Ораз Жандосов жайлы

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

ОРАЗ ЖАНДОСОВ

Ұлттық тарихымыз бен ұлттық санамызды, ұлттық тұлғаларымызды саралап
алмай тұрып, толық ұлттық рухани тәуелсіздікке жете алмаймыз. Ал қандай да
болмасын ішкі, сыртқы ықпалдың шылауымен қалыптасқан рухани тәуелділік
тұрған жерде – ұлттық дербес ойлау жүйесіне орын жоқ. Демек, толық
мағнасындағы Тәуелсіздік те жоқ деген сөз. Өзіндік ұлттық нысанасы
болмаған: Құлдыққа құлдық ұрған ұлт – қасіретті ұлт. Ол халық құл болу
үшін жаратылған, - деп П.Я. Чадаев айтқандай, ұлттық санамыз бен
тұлғаларымызды талқыдан өткізбей ешқандай рухани басыбайлылықтан құтыла
алмаймыз.
Рухани жұбанышымызға орай, ағылшын экономикасы, француз утопиясы,
неміс философиясы, славян идеясы іспетті ұлттың саналық – рухани
болмысын анықтайтын Алаш идеясы қазақ топырағында да аса күрделі жағдайда
қалыптасты. Ұлттық азаттығың, рухани тәуелсіздігін, жерің – Отаның, тілің –
құдіретің тарихың – тағдырың, саяси бас бостандығың мен экономикалық
дербестігің – Алаштың Азаттығында дейтін Ортақ ұлттық мүддені ұран еткен
оны жүзеге асырған Ұжданды Ұлдар туды. Олар – қазір де бар. Ертең де
болады.
Бірақ сол Тұлғалардың тағдыры соңғы 250 жылда: Маған салса, қазақтарды
бағындыру қиынға соқпас еді: халыққа сөзі өтетін, халық сенетін 500
интеллигенттің көзін жойса, жетіп жатыр – қазақтар тағзым етті деп еспете,
- деп адмирал Колчак айтқан зауалды заманда қалыптасты. Сол бес жүздің бірі
– Ораз Қиқымұлы Жандосов. Егерде бұл сөзді әйгілі адмирал 1918 жылы Әлихан
Бөкейхановпен кездескеннен кейін айтқанын, ал сол тұста Көмек газеті
арқылы Ораз Жандосовтың Алаштың айналасына топтасу туралы үндеу тастағанын
ескерсек, Ресейлік Сібір державасының үкімет басына келе қалған жағдайында
ұлы державалық, саяси жазалау оғы – кеңестік коммунистік - колонизаторлық
(С.Сәдуақасовтың термині) саясаттың оғынан тура он жеті жыл бұрын Ораз
Қиқымұлына қарай бағытталатын еді.
К. Ясперс айтқандай ешқандай ұлттық саяси қайраткер: Тарихи дәстүрсіз,
рухани танымдық негізі салынбаған, алдыңғы толқын ағалардың өсиеті
ескерілмеген, тек қана заман ауқымына бейімделген құрғақ қағидаға құрылған
жалған тарихи жолмен жүрмейді. Алаш көсемдері өзінің тарихи тарихи
міндетін орындап, заман қысымымен ұлттық – саяси сақнадан зорлықпен
ысырылғанда олардың идеясы мен ісін алға апаратын екінші қуатты толқын
қалыптасты. С. Сәдуақасов, С. Қожанов, Ж. Мыңбаев, Т. Рысқұлов, Н.
Нұрмақов, О. Жандосов сияқты қайраткерлер шықты және олар ұлттық көсем А.
Байтұрсыновтың: Ақ па, қызыл ма, бәрібір, қазақ үшін қызмет ет - деген
өсиетін орындады. Мұның негізгі 1919 жылғы көкек айныдағы Алашорда
үкіметі мен кеңес өкіметінің арасындағыкелісім шарт арқылы заңдастырылған
болатын. Сталинмен оңаша кездескеннен кейін Сауатсыз, өзі білмейтін,
білгеннің тілін алмайтынның нағыз өзі екен. Қазақты былай қой, Ресейдің
соры енді қайнайтын болды, - деп Әлихан көсем дә тауып айтқанындай, Алаш
идеясын ұстанған екінші толқынның маңдайына сол мизаямен (паранойкпен) тіл
табысу тауқыметі жазылды. Ұлы шовинистік, коммунистік - колонизаторлық
және ішкі ұлттық қаныпезерлердің (игілігтердің талқысында жүріп ұлттық
мүддені қорғаудың, алдындағы ардагерлерінің атылып жатқанын көре тұрып Алаш
идеясынан бас тартпауы, Голощекинге, сол арқылы Сталинге ашық қарсы
шығуларының өзі (Ж. Мыңьаев, С. Сәдуақасов, С. Қожанов, Н. Нұрмақанов,
1925) асқан қайсарлық еді.
Екінші толқынның мойнына Қазақ емелекеттігін нығайту міндеті жүктелді.
Өйткені Қазақ Автономиясын құрған кеңес өкіметі емес, Алашорда үкіметі
болатын. Біз Республика күнін қазан айында атап өтіп Алаш идеясына және
Ұлттық тәуелсіздік рухына үлкен қиянат жасап жүрміз. Себебі: Алашорда
кеңесі мен Алашорда үкіметі 1917 жылы желтоқсанда (кеңес өкіметі ырқы
Петроградтан аспаған кезде!) құрылды. 1919 жылы желтоқсан айында оны кеңес
өкіметі ресми мойындады. 1919 жылы көкек айында Алашорда үкіметінің
көсемі А. Байтұрсынов пен кеңес өкіметінің көсемі В.И. Ленин өзара
одақтастық бітім жасасты. А. Байтұрсынов Қазақ Өлкелік революциялық
комитетінің мүшесі болып бекітіліп, билік басында қалды. Ол кезде мұндай
билікті ұстаған қазақ большевигі жоқ болатын. жер, бөліс, территория
мәселесәі шешілгеннен кейін 1920 жылы қазанда А. Байтұрсынов өкілдік еткен
Алаш автономиясы Қазақ АССР –і болып өзгертіліп, әкәмшілік атқару комитеті
қайта құрылды. Осы кезде ғана барып қазақ еліне большевиктік билік жаппай
орнады. Демек, біздің тәуелсіздік алған күніміз – 1917 жылдың желтоқсан
айы. Яғни, қазақ мемлекеттігінің негізін большевиктер емес, Алашорда
үкіметі қалады. Бұл туралы О. Жандосовтың 1919 жылғы Көктемгі мақаласы
мен іс - әрекеті толық дәлел.
Алаш өкіметі өзінің негізгі үш тарихы міндетін орындады: 1. Қазақ
мемлекетін құрды. 2. Жер – қазақ мемлекетінің жері деген статусты алды және
Түркістан, Сібір, Орынбор әкімшілігіне бөлшектенген қазақ жерін бір
мемлекеттің құрамына енгізді. 3. Қазақ тілін – мемлекеттік тіл дәрежесі
ретінде (1921, ақпан, төрағасы А. Байтұрсынов) жариялап, рухани
тәуелсіздіктің басты негізін қалады. 1921 – 1922 жылғы саяси тазалау мен
жазалаудан кейін барып, Алаш көсемдері ресми түрде мемлекет басынан кетті.
Бірақта, сол Алаш идеясын нысана еткен С. Сәдуақасов, С. Қожанов, О.
Жандосов, Ж. Мыңбаев, Сұлтанбеков, Тоқтабаев сияқты қайраткерлер бұл істі
одан әрі жалғастырды. 1921 жылғы қазанның 4 күні өткен Бүкілқазақстандық ІІ
кеңесте қазақ қайраткерлері екіге бөлінеді. Соның ішінде ұлттық нысана
менмемлекеттік мүддені көздеген С.Сәдуақасов, М.Әуезов (ол кезде Орталық
атқару комитетінің саяси хатшысы), С. Қожанов, Жантілеуов, Кенжин, Нахимжан
іспетті екінші толқынның қайраткерлері Большевиктер және қашан атылып
кеткенше сол саясатты ұстанды. Ораз Жандосов 1922 – 1937 жылдар
аралығындағы қазақтың ұлттық зиялыларының ар – намысы, ожданы және жеке
басы талқыға түскенде Адал азамат деген ұғымға лайық тұлғаның бірі болып
қалды.
Бұл жылдары тікелей Сталиннің: Голощекин жолдас! Мен мына
мәләметіңізде көрсетілген саясатты негізінен алғанда бірден – бір дұрыс
саясат деп ойлаймын, - деген жазалау саясатын жүзеге асыру үшін
азаматтық соғыс саясатын (Голощекиннің өз сөзі) жүзеге шұғыл асыруға
жанталаса кіріскен Қужаққа қарсы азаматтық келісім саясат ұсынған С.
Сәдуақасовтың пікірлесі болған О. Жандосов, саяси мінбедегі айтысты емес,
нақты істі таңдап алды. Мың – зы дегдар айтқандай: Егер зауал аспаннан
келсе, онда одан құтылуға болады. Ал сол кесепат өзіңнің ішіңнен шықса,
онда құтыла алмайды, - екнсің. Кесапат іштен шықты. Бірақ Ораз Қиқымұлы
Алаш идеясының ісіне адал болды және белгіленген 8 міндеттің бәрінің де
жүзеге асуына ат салысты. Оған алаш ардагері Елдес Омарова марқұмның НКВД –
ның тергеушісіне берген жауабындағы: Қазақ коммунистерінің арасында екі
топтың барлығы маған белгілі. Олардың біреуіне – Сәдуақасов Смағұл,
бұрынғы жер жөніндегі комиссар Сұлтанбеков, Мыңбаев және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.