі бір мемлекеттің өмір сүруінің ішкі
жағдайларына тікелей байланысты
Ішкі функцияларға еліміздің материалдық – техникалық базасын құрып,
дамытуға бағытталған мынадай қызмет салалары кіреді:
Экономикалық функция – барлық мемлекеттерге тән функция.
Мемлекеттің экономикалық функциясы негізінде қоғамда өндірісті және
өндірістік қатынастың субъектілеріне нарықтық экономиканы дамытуға жан-
жақты жағдайлар туғызу болып табылады.
Экономикалық функция - мемлекеттің экономикалық дамуының негізгі
стратегиялық бағыттарын анықтау, олардың орындалу жолдары мен тәсілдерін
көрсету. Экономиканың дамуын реттеудің төрт тәсілі бар:
Бірінші – салық саясаты арқылы мемлекет бюджетінің дамуын реттеп-
басқару;
Екінші – экономиканың тиісті, қажетті саласына жеңілдік беріп дамыту;
Үшінші – ғылым мен техниканы дамытып, экономиканы көтеру (бұд екі
жақты процесс).
Төртінші – мемлекетік өндірісті дамыту.
Тәуелсіз Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастардың қалыптасып,
өсіп дамуына көптеген шаралар қолданып, реформалардың іс жүзінде асуына жол
ашты. Атап айтқанда мемлекет жекешелендіру процесін аяқтады, орта тапты
қалыптастыруда шағын және орта бизнестің дамуына жағдайлар жасауда.
Шетелдердің инвестициялары Қазақстан экономикасының негізгі салаларын
көтеруге және дамытуға мол үлес қосуда. Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан 2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп
- өркендеуі, қауіпсіздігі және әл - ауқатының артуы деп аталатын
тұжырымдары бойынша Жолдауында: Әділ әкімшілік бұлжытпай орындайтын, анық
тиімді және қатаң ұстанатын заңдары бар ашық және бәтуәгерлік инвестициялық
саясат шетел инвестицияларын тартудың барынша қуатты ынталандыру тетігі
болып табылады. Мұндай саясатты талдап жасау біздің негізгі
міндеттеріміздің бірі болуға тиіс, өйткені Қазақстанның шетел капиталынсыз,
технологиясынсыз және тәжірибесінсіз жедел экономикалық өрлеу мен жаңартуға
қалай қол жеткізетінін көз алдымызға келтіру қиын .
Н.Ә.Назарбаевтің Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау
қарсаңында. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына кіру (Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқы
жолдауы 28 ақпан 2007 жыл) стратегиясында – біз Қазақстанның жаһандық
экономикалық үрдістерге сәйкес дамып келе жатқан ел болуын қалаймыз.
Әлемдегі жасалған жаңа мен озық атаулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік
шаруашылықтан шағын да болса өзіне лайық орнын иемденген, әрі жаңа
экономикалық жағдайларға жылдам бейімделуге қабілетті ел болуын қалаймыз.
Біз қатаң бәсекеге әзір тұрып, оны өз мүддемізге пайдалана білуіміз
керек. Қазақстан көп тарапты халықаралық экономикалық жобаларға белсене
қатыса алады, қатысуға тиісті де, өйткені олар біздің жаһандық экономикаға
кірігуімізге жәрдемдеседі, әрі сол арқылы біздің қолайлы экономикалық –
географиялық жағдайымызға және қолымыздағы ресурстарымызға сүйенеді.
Мемлекет өз тарапынан іскерлік бастамашылықтың жолындағы заңнамалық,
әкімшілік және бюрократиялық кедергілерді ысырып тастауға, жеке меншік
капиталдың келешегі үлкен кемел бастамаларында тікелей қолдау көрсетуге
міндетті.
Қазақстанның экономикалық дамуындағы сапалық серпілісті әлемдік
экономикаға кірігудің қажетті шарты ретінде пайымдай отырып, мен мынадай
бағыттарға баса назар аудару керек деп санаймын:
1. халықаралық маңыздағы серпілістік жобаларды іске асыру,
индустрияны дамыту, әлемдік рыноктың белгілі бір тауаршаларында бәсекеге
қабілетті бола алатын тауарлар мен қызметтерді өндіру;
2. Қазақстанның өңірлік және халықаралық экономикалық бірлестіктер
мен ассоциацияларға қатысуы жолымен халықаралық экономикаға кірігуі;
3. Қазақстанның экономикалық жаңарту мен халықаралық рыноктарда
бәсекеге қабілеттілігін нығайтудың қосымша құралы ретінде БСҰ – ға кіру;
4. Экспорттық – импорттық кредиттеуді дамытуды мемлекеттік қолдау.
Ел экономикасындағы өрлеудің тұрлаулы әрі серпінді сипатын ұстап тұру
үшін мемлекет қазынагерлік, кредит – ақша саясатының, өндірістің негізгі
факторларын тиімді қайта бөлуді мемлекеттік реттеу тетіктерін пайдаланып,
жоғары сапалы өнім мен қызметке деген сұранысты көтермелеп отыруға
міндетті, - делінген.
Орталықтағы және жергілікті жерлердегі үкімет экономикаға араласудың
барлық түрімен, дән себу, егін жинау және басқалармен айналысуды тоқтатуға
тиіс. Мемлекет жекеше сектор басты рөл атқаратын нарықтың заңды шеңберлерін
құра отырып, экономикада маңызды, бірақ шектеулі рөл атқаруға тиіс. Яғни
меншік құқықтарын ресімдеуге, бәсекелес рынок пен монополияға қарсы күресті
реттеудің сенімді құралдарын құруға, фискальды және монетарлық саясатты
қолдауға, әлеуметтік қорғау жүйесін дамытуға, қажетті инфрақұрылымды, білім
беруді, денсаулық сақтауды дамытуды қамтамасыз етуге және мықты
экономикалық саясат жүргізуге бағытталған құқықтық және нормативтік база
жасауды аяқтау көзделіп отыр.
Жаңа әлемдік экономикалық үлгілерге сай болу үшін біз мемлекеттік
басқарудың тиімділігі мен сапасын едәуір көтеруге, жекеше сектор мен ұлттық
капиталға жәрдемдесуге, оларды ынталандыруға және олардың белсенділігін
арттыруға тиіспіз.
Экономикалық өсу мақсатында өзіміздің осы бағыттағы ұзақ мерзімді
басымдықтарымызды іске асыру мақсатында келесі үш жылдың ішінде:
1. қатаң монетарлық саясат бұлжытпай жүргізіледі;
2. жекешелендірі аяқталатын болады;
3. заң шығару жетілдіріп, жақсартыла түседі, мұның өзі еліміздегі
инвестициялық ахуалды барлық жерде бірдей жақсарта түседі;
4. шетел инвестицияларын тарту бұрынғыдан да белсенді жүргізілетін
болады, олардың көлемі мен нәтижелері жайында халыққа егжей – тегжейлі
ақпарат беріліп тұруға тиіс.
Қазақстан Республикасының қоғам өміріндегі экономика саласындағы
мемлекеттік реттелуі өндірісті, ауыл шаруашылығын, көлікті, коммуникацияны,
сауданы, қаржыны басқарумен байланысты. Өнеркәсіпті басқару актілері
Президенттің жарлықтарымен бекітіледі. Қазақстан Республикасының энергетика
және минералды ресурстар министрлігі жағар- жанармай энергетика комплексін
басқаруды жүзеге асырады. Өнеркәсіп саласында мемлекеттік бақылау және
қадағалау органдары әрекет етеді.
Қоғамдағы көлік, жолдар, байланыс коммуникативтік қызметті жүзеге
асырады. Көлік комплексіне темір жол, әуе, теңіз, өзен, автомобиль
көліктері жатады. Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникация
министрлігі қызмет етеді.
Қазақстан Республикасы экономиканы дамытуда сонымен қатар аграрлық
саланы өркендетуде өз үлесін қосуда. Мемлекет тарапынан ауылға кредит беру,
шаруа қожалықтарының өнімдерін сатып алу, техникамен көмектесу және жеке
меншіктегі малдарға салық салмау сияқты шараларды іс жүзіне асыруда.
Экономикалық функцияларын іс жүзіне асыруда Қазақстан Республикасы
дүниежүзі өркениеті мемлекеттерінің экономикалық жетістіктерін пайдалануда.
Белгілі философ С.Б.Бөлекбаевтың тұжырымдары бойынша мемлекеттің
экономикалық функцияларына мыналар жатады:
1. Нарықтық жүйенің жұмыс істеуін құқықтық және саяси жағынан
қамтамасыз ету.
2. Бәсекелестік және еркін бағаның қалыптасуын қорғау.
3. Макроэкономикалық тұрақтылық саясатын жүргізу.Ол негізінде ақша
қаржы саласында іс жүзінде асырылады, мемлекет инфляциямен күреседі,
өндірістік айналыммен жұмыссыздыққа әсер етуге әрекеттер жасайды .
Қазақстан өнімін негізгі тұтынушылар: Ресей, Қытай, Швейцария,
Германия, Өзбекстан, Түркіменстан, Өзбекестан, Италия, Украина, Ұлыбритания
және т.б. елдер. Импортталған тауарлардың басым көпшілік бөлігі: Ресей,
Өзбекстан, Түркіменстан, Германия, Ұлыбритания, Түркия, Беларусь, Украйна,
Америка Құрама Штаттарынан, Қытайдан жеткізіледі. Экпорттың негізгі
түрлері: минералды және мұнай өнімдері, қара және түсті металдар, азық –
түлік тауарлары және т.б. Импорттың тауар құрылымы: машиналар, құрал -
жабдық, химия өнімі, азық – түлік тауарлары, минерлар өнімдер т.б.
Экономикалық функцияның негізгі мақсаты - елдің экономикалық дамуының
жоспарын жасау, мемлекеттік бюджетті қалыптастыру мен орындалуын бақылау,
салық жүйелерін тағайындау, баға саясатын нақтылау, монополизмді жою,
жосықсыз бәсекеге тыйым салу, тұтынушылардың құқығын қорғау және болып
табылады. Қазақстанның экономикасы күннен күнге қарыштап дамып, келеді.
2.2.Әлеуметтік функция
Әлеуметтік функция – Қазақстан Республикасының Конституциясы
мемлекетімізді демократиялық, зайырлы, құқықтық ретінде орнықтырумен қатар
оны әлеуметтік деп жариялады. Әлеуметтік функция қоғамның көптеген
салаларын қамтиды және мемлекеттің адамның әл – ауқатын, тұрмысын
жақсартуға бағытталған. Әлеуметтік функцияның ең негізгі мақсаты қоғамдағы
байлықты халық арасында әділеттілік қағидасы негізінде бөлініп беру болып
табылады. Мемлекет өз тарапынан еңбек етуге жарамсыз болған қоғамдағы
әлеуметтік топтарға жан – жақты қамқорлық жасауға міндет алады.
Конституцияда былай көрсетілген:
1. Қазақстан Республикасының азаматына жалақы мен зейнетақының ең
төменгі мөлшеріне, жасына келген, науқастанған, мүгедек болған,
асыраушысынан айырылған жағдайда және өзге де заңды негіздерде әлеуметтік
қамсыздандырылуына кепілдік беріледі.
2. Ерікті әлеуметтік сақтандыру, әлеуметтік қамсыздандырудың
қосымша нысандарын жасау және қайырымдылық көтермеленіп отырады. (28 – бап
).
Бұл норма мемлекетке қарт адамдарды, мүгедектерді, көп балалы отбасын,
тастанды, жетім балаларды және тарихи отанына оралған қазақтарға көмек
көрсету міндетін жүктейді. Сонымен қатар мемлекеттің Әлеуметтік
функциясының ең бастапқы міндеттерінің бірі – кедейлілікпен, жұмыссыздықпен
күресу болып табылады. Қазақстан 2030 бағдарламасында бұл мәселені
шешуде мемлекет алдына мынандай міндеттер қойып отыр: Осы жылдардың ішінде
кедейшілік пен жұмыссыздыққа қарсы күрес стратегиясы:
• Кіші кредиттер жүйесін енгізуге;
• Шағын және орта бизнесті дамытуға;
• Еңбекті көп қажет ететін салаларды басымдықпен дамытуға және
бұларға шетел инвициялары мен ұлттық капиталды белсенді тартуға;
• Шарттар мен контракттар және бюджеттік сатып алулар кезінде
жұмыспен қамту проблемаларына қатаң тұрғыдан келуге;
• Қоғамдық жұмыстарды, ең алдымен жол құрылысы мен орман
отырғызуды дамытуға;
• Жеке кәсіпкерлікті дамыту жолындағы қажетсіз әкімшілік
кедергілердің бәрін алып тастауға;
• Қызмет көрсету саласын және әсіресе туризмді белсенді дамытуға
негізделеді .
Бұл міндеттер мемлекеттік әлеуметтік функциялары арқылы іс жүзіне
асырылады.
Қоғам өмірінің әлеуметтік саласын еңбек, денсаулықты сақтау, білім
беру, ғылым және басқа да әлеуметтік қатынастар құрайды. Қазіргі жағдайда
әлеуметтік қатынастарды мемлекеттік реттеудің негізгі міндеттері қоғам
өмірінің негізгі бағыттарына әлеуметтік жағынан жәрдемдесу болып табылады.
Қалыпты әлеуметтік және экономикалық прогресс қамтамасыз етілген елдерде,
әлеуметтік әділеттілікке қол жеткізу міндеттерін алға қояды.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік функциясында қоғамымыздағы
барынша мұқтаж топтары, соның ішінде 150 мың адам кіші кредиттердің
көмегімен және 3,5 миллионнан аса адам (зейнеткерлерді қоса ) әлеуметтік
көмек алады.
Халықты әлеуметтік қорғау әсіресе оның әл – ауқаты аз, еңбек етуге
жарамсыз топтарын жұмыспен қамтамасыз ету, жұмыссыздықты, бетімен кеткен
көші – қон процестерін жою.
Әлеуметтік қызмет көрсету, яғни адамның жан – жақты қамқорлық жасаудың
ізгілікті саясатын жүзеге асыру. Ата заңымызда атап көрсетілгендей,
мемлекетіміздің қызметі, бәрінен бұрын адам және адамның өміріне, құқықтары
мен бостандықтарына, мүддесіне сай құрылады.
Н.Ә.Назарбаевтің Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау
қарсаңында. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына кіру (Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқы
жолдауы 28 ақпан 2007 жыл) стратегиясында - әлеуметтік саланы одан әрі
жаңартудың барынша басым бағыттарынның қатарына мыналар жатады: халықтың
неғұрлым әлжуаз топтарына қолдау көрсету, әлеуметтік қолдау көрсету
жүйесінің нарықтық экономика талаптарына сай қайта бағдарлануы, тұрғын үй
құрылысы және жылжымайтын мүлік рыногын дамыту, денсаулық саласын
ұйымдастыруда осы заманғы қағидаттар мен стандарттарға көшу т.б. Мемлекет,
бұрынғысынша, халықтың әлеуметтік жағынан әлжуаз топтарына көмек, қолдау
көрсету үшін қаражат аямайтын болады. Өңірлік әскери жанжалдарға
қатысушылар мен халықтың бірқатар басқа да санаттарына мемлекеттік қолдау
көрсету деңгейін көтеруге болады әрі солай істеу керек деп санаймын.
Әлеуметтік құрылымдар зейнеткерлерінің зейнетақыларын төлеуде орын алған
келеңсіздіктер жойылып, мұнда тиісті тәртіп орнатылуға тиіс.
Жыл сайын зейнеткерлік жәрдемақылардың мөлшері индекстеліп, арттылуда.
Бұрынғы еңбек өтіліне байланысты зейнетақылық төлемдері сараланған түрде
ұлғайту жүзеге асырылды, бұл бір миллионнан астам адамды қамтиды. Сондай –
ақ әлеуметті құрылымдар ардагерлерінің зейнетақылары өсті. Барлық
зейнетақылық және әлеуметтік төлемдер елімізде уақтылы – тиісті айында
төленіп келеді.
Жеке сектордың әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін қамтамасыз етуге,
әсіресе білім алу мен жаңа мамандықтар беру ісіне қатыстыратын, сондай –
ақ, бизнестің әлеуметтік тұрақтылықтағы жауапкершілігін күшейтетін уақыт
жетті.
Нағыз пәрменді әлеуметтік саясат – ол халықты жұмыспен тұрлаулы қамту
саясаты болып келеді және болып қала береді.
2005 жылдан бастап денсаулық сақтау саласын дамыту мен реформалау
жөніндегі мемлекеттік бағдарламаның іске асырылуы саланың таңдап алынған
стратегиялық даму бағытының негізінен дұрыс және тиімді екенін дәлелдеді.
Бұған қоса, жаңа міндеттерді есепке алып, халықаралық стандартттарға
көшуді ескертетін болсақ, биылғы жылы саланың заңнамалық және әкімшілік
реформалар пакетін іске асыру жөніндегі жұмыстарды аяқтау керек деп
санаймын.
Қазақстанда ең жоғарғы деңгейдегі осы заманғы клиникалар құру мен
оларды басқару үшін шетелдік жетекеші компанияларды тарту қажет.
Біз үшін ең бастысы - маңызды әрі көкейтесті өмірлік қағидаттарды
іске асыру үшін қазақстандықтарға: отбасын қамсыздандыру, тұрғын үй иелену,
денсаулықты нығайту, зейнетақыға жинақтаулар қалыптастыру жөнінде барлық
қажетті жағдайлар туғызу болып табылады.
Мемлекет тарапынан халықты әлеуметтік қолдау ол нысаналы әрі атаулы
сипат алған жағдайда ғана нәтижелі болады. Мемлекет қоғамның осындай
көмекке шынында зәру мүшелерін қолдауға міндетті және сол үшін
жауапкершілікті іс жүзінде өзіне алып отыр, олар, ең алдымен: балалар, көп
балалалы аналар, ардагерлер, мүгедектер.
Ең пәрменді әлеуметтік саясат өнімді еңбекке ынталандыру және жаңа
жұмыс орындарын жасақтау болып келеді, әрі солай болып қала береді. Біз,
ең алдымен, қандай да бір себептермен жұмысынан айырылып қалған адамдардың
еңбекке оралуына нақты мүмкіндіктер туғызуымыз, олардың жаңа мамандық
алуына жағдай жасауымыз керек. Сонымен қатар жастар ортасында жұмысшы
мамандықтарының, әсіресе өнеркәсіптегі мамандықтың беделін асырып, кеңінен
насихаттауды қайтадан қолға алуымыз қажет , - делінген.
Жолдаудың негізгі бағыттарының бірі – қазақстандықтардың өмір сапасын
арттыру шараларын жүзеге асыру, - деп көрсетілген. Осы ретте көптеген аса
маңызды әлеуметтік міндеттер атқарылды. Мысалы, студенттердің шәкіртақысы
көбейіп, оларға білім алу гранттары мен несиелер берілді, бюджет саласының
қызметкерлері мен мемлекеттік қызметшілердің жалақысы өсті. Аз қамтылған
отбасыларына 18 жасқа дейінгі балалары үшін ай сайынғы жәрдемақы, сондай –
ақ көп балалы аналарға арнаулы мемлекеттік жәрдемақы төленді. Балалар мен
жасөспірімдердің белгілі бір санаттарын тегін дәрі – дәрмекпен қамтамасыз
ету мәселесі шешілді. Зейнеткерлердің жәрдемақылары көбейді. Барлық
зейнетақылық және әлеуметтік төлемдер елімізде уақтылы төленіп келеді.
Биылғы жылғы Жолдауында Қазақстан халқының әл – ауқатын жақсарту
жөніндегі шараларды жалғастыру көзделген, атап айтқанда, ана мен баланы
әлеуметтік қорғауға айрықша мән бере отырып, баланың дүниеге келу, оны
күтуге байланысты мемлекеттік жәрдемақылар мөлшері арттылған.
Әлеуметтік қолдаудың бір түрі – атаулы әлеуметтік қолдау және
әлеуметтік саланы нарық қағидаттары негізінде дамыту. Бұл міндеттер зәру
адамдарға атаулы қолдау көрсету, соның ішінде әлеуметтік тұрғын үй сатып
алу мен жылжымайтын мүлік рыногын дамыту, мемлекеттік тұрғын үй салуды
дамыту бағдарламасын іске асыру, медициналық қызметтің сапасын жақсарту
және денсаулық сақтаудың жоғарғы технологиялық жүйесін дамыту, жинақтаушы
зейнетақы жүйесін жетілдіру және жұмыс орындарын жасақтау сяқты мәселелерді
қамтиды.
Жолдауда осы заманғы әлеуметтік саясат: басты назарда – адамдардың
сұранысы мен қажеттіліктері және жұмыс орындарын жасақтау деп атап
көрсетілген. Ол үшін мемлекет тарапынан халықты әлеуметтік қолдау нысаналы
әрі атаулы сипат алған жағдай да ғана нәтижелі болады. Мемлекет қоғамның
осындай көмекке зәру мүшелерін қолдауға міндетті, бұған алдымен балалар,
көп балалы аналар, ардагерлер, мүгедектер жатады.
Жолдауда бұған дейінгі тиімді әлеуметтік саясат өнімді еңбекке
ынталандыру және жаңа жұмыс орындарын жасақтау болып келеді және солай
болып қала береді, - деп көрсетілген. Сондай – ақ, қандай да бір
себептермен жұмысынан айырылып қалған адамдардың еңбекке оралуына нақты
мүмкіндіктер туғызып, олардың жаңа мамандық алуына жағдай жасау керектігі
де айтылған.
Уәкілетті органдар аз қамтылған азаматтарды жұмысқа орналастыру, оқыту
және қайта оқыту, мұқтаж азаматтарға, соның ішінде ардагерлер мен
мүгедектерге әр түрлі әлеуметтік көмектер көрсету сияқты шараларды іске
асырған. Жұмыссыз азаматтарды әлеуметтік қолдаудың тағы бір түрі – белгілі
бір мамандығы жоқтарын нарық заманында сұранысқа ие мамандық алу мақсатымен
кәсіби оқыту. Осы мақсатта кәсіби оқыту мен қайта даярлау үшін мемлекеттік
және мемлекеттік емес ұйымдардың оқу базаларында әр түрлі мамандық бойынша
оқу курстары ұйымдастырылып, оны жақсы бітірген азаматтарға сертификаттар
беріліп, жұмысқа орналастыру шаралары оң нәтиже беруде.
Ардагерлер мен мүгедектерді әлеуметтік қорғау шарасы Қазақстан
Республикасының Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау
туралы Заңының, Үкіметтің және жергілікті атқарушы органдардың
мүгедектерді оңалту бағдарламаларына сәйкес жүргізіледі. Құзырлы органдар
азаматтардың тұрмыс жағдайларын зерделеп, аса мұқтаз отбасыларына қаражат
есебінен біржолғы материалдық көмек көрсетілген.
Мүгедектерді жұмыспен қамту жұмыстары жалғасып, 3 – ші топтағы
мүгедектер тұрақты жұмысқа орналастырып, бірқатары ақылы қоғамдық жұмысқа
жіберілген.
Азаматтарды қолдаудың бір түрі – заңмен көрсетілген әлеуметтік
төлемдерді төлеу арқылы көмек көрсету болып табылады. Осыған сәйкес бес
түрлі әлеуметтік көмек көрсетіледі, атап айтқанда, мемлекеттік атаулы
әлеуметтік көмек, балалы отбасыларына берілетін жәрдемақы, 18 жасқа дейінгі
балалары аз қамтылған отбасыларына әлеуметтік көмек, мүгедек балаларын
үйінде оқытатын отбасыларына материалдық көмек және тұрғын үйге төленетін
коммуналдық төлемдерді төлеу.
Жүргізілген талдаулар, атаулы әлеуметтік көмек алушылар санының азаю
барысын көрсетіп отыр. Ал мұның негізгі себептері халықтың әл – ауқатының,
материалдық жағдайының жұмысқа орналасу арқылы жақсаруы болып отыр.
Тәуелсіз Қазақстан егеменді ел болғаннан кейін алдына қойған басты
мақсаттарының бірі – адамның жақсы тұрмысын іс жүзінде қамтамасыз ететін
қоғам орнату. Осы орайда әрбір адамға кәсіпкерлік еркіндік пен мүмкіндік
туғызып, жоғарғы әлеуметтік мәртебеге жетуін қамтамасыз ету, экономиканың
өсуі мен тұрақтылығына және оның дүниежүзілік шаруашылық байланыстарына,
интеграциялануына орай еңбек табыстарын, зейнетақыны және жәрдемақыны
арттыру бүгінгі күннің қажеттілігінен туындап отыр.
Әлеуметтік салада егемендікке жеткеніміздің басты көрсеткіштері,
ұлттық байлықтың көбеюі, халықтың тұрмыс – тіршілігі дүниежүзіндегі озық
дамыған елдермен арамыздағы артта қалушылық пен алшақтықты азайту, яғни
технологиялық дамудағы және тұрмыс жағдайы деңгейіндегі айырмашылықты
қысқарту. Бұл мақсатты жүзеге асыру ұлттың әлеуметтік қабілетіне
байланысты. Оған құндылықтар жүйесі, оқу – білім, кәсіби шеберлік, білім –
ғылым базасының деңгейін, қоғамдық институттардың даму дәрежесі тағы
басқалар жатады.
Қазақстан Республикасы әлеуметтік мемлекет ретінде жекелеген топтарға
немесе ұлыстарға ғана емес, тұтас қоғам мен адамға қызмет етеді. Ол
мемлекеттің есебінен барлық азаматтарға мүмкіндігінше бірдей мөлшерде
игіліктер көрсетіп, қоғамдағы ауыртпалықтарды да бірдей бөлу жолымен
әлеуметтік теңсіздікті жеңілдетуге құлшынады. Әлеуметтік сипатты
конституцияда көрсетілгендей әлеуметтік жұмыспен қамтамасыз етілуі, еңбекті
қорғау, әлеуметтік қамсыздандыру және табыстарды төмен тұрғындар тобына
көмектесу сияқты шаралардан көруге болады.
Әлеуметтік мемлекет азаматтардың ең төмен күн көріс қажеті мен өмір
сүруінің лайықты жағдайын жасауды талап ету құқығын мойындайды. Бұған
денсаулық пен адам өміріндегі қауіпсіздік мәселелері де көрінеді. Бұл
шараларды әлеуметтік бағдарламалар жасалынып жүзеге асырылуда. Мысалы,
Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау тұжырымдамасы (2001
жыл сәуір).
Қазақстан Республикасының әлеуметтік саладағы жүзеге асырылатын
істердің бірі – еңбек ақыны жолға қою, өнімді еңбек адамның жалақысын үнемі
өсіріп отыру.
Азаматтарға медициналық, тұрмыстық – коммуналдық, көлік қызметін
көрсету, оларға мәдени – тұрмыстық, білім беру және басқа да қызмет көрсету
түрлерінің бір бөлігін мемлекет өз мойнына алып отыр. Мемлекет коммерциялық
және басқа да мемлекеттік емес ұйымдардың халықтың тұрмысы төмен тобына
әлеуметтік қызмет көрсеткені үшін салықтық жеңілдіктер белгілеп, олардың
қайырымдылық қызметін ынталандырып отырады.
Әлеуметтік функция – халықты әлеуметтік қорғау (мүгедектерді, көп
балалы аналарды, жұмыссыз адамдарды ) ,зейнетақымен қамтамасыз ету,
денсаулық сақтауға, білімге, жол құрылысына, қоғамдық көлікті
дамытуға,байланыс құралдарына қажетті қаражатты бөлуге т.б.
2.3 Экологиялық функция
Экологиялық функция – айналадағы ортаны қорғауды, табиғат байлықтарын
сақтауды мемлекет тарапынан атқарылатын қызметті қамтиды. Қазіргі кезеңде
мемлекет ғылыми – техникалық прогресті жедел дамытудан және адамдардың
қызметінің басқа да түрлерінен болатын табиғатқа төніп тұрған қауіпті
ескеріп, олардың зардаптарын болдырмауға, ластаушы көздерді жоюға,
айналадағы ортаға келетін зиянның басқа да түрлерін қысқартуға тиіс. Ол
қоғамдық өмірге араласушылардың барлығынан да жануарлар мен өсімдіктер
дүниесін, атмосфералық ауаны, басқа да табиғи ресурстарын ұтымды да үнемі
пайдалануды талап ете алады, табиғат тепе – теңдігінің бұзылмауын
қадағалайды, айналадағы ортаны қорғауға байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Евразия академисы
МҚТ пәні бойынша
Курстық жұмыс
Тақырыбы:
Мемлекет функциясы және даму эволюциясы
Орындаған:
Тексерген:
Орал, 2012ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І тарау. Мемлекет функциясының мақсаты мен міндеттері
және даму эволюциясы
1.1 Мемлекет функциясының даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Мемлекет функциясы түсінігі, мазмұны және
белгілері ... ... ... ... ... ... .. .8
II тарау. Қазақстан Республикасының ішкі функциялары
2.1.Экономикалық
функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .11
2.2.Әлеуметтік
функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...15
2.3 Экологиялық
функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...20
2.4. Мәдениет бағытындағы
функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
III тарау . Қазақстан Республикасының сыртқы функциялары
3.1.Отанды және елді қорғау
функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
3.2. Қазақстан Республикасының сыртқы мемлекеттермен қарым –
қатынас
функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...37
Кіріспе
Мемлекет - арнайы басқару және мәжбүрлеу аппараты бар, қоғамның өкілі
бола тұра, оны басқаратың және оның дамуының қамтамасыз ететін, бұқаралық
биліктің, егеменді, саяси ұйымы.
Мемлекет қоғамды басқаруды жүзеге асыратын, өзінің барлық мүшелерінің
мүдделері үшін тәртіпті қамтамасыз ететін, әрі үстем таптардың немесе билік
жүргізуші топтың немесе халық топтарының мүддесін артықшылықтан қорғайтын
биліктің ерекше ұйымы болып табылады.
Мемлекет басқару функциясын орындайтын және соның көмегімен қоғамның
тіршілк тынысын қамтамасыз ететін, оған қажетті жағдайлар мен алғышарттар
жасауға ұмтылатын адамзат қоғамын ұйымдастырудың айрықша нысаны. Өзіне тән
ерекше белгілері мен қажетіне, сондай ақ өзіндегі аса мол мүмкіндіктеріне
қарай мемлекет экономиканың дамытудың әлеуметтік саяси, рухани, ұлтаралық
және адамдардың арасындағы қатынастардың маңызды мәселелерін шешуге нақты
қатысып, қоғамдағы істердің жағдайын белсенді түрде әсер ете алады.
Мемлекет тек өзіне ғана тиісті функциялары, әсер ету нысандары мен әдістері
бар айрықша құрылым ретінде сипатталады. Соның арқасында оны қоғамда,
ұйымда, құрылымдар мен институттарда әрекет ететін басқалардан ерекше
өзгешелігімен көзге түсетін ерекше күрделі саяси ұйым.Әр мемлекет өзінің
өмір сүру үрдісінде бірнеше күрделі міндеттер мен мақсаттарды жүзеге
асырады, кейбір мақсатты іс-әрекеттерді дамытады. Бұл қызметте мемлекеттің
өз алдына қоятын мақсаттарын ажыратып алу қажет, содан кейін осы
мақсаттарды жүзеге асыратын құралдарды бөліп алу керек. Бұл мақсаттар, бір
жағынан аса көп, басқаша жағынан, тарихи және мәдени жағдайларға байланысты
өзгермелілігі әр түрлі болып келеді. Мемлекет әскери күштің ұйымдастырушысы
ретінде, қауіпсіздікті қорғаушы ретінде, сот ретінде де, мәдени мұраларды
сақтаушы ретінде де көрінеді.
Ескі патримонипольді мемлекет өзінің бір мақсаты ретінде патшалық аңға
шығуды ұйымдастыруды, қазіргі заманғы мемлекет ғылыми институттар мен
мұражайды құруда. Мемлекеттің нақты мақсаттарын қарастыру оның өмірінің
белгілі бір аралығында кез келген мемлекеттік бірлікті оқытатын пән
мазмұнының пәнін құруы мүмкін, бірақ осындай зерттеу жалпы теорияның пәні
бола алмайды. Мәдениеттің анықталған түрінің әрбір мемлекеттік ұйымы
белгілі жағдайдағы үрдісте өзінің қызметін нақтылауға және анықтауға мәжбүр
болатын бірқатар тапсырмалардың үнемі аясын құрайды. Мемлекеттің аталған
мақсаттарды орындауы кезінде көмектесетін тетіктерді оқыту ісі алға
қойылған. Біз төмендегідей тетіктерді еске аламыз:
- өмірде алға қойылған міндеттерді орындау кезінде қажет болатын
материалды және техникалық ресурстар;
- мемлекет қойылған мақсатқа қол жеткізу және бұл жетістікке арналған
тетіктерді қолдану кезінде жүгінетін билік актсінің жиынтығы.
Бірінші тетіккке қатысты айтар болсақ, олар мемлекеттік мақсаттар
сияқты әр алуан болып келеді. Мемлекеттің халыққа білім беру мақсатына
мыналар жатады: оқу орындарын салу, ең алдымен шаруашылық амалдар қатарын
жүзеге асыру, сонан кейін мұғалімдерді таңдау, олардың дайындығы, сабақ
өткізудің жоспарын өңдеу және т.б. аталған тетіктерді жүзеге асыру үрдісі
барысында мемлекет қызметтің күрделі кезеңіне өтеді. Дегенмен мемлекеттің
билік етуші кеңесі бар, яғни өзінің мақсаттарын орындау және оларды жүзеге
асыруға арналған тетіктерді реттеу кезінде ол – билік ете алады, бұйырады,
әмір етеді, өкім шығарады. Біз мемлекеттік қызметтің тетіктерін сөз
еткенде, олардың барлық әр түрлі көлемінде мемлекеттік міндеттерді жүзеге
асырудың жалпы формасы түсінігінде қабылдаймыз. Бұл форма біркелкі, себебі
бұлардың барлығында билік етушілік элементер бар. Мемлекет кімнің атынан
шықса да және қалай әсер етсе де, ол – билік етеді, белгілі ретпен бірыңғай
билік етуші актіні жүзеге асырады. Бұл билік етуші акті көп түрлі емес және
олардың жіктелуі ішкі қажетті қағидалар негізінде құрылуы мүмкін.
Мемлекет қоғамдық істерді басқару органы бола отырып, көп түрлі
қызметті жүзеге асырады. Онда экономикалық, саяси, әлеуметтік- мәдени және
басқа қатынастар мен үрдістер жүзеге асырылады. Мемлекет айналысының бәрі
қоғам және өзі үшін бірінші реттегі мәнге ие болмайды. Сондықтан қоғам
істерін басқарудағы іс жүргізудегі рөлін, осындай басқарудың мақсаттарымен,
сонымен бірге мемлекетпен қорғалатын әлеуметтік және өзге де құндылықтарды
анықтау үшін мемлекет қызметінің басты негізгі бағыттарын айқындау
қажеттілігі туындайды.
Функция - заң ғылымында мемлекет пен құқықтың алдында тұрған мүдде-
мақсаттарды, міндеттерді орындау қызметінің негізгі бағыттарын және әдіс-
тәсілдерін анықтап, іске асыруды біріктіреді. Осы тұрғыдан мемлекеттің,
үкіметтің, мемлекет аппаратының функциясы деген заңды ұғым қалыптасады.
Функция деген ұғым латын тілінде(gunctio)-орындау деген мағынаны білдіреді,
математика, физиология, лингвистика салаларында кеңінен пайдаланылады.
Функция ұғымы мемлекет және құқық теориясында да кеңінен пайдаланылады.
Қазақстан Республикасы мемлекетінің функциясы, яғни (миайтын ролі
ретінде оның қызметінің негізгі бағыттары мемлекеттің қызметінің өзі
түсініледі. Мемлекет функииясы ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді.
Ішкі функцияларға еліміздін материалдық-техникалық базасын құрып.
дамытуға бағытталған мына қызмет салалары мәдени-тәрбие жұмыстары, яғни
жеке адамның жан-жақты кетпеуіне мүмкіндік туғызатын және оның құқықтары
мен бостандықтарын нақты қамтамасыз ету үшін алғышарт жасайтын жұмыстар:
- әлеуметтік қызмет көрсету, яғни адамдарға жан-жақты камкорлық
жасаудың ізгілікті саясатын жүзеге асыру. Ата Заңымызда атап
көрсетілгендей, мемлекетіміздің қызметі, бәрінен бұрын адам және адамның
өміріне, құқықтары мен бостандықтарына, мүддесіне сай құрылады;
- құқық тәртібін қорғау Конституцияға сүйене отырып, бақылау арқылы
оның талаптарын орындауда, қоғамдық, мемлекеттік кұрылысқа, азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарына, меншікке қол сұғушылықтың жолын кесуде
көрініс табатын функциялар. Мемлекет бұдан басқа да көптеген функцияларды,
мысалы, экологияны қорғау және табиғатты тиімді, ұтымды пайдалану,
азаматтардың мемлекет пен оның органдарын тікелей өздері немесе өз екілдері
аркылы басқаруға катысу функцияларын, қаржылық, экономикалық, идеологиялық
функцияларды жүзеге асырады.
Мемлекеттің сыртқы функциялары оның Конституцияда белгіленген
Қазақстан Республикасы аумағының біртұтастығын, бөлінбейтіндігін және қол
сұғылмайтындығын көздейтін қағиданы қамтамасыз етуге бағытталған қызметін
қамтиды. Отанымызды қорғау, еліміздің қорғаныс қабілетін нығайту және
мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз ету — мемлекетіміздің аса маңызды
сыртқы функцияларының бірі. Басқа мемлекеттердің аумағында тұратын
азаматтардың құқығын қорғау жөнінде Конституцияның 11-бабының 2-тармағында
былай делінген: "Республика өзінің одан тыс жерлер-де жүрген азаматтарын
қорғауға және оларға камқорлық жасауға кепілдік береді".
Мемлекетіміздің маңызды сыртқы функцияларының бірі — басқа
мемлекеттердің азаматтарымен және қоғамдық бірлестіктерімен біздің
республика азаматтарының және қоғамдық бірлестіктерінің карым-катынастарын
нығайтуға ықпал жасайтын саясат, экономика, мәдениет, ғылым саласындағы
байланыстарды жүзеге асыру болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Мемлекет функция және оның даму эволюциясы
туралы түсінік алу. Мемлекеттің ішкі және сыртқы функциясымен танысу.
Курстық жұмыстың міндеті: Мемлекет функциясының мақсаты мен міндеттері
және және даму эволюциясы туралы түсінік беру. Қазақстан Республикасының
ішкі және сыртқы функциялары туралы толық мағлұмат беру.
Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен және
қорытынды мен әдебиеттер тізімінен тұрады.
І тарау. Мемлекет функциясының мақсаты мен міндеттері
және даму эволюциясы
1.1 Мемлекет функциясының даму тарихы
Функция - заң ғылымда мемлекет пен құқықтын алдында тұрған мүдде-
мақсаттарды, міндеттерді орындау қызметінің негізгі бағыттарын және оның
әдіс-тәсілдерін анықтап, іске асыруды біріктіреді. Осы тұрғыдан
мемлекеттің, үкіметтің, мемлекет аппаратының функциясы деген заңды ұғым
қалыптасады.
Мемлекеттің функциясы Кеңестік дәуірде өте кең түрде пайдаланды.
Функция мемлекеттің таптық мазмұнына сәйкес өзгеріп, ескіріп, жаңарып
отырады. Казіргі кезеңде Кеңес Одағы ыдырап республикалар дүниежүзілік
қауымдастыққа бет бұрып, либерал-демократиялық даму процесіне көшкенде
мемлекеттің функциясын тек қоғамнын таптық мазмұнына сәйкес қарастыру дұрыс
болмады.
Себебі функцияның дамуына таптармен бірге халықтын рухани сана-сезімі,
мәдениеті, глобалдық мәселелері зор әсер етеді. Бұл дүниежүзілік саяси
көзқарас.Кеңестік дәуірді де, қазіргі кезеңде де мемлекеттің функциясын
дамытуға көп көңіл бөлінеді. Өйткені функцияның мазмұнын терең түсініп,
білу тек мемлекеттің бүгінгі жұмысын, қызметін жақсару ғана емес, сонымен
бірге қоғамның, мемлекеттің тарихи даму процесін зерттеп, дұрыс түсінуге
көп үлес қосуы. Функция мемлекетпен қоғаммен бірге дамып, бірге өмір сүріп
келеді. Бұл объективтік процесс. Қазіргі заманда Қазақстан Республикасының
функциясы күрт өзгеріп, дамуда, негізгі бағыты нарықты экономиканы
қалыптастыру, либерал-демократиялық мемлекетті орнату.
Мемлекеттің функциясы туралы әр түрлі ой-пікірлер бар. Солардың бірі -
функция көп өзгеріске ұшырамайтын деп, бірнеше түрлерін келтіреді: жалпы
қоғамдық, әлеуметтік, таптық, ұлттық, ғылыми-техникалық, экологиялық,
интернационалдық функциялар. Функцияны жүйелеудің келесі түрі: тұрақты
және уақытша функциялар; негізгі және негізсіз функциялар; заңды қабылдау,
орындау, қорғау функциялары. Мемлекеттердің көпшілігі функцияны екіге
бөледі: ішкі және сыртқы функциялар. Осы пікірді қазіргі заманда
мемлекеттер дұрыс деп қолдануда. Мемлекеттің функциясының орындалуын
қамтамасыз ететін мемлекеттік аппарат пен органдар. Әуелі функцияны
орындау үшін тиісті мемлекеттік орган құрылады. Бірнеше органдар функцияның
мазмұнына қарай мемлекеттік аппараты қалыптастырады.
Функцияның орындалу кезең-сатылары: функция — орган аппарат -
мемлекет. Мемлекеттің функциясы арқылы қоғамның алдында тұрған мүдде -
мақсаттардың мазмұнын, оның орындалу бағыттарын, толық білуге болады.
Мемлекет қызметінің негізгі белгілері:
-қызметтің жүйесі, оның атқаратын жұмыстарының мазмұны және
қатынастардың түрлері арқылы анықталады;
-функция сарапталып, жіктеліп кешенді түрде жүргізіледі;
-мемлекеттің қызметі аппараттарының қызметіне ұқсамайды.
-мемлекет функциясы қоғамдық көлемінде жүргізіледі;
-мемлекеттің атқаратын қызметін мемлекеттік жұмыстарының
әдіс-тәсілінен айыра білуге болады.
Мемлекеттің ұйымдастыру қызметінің түрлері:
-жаңа шыққан заңдарды, нормативтік актілерді насихаттау, түсінік беру;
-мемлекеттік органдарға көмек көрсету бақылау, тексеру жүргізу;
-материалдық-техникалық операциялар жүргізу: баяндамалар, іс-
қағаздарын дайындау, заңдарды, нормативтік актілерді басып шығару т.б.
құжаттардың өмірге келуін қамтамасыз ету;
-әртүрлі жиналыстар, мәжілістер, конференциялар өткізу;
-мемлекеттік органның тәжірибелерін жинақтап қорытынды жасау;
-мемлекеттің қызметі туралы қоғамдық ұйымдардың, еңбек ұжымдарының ой-
пікірлерін, ұсыныстарын жинақтап қорытынды жасау.
Сонымен мемлекеттің функциясы — қоғамды әлеуметтік басқарудағы
мемлекеттің атқаратын жұмыстарының негізгі бағыттары мен әдістері.
Мемлекеттің функцияларының қалыптасу себептеріне қарай екі түрге
бөледі: таптық қайшылықтарды реттеу функциясы және жалпы қоғамды реттеп-
басқару функциясы. Қазіргі заманда мемлекеттердің көпшілігінде таптық күрес
бәсеңдеп, демократия дамып, монополияның озбырлығы шектелгенде таптық
қатынасты реттеу функциясы өте сирек қолданылады. Дамушы елдерде бұл
функция жиі, күрделі түрде пайдаланылады. Мемлекеттердің көпшілігінде
функцияны ішкі және сыртқы деп екі күрделі топқа бөледі.
Мемлекет басқару функциясын орындайтын және соның көмегімен қоғамның
тіршілк тынысын қамтамасыз ететін, оған қажетті жағдайлар мен алғышарттар
жасауға ұмтылатын адамзат қоғамын ұйымдастырудың айрықша нысаны. Өзіне тән
ерекше белгілері мен қажетіне, сондай ақ өзіндегі аса мол мүмкіндіктеріне
қарай мемлекет экономиканың дамытудың әлеуметтік саяси, рухани, ұлтаралық
және адамдардың арасындағы қатынастардың маңызды мәселелерін шешуге нақты
қатысып, қоғамдағы істердің жағдайын белсенді түрде әсер ете алады.
Мемлекет тек өзіне ғана тиісті функциялары, әсер ету нысандары мен әдістері
бар айрықша құрылым ретінде сипатталады
1.2 Мемлекет функциясы түсінігі, мазмұны және белгілері
Мемлекет функцияларын анықтауда, біз ең алдымен мемлекеттің қоғам
өміріндегі жалпы рөлін басшылыққа алуымыз керек. Бұл жерде бірінші орынға
мемлекеттің адамдарды қауымдастыққа біріктіретін, олардың мүдделерін
түйістіретін, жалпы нормаларды сақтауға мәжбүрлейтін және геосаяси
тұтастықты қалыптастыратын біріктіруші рөлі қойылады. Бұдан мемлекеттің ең
бірінші функциясы мәжбүрлеу функциясы екендігін көруге болады.
Мәжбүрлеу функциясы әр түрлі әдістер мен құралдар арқылы іске асуы
мүмкін. Бұл не тікелей күш көрсету болуы мүмкін, не жанама мәжбүрлеу болуы
мүмкін. Барлық мемлекеттерде билік құрушы субъект мәжбүрлеуді пайдаланады,
бірақ оны әр жағдайда әркалай қолданатындықтан мазмұны мен сипаты, әдістері
мен құралдары әрқилы болуы мүмкін.
Осы функцияны жүзеге асыру үшін мемлекеттік биліктің құрылымында
мәжбүрлеу күштері қалыптасады, яғни олар: әрекеттерді нормативті тұрғыда
бағалайтын және кінәлі немесе кінәлі еместігінің объективті ақиқатын
белгілейтін, мәжбүрлеу шаралары туралы мәселелерді шешетін заң органдары;
тергеу органдары; полиция; пенитенциарлық мекемелер және басқалары.
Өркениетті мемлекеттерде мәжбүрлеу құқығына тек мемлекеттік билік
органдары ғана ие. Мәжбүрлеу функциясы, мемлекеттің басқа да функциялары
сияқты, органдар мен билік субъектілерінің биліктік өкілеттіктерінде
белгіленеді. Бірақ құқықтық мемлекетте мемлекеттік билік органдары
мәжбүрлеу шараларын құқықтық нормалар шеңберінде ғана қолдана алуы мүмкін.
Сондықтан мәжбүрлеу әрекеттері заңды деп танылатындықтан азаматтар оларды
қабылдауға жөне бағынуға міндетті.
Алайда, билік құру өз мазмұны бойынша агрессивті әрекет болғандықтан
билік жүргізуші субъект тікелей тиімділік пен нәтижелілікке қол жеткізу
үшін мәжбүрлеу әдістері мен құралдарын қолдануда заңмен белгіленген шектен
шығып кетуі де мүмкін. Бұл әрекеттердің заңсыз екеңдігі анық, ал олардың
қажеттілігі және іс жүзінде өзін ақтағанына сілтеме жасау жеткілікті негіз
болып табылмайды.
Мәжбүрлеу функциясының болуы мемлекетті билік құрушы күштердің
қолындағы сойылға, диктатураның, террордың құралына айналдырып жіберуі
мүмкін.
Мемлекеттің келесі функциясы — келісімдік функция. Мемлекеттің саяси
қатынастардың әр түрлі субъектілерінің арасын келістіруші орган екендігі
сөзсіз, ол айтыс-тартыстарда төреші ретінде қатысады, позициялардың
жақындасуына жәрдемдеседі. Мәселен, мемлекеттік органдардың еңбек пен
капитал арасындағы келісімдік рөлі белгілі. Сондықтан өркениетті мемлекет
үшін саяси қатынастардың барлық субъектілерінің түпкілікті мүдделері туралы
қамқорлық басты болып саналады, және бұл қамқорлық тек қағаз жүзінде қалып
қоймауы үшін мемлекеттік органдар барлық азаматтардың мүдделерін қамтып,
білдіре алатындай және азаматтық қоғам ұйымдарымен кең қарым-қатынасқа түсе
алатындай саяси қатынастардың барлық субъектілерінің түпкілікті мүдделерін
белсенді қорғай алатын дамыған құқықтық базаға ие бола отырып құрылымдануы
тиіс.
Келісімдік функция — мемлекеттің маңызды функциясы, оның іргетасы. Бұл
функция қоғамның саяси мәдениетінің қалыптасу мен даму деңгейіне, оның
өркениеттенуінің артуына орай жан-жақты және маңызды бола түседі.
Келісімдік функция адамгершілік, қайырымдылық, ізгілік, төзімділік секілді
ұғымдар басты болатын ділдің дамуымен де байланысты. Мемлекеттің келісімдік
функциясының жүзеге асуында азаматтық қоғам институттары маңызды мәнге ие.
Мемлекеттің үшінші функциясы — ұйымдастырушылық. Мемлекет адамдардың
әлеуметтік өмірінің негізгі аспектілерінің ұйымдасуына қатысады. Бұл үшін
мемлекеттік меншіктің; мемлекеттің қаржылық мүмкіндіктерінің; мемлекеттік
органдар қызметінің жалпылық, міндеттілік және басқарушылық сипаттарының;
құқықтық базаның; мемлекет шараларының заңдылығының болуы шарт.
Мемлекет өзінің табиғи, функционалдық ерекшеліктеріне орай
экономикалық дамудың күшті факторы бола алады. Этатизм (мемлекеттің
экономикаға ықпалы) айқын формада барлық мемлекеттерде болады, ал кейбір
мемлекеттердің қызметінде басты болып барлығын қамтиды. Этатизм
кауымдастықтың тіршілік әрекеті үшін қажетті бағдарламалық мәселелерді,
мақсаттарды шешуге кажетті күштерді жұмылдыруға мүмкіндік береді. Мәселен,
экономика саласында — бұл мемлекеттің экономикалық куаты мен экономикалық
дербестігінің артуы, ішкі рынокты қорғауы, әлемдік қауымдастықта
экономикалық белсенділігін камтамасыз етуі және т.б.
Алайда, қазіргі саяси тәжірибе көрсетіп отырғандай, мемлекеттің
экономикалық салмағының шектен тыс күшеюі мемлекеттік биліктің ықпалының
қалыптан тыс ұлғаюына, азаматтық қоғам институттарының шектелуі мен
шеттетілуіне, қоғамның саяси тоқырауына алып келетін демократияға жат
тенденциялардың пайда болуына әкеліп соғады.
Мемлекет әлеуметтік өмірдің негізгі аспектілерін реттеуге де қатысады.
Ол қоғамдағы әлеуметтік жағдайды қадағалауға, қоғамдық көзқарасты
бақылауға, қоғамның кеселді тұстарымен, қайшылықтарын анықтап, алдын алуға
міндетті.
Мемлекет белгілі бір деңгейде қоғамның рухани өмірінің ұйымдастырушысы
да болып табылады. Ол адамдардың тіршілік әрекетінде қызмет ететін
әлеуметтік қағидаларға, адамгершілік принциптерге, өскелең ұрпақтың
болашағына; оның азаматтық кемеліне жетуіне, рухани мәдениетті игеруіне,
әлеуметтік өмірге дайындық деңгейіне және басқаларына бей-жай қарай
алмайды.
Мемлекеттің рухани өмірді ұйымдастыру мүдделілігі саяси экстремизмнің
шектен тыс формасында көрінуі мүмкін, мысалы, қоғамның рухани өмірінің
барлық тұстарының мемлекеттің саяси бақылауында болуы және осыған
байланысты мемлекеттің идеократтық саяси жүйеге айналуы тоталитарлық
режимдерге тән құбылыстар. Бұл үрдісті авторитаризмнен де байқауға болады,
себебі авторитаризм де халықты біріктіретін идеологияға сүйенеді.
Мемлекеттің төртінші функциясы — қорғау функциясы. Мемлекет қоғам
тұрақтылығы мен оның дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасай отырып қорғайды. Ол
адамдар қауымдастығын сыртқы теріс әсерлерден және ішкі деструктивті,
қиратушы күштерден қорғауы қажет. "Милитаристік мемлекеттер", "полициялық
мемлекеттер" деп аталатын мемлекеттерде қарастырып отырылған функция шектен
тыс артып, үстемдік етеді.
Қарастырылып өткен функциялардың барлығы қандай дәрежеде болмасын
барлық мемлекеттерге тән, себебі олар мемлекет мәнінің көрінісі болып
табылады, және оның табиғаты мен негізінен туындайды. Бірақ мемлекет
түрлерін анықтауда бұл функциялардың арақатынастары әр түрлі екендігі
байқалады. Олардың мемлекеттің тіршілік әрекетіндегі орнын басқару
формалары мен саяси режим ерекшеліктеріне сай құрылған мемлекеттік
органдардың құрылымдық өзіндік ерекшелігі анықтайды.
Авторитарлық типтегі мемлекеттерге мәжбүрлеу функциясының келісімдік
функциядан басымдылығы, саяси қатынас субъектілерінің дербестігінің
жетімсіздігі, оппозицияның әлсіздігі мен ұйымдаспағандығы тән. Осыған
байланысты авторитарлық мемлекеттер жүзеге асырып отырған акцияларының
салыстырмалы заңдылығымен, айқын тұрақтылығымен сипатталынады. Осының
салдарынан қоғамдық организмде дер кезінде мемлекеттік органдар шешімін
табуға мүмкіндік бермеген әлеуметтік проблемалар жинақталынуы және
шоғырлануы мүмкін. Билік өте беделді және қажетті кәсібилікке ие
болғандықтан пайда болған барлық проблемаларды шешуге қабілетті деген саяси
иллюзияның негізінде қызмет етеді.
Демократиялық мемлекеттерде мәжбүрлеу функциясымен қатар келісімдік
функция да басым болады. Саяси қатынастар субъектілері дербес, қоғамда
дамыған саяси мәдениетімен ұйымдасқан оппозиция қызмет етеді, ал бұл саяси
мәдениет оған шиеленіс түйінін өз уақытында тарқатуға мүмкіндік беретін,
жағдайдың тұрақтануы мен қоғамның әлеуметтік даму жолымен алға басуына
жәрдемдесетін конструктивті саяси, экономикалық, әлеуметтік идеялар мен
акцияларды ұсынуға және олардың жүзеге асуына қатысуға жағдай жасайды.
Оппозицияның міндеті — қоғамдық өмірде ең басты мәселелердің қойылуы
мен шешілуіне ашық қатысу жолымен электораттың сеніміне ие болу. Қажетті
демократиялық құрылымдардың болуы мемлекеттік саяси акциялардың да, сондай-
ақ саяси қатынастардың әр түрлі субъектілерінің де заңдылығын толықтай
қамтамасыз етеді.
Тоталитарлық мемлекеттерде мәжбүрлеу мен қорғау функциялары дамыған,
ұйымдастыру функциясы барлығын қамтиды және келісімдік функциясын жоққа тән
деуге болады.
II тарау. Қазақстан Республикасының ішкі функциялары
2.1.Экономикалық функция
Қазақстан Республикасының орындайтын функциясы, яғни рөлі ретінде оның
қызметінің негізгі бағыттары мен міндеттері, мемлекеттің өз қызметі ретінде
түсіндіріледі. Қазақстан Республикасының функциясы – қоғамды әлеуметтік
басқарудағы мемлекеттің атқаратын жұмыстарының негізгі бағыттары мен
әдістері. Мемлекетіміздің функцияны ішкі және сыртқы деп күрделі екі топқа
бөлініп зерттеледі. Тұрақты және уақытша функциялар адамдардың құқығын
қорғау, отан қорғау, заңдылықты қорғау – деген функциялар болады. Бұлардың
мазмұны көбінесе жоғарыда көрсетілген функцияларға ұқсас болып, солар
арқылы орындалып жатады.
Экономикалық функцияда мемлекет өзінің қалыпты жұмыс істеуі мен дамуын
қамтамасыз етеді. Мемлекеттің экономика саласындағы қызметі экономикалық
дамудың бағыттарын ұсынады, меншік нысандарын қорғауға , экономикалық
қызметтің бостандығын қамтамасыз етуге, сыртқы экономикалық байланыстардың
ұйымдастырылуын бекітуге бағытталған.
Экономикалық функция - мемлекетпен ел экономикасын жоғарғы дәрежеде
дамуының стратегиялық бағыттарын жасау мен үйлестіруді көздейді.
Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының функцияларын дамыту
тенденцияларының мынадай жолдары іске асуы мүмкін:
1. функциялардың мазмұны мен шеңберін кеңейту, бұлардың көбісінің
мемлекеттік ішкі мәніне ұласуы;
2. бұрынғы кеңестік мемлекеттілік сатысына қарағанда барлық
функциялардың мазмұнының іс жүзінде түпкілікті өзгеруі;
3. мемлекеттің функцияларында жалпыәлеуметтік, жалпыдемократиялық,
гуманистік (адамгершілік) мәні бар бағыттардың көбеюі;
4. мемлекет өзінің қоғам мен тұлға құлы делінетін жаңа рөлін
меңгеруі;
5. мемлекет функцияларының мақсатты бағыттарының өзара
байланыстылығы, үйлесімділігі және бірыңғайлылығы;
6. жалпы дүниежүзілік жүйенің елдің ішіндегі және дүниежүзілік
аренадағы мемлекеттік қызметке тигізетін ықпалы;
7. қоғам ісін басқаруда мемлекеттің функционалдық рөлінің артуы;
Азаматтың мүддесі үшін екі жақты немесе көпжақты болып, өзара келісе
отырып, қайткен күнде де ядролық апаттан тірі жанды құтқару мақсатында
елдің қауіпсіздігіне қажетті деңгейде армияны сақтау мен әскери қорғану
күштерін нығайту.
Ішкі және сыртқы функциялар бір – бірімен өзара тығыз байланысты,
өйткені сыртқы саясат белгілі бір мемлекеттің өмір сүруінің ішкі
жағдайларына тікелей байланысты
Ішкі функцияларға еліміздің материалдық – техникалық базасын құрып,
дамытуға бағытталған мынадай қызмет салалары кіреді:
Экономикалық функция – барлық мемлекеттерге тән функция.
Мемлекеттің экономикалық функциясы негізінде қоғамда өндірісті және
өндірістік қатынастың субъектілеріне нарықтық экономиканы дамытуға жан-
жақты жағдайлар туғызу болып табылады.
Экономикалық функция - мемлекеттің экономикалық дамуының негізгі
стратегиялық бағыттарын анықтау, олардың орындалу жолдары мен тәсілдерін
көрсету. Экономиканың дамуын реттеудің төрт тәсілі бар:
Бірінші – салық саясаты арқылы мемлекет бюджетінің дамуын реттеп-
басқару;
Екінші – экономиканың тиісті, қажетті саласына жеңілдік беріп дамыту;
Үшінші – ғылым мен техниканы дамытып, экономиканы көтеру (бұд екі
жақты процесс).
Төртінші – мемлекетік өндірісті дамыту.
Тәуелсіз Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастардың қалыптасып,
өсіп дамуына көптеген шаралар қолданып, реформалардың іс жүзінде асуына жол
ашты. Атап айтқанда мемлекет жекешелендіру процесін аяқтады, орта тапты
қалыптастыруда шағын және орта бизнестің дамуына жағдайлар жасауда.
Шетелдердің инвестициялары Қазақстан экономикасының негізгі салаларын
көтеруге және дамытуға мол үлес қосуда. Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан 2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп
- өркендеуі, қауіпсіздігі және әл - ауқатының артуы деп аталатын
тұжырымдары бойынша Жолдауында: Әділ әкімшілік бұлжытпай орындайтын, анық
тиімді және қатаң ұстанатын заңдары бар ашық және бәтуәгерлік инвестициялық
саясат шетел инвестицияларын тартудың барынша қуатты ынталандыру тетігі
болып табылады. Мұндай саясатты талдап жасау біздің негізгі
міндеттеріміздің бірі болуға тиіс, өйткені Қазақстанның шетел капиталынсыз,
технологиясынсыз және тәжірибесінсіз жедел экономикалық өрлеу мен жаңартуға
қалай қол жеткізетінін көз алдымызға келтіру қиын .
Н.Ә.Назарбаевтің Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау
қарсаңында. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына кіру (Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқы
жолдауы 28 ақпан 2007 жыл) стратегиясында – біз Қазақстанның жаһандық
экономикалық үрдістерге сәйкес дамып келе жатқан ел болуын қалаймыз.
Әлемдегі жасалған жаңа мен озық атаулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік
шаруашылықтан шағын да болса өзіне лайық орнын иемденген, әрі жаңа
экономикалық жағдайларға жылдам бейімделуге қабілетті ел болуын қалаймыз.
Біз қатаң бәсекеге әзір тұрып, оны өз мүддемізге пайдалана білуіміз
керек. Қазақстан көп тарапты халықаралық экономикалық жобаларға белсене
қатыса алады, қатысуға тиісті де, өйткені олар біздің жаһандық экономикаға
кірігуімізге жәрдемдеседі, әрі сол арқылы біздің қолайлы экономикалық –
географиялық жағдайымызға және қолымыздағы ресурстарымызға сүйенеді.
Мемлекет өз тарапынан іскерлік бастамашылықтың жолындағы заңнамалық,
әкімшілік және бюрократиялық кедергілерді ысырып тастауға, жеке меншік
капиталдың келешегі үлкен кемел бастамаларында тікелей қолдау көрсетуге
міндетті.
Қазақстанның экономикалық дамуындағы сапалық серпілісті әлемдік
экономикаға кірігудің қажетті шарты ретінде пайымдай отырып, мен мынадай
бағыттарға баса назар аудару керек деп санаймын:
1. халықаралық маңыздағы серпілістік жобаларды іске асыру,
индустрияны дамыту, әлемдік рыноктың белгілі бір тауаршаларында бәсекеге
қабілетті бола алатын тауарлар мен қызметтерді өндіру;
2. Қазақстанның өңірлік және халықаралық экономикалық бірлестіктер
мен ассоциацияларға қатысуы жолымен халықаралық экономикаға кірігуі;
3. Қазақстанның экономикалық жаңарту мен халықаралық рыноктарда
бәсекеге қабілеттілігін нығайтудың қосымша құралы ретінде БСҰ – ға кіру;
4. Экспорттық – импорттық кредиттеуді дамытуды мемлекеттік қолдау.
Ел экономикасындағы өрлеудің тұрлаулы әрі серпінді сипатын ұстап тұру
үшін мемлекет қазынагерлік, кредит – ақша саясатының, өндірістің негізгі
факторларын тиімді қайта бөлуді мемлекеттік реттеу тетіктерін пайдаланып,
жоғары сапалы өнім мен қызметке деген сұранысты көтермелеп отыруға
міндетті, - делінген.
Орталықтағы және жергілікті жерлердегі үкімет экономикаға араласудың
барлық түрімен, дән себу, егін жинау және басқалармен айналысуды тоқтатуға
тиіс. Мемлекет жекеше сектор басты рөл атқаратын нарықтың заңды шеңберлерін
құра отырып, экономикада маңызды, бірақ шектеулі рөл атқаруға тиіс. Яғни
меншік құқықтарын ресімдеуге, бәсекелес рынок пен монополияға қарсы күресті
реттеудің сенімді құралдарын құруға, фискальды және монетарлық саясатты
қолдауға, әлеуметтік қорғау жүйесін дамытуға, қажетті инфрақұрылымды, білім
беруді, денсаулық сақтауды дамытуды қамтамасыз етуге және мықты
экономикалық саясат жүргізуге бағытталған құқықтық және нормативтік база
жасауды аяқтау көзделіп отыр.
Жаңа әлемдік экономикалық үлгілерге сай болу үшін біз мемлекеттік
басқарудың тиімділігі мен сапасын едәуір көтеруге, жекеше сектор мен ұлттық
капиталға жәрдемдесуге, оларды ынталандыруға және олардың белсенділігін
арттыруға тиіспіз.
Экономикалық өсу мақсатында өзіміздің осы бағыттағы ұзақ мерзімді
басымдықтарымызды іске асыру мақсатында келесі үш жылдың ішінде:
1. қатаң монетарлық саясат бұлжытпай жүргізіледі;
2. жекешелендірі аяқталатын болады;
3. заң шығару жетілдіріп, жақсартыла түседі, мұның өзі еліміздегі
инвестициялық ахуалды барлық жерде бірдей жақсарта түседі;
4. шетел инвестицияларын тарту бұрынғыдан да белсенді жүргізілетін
болады, олардың көлемі мен нәтижелері жайында халыққа егжей – тегжейлі
ақпарат беріліп тұруға тиіс.
Қазақстан Республикасының қоғам өміріндегі экономика саласындағы
мемлекеттік реттелуі өндірісті, ауыл шаруашылығын, көлікті, коммуникацияны,
сауданы, қаржыны басқарумен байланысты. Өнеркәсіпті басқару актілері
Президенттің жарлықтарымен бекітіледі. Қазақстан Республикасының энергетика
және минералды ресурстар министрлігі жағар- жанармай энергетика комплексін
басқаруды жүзеге асырады. Өнеркәсіп саласында мемлекеттік бақылау және
қадағалау органдары әрекет етеді.
Қоғамдағы көлік, жолдар, байланыс коммуникативтік қызметті жүзеге
асырады. Көлік комплексіне темір жол, әуе, теңіз, өзен, автомобиль
көліктері жатады. Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникация
министрлігі қызмет етеді.
Қазақстан Республикасы экономиканы дамытуда сонымен қатар аграрлық
саланы өркендетуде өз үлесін қосуда. Мемлекет тарапынан ауылға кредит беру,
шаруа қожалықтарының өнімдерін сатып алу, техникамен көмектесу және жеке
меншіктегі малдарға салық салмау сияқты шараларды іс жүзіне асыруда.
Экономикалық функцияларын іс жүзіне асыруда Қазақстан Республикасы
дүниежүзі өркениеті мемлекеттерінің экономикалық жетістіктерін пайдалануда.
Белгілі философ С.Б.Бөлекбаевтың тұжырымдары бойынша мемлекеттің
экономикалық функцияларына мыналар жатады:
1. Нарықтық жүйенің жұмыс істеуін құқықтық және саяси жағынан
қамтамасыз ету.
2. Бәсекелестік және еркін бағаның қалыптасуын қорғау.
3. Макроэкономикалық тұрақтылық саясатын жүргізу.Ол негізінде ақша
қаржы саласында іс жүзінде асырылады, мемлекет инфляциямен күреседі,
өндірістік айналыммен жұмыссыздыққа әсер етуге әрекеттер жасайды .
Қазақстан өнімін негізгі тұтынушылар: Ресей, Қытай, Швейцария,
Германия, Өзбекстан, Түркіменстан, Өзбекестан, Италия, Украина, Ұлыбритания
және т.б. елдер. Импортталған тауарлардың басым көпшілік бөлігі: Ресей,
Өзбекстан, Түркіменстан, Германия, Ұлыбритания, Түркия, Беларусь, Украйна,
Америка Құрама Штаттарынан, Қытайдан жеткізіледі. Экпорттың негізгі
түрлері: минералды және мұнай өнімдері, қара және түсті металдар, азық –
түлік тауарлары және т.б. Импорттың тауар құрылымы: машиналар, құрал -
жабдық, химия өнімі, азық – түлік тауарлары, минерлар өнімдер т.б.
Экономикалық функцияның негізгі мақсаты - елдің экономикалық дамуының
жоспарын жасау, мемлекеттік бюджетті қалыптастыру мен орындалуын бақылау,
салық жүйелерін тағайындау, баға саясатын нақтылау, монополизмді жою,
жосықсыз бәсекеге тыйым салу, тұтынушылардың құқығын қорғау және болып
табылады. Қазақстанның экономикасы күннен күнге қарыштап дамып, келеді.
2.2.Әлеуметтік функция
Әлеуметтік функция – Қазақстан Республикасының Конституциясы
мемлекетімізді демократиялық, зайырлы, құқықтық ретінде орнықтырумен қатар
оны әлеуметтік деп жариялады. Әлеуметтік функция қоғамның көптеген
салаларын қамтиды және мемлекеттің адамның әл – ауқатын, тұрмысын
жақсартуға бағытталған. Әлеуметтік функцияның ең негізгі мақсаты қоғамдағы
байлықты халық арасында әділеттілік қағидасы негізінде бөлініп беру болып
табылады. Мемлекет өз тарапынан еңбек етуге жарамсыз болған қоғамдағы
әлеуметтік топтарға жан – жақты қамқорлық жасауға міндет алады.
Конституцияда былай көрсетілген:
1. Қазақстан Республикасының азаматына жалақы мен зейнетақының ең
төменгі мөлшеріне, жасына келген, науқастанған, мүгедек болған,
асыраушысынан айырылған жағдайда және өзге де заңды негіздерде әлеуметтік
қамсыздандырылуына кепілдік беріледі.
2. Ерікті әлеуметтік сақтандыру, әлеуметтік қамсыздандырудың
қосымша нысандарын жасау және қайырымдылық көтермеленіп отырады. (28 – бап
).
Бұл норма мемлекетке қарт адамдарды, мүгедектерді, көп балалы отбасын,
тастанды, жетім балаларды және тарихи отанына оралған қазақтарға көмек
көрсету міндетін жүктейді. Сонымен қатар мемлекеттің Әлеуметтік
функциясының ең бастапқы міндеттерінің бірі – кедейлілікпен, жұмыссыздықпен
күресу болып табылады. Қазақстан 2030 бағдарламасында бұл мәселені
шешуде мемлекет алдына мынандай міндеттер қойып отыр: Осы жылдардың ішінде
кедейшілік пен жұмыссыздыққа қарсы күрес стратегиясы:
• Кіші кредиттер жүйесін енгізуге;
• Шағын және орта бизнесті дамытуға;
• Еңбекті көп қажет ететін салаларды басымдықпен дамытуға және
бұларға шетел инвициялары мен ұлттық капиталды белсенді тартуға;
• Шарттар мен контракттар және бюджеттік сатып алулар кезінде
жұмыспен қамту проблемаларына қатаң тұрғыдан келуге;
• Қоғамдық жұмыстарды, ең алдымен жол құрылысы мен орман
отырғызуды дамытуға;
• Жеке кәсіпкерлікті дамыту жолындағы қажетсіз әкімшілік
кедергілердің бәрін алып тастауға;
• Қызмет көрсету саласын және әсіресе туризмді белсенді дамытуға
негізделеді .
Бұл міндеттер мемлекеттік әлеуметтік функциялары арқылы іс жүзіне
асырылады.
Қоғам өмірінің әлеуметтік саласын еңбек, денсаулықты сақтау, білім
беру, ғылым және басқа да әлеуметтік қатынастар құрайды. Қазіргі жағдайда
әлеуметтік қатынастарды мемлекеттік реттеудің негізгі міндеттері қоғам
өмірінің негізгі бағыттарына әлеуметтік жағынан жәрдемдесу болып табылады.
Қалыпты әлеуметтік және экономикалық прогресс қамтамасыз етілген елдерде,
әлеуметтік әділеттілікке қол жеткізу міндеттерін алға қояды.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік функциясында қоғамымыздағы
барынша мұқтаж топтары, соның ішінде 150 мың адам кіші кредиттердің
көмегімен және 3,5 миллионнан аса адам (зейнеткерлерді қоса ) әлеуметтік
көмек алады.
Халықты әлеуметтік қорғау әсіресе оның әл – ауқаты аз, еңбек етуге
жарамсыз топтарын жұмыспен қамтамасыз ету, жұмыссыздықты, бетімен кеткен
көші – қон процестерін жою.
Әлеуметтік қызмет көрсету, яғни адамның жан – жақты қамқорлық жасаудың
ізгілікті саясатын жүзеге асыру. Ата заңымызда атап көрсетілгендей,
мемлекетіміздің қызметі, бәрінен бұрын адам және адамның өміріне, құқықтары
мен бостандықтарына, мүддесіне сай құрылады.
Н.Ә.Назарбаевтің Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау
қарсаңында. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына кіру (Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқы
жолдауы 28 ақпан 2007 жыл) стратегиясында - әлеуметтік саланы одан әрі
жаңартудың барынша басым бағыттарынның қатарына мыналар жатады: халықтың
неғұрлым әлжуаз топтарына қолдау көрсету, әлеуметтік қолдау көрсету
жүйесінің нарықтық экономика талаптарына сай қайта бағдарлануы, тұрғын үй
құрылысы және жылжымайтын мүлік рыногын дамыту, денсаулық саласын
ұйымдастыруда осы заманғы қағидаттар мен стандарттарға көшу т.б. Мемлекет,
бұрынғысынша, халықтың әлеуметтік жағынан әлжуаз топтарына көмек, қолдау
көрсету үшін қаражат аямайтын болады. Өңірлік әскери жанжалдарға
қатысушылар мен халықтың бірқатар басқа да санаттарына мемлекеттік қолдау
көрсету деңгейін көтеруге болады әрі солай істеу керек деп санаймын.
Әлеуметтік құрылымдар зейнеткерлерінің зейнетақыларын төлеуде орын алған
келеңсіздіктер жойылып, мұнда тиісті тәртіп орнатылуға тиіс.
Жыл сайын зейнеткерлік жәрдемақылардың мөлшері индекстеліп, арттылуда.
Бұрынғы еңбек өтіліне байланысты зейнетақылық төлемдері сараланған түрде
ұлғайту жүзеге асырылды, бұл бір миллионнан астам адамды қамтиды. Сондай –
ақ әлеуметті құрылымдар ардагерлерінің зейнетақылары өсті. Барлық
зейнетақылық және әлеуметтік төлемдер елімізде уақтылы – тиісті айында
төленіп келеді.
Жеке сектордың әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін қамтамасыз етуге,
әсіресе білім алу мен жаңа мамандықтар беру ісіне қатыстыратын, сондай –
ақ, бизнестің әлеуметтік тұрақтылықтағы жауапкершілігін күшейтетін уақыт
жетті.
Нағыз пәрменді әлеуметтік саясат – ол халықты жұмыспен тұрлаулы қамту
саясаты болып келеді және болып қала береді.
2005 жылдан бастап денсаулық сақтау саласын дамыту мен реформалау
жөніндегі мемлекеттік бағдарламаның іске асырылуы саланың таңдап алынған
стратегиялық даму бағытының негізінен дұрыс және тиімді екенін дәлелдеді.
Бұған қоса, жаңа міндеттерді есепке алып, халықаралық стандартттарға
көшуді ескертетін болсақ, биылғы жылы саланың заңнамалық және әкімшілік
реформалар пакетін іске асыру жөніндегі жұмыстарды аяқтау керек деп
санаймын.
Қазақстанда ең жоғарғы деңгейдегі осы заманғы клиникалар құру мен
оларды басқару үшін шетелдік жетекеші компанияларды тарту қажет.
Біз үшін ең бастысы - маңызды әрі көкейтесті өмірлік қағидаттарды
іске асыру үшін қазақстандықтарға: отбасын қамсыздандыру, тұрғын үй иелену,
денсаулықты нығайту, зейнетақыға жинақтаулар қалыптастыру жөнінде барлық
қажетті жағдайлар туғызу болып табылады.
Мемлекет тарапынан халықты әлеуметтік қолдау ол нысаналы әрі атаулы
сипат алған жағдайда ғана нәтижелі болады. Мемлекет қоғамның осындай
көмекке шынында зәру мүшелерін қолдауға міндетті және сол үшін
жауапкершілікті іс жүзінде өзіне алып отыр, олар, ең алдымен: балалар, көп
балалалы аналар, ардагерлер, мүгедектер.
Ең пәрменді әлеуметтік саясат өнімді еңбекке ынталандыру және жаңа
жұмыс орындарын жасақтау болып келеді, әрі солай болып қала береді. Біз,
ең алдымен, қандай да бір себептермен жұмысынан айырылып қалған адамдардың
еңбекке оралуына нақты мүмкіндіктер туғызуымыз, олардың жаңа мамандық
алуына жағдай жасауымыз керек. Сонымен қатар жастар ортасында жұмысшы
мамандықтарының, әсіресе өнеркәсіптегі мамандықтың беделін асырып, кеңінен
насихаттауды қайтадан қолға алуымыз қажет , - делінген.
Жолдаудың негізгі бағыттарының бірі – қазақстандықтардың өмір сапасын
арттыру шараларын жүзеге асыру, - деп көрсетілген. Осы ретте көптеген аса
маңызды әлеуметтік міндеттер атқарылды. Мысалы, студенттердің шәкіртақысы
көбейіп, оларға білім алу гранттары мен несиелер берілді, бюджет саласының
қызметкерлері мен мемлекеттік қызметшілердің жалақысы өсті. Аз қамтылған
отбасыларына 18 жасқа дейінгі балалары үшін ай сайынғы жәрдемақы, сондай –
ақ көп балалы аналарға арнаулы мемлекеттік жәрдемақы төленді. Балалар мен
жасөспірімдердің белгілі бір санаттарын тегін дәрі – дәрмекпен қамтамасыз
ету мәселесі шешілді. Зейнеткерлердің жәрдемақылары көбейді. Барлық
зейнетақылық және әлеуметтік төлемдер елімізде уақтылы төленіп келеді.
Биылғы жылғы Жолдауында Қазақстан халқының әл – ауқатын жақсарту
жөніндегі шараларды жалғастыру көзделген, атап айтқанда, ана мен баланы
әлеуметтік қорғауға айрықша мән бере отырып, баланың дүниеге келу, оны
күтуге байланысты мемлекеттік жәрдемақылар мөлшері арттылған.
Әлеуметтік қолдаудың бір түрі – атаулы әлеуметтік қолдау және
әлеуметтік саланы нарық қағидаттары негізінде дамыту. Бұл міндеттер зәру
адамдарға атаулы қолдау көрсету, соның ішінде әлеуметтік тұрғын үй сатып
алу мен жылжымайтын мүлік рыногын дамыту, мемлекеттік тұрғын үй салуды
дамыту бағдарламасын іске асыру, медициналық қызметтің сапасын жақсарту
және денсаулық сақтаудың жоғарғы технологиялық жүйесін дамыту, жинақтаушы
зейнетақы жүйесін жетілдіру және жұмыс орындарын жасақтау сяқты мәселелерді
қамтиды.
Жолдауда осы заманғы әлеуметтік саясат: басты назарда – адамдардың
сұранысы мен қажеттіліктері және жұмыс орындарын жасақтау деп атап
көрсетілген. Ол үшін мемлекет тарапынан халықты әлеуметтік қолдау нысаналы
әрі атаулы сипат алған жағдай да ғана нәтижелі болады. Мемлекет қоғамның
осындай көмекке зәру мүшелерін қолдауға міндетті, бұған алдымен балалар,
көп балалы аналар, ардагерлер, мүгедектер жатады.
Жолдауда бұған дейінгі тиімді әлеуметтік саясат өнімді еңбекке
ынталандыру және жаңа жұмыс орындарын жасақтау болып келеді және солай
болып қала береді, - деп көрсетілген. Сондай – ақ, қандай да бір
себептермен жұмысынан айырылып қалған адамдардың еңбекке оралуына нақты
мүмкіндіктер туғызып, олардың жаңа мамандық алуына жағдай жасау керектігі
де айтылған.
Уәкілетті органдар аз қамтылған азаматтарды жұмысқа орналастыру, оқыту
және қайта оқыту, мұқтаж азаматтарға, соның ішінде ардагерлер мен
мүгедектерге әр түрлі әлеуметтік көмектер көрсету сияқты шараларды іске
асырған. Жұмыссыз азаматтарды әлеуметтік қолдаудың тағы бір түрі – белгілі
бір мамандығы жоқтарын нарық заманында сұранысқа ие мамандық алу мақсатымен
кәсіби оқыту. Осы мақсатта кәсіби оқыту мен қайта даярлау үшін мемлекеттік
және мемлекеттік емес ұйымдардың оқу базаларында әр түрлі мамандық бойынша
оқу курстары ұйымдастырылып, оны жақсы бітірген азаматтарға сертификаттар
беріліп, жұмысқа орналастыру шаралары оң нәтиже беруде.
Ардагерлер мен мүгедектерді әлеуметтік қорғау шарасы Қазақстан
Республикасының Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау
туралы Заңының, Үкіметтің және жергілікті атқарушы органдардың
мүгедектерді оңалту бағдарламаларына сәйкес жүргізіледі. Құзырлы органдар
азаматтардың тұрмыс жағдайларын зерделеп, аса мұқтаз отбасыларына қаражат
есебінен біржолғы материалдық көмек көрсетілген.
Мүгедектерді жұмыспен қамту жұмыстары жалғасып, 3 – ші топтағы
мүгедектер тұрақты жұмысқа орналастырып, бірқатары ақылы қоғамдық жұмысқа
жіберілген.
Азаматтарды қолдаудың бір түрі – заңмен көрсетілген әлеуметтік
төлемдерді төлеу арқылы көмек көрсету болып табылады. Осыған сәйкес бес
түрлі әлеуметтік көмек көрсетіледі, атап айтқанда, мемлекеттік атаулы
әлеуметтік көмек, балалы отбасыларына берілетін жәрдемақы, 18 жасқа дейінгі
балалары аз қамтылған отбасыларына әлеуметтік көмек, мүгедек балаларын
үйінде оқытатын отбасыларына материалдық көмек және тұрғын үйге төленетін
коммуналдық төлемдерді төлеу.
Жүргізілген талдаулар, атаулы әлеуметтік көмек алушылар санының азаю
барысын көрсетіп отыр. Ал мұның негізгі себептері халықтың әл – ауқатының,
материалдық жағдайының жұмысқа орналасу арқылы жақсаруы болып отыр.
Тәуелсіз Қазақстан егеменді ел болғаннан кейін алдына қойған басты
мақсаттарының бірі – адамның жақсы тұрмысын іс жүзінде қамтамасыз ететін
қоғам орнату. Осы орайда әрбір адамға кәсіпкерлік еркіндік пен мүмкіндік
туғызып, жоғарғы әлеуметтік мәртебеге жетуін қамтамасыз ету, экономиканың
өсуі мен тұрақтылығына және оның дүниежүзілік шаруашылық байланыстарына,
интеграциялануына орай еңбек табыстарын, зейнетақыны және жәрдемақыны
арттыру бүгінгі күннің қажеттілігінен туындап отыр.
Әлеуметтік салада егемендікке жеткеніміздің басты көрсеткіштері,
ұлттық байлықтың көбеюі, халықтың тұрмыс – тіршілігі дүниежүзіндегі озық
дамыған елдермен арамыздағы артта қалушылық пен алшақтықты азайту, яғни
технологиялық дамудағы және тұрмыс жағдайы деңгейіндегі айырмашылықты
қысқарту. Бұл мақсатты жүзеге асыру ұлттың әлеуметтік қабілетіне
байланысты. Оған құндылықтар жүйесі, оқу – білім, кәсіби шеберлік, білім –
ғылым базасының деңгейін, қоғамдық институттардың даму дәрежесі тағы
басқалар жатады.
Қазақстан Республикасы әлеуметтік мемлекет ретінде жекелеген топтарға
немесе ұлыстарға ғана емес, тұтас қоғам мен адамға қызмет етеді. Ол
мемлекеттің есебінен барлық азаматтарға мүмкіндігінше бірдей мөлшерде
игіліктер көрсетіп, қоғамдағы ауыртпалықтарды да бірдей бөлу жолымен
әлеуметтік теңсіздікті жеңілдетуге құлшынады. Әлеуметтік сипатты
конституцияда көрсетілгендей әлеуметтік жұмыспен қамтамасыз етілуі, еңбекті
қорғау, әлеуметтік қамсыздандыру және табыстарды төмен тұрғындар тобына
көмектесу сияқты шаралардан көруге болады.
Әлеуметтік мемлекет азаматтардың ең төмен күн көріс қажеті мен өмір
сүруінің лайықты жағдайын жасауды талап ету құқығын мойындайды. Бұған
денсаулық пен адам өміріндегі қауіпсіздік мәселелері де көрінеді. Бұл
шараларды әлеуметтік бағдарламалар жасалынып жүзеге асырылуда. Мысалы,
Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау тұжырымдамасы (2001
жыл сәуір).
Қазақстан Республикасының әлеуметтік саладағы жүзеге асырылатын
істердің бірі – еңбек ақыны жолға қою, өнімді еңбек адамның жалақысын үнемі
өсіріп отыру.
Азаматтарға медициналық, тұрмыстық – коммуналдық, көлік қызметін
көрсету, оларға мәдени – тұрмыстық, білім беру және басқа да қызмет көрсету
түрлерінің бір бөлігін мемлекет өз мойнына алып отыр. Мемлекет коммерциялық
және басқа да мемлекеттік емес ұйымдардың халықтың тұрмысы төмен тобына
әлеуметтік қызмет көрсеткені үшін салықтық жеңілдіктер белгілеп, олардың
қайырымдылық қызметін ынталандырып отырады.
Әлеуметтік функция – халықты әлеуметтік қорғау (мүгедектерді, көп
балалы аналарды, жұмыссыз адамдарды ) ,зейнетақымен қамтамасыз ету,
денсаулық сақтауға, білімге, жол құрылысына, қоғамдық көлікті
дамытуға,байланыс құралдарына қажетті қаражатты бөлуге т.б.
2.3 Экологиялық функция
Экологиялық функция – айналадағы ортаны қорғауды, табиғат байлықтарын
сақтауды мемлекет тарапынан атқарылатын қызметті қамтиды. Қазіргі кезеңде
мемлекет ғылыми – техникалық прогресті жедел дамытудан және адамдардың
қызметінің басқа да түрлерінен болатын табиғатқа төніп тұрған қауіпті
ескеріп, олардың зардаптарын болдырмауға, ластаушы көздерді жоюға,
айналадағы ортаға келетін зиянның басқа да түрлерін қысқартуға тиіс. Ол
қоғамдық өмірге араласушылардың барлығынан да жануарлар мен өсімдіктер
дүниесін, атмосфералық ауаны, басқа да табиғи ресурстарын ұтымды да үнемі
пайдалануды талап ете алады, табиғат тепе – теңдігінің бұзылмауын
қадағалайды, айналадағы ортаны қорғауға байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz