Мектепте оқушылар ұжымын ұйымдастыру арқылы тәрбиелеу ерекшеліктері

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Батыс Қазақстан инженерлік-гуманитарлық университеті
Батыс Қазақстан гуманитарлық академиясы

Педагогика және психология
кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Мектепте оқушылар ұжымын ұйымдастыру арқылы тәрбиелеу ерекшеліктері

Орындаған: Педагогика және психология
мамандығының 2 курс студенті Валиева А.
Ғылыми жетекші: Педагогика
ғылымдарының кандиданты,
БҚИГУ доцент Джонисова Г.Қ.

Орал - 2014ж

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І Бөлім. Тәрбие
технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 5
1.1. Ұжым туралы түсінік. Ұжымның негізгі
белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .5
1.2. Оқушыларды тәрбиелеудегі мектеп ұжымының үлесі
... ... ... ... ... ... ... ..10
ІІ Бөлім Оқушылар ұжымына қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.1. Ұжымды басқару
мүшелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...15
2.2. Ұжымның даму кезеңдері, олардың бір-бірімен
сабақтастығы ... ... ... ... .20
2.3. Ұжым дамуын
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .29

Кіріспе
Тақырып өзектілігі. Ұжымға псхологиялық-педагогикалық құбылыс ретінде
ғылыми және әдістемелік әдебиеттерде әртүрлі трактовкалар беріледі:
солардың бірінде ұжым кез келген адамдардың ұйымдастырылған тобы, екінші
жағдайда ұжым – ол топтардың ең жоғары дамыған сатысы.
Ұжымның дамуына ең үлкен маңызы бар нәрселер қалыпты дәстүр мен бір-
біріне көмек көрсету атмосферасының болуы, сенімділік пен талап, сын және
өзін - өзі сынаудың дамуы, саналы дисцеплинаның болуы.
Тәрбие ұжымдарының қазіргі тұжырымдамасында ұжымды адамзаттық
құндылықтарды көрсететін қоғамның өзіндік моделі ретінде қарастырады.
Қазіргі кезеңде Л.И.Новикова мен Н.Л.Селиванова өз зерттеулерінде балалар
ұжымын нығайту үшін сабақтан тыс қарым-қатынас, таным, ойын т.б. іс-әрекет
түрлерінің маңыздылығын ашып көрсетсе, ұжымдағы көпшіліктің мақсаты жеке
бас мәдениетінің түрлі қырларын ашу, ұжымдық мақсат қою, ұжым мүшелернің
жеке шығармашылығын дамыту мен әлеуметтік бағыттылығын жетілдіру сияқты
ұжым теориясын құрайтын құндылықтар әлі де зерттелуде. [1]
Ұжымда тәрбиелеу принципін кеңірек және сенімді түрде іске асыру ұлы
педагог А.С.Макаренконың еңбектері мен тәжірибелерінде орын алған. Ол бұл
принциптің методологиялық мәнін түсініп, тәжірибеде балаға ұжымның әсер ету
күшін дәлелдеді. А.С.Макаренко ұжымның нақтылы әдісін зерттеді және ол
әдістерді қолданудың шарттарын анықтады, ұжымның даму заңдылықтарын және
құрылысының ерекшеліктерін ашты.
А.С.Макаренконың дәлелдеуінше ұжым адамдардың жай ғана жиынтығы немесе
кездейсоқ топтаса салуы емес, ол жалпы мақсатқа жетуді алға міндет етіп
қойған, қоғамға пайда тигізуге тырысушылар тобы.
Балаларда ұжымда біріктірудің негізгі көзі - ортаң мақсаттың және оны іске
асыруға бағытталған біріккен іс-әрекеттің болуы. Ұжымдық іс-әрекетте әрбір
оқушының іс-әрекеті басқалармен тығыз байланыста болады. Мұндай жағдайда
ұжымшылдық сезімі туады. Бұл қарым-қатынас басқаның ісіне енжарлық
туғызбай, керісінше бір-біріне көмектесуі, өз жолдасының ісіне қуану,
ренжу, мақтану, намыстану сияқты әр түрлі қатынастар жүйесін туғызады.
Адамның көңіл-күйінің тәрбиелік мәні арта түседі. А.С.Макаренконың ойынша
нағыз шын ұжым, мейлі ересектер, мейлі балалар ұжымдары болсын қоғамның бір
мүшесі болып есептеледі. Осыған байланысты қоғамның бастапқы бір үясы болып
саналатын оқушылар ұжымы басқа ұжымдармен байланыста болуы тиіс, оның
алдында қоғам мен ел алдындағыдай міндеттер тұрады.
Зерттеу мәселесі: мектептерде оқушылар ұжымын ұйымдастырудың тәрбиелік
маңызын және ұжымның оқушы өміріндегі рөлін ашып көрсету.
Зерттеу пәні: Оқушылар ұжымы
Зерттеу объектісі: Мектеп оқушылары
Зерттеу мақсаты: Мектепте оқушылар ұжымын ұйымдастыру және оқушыларды
тәрбиелеудегі мектеп ұжымының үлесі мен оқушылар ұжымына қойылатын
талаптарға сипаттама беру.
Зерттеу міндеті:
➢ Оқушылар ұжымын қалыптастыру арқылы тәрбиелеу;
➢ Мектепте оқушылар ұжымын ұйымдастыру әдістері мен тәсілдері;
➢ Оқу-тәрбие жұмысында ұжымның маңызы туралы түсінік беру.
Зерттеу көздері: мектептер және отбасы тәрбиесі
Зерттеу әдістері: ғылыми–педагогикалық, тарихи-әлеуметтік еңбектерге
теориялық талдау, бақылау, байқау; ата–аналар және тәрбиешілермен әңгіме,
сұхбат жасау.
Тәжірибе маңызы: эксперименттік – тәжірибе жұмысының нәтижелерін
ата–аналардың педагогикалық сауатын ашуда, тәрбиешілердің ата–аналармен
жұмысында, іс – шараларында қолдануға болады. Балалардың ойлау, есте сақтау
қабілетін нығайтуда үйретілген ойындарды пайдалануға болады.
Құрылымы. Кіріспеден, екі бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
І Бөлім. Тәрбие технологиясы
1.1. Ұжым туралы түсінік. Ұжымның негізгі белгілері
Тәрбие технологиясы - бұл педагогтардың тәрбиелік іскерлігі. Тәрбие
технологиясы жобаланған қорытынды мен жетістіктер тәсілінің жоспарымен,
сол тәсілдерді моделдеумен, жасалған жоспар мен моделдің жүзеге
асырылуымен, басқару іскерлігімен және осы жоспарды орындаушы адамдар
тәртібімен байланысты.
Тәрбие технологиясымен жұмыс жасау барысында келесі ерекшеліктерді
ескеру қажет.
Тәрбие процесі біртұтас және оны бөліктерге ажыратуға болмайды.
Тәрбие әсері бірізді-паралельдік түрде емес, комплексті түрде жүзеге
асырылады.
Тәрбиелі технологиялық процесті басынан аяғына дейін жеткізу
қажеттілігінен қойылған. Аталмыш жағдайда жалпы тәрбие технологиясында
сүйенетін индивидуалды шеберлік ескерілуі қажет. Тәрбиелеу
технологиясының төңірегінде дамып келе жатқан тұлға жолында кездесетін
барлығына ортақ жалпы этаптар кездеседі. Технологиялық шешім қабылдау
барысында әрбір тәрбиеші алдын-ала анықталған белгілеріндегі шығармашылық
мүмкіндіктері арқылы қорытындысын коррекциялап, бақылау арқылы мақсақа
қол жеткізу жолынан өтуге міндетті.
Тәрбие процесінің тұтастық идеясы практикалық технологияда комплекстік
тұрғыдан жүзеге асырылады. Комплекстік әдіс формасының ықпалы мен өзара
әрекеттің және әдістердің мазмұн, тапсырма, мақсаттың бірлігін
білдіреді.
Қазіргі тәрбиелеу технологиясы комплекстік әдістемеге міндетті
түрде тіркелген талаптар тұрғысынан келуді көздейді:
1. Тәрбиеленушілерге үш бағыттағы: сана, сезім, тәртіп арқылы
ықпал ету.
2. Тұлғаның өзін-өзін тәрбиелеуі мен сыртқы педагогикалық
ықпалдың шектеулі түрде бірігуі арқылы қол жеткізілген оң
қорытындылар.
3. Ұжымдық топ, провалық тәртіп-органдары, жанұялар, әдебиет пен
өнер, бұқаралық ақпарат құралдары, әлеуметтік институттар мен
бірлестіктер тәртібіне қатысты бар барлық күштер кординациясы
мен бірлігі.
4. Тұлғалық қасиеттер нақты тәрбиелік жұмыстарының жүйесі арқылы
құрылады.
5. Комплекстік әдіс тәрбие процесін және оның басқарылу
жүйелілігін көздейді. Өзара байланыс пен сыртқы және ішкі
факторлардың тәрбиеге әсері ескерілгенде ғана, басқару
нәтижелі болмақ. Басты факторлар қатарына мыналар жатады:
- Берілген қабілеттерінің дамуына оң әсерін немесе кері әсерін
тигізетін оқушының қалыптасқан өмір сүру әдісі.
- өмір шарттары
- бұқаралық ақпарат құралдары және пропаганда
- оқушының тұлғалық қасиетіне әсер ететін ұжымның өмір сүру
шарттары мен даму деңгейі (тәрбиелік жүиелер, бағалау құндылығы,
өнегелік нормалары, психологиялық климат)
- қарым-қатынас нормалары.
- Тәрбиеленушілердің тұлғалық және индивидуалдық ерекшеліктері.
Тұлғаны қалыптастырудағы комплекстік әдісте көрсетілген шарттардың
жиынтығы ескерілуі керек. Тұлғаға ықпал еткен жағымды әсер сыртқы
шарттардың өзгеруіне себебін тигізуі мүмкін. Тәрбиенің жүйелілігі,
бірізділілігі, комплекстілілігі мен үздіксіздігі практиканттар қолдануды
жөн көретін тәрбиелік іс деген ұғымға жақын келеді. Тәрбиелік іс – бұл
тәрбиеленушілердің нақты дамуының жүзеге асуы мен ұйымдастыру формасы.
Тәрбиелік істің ең басты ерекшеліктері – бұл қажеттілік, пайдалылық және
іске асырушылық. Тәрбиелік прцесс тоқтамайтын тәрбиелік істер тізбегінен
тұрады. [3]
Тәрбиелік істер ұжымдық , шығармашылық, қасиетке ие бола келіп,
ұжымдық тәрбиелік істер деп аталады. Егер тәрбиелік істі оқудың
жекеленген жүйесі ретінде қарастырар болсақ, онда олар этаппен
құрылатындығын байқауға болады:
1) Мақсатты болжау (ситуация анализі, тәрбиелік мақсаттардың
құрылысы);
2) Жоспарлау;
3) Ұйымдастыру және дайындық;
4) Әрекеттің орындалуы;
5) Қол жеткізілетін қорытындыларға анализ жасау.
Тәрбиелік мақсат нақты әрекет тапсырмасын анықтайды. Көрнекілік әрекет
барысында тәрбиенің жалпы бағыттарының бірімен сай келетін өзекті мәселе
дараланады. Мақсаты мен бағытына қарай тәрбиелік істердің көптеген түрлері
ажыратылады: әлеуметтік –хабарлаушылық, эстетикалық, танымдық, спорттық,
еңбектік т.б. Әлеуметтік- хабарлаушылық деп – қоғамдық белгіленген сапалы
тәрбиелеудің басты мақсаты ретінде жұмсалатын тәрбиелік істі атаймыз.
Аталмыш бағыттың тәрбиелік ісінің басты мақсаты – қоғамға және тәртіп
сақшыларына деген оқушылардың қалыптасуындағы әлеуметтік қатынастағы
жүйесі. Тұлғаның өзекті сапаларының мазмұнына, орын алған жағдайға жеке
қатынасын таныту арқылы құрылған азаматтық позиция жатады. Тәртіптілік
тәрізді тұлғалық қасиет те паралельді түрде құрылады.[5]
Мақсатқа бағытталған және жүйелілік әсер барысында тәрбиелеушінің
санасы, сезімі, тәртібінде өнегелік қабілет құрылымы жүзеге асады.
Адамгершілік тәрбиесінің негізгі тапсырмасы болып:
- адамгершілік сана құрылымы
- адамгершілік сезімдердің дамуы мен тәрбиесі
- адамгершілік жүріс-тұрысындағы әдеттер мен қабілетті сараптау
Адамгершілік тәрбие адам санасының қоғам мен байланыстың құрылымын,
соған сай өз мінез-құлұын қоғам қызығыушылығымен келістіру қажеттілігін,
үлгі идеалдарымен танысуды, қоғамдағы талапты, өнегелік білімнің өнегелік
сенімге айналуын, адамгершілік, сезім мен сапа тұрақтылығын, жүріс-тұрыстың
жоғары мәдениеттілігімен қамтиды.
Эстетикалық жұмыстар эстетикалық құрылымның өмірге деген қатынасын
көрсетеді. Олар: еңбекке, қоғамдық қызметке, табиғатқа, өнерге, мінез-
құлыққа машықтандыру. Эстетикалық мәдениеттің басты критериі болып
табылады.
Ұжым (collectives – лат. жинақтық) қоғамдық маңызды мақсаттар, ортақ
құндылықты бағалау және бірігіп жасайтын қызметтер мен қарым-қатынас
негізінде адамдардың әлеуметтік біріккен қоғамы деп қарастырылады.
Ұжым жеке индивидтің де жалпы қоғамның да немесе индивидтің және
әлеуметтік қауымның қызығушылықтарын қамтиды. Жеке индивидтердің ұжымға
қосылуы оның мақсаттық бірлігіне, қажеттіліктерінің құндылықты бағалаулары,
қызметтерінің мотивтері тәртіптеріне негізделеді.
Ұжымның негізгі белгілері - қоғамның маңызды мақсаттардың болуы,
олардың кезекпен дамуы, оқушылардың жүйелі түрде әртүрлі әлеуметтік
істерге араластыру және бірлескен қызметтерді ұйымдастыру.[6]
Профессионалды білім алу саласында ұжымдық бірлестік үшін маңызды
ролді оқушыларға деген нақты талап жүйесі мен олардың жүріс – тұрысын
иеленеді. Қоғамға пайдасы тиер азаматты тәрбиелеп шығаруды мақсат етіп
қойған педагог бірінші күннен бастап-ақ барлығына ортақ талап қоюы тиіс.
Бұл талаптардың қойылуы уақытына емес, әрбір педагогтың жалпы ұжымның
үздіксіз әрекеті болуға тиіс. Егер оқушыларға мақсатқа бағытталған талапты
ұжым емес бір ғана педагог ұсынса бұл нәтижесіз болмақ.
Оқушылар ұжымы – балалар мен жасөспiрiмдердiң өз ерiктерiмен белгiлi
бiр мақсат қойып, бiлiм дағдылары мен пайдалы істерді игеруде ұжымдық түрде
арнайы топқа бiрiккен шығармашылық әрекеттерiнiң үрдiсi болып табылады.
Жалпы орта білім беретін мектеп балалардың қоғамдық бірлестіктері мен
балалар қозғалысы сияқты түрлі әлеуметтік институттардың оқушыларға ықпалын
үнемі ескеріп отырады. Балалардың қоғамдық бірлестіктері – балалар мен
үлкендердің қалауы бойынша олардың тілектері мен мақсаттарын іске асыратын,
талаптарын, қажеттіліктері мен мұқтаждықтарын қанағаттандыруға бағытталған
өздігінен ұйымдасқан, өзін-өзі басқаратын қауымдастық. Бүгінгі күні балалар
қозғалысы – баланың қажетін анықтап, өздігінен қызмет ету арқылы бір
нәтижеге жетуді көздеп, әлеуметтік дамуын қамтамасыз етеді. [7]
Ұжым жұмысын ұйымдастырып жүргізуді үш кезеңге бөліп қарастыруға
болады: дайындық, қалыптастыру, қорыту. Бір кезеңнен екінші кезеңге өтуде
ұйым дамудың белгілі бір деңгейіне жетеді.
Дайындық кезеңінде ұйым жұмысының мақсаты анықталып, осы мақсатқа жету
жолдары белгіленеді. Бұл кезеңдегі педагогтың алдында тұрған негізгі
міндет – кейбір енжар балалардағы жауапкершілікті мойындамау сияқты
бағдарын өзгертіп ұйымның қандай да жұмысына қатынастырып, араласуына
тәрбиелеу.
Қалыптастыру кезеңінде сынып ұжымы мен ұйым жұмысы арасында
қайшылықтар пайда болуы мүмкін. Осы қайшылықтарды шешуге балаларды тарту
тиімді.
Қорытынды кезеңде ұйым жұмысына барлық оқушыларды қамту міндеті
шешілді. Бұл кезеңнің нәтижесінде ұйым жұмысында балалар белсенділігінің
деңгейі жоғары болады.
Тәжірибеге тартылатын мұғалімдерді әзірліктен өткізу керек деп білдік.
Осындай мәселелердің оң шешімін табу үшін іс-тәжірибе мақсатына сәйкес
балалар ұжымында атқарылатын жұмыстардың болашақ үлгі жобалары жасалды.
Нәтижесінде экспериментке тартылатын мұғалімдер үшін арнайы курс
бағдарламасы құрылып, дәрістер мен сабақ тақырыптары белгіленді. [10]
1.2. Оқушыларды тәрбиелеудегі мектеп ұжымының үлесі
Мектептегі оқушылар ұжымының негізгі қалыптастырушы күші – оқушы
балалардың қоғамдық қарым-қатынасы. Балалар арасындағы қарым-қатынас,
мектеп оқушылар қауымының қоғамдық пікірін қалыптастырады. Оқушылардың
өмiрге және мектептегi педагогикалық ықпалдарға деген көзқарастары олардың
жас ерекшелiктерiне қарай әр түрлi сипатта дамиды.
Ғұлама бабамыз Әл Фараби жас ұрпаққа тәрбиесіз білім беруге
болмайтынын ескертті. Я.А.Коменскийдiң ойынша ұйымдық тәрбиенiң негiзгi
ошағы отбасы дәстүрi мен тәрбиеленушi оқушылар қауымдастықтары – ата-баба
тағылымдарынан бастау алғанда ғана, оларға бiлiм берудiң тиiмдiлiгi мен
сапалылығы және қоғам үшiн қажеттiлiгi арта түседi деп санаған. [11]
Көп авторлардың пікірінше, тұлғаның дамуы мен қалыптасуы тек ұжымдық
тəрбие жүйесінде іске асуы мүмкін. Осы жағдайда ғана ұжым дұрыс əрекеттегі
өзіндік басқарым органына, тұлғалық арақатынастағы ұжымшылдыққа жəне өзара
жауапкершілікке ие болады. Бұл өз кезегінде жан-жақты дамуға, еркіндікке,
қорғанысты болуға, сонымен бірге əр тұлғаның мəртебесін көтеруге жол ашады.

Педагогикалық əдебиеттерде келесідей белгілерге ие болған əрқандай
тəрбиеленушілер бірлестігі – ұжым деп аталады:
- ортақ əлеуметтік мəнді мақсатқа ие. Қалаған топтың мақсаты бар:
дүкен кезегінде тұрған не автобус күтіп тұрған адамдардың да,
қылмыскерлердің де. Əңгіме, ол мақсаттың мағынасында, неге бағдарлануында.
Ал ұжым мақсаты əлеуметтік мақсаттармен ұштасады, оны қоғам да, мемлекет те
қолдап, қуаттайды.
- іс-əрекет – ортақ мақсатты іске асыруға бағытталады: ол бірлікті
ұйымдастырылып, ұжым мүшелерінің іс-əрекет нəтижесіне болған ерекше
жауапкершілігін танытады.
- жауапкерлі тəуелділік қатынасында болуы. Ұжым мүшелері арасында
мақсат не іс-əрекет бірлігі ғана емес, сонымен бірге оларға байланысты
ерекше бірін-бірі қажетсіну қатынастары жүйесі қалыптасады.
- Сайлаумен тағайындалатын ортақ басшы орган. Ұжымдарды басқару
органдары ұжымның аса беделді мүшелерін тікелей және ашық сайлау жолымен
қалыпқа келтіріледі.
Сонымен, мектеп ұжымы – бұл əлеуметтік мəнді мақсатпен, іс-əрекетпен,
сол іс-əрекетті ұйымдастыру бағытымен бірлескен, ортақ сайлану органымен,
ынтымағымен, ортақ жауапкершілігімен, теңдей құқық пен міндеттерге ие бола
тұрып, өзара тəуелділігін тани білген барша тəрбиеленушілер тобынан
құралады. [13]
Тұлға əлеуметтенуінде мектеп ұжымының ықпалы өте күшті. Себебі, бұл
ұжым өз ішіне біртұтас жалпы мектептік ұжымды, сыныптар, үйірмелер,
спорттық бөлімдер, уақытша ұжымдық бірлестіктер құрылымдарын қамтиды.
Тəрбиеленушілер өз алдына ұжым есептелетін оқу, еңбек, қоғамдық, көркем
өнер – шығармашылық, клубтық, спорттық жəне өзге де бірлестіктердің
мүшелері болуы ықтимал.
Тəрбиеленушілер тобының аса мəнді сапасы - әлеуметтік-психологиялық
кемелі. Себебі, осындай кемел деңгейі ғана топты түбегейлі жаңа әлеуметтік
құрылым – топ-ұжым дəрежесіне жетілдіреді.
Ұжым қалыптасуының төменгі деңгейі бұл топ - конгломерат (қырық рулы-
тобыр), бұрын бірін-бірі танымаған, бір кеңістікте , бір уақытта қандай да
себептермен кездесіп, топтасып қалған балалар бірігімі (балалар лагерлері,
əрқилы денсаулық сақтау жəне т.б. топтар). Бұл топтағылардың ара-
қатынастары үстірт, жағдайға байланысты. Мұндай топ бірте-бірте өз
атамасына ие болып, ортақ мақсат төңірегінде бірлесе бастауы да мүмкін.
Егер осындай бірлесу жүріп,ортақ іс-əрекет белгіленсе, конгломераттар
бір саты көтеріліп – одақтасқан (ассоциативті) топқа айналуы мүмкін. Осы
деңгейде топтың ортақ өмірлік тіршілігі, іс-əрекеті өрбіп, ұжым құрылымына
тəн бастау алуы мүмкін.
Ресми алғашқы топ аймағындағы бірлікті іс-əрекет одақтасқан
(ассоциативті) топқа жоғары деңгейлі құрылымға, ең бастысы тұлға аралық
қатынастарға жаңа өң беретін еңбектік мақсат төңірегінде ұжымдасқан топ-
кооперацияларға есік ашады.
Еңбек тобы - кооперация нақты жəне ұжымдаса əрекетке келуші құрылымға
ие, жоғары қызметтестік қатынасқа бейім топ дəрежесіне көтеріледі, оның
тұлғааралық қатынастары іскерлік сипатқа ие болып, жоғары нəтижелер көзіне
айналады. Бұл кооперация тобының келесі жоғары деңгейдегі дербестенген –
автономиялы тобына айналуына мүмкіндік береді.
Дербестенген автономиялы топ жоғары ынтымағымен ерекшеленеді. Дəл осы
деңгейде топ балалары өздерінің ұжым мүшелігін сезінеді. Осы жағдайда ғана
ұжымның əрбір мүшесі өзінің даралығын сезіне отырып, іштей бірлік жəне
ынтымаққа келіп, аса жоғары деңгейге жетуге ұмтылыс білдіреді.
Дегенмен, кейде дербестікке ие болған топ, еңбек бірлестігі – ұжымнан
бөлініп, өз бетінше кетуге де ынта білдіруі мүмкін. Мұндай жағдай топтың
тұйықтыққа беріліп, басқа топтардан ажыралып, оларды өзіне қарсы қоюынан да
болуы мүмкін. Осыдан топ жалған ұжым сипатына енуі күтіледі.
Керісінше, егер бірлестік тұлғааралық қарым-қатынас пен өзара əрекетке
келетін болса, онда ұжымдасқан бағыт-бағдар қалыптасып, топ кəдімгідей бір
мақсатты, ортақ іс-əрекет төңірегінде біріккен ұжымға айналады.
Ұжымдар өндірістік, саяси, мектептік, отбасылық, көркем өнер
бірлестіктері болып ажыралады.
Мектеп ұжымы күрделі сипатқа ие болуымен, өз ішіне оқушылар ұжымын
жəне мұғалімдер ұжымын қамтиды.
Оқушылар ұжымында келесі бірлестіктер болуы мүмкін:
- бастапқы (не өзара байланысты) ұжым - ұзақты қарым-қатынасқа
түскен бір сыныптағы оқушылар (сынып);
- жалпы мектептік ұжым – ол сынып бірлестіктерінен құралады.
Кейбір оқу-тəрбие жұмыстарды орындау үшін ұзақты не қысқа мерзімді,
уақытша ұжымдар түзіледі: үйірмелер, спорт секциялары жəне т.б.
Соңғы кездері əлеумет танушылар ұжым ішінде шағын топтарды бөліп
қарастыруды жөн көруде. Шағын топ қатысушыларының өзара жақындығы
əлеуметтік мəнді мақсаттардан болмай, олардың арасындағы жеке сыйластық пен
кішігірім топтық қызығуларға негізделеді. [14]
Мектеп ұжымының даму процесі кездейсоқ емес, ол педагогикалық
басқарымды. Ұжымды педагогикалық басқару тұрғысынан келесі ережелерді
ескеру қажет:
- педагогикалық басшылық тəрбиеленушілердің өз бойына тəн дербестік пен
еркіндікке болған ұмтылысына негізделуі шарт;
- педагогикалық басшылық жүйелі түрде ауысып барғаны дұрыс, себебі, ұжым-
қозғалысты, үздіксіз дамудағы құбылыс;
- барша тəрбиелік ықпалдар: отбасы, қоршаған орта, сынып мұғалімдері
-өзара сəйкестендіріле, бірлікті іске асырылуы тиіс;
- ұжым мүшелерінің өз міндеттерін орындауын бақылау, қадағалау жəне
реттеу демократиялық басшылық шеңберінде іске асуы міндетті;
- тапсырмалар бөлістіруде олардың ұжымға ғана қажеттігін ескеріп қоймай,
тəрбиеленушілер қызығуларына сəйкестігін де ойластырған жөн;
- Ұжым ынтымақтастығын болдырудың келесідей жолдарын пайдалану қажет:
- бірлікті іс-əрекет. Оқушылар əрқилы іс-əрекеттермен айналысады: оқу,
қоғамдық пайдалы жұмыс, еңбек, ойын, көркем өнер, эстетикалық, спорт,
туризм жəне т.б. [16]
Мектеп субъекттерін алдымен біріктіретін оқу істері, себебі олар бір
бағдарлама негізінде орындалады, оқуды жүргізетіндер де бір мұғалімдер
тобы, үйренетін əлеуметтік тəжірибелері де, əртүрлі себептермен болатын
толғаныс, күйзелістері де ортақ. Ұжым басын қосуға себепкер - дұрыс
педагогикалық басшылықпен ұйымдастырылған еңбек жəне ойын əрекеттері. Ойын
арқылы тəрбиеленушілер қоршаған болмысты таниды, ойынды ойластыратын да
өздері:
- ұжым салт-дəстүрлері;
- ұжым қызметтерінің мазмұны жəне жүрісі;
- тəрбиеленушілердің ұжымда не болып жатқанынан хабардар болуы, осыдан
балалардың ортақ толғанысы туындайды;
- салыстыру, жариялылық, жəрдем, ұнамды баға принциптеріне сəйкес
өткізілетін жарыс, бəсекелер;
- ұжым кейпі мен эстетикасы;
- өзіндік басқарымның ұйымдастырылуы.
Өзіндік басқарым – бұл ұжым тіршілігінің өкілетті тұлғалар тарапынан
реттеліп баруы.
Өзіндік басқару органдары жəне олардың саны нақты жұмыстарға
байланысты белгіленеді. Олар тұрақты (сынып кеңесі, оқушылар комитеті,
староста) жəне уақытша (штабтар, комиссиялар, жұмыс бабындағы кеңестер)
болуы мүмкін.
Мектептегі өзіндік басқарудың ең жоғары органы – жалпы мектеп ұжымының
не оның өкілдерінің жиналысы. Жиналыс шешімдері өкілетті мүшелерге берілген
құқықтар деңгейінде қабылданады.
Мектептегі өзіндік басқарудың орындалу шарттары төмендегідей:
- басқару органдары мен сайланған өкілетті тұлғалардың ретімен ауысып
баруы;
- сатылы жауапкершілік жүйесінің болуы;
- уақытымен берілетін есеп;
- басқару істеріне ойын элементтерін қосып бару.
ІІ. Оқушылар ұжымына қойылатын талаптар
2.1. Ұжымды басқару мүшелері.
Талап – оқушылардың тәртібіне, олардың іскерлік адамгершілік сапасын
ынталандырады және педагог пен оқушы арасындағы жеке контактының
басқарудағы ұсыныстарын сақтау нормаларын көрсетеді. Көрсету ұсыну
формаларына сай тікелей және жанама болып бөлінеді. Тікелей талапқа
анықтылық, нақтылық, түсініктілік тән болса, жанама талапқа психологиялық
факторлар: уайым, ұмтылыс, қызығушылық тән.
Оқушылар ұжымына деген жоғарғы талап – бұл тек қана олардың әрқайсысы
үшін норма болып қалыптасуға тиісті ережелерді орындау ғана емес, осыған
қажет шарттар да болып табылады. Осындай шарттардың бірі – педагогикалық
ұжымның өзіндегі жоғарғы талап: педагогикалық жұмыскерлерге -
администрация, әр педагогты – жолдастарына, ал ең басты - өз-өзіне. Тек
осылай ғана тәрбие жұмысында біріккен, ортақ, ұжымдық методиканы жасап
шығаруға болады.[18]
Біріккен талаптардың жүзеге асу маңыздылығы білім орындарының
педагогикалық кеңесіне қарайды. Оқу және тәрбиелеу процесіндегі біріккен
педагогикалық талаптардың мағынасын түсіндіру, олардың мазмұнын нықтау мен
әдістеменің және оның жүзеге асуын қадағалау олардың, яғни кеңестің басты
міндеттерінің бірі болып табылады.
Әрбір педагог оқушылар ұжымына немесе оның бір мүшесіне қойылатын
талаптардың нақтыланған, сарапталған болуы керектігін жақсы біледі. Ал
оқушылар болса мұндай жағдайда өздерін қалай ұстау керектігін өте жақсы
білуі тиіс. Педагог оқушыдан не талап ету керектігін, ал оқушы өзіне
қойылған талаптың қандай екенін түсінгенде ғана ұжымдағы талаптылық
бекілген.
Ең мақсаты деп табылатын талаптар қатарына мыналар жатады:
- жалпы талаптар
- теориялық оқу сабағындағы оқушылардың өзін - өзі ұстауына
қойылатын талаптар.
- шығармашылық оқудағы оқушыларға қойылатын талаптар.
- Жатақханадағы жүріс-тұрысына қойылатын талаптар.
Аталмыш талаптарды орындау оқушыларға оның мән-мағынасын, мазмұнын,
жүйелік дайындығы мен бақылауын түсінуге көмектеседі. Түсіндіру немесе
анықтау талаппен жүргізіліп отыру тиіс, оны алмастырудың қажеттігі жоқ .
Талаптың міндеті орындалуын талап ете ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.