Операциялық жүйелердің қауіпсіздік моделі

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1-бөлім. Операциялық жүйелердің ерекшеліктері
1.1. Операциялық жүйелер
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 5
1.2. Компьютерлік жүйелердің
бұзылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2-бөлім. Операциялық жүйелердің қауіпсіздік моделі
2.1. Операциялық жүйелерінде қолданылатын криптографиялық
интерфейсі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.2. Өзара қатынас интерфейсінің
сипаттамалары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...15
2.3.Операциялық жүйелердегі анформацияны қауіпсіздендіру мен
қорғауды
қамсыздандыру ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..26
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі: Ақпаратты қорғау мәселесі адамзатты бөгде
адамдардың оқуынан қорғау ерте кезден–ақ толғандырды. Криптографияның
тарихы – адамзат тілінің тарихымен бірдей дамыған. Алғашқы жазулардың өзі
криптографиялық жүйе болды, өйткені ол кезде жазулармен тек таңдаулы
адамдар ғана қолданды. Ежелгі египеттегі, индиядағы қасиетті кітаптар
мысал бола алады.
Опрерациялық жүйелердің басты қызметі – бұл ресурстарды басқару, ол
басқаратын негізгі ресурс – компьютер аппаратурасы. Барлық операциялық
жүйелер қолданушымен пакеттік режимде де, диалогтық режимде де жұмыс
істеуді қамтамасыз ете алады. Қолданушы интерфейсін іске асыруы бойынша
графикалық және графикалық емес операциялық жүйелер деп екіге бөлінеді.
Графикалық емес операциялық жүйелер бұйрықтық жол интерфейсін іске асырады.
Бұл жағдайда негізгі басқару құралы пернелік болады.
Соңғы жылдарда компьютерлік жүйелерді көптеп қолдануда. Басты
себептерінің бірі пайдаланушы мен программалық қосымшаның өзара қарым-
қатынас интерфейстерінің ролі зор. Жалпы алғанда, интерфейс түсінігі кең
мағыналы және компьютерлік технологиялардың әр түрлі салаларында
қолданылады. Аталмыш курста қарастырылатын негізгі мәселе - пайдаланушылық
интерфейстер және олардың қосымша деңгейінің программалы-аппараттық
интерфейстері арасындағы байланыстары болып табылады. Осы мәселеге
қызығушылық тек есептеу техникасы мамандарының ғана емес, сонымен қатар
эргономисттердің, психологтардың, социологтардың және графикалық жүйелерді
жасаушылардың да қызығушылығын туғызып отыр. Тәжірибе көрсеткендей,
компьютерлік жүйелердегі көптеген қолданбалы есептерді шешу үшін
интерфейсті таңдау мен (немесе) құрастырудағы проблемаларды толығымен, жан-
жақты қарастыру қажет. Пайдаланушылық және программалы-аппараттық
интерфейстерді құру технологиялары кешенді түрде қарастырылуы тиіс.
Зерттеудің мақсаты: Операциялық жүйелер түсінігі және түрлерімен
танысу және операциялық жүйелердің қауіпсіздік моделдерімен танысу.
Зерттеудің міндеттері:
1. Операциялық жүйелер туралы түсінік беру.
2. Операциялық жүйе қауіпсіздігін қамтамасыз ету шараларымен
таныстыру.
3. Операциялық жүйе қауіпсізідігін моделі туралы түсінік беру.
Курстық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен және
қорытындыдан тұрады. Соңында пайдаланылған әдебиеттер келтірілген.

1-бөлім. Операциялық жүйелердің ерекшеліктері
1.1. Операциялық жүйелер түсінігі

Операциялық жүйе — компьютердің барлық басты әрекеттерін (пернелер
тақтасын, экранды, диск- жетектерді пайдалануды), сондай-ақ қатар
операциялық жүйенің басқаруымен іске қосылатын басқа программалардың
жұмысын басқаратын, көбінесе тұрақты сақтауыш құрылғыда тұратын, машиналық
кодта жазылған программа. Алғашқы компьютерлердің операциялық жүйесі болған
жоқ, себебі басқару программалары тек компьютердің нақты бір типіне арналып
жазылды, бірақ шалғайлық жабдықтарға стандарттардың пайда болуымен, сан
алуан компьютерлер үшін осындай жабдықпен әрекеттестіктің бірыңғай
программаларын жазуға мүмкіндік туғызды. Операциялық жүйені жазудың екі
жүйесі бар — тұрақты сақтауыш құрылғыға барлық жүйені жазу және қатқыл
дискіден операциялық жүйенің калған бөлігінің тек жүктеу программаларын
ғана жазу. Мекемеде пайдаланылатын шағын компьютерлер, әдеттегідей, MS-DOS
немесе ең соңғы OS2 операциялық жүйесін пайдаланады. Ықшам машиналарда,
дискжетектердің қажеттілігінен аулақ болу үшін, тұрақты сақтауыш құрылғыда
жазылған операциялық жүйені пайдаланады. Миникомпьютерлерде UNIX немесе өте
танымал емес жүйелер PICK немесе BOS (Ұлыбритания) сияқты операциялық жүйе
пайдаланылады; сондай-ақ компьютердің нақты бір типіне арналып әзірленген
операциялық жүйелер де кездеседі.
Операциялық жүйе – компьютер құрылғыларының үздіксіз жұмыс істеуін
ұйымдастырушы және түрлі командаларды орындауы арқылы пайдаланышының машина
жұмысын басқаруына жеңілдік келтіруші жүйелік программалар. Оның негізгі
қызметі – программалардың бір – бірімен және сыртқы құрылғылармен өзара
әрекетін ұйымдастыру, оперативті жадты бөлу, компьютердің жұмыс істеу
кезіндеқате жіберілу сияқты түрлі оқиғаларды анықтау, дискіні жұмыс істеуге
дайындау, монитор мен принтердің жұмыс істеу режимдерін орнату,
пайдаланушының программасын іске қосып, оны орындау т.б..Яғни ОЖ – машина
жұмысын басқаруға толық жеңілдік беретін жүйе. Ол осы үшін арналған иілгіш
не қатты магниттік дискіге жазылып қойылады. Сондықтан ОЖ – ны дискілік
операциялық жүйе ( ДОЖ, не DOS ) деп те атайды.
Дербес компьютерлер үшін кең тараган оиерациялық жүйелерге МS (РС)
DOS, Windows 95, Windows NT,OS2, UNIX жатады,Дербес компьютерлерлерге
арналған операциялық жүйелердің барлығы да тек бір адамдық болып табылады.
Расында да екі адамның бір мезетге бір компьютерде жұмыс істеуін елестету
қиын ғой. WINDOWS 95, WINDOWS NT, OS2, UNIX көп мақсатты жүйелер болып
саналады. Көп мақсаттылық — бір компьютерде бір уақытта қатарласа бірнеше
есепті шығару мүмкіндігі немесе бірнеше әрекеттің қатар атқарылып жатуы.
Мысалы, Сіз мәтін көшіріліп жатқан шақта ойнап та отыруыңызға боладь,
өйткені бұл жұмыстарды әртүрлі қүрылғылар атқарады немесе ол қүрылғылардың
жұмыс жылдамдығы адамның жылдамдығынан өте жоғары болып келеді. Көптеген
ІВМ - үйлесімді компьютерлер дискілік МS DОS операциялық жүйесі мен көп
терезелі WINDOWS графикалық операциялық жүйесін пайдаланады.Операциялық
жүкелер көптеген функцияларды орыңдайды: информацияны дискіге жазу-оқуды
жүзеге асырады, мәліметтер сақтауды ұйымдастырады, компьютер құрылғыларының
өзара байланыста жұмыс істеуін, барлық қолданбалы программалар жұмысының
орындалуын қамтамасыз етеді. Бұл жүйе ЭЕМ іске қосылғаннан кейін иілгіш не
қатты дискіден алғашқы жүктелетін кещенді программа болып табылады. Белгілі
бір қосымша қызмет атқаруға керекті программалар тобы утилиттер болып
табылады.
Оларға мысал ретінде антивирустік (вирустерге қарсы) программаларды,
мәліметтерді архивтеу (кысу) программаларын, компыотердің: жұмыс істеу
қабілетін (диагностика) тексеретін программаларды (тест ирограммалары)
айтуға болады.
Жүйелік үзілісті ұйымдастыру. Мысалы, программаны орындау кезінде
нөлге бөлу кездессе, ол оның мүмкін емес екенің хабарлап, машина жұмысын
тоқтатады ; клавиатурадан символ терілсе, ол процессордың осының алдаңдағы
ағымдық жұмысына үзіліс жасайды. BIOS – тың құрамында сыртқы құрылғылардың
жұмысын басқару драйверлері де бар. BIO.COM (IBMIO.COM) – BIOS жүйесінің
жұмысын ьолықтырушы бөлім. Ол сыртқы құрылғылар мен информацияны
алмастырудың барлық операцияларын да орындайды. DOS.COM (IBMDOS.COM) – ның
жұмысы – пайдаланушының программалары мен түрлі информацияны дискіге тиеу
не одан оперативті есте сақтау құрылғысына ендіру, дискіде тиулі
программаны жою және т.б.. Ол жад ұяшықтарымен орындалатын жұмыстарды да
басқарады. COMMAND.COM – ның негізгі жұмысы – пайдаланушының
программаларымен берілгендерді жадқа ендіру және өндеу. COMMAND.COM – ды
командалық процессор деп те атайды. Ол ішкі не реззиденттікдеп аталатын
түрлі командаларды да орындайды (DIR, COPY, REN, DELETE, CD, MD, RD, DATE,
TIME, VER т.б..)
Есептеу желілері операциялық жүйелер басқаруымен жұмыс істейді.
Негізгі желілік, операциялық жүйелерге NovellWare, Windows NT, OS2, Warp
Unix кіреді. Windows 95, 98 операциялық жүйелерінде құрамдас желілік
құралдар бар.
1.2. Компьютерлік жүйелердің бұзылуы
Компьютерлік жүйелердің қиындық метрикалары келесі белгілерге
келтіріледі:
– гетерогендік (технологиялардың әркелкілігі, ешқандайда бір
технология кәсіпорынның мәселелерін шешпейді, сондықтан да өңдеушілер әр
түрлі технологияларды қолдануға мәжбүр);
– әр түрлі платформалық (операциялық жүйелер, есептеу аппараттарының
архитектурасы);
– әр түрлі технологиялардың ықпалдасуы;
– таратылымдылық;
– параллельділік;
– уақыт ауқымдылығының нақтылығы;
– мемлекет, экономика субъектілері қызметінде бизнес-үдерістерді
қамтудың әр түрлі ауқымдылығы;
– көппрофильділік, B2B , B2C , G2D, G2C , G2G , C2C , т.б.;
– таратылған компьютерлік жүйелердің және олардың компоненттерінің
көпфункционалдылығы.
Осы мәселені шешу үшін мемлекет немесе бірлестік, коорпорация, ұйымдар
аумағында есептеуші (немесе компьютерлік) жүйе және ТКЖ негізінде жеке
қосымшалармен өзара қатынас жасау үшін стандарттар құрылды.
Алыстатылған деректерге жетудің берілген архитектурасы клиент-сервер
екідеңгейлі архитектурасының баламасы. Ол қосымшалардағы таза қолданбалы
функциялардың және деректердің бейнеленуі мен енгізу функцияларын іске
асыруды жорамалдайды, яғни деректердің ңдеу әдістерін. Клиент серверден
сұрай береді, ал сервер олардың нәтижелерін деректер блогы етінде өңдеп
және оны қайтадан клиентке қайтарады [1].
Бейнеленген сценарийге жүйенің өзара қарым-қатынасы тән құбылыс және
барлық емшіліктер клиент-сервердің екідеңгейлі архитектурасы үшін былай
сипатталынады:
– жүйе-клиент (ЖК) жағында деректер қорын басқару жүйесі (ДҚБЖ)
қолданатын рекшеліктерін және жүйе-сервердегі (ЖС) алыстатылған деректер
қорының құрылымын білу ерек, ол жалпы алғанда барлық жүйенің қауіпсіздік
деңгейін төмендетеді;
– ақпараттық ЖС деректер қорымен араласатын ақпараттық ЖК
қосымшаларында ғана одификациялар мен алып жүруінің қиындығы, ЖС жағында
алыстатылған деректер қоры ызбасының кез келген өзгерісі ЖК қосымшаларында
өзгеріс туғызады, ол ондаған-жүздеген омпьютерлерде орнатылған
қосымшалардың ауысуы немесе жаңартылуын, қызмет көрсетуін иындатады;
– ЖК пайдаланушыларының жету құқығына басқаруды қосатын деректер
қорының ЖС дминистрлеу едәуір күрделенеді.
Қарастырылатын сценарийлердің елеулі кемшіліктері – жүйе-клиентте ЖС
осымшаларының қосарлануы болып, бұл өзара қарым-қатынаста болатын
ақпараттық жүйелердің есурстарын тиімді емес қолдануына алып келеді.
Бұл жүріс біррангілі, таратылған өзара қарым-қатынас архитектурасына
сәйкес келеді.
Осы архитектура бойынша әр түрлі компьютерлік жүйелердегі кез келген
қосымшалар лиент рөлінде де сервер рөлінде де бола алады, олар сол және
басқа есептерді біріге отырып ешеді. Мұндай жүріс қосымшалардың қосарлануын
минимальдайды. Әртүрлі компьютерлік үйелердегі таратылу қосымшалары
аппараттық құралдардың және қосымшалардың оптимальді алансының жүктелуіне
жетуді қамтамасыз етеді және сәйкесінше жалпы алғанда жүйенің қпараттық
ресурстарын тиімді қолдануына алып келеді [2].
Қазіргі уақытта бар болатын және өңделетін ақпараттық жүйелердің
көпшілігі клиент-сервер кідеңгейлі архитектурасында қосымшаларды ұсынады.
Бұл жағдайда клиент пен сервердің раласу құралы ретінде көбінесе толық емес
стандартты сақталушы үдерістер мен триггерлер еханизмі қолданылады. Олардың
іске асырылу спецификасы (деректер қоры басқару жүйелерінің дросынан
бөлінбеушілігі) сервер жағында қосымша есептеу ресурстарының бар болуының
ажеттілігіне алып келеді.
Жүйе жұмысының сервермен орындалуының көбеюінде клиент-сервердің
екідеңгейлі рхитектурасында үлкен электронды есептеуіш машиналары бір-
біріне ұқсас болып барады, ал лармен өңделетін құрылымдары оларды ұсынудың
тәсілдері басқа қосымшалармен бірігіп олдануы үшін жай жеткілікті. Әдетте
қарастырылатын клиент-сервер қосымшаларының өзара арым-қатынасы ДҚБЖ
құралдарын ұйымдастырады, олар серверлі бөлімді едәуір ауырлатады.
Басқа жағынан алғанда заманауи технологиялар ТКЖ көлемінде келесі
ерекшеліктерден тұратын нтегрирленген ортаны құруға мүмкіншілік береді
(немесе таратылған түрдегі ақпараттық жүйелердің кез келген түрлері):
– аппараттық және жүйелік бағдарламалық құралдарға байланысты емес;
– халықаралық және өндірістік стандарттарға сүйенеді;
– басқарылатын ресурстары мен қызмет ағымының жиынтығы ретінде әрбір
нақты кәсіпорынның ұжымдық қызметінің басқару ережелерін іске асыру үшін
бапталатын бірыңғай ақпараттық модельді ұсынылған кәсіпорында өңдеуге
мүмкіншілік береді;
– жүйенің кеңейтілуін қамтамасыз етеді, яғни бар болатын компьютерлік
жүйелердегі жаңа компоненттердің жеңіл қосылуы және қарапайымдылығы;
– ескі жұмыс істейтін қосымшаларды (legacy applications) жаңа
компьютерлік жүйелерге ықпалдасуына мүмкіншілік береді;
– компьютерлік жүйелердің табиғи ықпалдасуын жібереді;
– қауіпсіздікті, сенімділікті және бұзылмау тұрақтылығын қамтамасыз
етеді;
– өміршеңдік қабілеттілігіне және эволюциялық дамуына кепілдеме
беретін құрылатын компьютерлік жүйелерде құжатталуды қамтамасыз етеді;
– мамандардың тұжырымдалған білімін дамытуға және көбейтуге, жинауға
мүмкіншілік береді;
- компьютерлік жүйелерді құрудағы жинақталған шығындарын едәуір
төмендетеді.
Енді жоғарыда келтірілген талаптарға байланысты таратылған
компьютерлік жүйелердің құру сұрақтарын қарастырайық.
ТКЖ құруының мейлінше тиімді жолы заманауи деңгейлерге сәйкес келетін
бағасы жағынан
да өнімділігі жағынан да ұйымдастырылған шаралардың нәтижелері
арқасында жетеді және мына түрде іске асырылуы керек:
– ТКЖ жобаларының сараптамасы;
– ТКЖ іске асырылуы және жобалануы пәндік аймағында талдау жүргізуде
кеңес беру және ғылыми-әдістемелік жетекшілік етуі;
– басқарудың тиімді модельдерін іске асыруды қамтамасыз ететін ТКЖ
кезекті ендірілуінде оларды қайта құрылуының өңдеуге ұсынылуы және
кәсіпорын күйінің комплексті талдауы;
– ТКЖ іске асырылуын қадағалауы (таңдалған стандарттарға, орнатылған
жоспарға, ұсынылған технологияларға сәйкестілігі);
– ақпараттық технологиялар саласында оқу орталықтарымен және ғылыми,
алдыңғы қатардағы компаниялармен өзара қарым-қатынасы.
Жүйе жанатын болады оның өңдеуінің тәсілінен. Бұл жағдай басқа
бөлімдердегі компоненттердің өзара қарым-қатынасын қарастырмайтын нақты
бөлімдегі ішкі қажеттілік үшін бастапқы кезеңде бағдарламалық
компоненттердің жиі қолданылуымен түсіндіріледі.
Бүгінгі күнде бағдарламалық жүйелерді өңдеуде негізгі екі жүріс бар,
олардың арасындағы айырмашылық декомпозиция критерияларымен байланысты.
Біріншісі, құрылымдық деп аталады және оның негізіне функционалдық
декомпозиция қағидалары қойылған. Олар болып жатқан іс-әрекеттерге қатаң
реттеуді орнатып, жүйенің функционалды элементтерін жинақтайды.
2-бөлім. Операциялық жүйелердің қауіпсіздік моделі
2.1. Операциялық жүйелерінде қолданылатын криптографиялық интерфейсі
Windows операциялық жүйесі ыңғайлы, графикалық түрде құрылған, онда
меню, команда, терезе, объект ұғымдары қолданылады.
Бір мезгілде бірнеше программалармен жұмыс істеуге болады және сыртқы
құрылғылармен байланысу қызметін де операциялық жүйе өзі атқарады Windows
операциялық жүйесінде жұмыс істейтін көптеген программалар жазылады, ескі
программалар ыңғайланып қайта құрылды.
Windows-та казіргі кездегі кең таралған барлық қолданбалы прграммалар
жұмыс істейді десек артық болмайды. Windows прграммалары ортақ принципте
құрылған, лоарда меню, команда, терезе ұғымдарымен қатар объект ұғымы және
белгілеу кеңінен қолданылады. Компьютерде өңделетін информацияны объект деп
атауғы болады.
Microsoft Windows операциялық жүйесінің объектілері:
суретшелер компьютерде қолданылатын объектілер белгісі; бумалар
объектілерді топтастыру үшін қолданылады, топтастыру құжаттарды реттеу үшін
қажет; есептер тақтасы экранның төмен жағында орналасқан жатық жол, ол
арқылы керегін тез табуға болады; менің компьютерім – компьютердің барлық
жарлықтарын көруге болады, бумаға орналаспай жеке тұрады; қоржын өшірілген
объектілерді сақтауға арналған арнайы бума; Пуск батырмасы программаны
шақыру үшін және компьютерді өшіру үшін қолданылады; файлдар – компьютерде
өңделетін кез келген информация жазылатын дискідегі атауы бар арнайы орынды
файл дейді.
Windows-та кезкелген әрекеттер командалар арқылы орындалады,
командалар тізімі меню деп аталады. Буфер дегеніміз жедел зердеде
орналасқан аралық зерде.
Есептеу техникасын басқару жүйелерінде, ұйымдастыру, басқару мен
конструктрлық қызметте, оқу процестерінде және ғылыми зерттеулерде
пайдалану, компьютермен жұмыс істеуге адамзат қызметінің әртүрлі
салаларындағы мамандарды іске тартады.
Пайдаланушылардың дайындығы мен квалификациясы әр түрлі болуы, ЭЕМ-нің
дәрежесін арттыруды, олармен жұмыс істеуді жеңілдетуді және ЭЕМ-сын
интеллектуализациялауды талап етеді. Интеллектуализациялауда адам мен
есептеу жүйесі (ЕЖ) арасында интерфейсті жасау ерекше орын алады. Ол өз
кезегінде дайындығы жоқ пайдаланушы мен компьютер арасындағы қатынасты
қамтамасыз етуі тиіс. “Адам-компьютер” интерфейсін ұйымдастыру кезінде
негізгі 2 есепті қарастыру қажет: - ақпаратты енгізу мен көрсетудің тиімді
түрлерін құратын енгізу-шығаруды ұйымдастыру; - диалогтың мәндік мазмұнын
арттыратын және ресми емес қатынас процедураларын қолдайтын бағдарламалық
қамтаманы құру.
ЭЕМ-да шығарылатын кең ауқымды есептер, интерфейсті құру проблемасы
компьютерлік жүйенің қай облыста қолданылуына байланысты болады. Ұшқыш пен
борттық ЭЕМ арасындағы қатынас, оқушы мен оқыту жүйесі арасындағы
қатынастан өзгеше ұйымдастырылуы қажет екендігі түсінікті. Соның
салдарынан, адам-машина жүйесінің есептерін құру мен ондағы қатынасты
ұйымдастыру түрлі дәрежедегі пайдаланушыларды тану болып табылады. Осы
есептің шешуі - пайдаланушы-оператордың қызметін құрылымдауға және кез-
келген адаммашиналық жүйені жобалау кезінде міндетті түрде қарастырылуы
тиіс психофизиологиялық сипаттамаларды есепке алуға мүмкіндік береді.
Бұл ақпарат компьютерлік жүйелерді құру кезіндегі пәндік облысты
жобалау алдындағы сараптауға негізделген. Бұл сараптаудың мақсаты адам мен
ЭЕМ арасында қызметтерді бөлу және аппараттық пен программалық қамтама
талаптарын біркелкі ету. Осы күнде адам мен компьютерлік жүйе қатынасын
ұйымдастыруда кең ауқымды програмалық және аппараттық құрылымдар бар. Қарым
қатынастың салттық түрінен басқа тілдік диалог пен қарапайым тілдегі
диалогтар жүйесі құрастырылуда. Осыны ескере отырып, басқа да негізгі
мәселелердің бірі - қолданбалы программаларда адам мен ЭЕМ арасындағы
қатынасты жобалау процесстерін ұйымдастыру болып табылады. Қолданбалы
интерфейсті құру сұрақтарында инженерлік психология негізгі орын алады.
Инженерлік психология – адам мен техника арасындағы ақпараттық өзара
қатынас процесстерінің объективті заңдылықтарын зерттейтін ғылыми пән.
Оларды “адам-машина” жүйесін (АМЖ) жобалауда, құруда және іске асыруда
пайдаланылады. Инженерлік психологияның негізгі міндеттері: - АМЖ-де
адамның қызметін және орнын сараптау; - Оператордың қызмет құрылымын және
классификациясын зерттеу;
- Басқарушы әсерлерді іске асыруда және шешімдер қабылдау кезінде
ақпаратты өңдеу процесстерін зерттеу;
- Оператордың жұмыс орнын ұйымдастыру принциптерін құру; - АМЖ
тиімділігіне психологиялық факторлардың әсерін зерттеу; - Адамның
техникалық жүйелермен ақпараттық өзара қатынасын оптимизациялау; -
Операторларды кәсіби дайындаудың әдістері мен принциптерін құру;
- Инженерлік-психологиялық жобалау теориясын құру және
оны АМЖ құру барысында пайдалану.
Адам-оператордың ақпаратты басқару мен өңдеудегі жалпы сұлбасындағы
ролі мен орнын қарастырайық .(2-сурет). Оператордың ролі әр түрлі көздерден
түскен ақпаратты қабылдап және оған баға беріп, соңынан шешім қабылдап,
оның орындалуына командаларды қалыптастыру және іске асыру болып табылады.
Оператордың жұмысына бақыланатын процесстің жағдайы туралы ақпараттан
басқа, жоғарғы деңгейдегі ішкіжүйе жетекшілері мен операторларын нұсқаулары
әсер етеді. Жоғарғы деңгейдегі операторлар автоматты басқару жүйелерімен
бірге, басқару әсерлерін іске асыру кезінде басқару процесіне араласа
алады.
Операторлар айтылған функциялардан басқа басқару жүйесінің жағдайын да
басқара алады. Адамның техникалық құрылғылармен өзара қатынасы кезінде,
оператор қабылданып және сарапталған ақпараттың негізінде басқару бойынша
қажетті шешім қабылдайды. Шешім қабылдау процедурасы ақпаратты қабылдау мен
өңдеудің барлық деңгейлерінде орталық болып табылады. Шешім қабылданғаннан
кейін адам-оператордан басқарушы әсер келіп түседі, өз кезегінде ол
түрлендіру жолдарымен басқару жүйесіне келіп түседі.

2.2. Өзара қатынас интерфейсінің сипаттамалары

Сапалы интерфейсті құру “пайдаланушы мүддесі бәрінен де артық”
принципін және соған сәйкес бүкіл программалық өнімді құру әдістемесін іске
асыруды қарастырады. Ағылшын тілді әдебиетте мұндай қарастыруды суреттеу
үшін User-centered Design(UCD) – “жасалған зат пайдаланушыға арналған”
термині қолданылады. Бәрінен басқа, бұл технология, интерфейсті ертерек
жобалап, программалық өнімді құру кезінде ары қарай дамытуға негізделген.
Пайдаланушы интерфейсінің жақсы құрамы мынада – пайдаланушы программалық
қамтаманы басқарып отырғанын байқайды, ал керісінше емес. Интерфейс
қарапайымдылығы. Қарапайым интерфейс бұл – пайдаланушының үйреншікті шешу
әдістерін өзгертпейтін интерфейс. Дербес жағдайда қосымша берген жауаптар
мен хабарламалар қосымша түсініктемелерді қажет етпеуі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.