Мұнай газ өңдеу кәсіпорнында өндірісті жоспарлау міндеттері мен әдістер

Пән: Мұнай, Газ
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Мұнай газ өңдеу кәсіпорнында өндірісті жоспарлау міндеттері мен әдістер

Орындаған:
Тексерген:

Орал, 2013ж.
Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.Мұнай және газ өңдеу өнеркәсібі
1.1. Мұнай және газ кен
орындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 5
1.2. Мұнай және газдың физикалық
қасиеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...6
2. Өндірістік процесті ұйымдастыру және мұнай-газ өндіру кәсіпорындарының
өндірістік құрылымы
2.1. Өндірістік процестердің мәні және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.2. Өндірістік процестерді ұйымдастыру принциптері24
2.3. Кәсіпорынның өндірістік
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..33
Кіріспе
Қазақстанның мұнай-газ саласының қазіргі таңдағы жағдайы жоғары
потенциалмен сипатталады: мұнай мен газдың мол қоры, игерілген көмірсутек
кен орындарының болуы, мұнай шығару мен оны экспорттаудың өсуі. Қазақстан
мемлекеттік бюджеттің қалыптасуында елеулі рөл атқаратын қарқынды дамып
келе жатқан мұнай-газ өнеркәсібіне ие болып саналады.
Осылайша,қазіргі уақытта мұнай-газ кешені экономиканың дамуын
анықтайтын алдыңғы қатардағы салалардың бірі болып табылады. Елдің
экономикалық дамуына қолдау көрсете отырып, Қазақстан Республикасының мұнай-
газ кешені болашақта Қазақстан экономикасының локомотивіне айналуы мүмкін,
осылайша ол басқа да салалардың, соның ішінде ғылыми сыйымдылығы жоғары
салалардың дамуын қамтамасыз етеді және ынталандырады.
Органикалық қазба отын, ең алдымен мұнай, ұзақ уақыт ағымында қазіргі
таңдағы энергетиканың, өнеркәсіп пен транспорттың негізгі шикізат базасы
болып есептеледі. Олай болса, бұл ресурстармен қамтамасыз етуге немесе
олардың қолайлы бағамен жеткізілу кепілдігіне қатысты сұрақтар ұлттық даму
стратегисының қалыптасуының маңызды факторларының бірі болып қалады. Ол
Қазақстанның отын-энергетикалық балансының қалыптасуы үшін орасан зор мәнге
ие болып табылады. Республика ірі және тиімді отын запастарына ие және ең
ірі аймақтық отын-энергетика кешендерінің бірі болып саналады. Оған мұнай-
газ кешенін қалыптастыратын мұнай-газ өндіру және мұнай өңдеу салалары
жатады. Мұнай өнеркәсібі отын-энергетика кешенінің құрама бөлігі болып
табылады. Отын-энергетика кешені отын шығару және өндіруді, электр және
отын энергиясын өндіруді, энергия мен отынды бөлістіру және тасымалдауды
қамтитын көп салалы жүйе. Мұнай өнеркәсібі – мұнай және мұнай-газ кен
орындарын барлауды, ұңғыларды бұрғылауды, мұнай мен газ өндіруді, тұрба
құбыр мұнай тасымалын қамтитын ауыр индустрия саласы.
Мұнай-газ кешенінің тұрақтануы мен дамуы, оның жұмысының тиімділігінің
артуы негізінен оның құрылымдық өзгерістеріне және мұнай-газ компанияларын
одан әрі жетілдіруге тәуелді болады.
Қазіргі уақытта барлық технологиялық тізбекті біртұтас жүйеге
біріктіретін тігінен интеграцияланған құрылымдарды құру жолымен мұнай
компанияларының құрылымын интеграциялау және жетілдіру мәселесі ерекше
өзектілікке ие болып отыр.
Қазақстандық мұнай кешені тиімді қызмет етуі үшін мұнай өндіру, оны
өңдеу және өткізу бойынша кәсіпорын күштерін біріктіруге деген
қызығушылықты қалыптастыру қажет. Бұл өндіріс шығындарын үнемдеуге және
жаңа технологияларды енгізуге ықпал етеді.
1.Мұнай және газ өңдеу өнеркәсібі
1.1. Мұнай және газ кен орындары
Жер қойнауында бір тектес құрылымдағы мұнай мен газ кеніштерінің
жиынтығын мұнай және газ кен орындары деп атайды. Мұнай газ кен орындары
көмірсутектерінің алғаш пайда болған жері емес, олардың көшіп-қону
(миграция) арқылы әр түрлі құрылымдарға шоғырланып жиналған орны.
Жалпы алғанда кен орнының қатарына мөлшері, сапасы бойынша техникалық-
технологияның дәрежесіне және экономикалық тұрғыда пайдалану жағдайларына
байланысты мұнай мен газдың өндірісте игерілуі мүмкін табиғи жинағы жатады.
Кен орындары қор мөлшеріне байланысты ірі, орташа және ұсақ болып бөлінеді.
Қоры көп мұнай алаңдарын игеру мәселесі – экономикалық мол пайдаға
жолықтыратыны сөзсіз.
Қор мөлшеріне және сапасына байланысты баланстық және баланстан тыс
қорлар болып екі топқа бөлінеді. Баланстық қор өндіруге пайда келтіретін,
ал баланстан тыс қорлар таяу мезгілдерде игеруге пайда келтірмейтін қорлар.
Кен орындарының тілмесінде бір немесе бірнеше мұнай-газ кеніштері
кездеседі. Тілмеде тек қана бір кеніш (горизонт) кездесіп, оның қорын
игергенде экономикалық пайда келетін болса, ондай шоғырды – кен орны деп те
атауға болады.
Кен орындары тек табиғи бір текті құрылымдар арқылы ғана бөлін-бейді.
Кей жағдайларда көлем-пішіні созылыңқы моноклиналдарда кен орындары
шұбатылып, түрлі кедергілерге тіреліп орналасуы мүмкін. Саны бір кен
орнында бірнеше түр бойынша топтасқан әр типті кеніштер кездесуі де мүмкін.
Жер қойнауындағы геосинклиналдық және платформалық құрылымдармен
байланысты екі түрлі кен орындары кездесетін жағдайлар бар. Оның екі түрі
бар:
І сынап – геосинклиналдық облыстарда пайда болған кен орындары;
ІІ сынап – платформалық облыстарда пайда болған кен орындары.
І сыныпқа жататын кен орындары Кавказда, Кырымда, Шығыс Карпат,
Түркмения, Ферғана, Өзбекстан, Тәжікстан, Сахалинде т. б. аймақтарда
кездеседі. Қалған кен орындары ІІ сынапқа жатады, олар Еділ мен Орал
аралығында, Батыс Сібір аймақтарында т. б. аудандарда кездеседі.
Жер қойнауындағы мұнайдың физикалық жағдайын оны жер бетіне
шығарғандағы қасиетімен салыстыруға болмайды. Себебі, жер астында мұнай
шығаруға температура және қабат қысымымен байланысты сақталады. Ал, оны жер
үстіне шығарғанда температура төмендейді, қысым жойылады, мұнайдан газ
бөлініп шығады, мұнайдың көлемі кішірейеді.

1.2. Мұнай және газдың физикалық қасиеттері
Жер қойнауындағы мұнай көлемінің жер бетіне шығарғандағы көлеміне
қатынасы – мұнайдың көлемдік коэффициенті деп аталады. Ол былай жазылады:
(1)
мұндағы: b – мұнайдың көлемдік коэффициенті; Vпл – мұнайдың қабат бойындағы
көлемі, м3; Vнор – мұнайдың жер бетіне шығарылғандағы көлемі, м3.
Бұл коэффициент арқылы жер бетіне шығарылған 1 м3 мұнай жер астында
қандай орын алатынын білуге болады. Көп жағдайларда бұл коэффициенттің
мазмұны 1-ден артық болып, 3-ке дейін жетуі де мүмкін.
Мұнайдың негізгі қасиеттерінің бірі-тұтқырлық. Мұнай тұтқырлығының
өндіріс саласындағы маңызы өте зор. Ол арқылы мұнай өндіру үрдісімен, оны
құбыр арқылы айдағанда жұмыс қарқынына көптеген әсер келтіретіні белгілі.
Тұтқырлығы төмен, жеңіл, сұйық мұнайлар құбыр арқылы тез өтеді, ал
тұтқырлығы басым, қою мұнайды өндіру, жинақтау, құбыр арқылы жүргізу
жұмыстары көптеген қосымша еңбекті керек етеді.
Негізінде мұнайдың тұтқырлығына әсер ететін жағдайлар-оның құрамын-
дағы парафин, шайыр қосымшалары және температура.
Жалпы алғанда мұнай қабаттарында, қандай мөлшерде болмасын, еріген газ
кездеседі.
Жанар газдардың құрамы (СН) көмірсутектерінен тұрады, олардың ішінде
метан, этан, пропан, бутан, пентан т. б. газдар кездеседі. Таза газдан
тұратын горизонттардың құрамында метанның көлемі басымырақ келіп, аумағы
98%-ке дейін жетеді.
Газ құрамында жеңіл газдар (метан және этан) көп болған сайын оның
салмағы жеңіл келуімен қатар тез қызу бөледі, ал ауыр газдардың құрамында
метан мен этан аз мөлшерде болады.
Атмосфералық жағдайда (және 00С температурада) метан мен этан газ
күйінде кездеседі. Пропан мен бутан газ күйінде кездессе де шамалы қысым
арқылы сұйық көмірсутегіне тез айналады.
Геологиялық барлау жұмыстарының түрлері мен кезеңдері
Іздеу және барлау жұмыстары жер қойнауында мұнай-газ кендерінің
барлығын анықтау, ашу, олардың қорларының санын есептеу және кен
орындарының игеру жобаларын жасау мақсатында жүргізіледі.
Кешенді іздестіру-барлау жұмыстарына алаңды геологиялық, геофизикалық
және геохимиялық тұрғыдан зерттеу жатады, одан әрі кен орындарын түгелдей
барлап, кемерлеу үшін ұңғылар қазі әдістері белгіленеді.
Іздеу жұмыстары бірнеше кезеңнен тұрады.
Бірінші кезеңде – жер бедерінің жалпы геологиялық көрініс картасы
жасалады. Осымен байланысты табиғи қалыптасқан тау жыныстарының ашылуына
дейін жер бедері тазартылады да оның геологиялық бетбедерлерінің мүсіндері
көрсетіледі.
Екінші кезеңде – зерттелетін алаңның геологиялық құрылысын, негізгі
қабаттардың тұрпаты мен пішінін көрсету мақсатында тереңдігі 20 м-ден 300 м-
ге дейін картировтық және құрылымдық ұңғылар қазылады. Алынған мағлұматтар
бойынша шартты белгілерді пайдалана отырып, жер қабаттарының көнелігі мен
аумағы көрсетілген геологиялық карта сызылады. Бұл карта ұңғылардың
тілмесі, геологиялық пішіндер арқылы толықтырылып жазылады.
Құрастырылған стратиграфиялық тілмеде жер қойнауының қазылып өтілген
тау жыныстарының сипаттамалары колонка арқылы көрсетіледі.
Геологиялық пішіндер қабаттың көтеріңкі бағытына қарама-қарсы бағытта
масштаб бойынша тік жазықтыққа түсіріледі.
Табылған кен орнының пішінін толық дәлелдеу мақсатында геологиялық
картаға қосымша материал ретінде, қазылған ұңғылардың көрсеткіштері
бойынша, құрылым картасы жасалады. Құрылым картасында зерттелетін қабаттың
бет-бедері (ойлықырлылығы) жарма сызықтар арқылы көрсетіледі.
Мұнай-газ кендерінің құрылымдарын жете көрсету, ондағы қордың мөлшері,
ұңғыларды қазу керектігін дәлелдеп көрсету мақсатында іздестірудің екінші
кезеңінде геофизикалық және геохимиялық зерттеулер жасалады.
Жоспарланған жұмыстар орындалып болғаннан кейін үшінші кезендік –
ұңғыларды тереңдеп қазу басталады. Алғашқы қазылған ұңғы тілмесінде мұнай-
газ белгісі пайда болып, өнім алынған жағдайда кен орындарын нақтылы барлау
әдісі жүргізіледі. Құнарлы алаңдарда кемерлеу ұңғылары қазылып, кен орнының
аумағы, қалыңдығы, мұнай-су шекаралықтары анықталады. Одан кейін бағалау,
тергеу егжей-тегжейлі тексеру мақсатында т. б. категориялы ұнғылар
тағайындалып, қазыла бастайды.
Кен орнының көлемі мен қоры сияқты қажетті мағлұматтар анықталып
біткеннен кейін барлау жұмыстары аяқталып, енді мұнай мен газды игеру
жұмыстары басталады, яғни бұл өндіру ұнғыларын қазуға ұштасады. Мұндай
ұңғыларды арнайы, рет бойынша кен орындарына орналастырып қазып, олардан
өнім алу мақсатында ғылыми-зерттеу институттарында немесе жергілікті ғылыми
лабораторияларда игеру проектілері (жобалары) жасалады.
Мұнай-газ кен орындарын іздеу-барлау жұмыстарының табысты болуы
бастапқы кезеңде геофизикалық және геохимиялық зерттеу әдістерінің ең
нәтижелі бағыттарын іріктеп, таңдап алып, оларды іске асырумен тығыз
байланысты.
Геофизикалық барлау әдістерінің бірнеше түрі бар, олардың негізгілері
сейсмикалық және электрлік әдіс.
Сейсмикалық барлау әдісі. Мұндай барлау тау жыныстарының, қабаттардың
жарылған оқ дәрілер арқылы пайда болатын серпінді толқындарды өз бойларынан
өткізуі, я болмаса кейін серпуі арқылы алынатын көрсеткіштер арқылы
зерттеледі.
Жер қойнауындағы қабаттардың қайсыбірінде серпінді толқындар жылдам,
ал қайсыбіріне жәй тарайтыны белгілі. Сейсмикалық барлау жұмысын жүргізу
үшін белгілі бір қашықтықта шұңқырлар қазылып, олардың ішіне токтың
әсерімен жарылатын дәрі салынады.
Оқ дәрінің жарылуына байланысты жер қыртыстарына тараған толқындар тау
жыныстарының әр қабаттарынан түрліше жылдамдықпен өтеді. Толқындардың
қандай жылдамдықпен өткенін жер үстіндегі сейсмограф таспаға жазып тұрады.
Қатты тау жыныстарынан құралған қабаттардан толқын жылдамырақ өтеді де ол
жұмсақ жыныстардан тұратын қабат-тардан толқын баяулау өтеді. Алынған
көрсеткіштер арқылы жер қабат-тарының тереңдігі өлшеніп, карталары
тұрғызылады.
Бұл әдіс мұнай және газ кендерін барлау жұмыстарында кеңінен
пайдаланылады. Сейсмикалық барлау әдістерін алғашқы рет Г. А. Гамбурцев
ойлап шығарған.
Электрлік барлау әдісі тау жыныстарының өз бойынан электр тогын
өткізуіне байланысты жүргізіледі. Мысалы, кейбір тау жыныстары (гранит,
әктас, бойына тұзды су сіңген құмтастар) өз бойларынан электр тоғын жақсы,
ал басқалары (саз, мұнай сіңген құм, құмтастар) нашар өткізетіні белгілі.
Осымен байланысты бойынан электр тогын өткізбейтін тау жыныстарының
электрлік кедергісінің мағынасы көп болады. Әр түрлі тау жыныстарының
электрлік кедергісінің өзгеруі олардың табиғи орналасу тәртіптерін зерттей
білуге мүмкіндік туады.
Геохимиялық барлау жұмыстарының қатарына газ барлау әдісі жатады.
Газдар тереңдікте орналасқанмен сезгіш аспаптар арқылы олардың аз да болса
жер бетіне шығып жататынын байқауға болады. Әрине газдың қабаттардан өту
мөлшері өте нашар мыңнан бір процент болуы мүмкін. Бірақ та осы нәзік
көрсеткіштер арқылы жер қойнауында газ кенінің барлығын байқауға болады.
1934 ж. инженер М. М. Бальзамов геохимиялық газ каратажын ойлап
шығарды. Газ каратажы төмендегі жағдайы негізделген: ұнғыда қазу процесі
жүріп жатқан кезде бұрғы ерітіндісін зерттеу арқылы оның құрамында жер
қабаттарынан бөлініп шыққан газдарды жікке бөліп шығуын зерттеп, олардың
мөлшерін диаграмма ретінде таспаға жазып тұрады. Осы диаграммалар арқылы
жер қойнауындағы мұнай, газ кендерінің қандай тереңдіктерде кездесетінін
болжайды. Ол барлау жұмысын жүргізуде ойдағыдай пайда келтіреді.
Өндірісте ұңғылар бойын геофизикалық әдістермен зерттеудің гамма-
каратаж, нейрондық гамма-каратаж, термокаратаж т. б. түрлері кездеседі.
Олардың барлығы да ұңғы тілмесін өндіріс-геофизикалық зерттеу әдістерінің
қатарына жатады.
Мұнай және газ ұңғыларын бұрғылау
Ұңғы дегеніміз жер қыртысында арнайы бұрғылау аспаптарының көмегімен
қазылатын диаметрі тереңдігінен бірнеше есе кіші цилиндр пішінді тау-кен
құрылыс орны.
Ұңғының басталатын жері сағасы, цилиндрлі беті қабырғасы немесе
оқпаны, ең төменгі шеті түбі деп аталады. Сағасынан түбіне дейінгі оқпан
бойынша ара қашықтық ұңғы ұзындығы, ал ұңғы өсі проекциясының тіке аралығы
тереңдігі деп аталады.
Ұңғыларды тіке және көлбеу бұрғылайды. Олардың диаметрі аралықтан
аралыққа кішірейіп отырады.
Бұрғылау тәсілдерін пайдалана отырып ұңғыны бұрғылау кезінде
аспаптардың тау жыныстарына тигізетін әсеріне қарай механикалық, термиялық,
физико-химиялық, электр жалындық деп бөлуге болады.
Механикалық бұрғылау тәсілінде тау жыныстарын бұзу қол күшін немесе
қозғалтқыштарды қолдану арқылы іске асырылады.
Механикалық бұрғылау тәсілі соққылау және айналдыру тәсілдерімен іске
асырылады. Соққылама бұрғылау тәсілі 70 жылдан астам уақыттан бері мұнай-
газ өнеркәсіп саласында қолданылмайды. Дегенмен пайдалы қазбаларды барлау
инженерлік-геологиялық іздеу жұмыстарында қолдау тауып жүр. Ол тек арқанды-
соққылама бұрғылау тәсілінде қолданылады.
Айналмалы бұрғылау тәсілі. Мұнай, газ ұңғыларын бұрғылауда
қолданылады. Бұл тәсіл бойынша ұңғы оқпаны үздіксіз айналатын қашаумен
бұрғыланылады. Тау жыныстарының ұсақталған бөлшектері жер бетіне жуу
сұйығының ағынымен көтеріледі. Айналмалы бұрғылау тәсілінің өзі роторлық
және түптік қозғалтқыштармен бұрғылау тәсілдері болып бөлінді.
Роторлық бұрғылау тәсілінде қозғалтқыш жер бетіне орналасады да, қашау
бұрғылау тізбегі арқылы айналдырылады.
Өнімді қабатты зерттеу. Өнімді қабат коллекторлық қасиеті, орналасу
жағдайы, пайдалану сапасы, зерттеу жұмыстарын жүргізгеннен кейін анықталуы
мүмкін.
Пайдалану ұңғыларында өнімді қабаттарды бұрғылауда, бұрғыланылған тау
жыныстары шламын, геофизикалық зерттеулер нәтижелерін қолдану жеткілікті.
Барлау ұңғыларында өнімді қабат жетік зерттеледі, сондықтанда жүргізілетін
зерттеу жұмыстары көп.
Барлау ұңғыларында өнімді қабат тек колонкалық қашаулармен
бұрғыланады. Бұл алынған керн материалдары бойынша қабаттың орналасу
жағдайы, литологиялық және физикалық сипаттамаларынан толық мәліметтер
алуға мүмкіндік береді. Өнімді қабат бұрғыланып болғаннан кейін ұңғыда
толық геофизикалық зерттеу жұмыстары жүргізіледі. .Дегенмен, геологиялык
және геофизикалық зерттеу әдістері өнімді кешендерден өндірістік маңызын
анықтауға мүмкіндік бермейді, өйткені ол кезде қабаттың мұнай бергіштігі
жөнінде толық мәліметтер болмайды.
Мұнай және газ кеніштерін игеру режимдері. Қабаттағы және ұңғы
түбіндегі қысымдардың айырмашылығына қатынасты, сұйықтың және газдың ұңғы
түбіне ағынының пайда болуы негізделеді. Бұл қысым айырмашылығы
(депрессия), қабаттағы энергияның түрінен, қабаттағы жыныстың және сұйықтың
физикалық қасиеттерінен, ұңғыдағы сұйықты (газды) алу көлемінен туады.
Мұнайы немесе газы бар қабат, бұрғыланған ұңғылары мен қоса-бірікен
гидравликалық байланысты жүйе екені анық (егерде қабат тектоникалық
бұзылысқа ұшырамаса немесе блоктарға бөлінбесе). Пайдалану ұңғылардың тек
қана мұнай-газды облысына емес, қоршаған су қысымды облысына және қабаттың
созылған шекарасына дейін әсері тиеді. Сондықтан ұңғы түбіне мұнай мен газ
ағынын қамтамасыз етіп жатқан кеніштегі күштердің және энергиялардың
түрлерін, кеніштің құрылымын, қоршаған облысын және жыныстар мен сұйықтар
қаситтерін және барлық мұнай қабатының бір-бірімен байланысты жүйеде деп
есептеп қарастыруымыз қажет.
Ұңғы түбіне сұйықтың, мұнай мен газдың ағысын шақыратын қабаттағы
энергияның түрінен, қабаттағы жыныстың және сұйықтың физикалық
қасиеттерінен, ұңғыдағы сұйықты (газды) алу көлемінен туады. Мұнайы немесе
газы бар қабат, бұрғыланған ұңғылары мен қоса-бірікен гидравликалық
байланысты жүйе екені анық (егерде қабат тектоникалық бұзылысқа ұшырамаса
немесе блоктарға бөлінбесе). Пайдалану ұңғылардың тек қана мұнай-газды
облысына емес, қоршаған су қысымды облысына және қабаттың созылған
шекарасына дейін әсері тиеді. Сондықтан ұңғы түбіне мұнай мен газ ағынын
қамтамасыз етіп жатқан кеніштегі күштердің және энергиялардың түрлерін,
кеніштің құрылымын, қоршаған облысын және жыныстар мен сұйықтар қасттерін
және барлық мұнай қабатының бір-бірімен байланысты жұйеде деп есептеп
қарастыруымыз кажет.
Ұңғы түбіне сұйықтың, мұнай мен газдың ағысын шақыратын қабаттағы
энергияның көзі деп келесі энергия тобын белгілейміз: қабаттағы суарынды
энергиясы; сығылған бос жене мұнайда ерітілген газ энергиясы; сығылған
жыныстардың және сұйықтардың серпімділігінен пайда болатын энергия;
сұйықтар мен мұнайдың салмағынан пайда болатын энергия. Әр түрлі қабат
энергиясының бірікенінен немесе бір ғана энергияның әсерінен мұнай мен
ғаздың және сұйықтың қабат ішінде қозғалуы айқын болды. Әрмен қарай кен
орындардың игеру мінездемелері кеніштіктегі энергиялық ерекшеліктерге
байланысты екенін көрсетеміз.
Мұнай және газ кеніштерін игеру режимдері (тәртіптері)
Пайдалану ұңғыларға қарай сұйықты ығыстыратын басым энергия түріне
байланысты келесі негізгі мұнай кен орындарын игеру режимдерін
(тәртіптерін) ажыратып қарастыруымызға болады:
1) қатты суарынды және серпімді суарынды;
2) Газарынды (газды);
3) Ерітілген газ;
4) сұйықтардың салмағы (гравитациялық).
Бір неше режимнің әсері сезілсе аралас режим туралы айтуымызға болады.
Мұнайды нұсқаның қозғалатын және қозғалмайтын режимдер туралы түсініктердің
бар екенін ұмытпағанымыз жөн.
Кен орынындағы тәбиғи шарттардан, игергендегі жасанды шарттардан және
ұңғыларды пайдаланудан, қабаттың жұмыс істеу режимін (тәртібін)
анықтауымызға болады. Керекті немесе басқа режимді тағайындауымызға,
ұстауымызға, тексеруімізге немесе басқа режимге алмастыруымызға болады. Кен
орындарындағы, игеру жүйесінде жүргізілетін жасанды әрекеттерден (қабаттқа
агентерді айдау т. с. с.) және мұнай мен газ өнімдерін пайдалану ұңғылардан
алу үрдістерінен қабаттың жұмыс істеу режимін анықтауымызға болады.
Кен орнын игеру режимін тағайындау үшін, кеніштің энергетикалық
ерекшіліктері және геологиялық шарттары әсер, етеді, бірақ олар игерудіге
режимді анықтамайды.
Айтарлықтай мықты суарынды режим кезінде, қабаттқа келетін су мұнай
немесе газ орнын толтырып отырады. Кен орнын суарынды режимде игергенде –
алғашқыда қабат қысымының төмендегенінен, қалыптасқан қысым айырмашылығын
(градиент) байқаймыз. Мұндай жағдайды, судың өнімді аймаққа келіп мұнайды
ығыстыра бастаған кезде байқалады. Егерде қабаттан бір қалыпта сұйықты
өндірген (алған) кездегі жағдайда, игеру уақыты ұзарған сайын, қабаттағы
қысым қалыптасса – қабаттан алынған мұнайды су толық алмастырғанын
білдіреді. Бұл, қабаттың мықты суарынды режимінде игеріліп жатқанын, тағыда
анықтайды. Егерде қабаттан алынатын мұнай өнімінің мөлшерін ұлғайтып
отырсақ арынды қабаттан алынған мұнай мен газ көлемін су толық алмастырып
үлгермейді, сондықтан, суарынды жүйенің өткізгіштік қабілеті өзгеріп, қабат
қысымының төмендеуі байқалады. Бұл жағдай мықты суарынды режимінің
ерітілген газ режиміне немесе басқа режимге ауысуының басы болғанын
түсіндіреді. Кеніштер мықты суарынды режимде игерілген кезде – қабат қысымы
баяу төмендейді, ұңғы түбіндегі қысым мұнайдың газға қаныққан қысымынан
төмендегенінше.
Мұнай бергіштік коэффициенті – алынған (игерілген) мұнай мөлшерінің
бастапқы кеніште есептелген мұнай мөлшеріне қатынасы болып табылады. Оның
мәнін көп факторларға байланысты: қабаттағы сұйық пен жыныстардың физикалық
қасиеттерінен, кенішті игеру режимінен, кен орнын игеру көрсеткіштерінен
(ұңғылардың орналасу торынан, оларды пайдалануға беру ретінен және кен
орнынан өнім алу қарқынынан) мұнайды ығыстыру агентінің кеніште орын алып
жаулауынан т. б.
Ең жоғары мұнай бергіштік коэффициент мықты суарынды режимде болады,
неге десеңіз мұнай сумен ығыстырылады кейде оның тұтқырлығы қабаттағы
жағдайда мұнайдың тұтқырлығынан үлкен болады, ал газдың тұтқырлығынан
бірнеше рет көп болады. Мұнайды ығыстыратын агенттің тұтқырлығы, неғұрлым
мұнайдын тұтқырғынан үлкен болған сайын мұнай бергіштік коэффициент мәне
үлкен болатыны анықталған.
Газарынды режимнің мұнай бергіштік коэффициенті быраз аз болады, неге
десеңіз мұнай қабаттан газбен ығыстырылады оның тұтқырлығы мұнайдың
тұтқырлығынан айтарлықтай кем болғандықтаң және газбен жыныстар
ылғалданбайды. Қабат қысымы сәл ғана түскен жағдайда мұнайдан газ айырылып
шығып, жыныстардың мұнайға деген фазалық өткізгіштігін азайтады.
Ең аз мұнай бергіштік коэффициент – кеніш ерітілген газ режимінде
жұмыс істеген жағдайда болады. Газдың ұлғайған энергиясының көбі ұңғылар
түбіне қарай ағып өтіп мұнайды ығыстыруға пайдалы жұмыс істемейді.
Эксперементалдық және өндірістердегі статистика мәліметтер бойынша –
мұнай бергіштік коэффициент (МБК), қабаттардың жұмыс істеу режимдеріне
байланысты келесі мәндерде болалады:
Суарынды режим ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 0,5-
0,8
Газарынды режим ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 0,4-
0,7
Ерітілген газ режимі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
0,13-0,3
Мұнай бергіштіктің ең жоғарғы мәні 0,8 мықты суарынды режим кезінде,
мұнайды кеніштен ығыстыруға жақсы тиімді жағдайда болады (жыныстың бір
қалыпты болғаны және өткізгіштігінің мол болғаны, мұнайдың тұтқырлық
мәнінің аз болғаны және мұнай мен қабат суының арасындағы шекарадағы бетті
керу күшінің кем болғандығы қажет).
Мұнай кен орындарын игеру. Игеру объектісі – жер қойнауынан кен
көлеміндегі белгілі топ ұңғылармен, өндірістік көмірсутектер қоры бар,
геологиялық құрылымды (қабат, массив, жиынтық қабаттар) бөліп қарастыру.
Егер, кен шегіндегі барлық қабаттарды объектіге біріктірсе; объект және кен
орны деген түсініктеме бір мағыналы болады.
Көп қабаттарды, бір объектіге жатқызсақ, метал, құбыр және басқа
материалды үнемдеуге мүмкіншілік береді. Бірақта, басқа жағынан қабаттардың
саны көбейген сайын технологиялық жағдайды қиыстырғанда, әрбір жеке
қабаттан мұнай өндіру үрдісі қиындай бастайды және көп жағдайда мұнай
объектісінің бергіштігі өте жылдам төмендейді.
Объектілерді айырып қарастырғанда келесі мәліметтерді ескеру керек:
1. Жыныс – коллекторлардың геологиялық, физикалық қасиеттері.
Қабаттардың қасиеттерінің орташа параметрлері бірдей және төселген көлемі,
бір жерде орналасқан бір игеру объектісіне кірістіруге болады. Өнімділігі
мен қабат қысымының өзгеруі, қабатты игеру әдісі, мұнай қорының игеру
жылдамдығы және ұңғылар өнімдерінің сулануы объект қабатшаларында әртүрлі
болады. Бұның бәрі объект бойынша жалпы мұнай бергіштікті азайтады.
2. Мұнай, су және газдардың физикалық, химиялық қасиеттері. Мұнайлар
қасиеттері бірдей емес қабаттарды бір объектіге біріктіру орынды болмайды,
өйткені өнім алу үшін өндіру технологиясында, ұңғы орналастыру сызба
нұсқасы және олардың сандары әртүрлі болу керек. Мұнайдың компоненттік
құрамдары, жеке қабаттарды игергенде бөлек объект деп өзін жеке қарастыруға
себеп болуы мүмкін. Осы мәселені шешуге қабат суларының физикалық, химиялық
қасиеттерінің елеулі мәні бар. Мысалы, қасиеті белгілі қабат суын, қабат
ішіне су ендіргенде, химиялық реакциялар болуы мүмкін, олардың нәтижесінен
сұйықтықтардың сүзгілік шарттары кемиді.
3. Көмірсутектердің фазалық жағдайлары және қабаттар режимі (тәртібі).
Геология-физикалық қасиеттері ұқсас екі қабатты алсақ, оның біреуінің
көлемі үлкен, газ бұркімбесі болса, екіншісінде серпімді суарынды режим
болады. Мұндай жағдайда, оларды, бір объектісіне бірік-тіру нәтижелі емес,
өйткені оларды игеруде ұңғыны орналастыру схемасы және мұнай мен газ өндіру
технологиясы әртүрлі болуы қажет.
4. Ұңғылардың техникасы мен технологиясы. Бірнеше қабатты бір игеру
объектісіне біріктіру, ұңғыдағы сұйықтарды жоғары көтеруіне қолданатын
қазіргі ұңғы, құралдары және пайдалану технологиясы қамтамасыз ете алмайды
(тіпті пайдалануға болмайды).
Игеру объектілер өзінше бөлек және қайтару объектілер болып бөлінеді.
Қайтару объектілердің өзінше бөлек объектілерінен айырмашылығы алдын ала
ұңғылар мен басқа бір объектіні игеруді деп үйғарылып сосын керек кезде
қажетті объектіге көшу.
Игеру жүйесі – инженерлік шешімдердің өз ара байланысының жиыны:
объектілерді сайлау және оларды игеру ретін белгілеу; негізгі және резерв
фондыларынан пайдалану және айдайтын ұңғылардың санының, ара ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.