Проективті әдістердің қолданылуы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Университеті

Педагогика және психология
кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Проективті әдістердің қолданылуы

Орындаған:
Тексерген:

Орал, 2012ж.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 тарау. Психодиагностика әдістемесіне жалпы сипаттама
1.1. Психодиагностиканың пәні мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Өзіндік сананы зерттеудегі Мен кіммін әдістемесін
жүргізу ... ... ... ... ..8
2 тарау. Тұлғаны зерттеудегі проективті әдістер
2.1. Проективті әдістемеге жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...12
2.2. Проективті әдістер және оның
классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.3. Проективті әдістегі тесттер және тестілеу
әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ..21
3 тарау. Тренигтер мен проективті тесттер арқылы тұлға ерекшеліктерін
зерттеу
3.1. Өз ақыл-ойын бағалауға арналған
тренингтер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..33
Кіріспе
Психологиялық сөздікте өзіндік сана адамның өзінің
қажеттіліктеріне, қабілеттеріне, еліктеулері мен мінез-құлқына, күйзелісі
мен ойына, мақсатқа бағытталған әрекеттерімен қылықтары сапасындағы өзінің
субъектілік мүмкіндіктерінің эмоционалды-мәнді көріністеріне деген саналы
қатынасы ретінде анықталады.
С.Л. Рубинштейннің пікірінше, тұлғаны психологиялық зерттеу оның
өзіндік санасын анықтаумен аяқталады. Оның ойынша, өзіндік сананың
дамуы бірнеше баспалдақтан өтеді: өзіне деген аңғырт қатынатан бастап,
өзін терең тануға дейін жететін, содан соң анықталған және кейде күрт
өзгеретін өзіндік бағамен ұласады. С.Л. Рубинштейн өзіндік сананың
үш компонентті құрылымын көрсетті: өзіне деген күйзелістік қатынас,
басқа адамға деген қатынас және басқаның күтілетін қатынасы.
Психодиагностиканың қазіргі таңдағы тарихы XIX ғасырдың бірінші
бөлігінен басталады. Ол психология білімінің дамуындағы клиникалық кезең
болып саналады. Бұл кезеңнің негізгі ерекшелігі адам туралы эмперикалық
психологиялық білімінің негізгі кілті болып дәрігерлер саналады. (Оларға
дейін философтар мен жазушылар болған). Дәрігерлерді ауыр жазылатын және
сол дамыған елдерде кең таралған жан аурулары мен невроздар алаңдатты.
Психологтар дәрігерлер Еуропа клининаларында ауруларға жүйелік
бағдарламалар жүргізеді. Олар өздерінің бақылауларын жазып, нәтиже береді.
Осы уақытта психодиогностиканың бақылау, сұрау құжаттарды нәтиежелеу деген
тәсілдері пайда болды. Дегенімен, психодиогностика бұл жылдары қатаң емес,
ерікті сипатта болды. Оның тәсілдері саналы сипатта болды.
Сандық тәсілдердің басталуы болып XIX ғасырдың екінші жартысы
саналады. Бұл кезде неміс психологы Вундтың басқаруымен әлемде бірінші
эксперименталдық психология жасалады. Ондағы мақсат техникалық құралдармен
құрылғылар қолдану. Осы уақытқа негізгі психофизикалық заңның ашылуын
жатқызуға болады, ол физикалық және психологиялық құбылыстардың сандық
байланысын орнатады, психодиагностиканың сандық құрылғыларын тездетеді.
Негізгі психологиялық процесіне байланысты психодиагностиканың бүгінгі
күнгі әдістерінің алғашқы қалыптасу кезеңі, адам құрлымы мен қасиетін XIX
алғы XX ғ басы деп білуге болады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Проективті әдістердің теоретикалық негіздері
және проекцияның түрлері туралы түсінік алу.
Курстық жұмыстың міндеттері:
➢ Психодиагностика әдістемесіне жалпы сипаттама;
➢ Проективті әдістемеге жалпы сипаттама;
➢ Тұлғаны зерттеудегі проективті әдістер
➢ Проективті әдістегі тесттер және тестілеу әдістемелері туралы
толық мағлұмат беру.
Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан және
қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 тарау. Психодиагностика әдістемесіне жалпы сипаттама
1.1. Психодиагностиканың пәні мен міндеттері
Психологиялық сөздікте психодиагностикаға келесі анықтама беріледі:
Психодиагностика-жеке адамның индивидуалды-психологиялық ерекшеліктерін
анықтау және өлшеу әдістерін өңдейтін психологиялық ғылымның аумағы.
Психодиагностика дифференциялды психологияның және психометриканың
тоерияларына сүйенетін, нәтижесінде практикалық міндеттерді шешу үшін
қолданылатын нақты психодиагностикалық әдістемелерді қолданатын,
интегративті ғылыми-техникалың бір дисциплинасы ретінде
қарастырылады.(А.Г.Шмелев)
Психодиагностика зерттелушінің қандай да бір қасиетін қарастырып,
өлшеп осыған байланысты зерттелінушіге диагноз қоюға және зерттелінетін
ерекшелік бойынша басқаға қарағанда нешінші орында тұрғанын анықтауға
бағытталған.
Диагноздың 2 типі туралы айтуға болады. Біріншіден, қандай да бір
қасиеттің жоқ болуына байланысты немесе констатациялық көптігіне
негізделген диагноз.Екіншіден,зерттелінушінің және зерттелінуші топтың
континум осі бойынша қай орында тұрғанын анықтауға негізделген диагноз.
Психодиагностикалық әдістемелер жедел және сенімді түрде зерттелінуші
туралы мәліметтерге сүйене отырып, психологиялық диагноз құруға
бағытталады.
Психологиялық диагноз-психикалық қасиеттердің өзара байланысты
комплекстерін сипаттау (қабілет, мотивтер,жеке адамның тұрақты
ерекшеліктері). Қойылған диагноз зерттелінетін қасиеттерінің коррекциясы
мен дамуына байланысты ұсыныстарды тек қана мамандар ғана емес,сонымен
қатар зерттелінуші де қолдануға болады.
Психодиагностиканың қазіргі кездегі жоғарғы білім алу жүйесіндегі
негізгі функциялары керекті білімді және профессианалды маңызды қасиеттерді
қалыптастыруды қадағалауды жүзеге асыру студенттің оқу барысындағы ақыл-ой
және жеке дамудағы бағалы ерекшеліктерін дамыту,сонымен қатар білім берудің
сапасын бағалау.
Психодиагностикалық әдістемелерді көбінесе жоғарғы оқу орындарына
абитуриенттерді қабылдауда қолданылады.
Жоғарғы оқу орындарындағы психодиагностика жоғарғы квалификациялы
мамандарды дайындау процесіндегі практикалық міндеттерді шешуге көмектесуге
бағытталған.Анықталғандай,студентте рдің оқу іс-әрекетіндегі үлгерім арнайы
қабілеттер мен интеллектуалды даму деңгейіне байланысты болады,сонымен
қатар студенттің мотивациясы мен жеке ерекшеліктеріне байланысты болады.
Келтірілген психологиялық ерекшеліктер диагностикасы тек қана
абитуриенттерді таңдауда ғана емес,сонымен қатар келешекте студенттің
қабілет деңгейін дамытуға көмектеседі.
Психодиагностиканың негізгі мақсаты-тұлғаның толық психикалық және
жеке дамуын қамтамассыз ету болып табылады.әрине психодиагностика бұны
өзіне тиімді әдістермен жүзеге асырады, мысалы пайда болған қиыншылықтарды
жеңуге арналған жеке адамның дамуындағы көрсетілетін көмектерді өңдеп әдіс
ретінде шығарады.Сонымен қатар психодиагностика психотерапевтік шараларды
ұйымдастыру,ұсыныстарды өңдеуді және коррекциялық жұмыстарын жасауға жағдай
жасайды.
Н.Ф.Талызина өз кезегінде психодиагностиканың негізгі функцияларының
этаптарын құрастырған: Ол өзінің дискриминациялық мәнін жоғалтқанымен де,
белгілі шекарада прогностикалық ролін сақтайды.Оның негізгі функциясы
ретінде жағдайдың анықталуын қарастырады, яғни адамға әсер етуші жағдайды
анықтау.(Талызина.Н.Ф. 1981)
Осыған байланысты, психодиагностика болжамға бола жүзеге асырылады,
яғни белгілі бір іс-әрекеттің себебі болатын қасиетті анықтайды, содан
барып осы іс-әрекетті болжайды, мысалы, оқушының қабілетін оларды
келешектегі оқу үлгірімін анықтау үшін диагносттайды.Жақсы жасалған болжам
тек психикалық қасиет критериалды іс-әрекет себебі болған кезде ғана тиімді
болады.
Психодиагностикалық белгілер, психодиагностикалық категориялар және
диагностикалық нәтижені бөліп қарастыруға болады.
Психодиагностикалық белгілерді бақылауға және тіркеуге болады, ал
психодиагностикалық категориялар-бұл ішкі жасырын психологиялық
факторлар.Ал психологиялық диагноздың қиыншылығы белгілер мен
категориялардың арасындағы өзара бірдей байланысының жоқтығы болып
табылады.Алғашқы психодиагностикалық белгілер мен логикалық ережелердің
диагностикалық категорияларындағы синтезін технологиялық тәсілдер арқылы
алу- бұл психодиагностиканың басты пәні мен даму өнімі болып
табылады.Стандартталған өлшегіш психодиагностиканың әдістемелерінің негізгі
принциптері мен математикалық технологиялары психометрикада өңделеді.
Адамның профессионалды маңызды психологиялық қасиеттері мен арнайы
қабілеттің, интеллектуалды дамуының диагностикасы психодиагностикалық
әдістемелердің кең аумағын қажет етеді.
1.2. Өзіндік сананы зерттеудегі Мен кіммін әдістемесін жүргізу

Психолого – педагогикалық эксперимент зерттеудің өте сенімді құралы
болып, алынғн нәтижелерге сенетіндей және оның нгізіне сүйене отырып дұрыс
практикалық қорытындылар жасау үшін педагогикалық әдістер ғылыми
негізделген болу керек. Мұндай әдістер келесідей талаптарға жауап беру
керек: валидтілік, сенімділік, нақтылық және біркелкілік. Осы талаптарды
жеке қарастырсақ. ВАЛИДТІЛІК термині еврей тілінен пайда болып толымды
, жарамды, сай келетін дегенді білдіреді.Валидтілік ретіндегі
психодиагностикалық әдістің сипаттамасы зерттелетін психологиялық қасиеттің
нақтылығы мен жарамдылығын бағалауға арналған. Әдістердің валидтілік
сипаттамасы тек әдіс шын жүзінде нені өлшейтінін көрсеткенмен қоса, сонымен
қатар оны қолдану сферасын, шарттарын көрсетеді. Валидтіліктің көптеген
түрлері бар, оларды жеке бағалап қарастыру қажет. Валидтілік теориялық,
практикалық ,ішкі және сыртқы деп төртке бөлінеді.
ТЕОРИЯЛЫҚ ВАЛИДТІЛІК зерттелінетін қасиеттің әдіс арқылы алынған
нәтижелер көрсеткіші теориялық негізі бар көрсеткіштермен сай болу керек.
Теориялық валидтілікті бір теорияға негізделген сан алуан әдістерден
алынған қасиеттің корреляциясы арқылы тексеріледі.
ЭМПИРИКАЛЫҚ ВАЛИДТІЛІК зерттелушінің реалды бақыланған әрекетпен
реакциялары реалды мінез – құлқы сай келетін диагностикалық көрсеткіштермен
тексереді. Егер, мысалы: кейбір әдіс арқылы біз бір адам бойында мінез
қырларын сипаттасақ, қолданылатын әдіс тек бұл адам мінез – құлқын
қарапайым өмірде болжай алатын жағдайда ғана эмпирикалық деп санай аламыз.
Әдісті эмпиикалық валидтілікті критерийлер бойынша адамның шынайы
өміріндегі мінез – құлқы немесе оның практикалық іс - әрекет нәтижелерімен
салыстырамыз.
ІШКІ ВАЛИДТІЛІК әдіс құрамындағы субтест, талқылау, ортақ
мақсаттарының, тапсырмаларының бар болуын құраса керек. Ол ішкі валидті
емес немесе толығымен ішкі валидті емес деп егер әдістегі барлығы немесе
бір ғана бөлігіндегі сұрақтар, тапсырма, субтесттерді осы әдіске сай
келмейтін өлшемдермен өлшегенде айтады.
СЫРТҚЫ ВАЛИДТІЛІК эмпирикалық валидтілікпен өте ұқсас, тек олардың
айырмашылығы – сыртқы валитілік әдісінің нәтижелері мен зерттелушінің мінез
– құлқына байланысты. Негізгі сыртқы қасиеттері арасындағы байланысты.
Әдісті құрастырғанда оның валидтілігін бағалау өте қиын. Көп жағдайда
әдістің валидтілігі тек оны ұзақ уақыт бойы қолданғанда тексереді.
Валидтілік түрлерінен басқа валидтілік критерийлерін білу керек. Бұл
дегеніміз әдіс валидті немесе валидті емес екендігі туралы практикалық
тұрғыдан айта алатын негізгі қасиеттер. Мұндай критерийлер келесідей бола
алады:
Мінез – құлық көрсеткіштері зрттелушінің өмірдің әртүрлі
ситуацияарындағы реакциялары, әрекеттері.
Зерттелушінің оқу, еңбек, шығармашылық және т.б. сияқты әртүрлі іс -
әрекет түрлеріндегі жетістіктері.
Сан алуан бақылау тапсырмаларды орындауды куәландыратын мәліметтер.
Басқа әдіс арқылы алынған мәліметтер валидтілігі, сенімділігі жоғары
болу керек.
СЕНІМДІЛІК Әдістің сенімділігі ол арқылы тұрақты көрсеткіш алу
мүмкіндігін сипаттаса керек. Психологиялық тестілеу нәтижелері көптеген
күрделі бақыланатын факторлардан байланысты: өлшеу құралының сапасы,
зерттелушінің инструкцияны дұрыс түсінуі, экспериментатор мінез – құлқы
т.с.с. Осы факторлардың біреуінің өзгеруі өлшеу сенімділігінің төмендеуіне
әкеледі. Барлық факторларды әрқашан бірге ұстауға мүмкіндігі
болмағандықтан, психодиагностикалық әдістің жоғары сенімділігіне сенуге
болмайды. Осы факторлардың ішінен аса маңызды болып әдістің сенімділігі
болып табылады. Психодиагностикалық әдістің сенімділігін екі жолмен
анықтауға болады: әртүрлі адамдармен алынған әдіс мәліметтері көмегімен
салыстыру, және бір әдісті біркелкі шарттарда жүргізу арқылы алынған
мәліметтер нәтижесін салыстыру.
НАҚТЫЛЫҚ Әдістің нақтылығы психодиагностикалық эксперимент барысында
болып жатқан бағаланатын қасиеттің өзгерістеріне жауап қайтару
қабілеттерімен сипатталады. Психологиялық әдістің нақтылығын техникалық
өлшеу құралдарымен салыстыруға болады. Психодиагностикалық әдіс неғұрлым
нақтырақ болса, соғұрлым жоғарырақ оның көмегімен градацияларды бағалап,
өзгерген қасиеттер түстерін анықтауға болады.Бірақ практикалық
психодиагностиеада нақты бағалаудың жоғаы деңгейі көп жағдайда керек
болмайды. Оның практикалық өлшемі дифференциация немесе зерттелушілердің
топқа бөлінуімен анықталады.
БІРКЕЛКІЛІК Әдістің біркелкілігі оның көмегімен алынған мәліметтер
қаншалықты қолданылған әдіске сай қасиеттер қаншалықты өзгергенін
көрсетеді. Егер осы қасиеттермен қоса, басқа қасиеттер байқалса, әдіс
біркелкі емес, бірақ валидті болып есептеледі. Мысалы: экспериментаторды
адамның мінез – құлық мотивтерінің бағалауы қызықтырған жағдайда ол
зерттелушіге тура сұрақтар қояды, ал алынған жауаптар біркелкілік
критерийге жауап бермеу мүмкін.
Қолданылған әдістен басқа психодиагностикалық нәтижелерге ситуация,
алынған инструкцияны зерттелушімен түсінуі және тестілеу кезіндегі
экспериментатордың өзінің тұлғасы және мінез – құлық әсер ету мүмкін. Егер
зерттелуші ситуацияны экзамендық деп санаса, мұндай жағдайда ол өзін соған
сай етіп ұстайды. Жоғары мазасызды адам өзін тынымсыз ұстап, өз тұлғасына
зақым келтіреді деп қорқып, ситуацияны тұлғасы үшін аса қауіпті деп
санайды. Ал мазасыздығы төмен адам керісінше тәуекел жағдайларда өзінің
МЕНіне зардап келтіретін ситуацияның өзінде өзін тыныш ұстайды.
Зерттелушілердің мінез – құлқы мен алынған нәтижелері көп жағдайда олармен
инструкцияны түсінуіне байланысты. Сондықтан инструкцияның
қарапайымдылығына өте үлкен талаптар қойылады. Инструкция жазбаша түрде
ұсынылған жөн, себебі, аузша айтылған инструкция әртүрлі паралингвистикалық
компоненттермен жүздесіп келеді: жест, мимика, интонация т.с.с. Сонымен
қатар ауызша инструкция тез ұмытылып қалуы мүмкін. Экспериментаторға
байланысты негізгі рекомендация - ол, яғни экспериментатор қарапайым,
қалыпты болып, оның мінез – құлқы - позитивті басқа зерттелінушілерге
сыйласымды болу керек.
Жеке тұлғаның өзіндік санасы мен өзін дамытуына арналған Мен кіммін?
тренингі
І Ұйымдастыру кезеңі. Тринингі жүргізуші қатынасушыларды тапсырмамен
таныстырады: өзін-өзі барынша ашу, өз Менін сезіну, эмоциясын сыртқа
шығарып жеңілдену. Трнинг кезеңінде тәртіптің принциптері мен қағидалары
Осында және енді сезімге көңіл бөлушілік, өзін-өзі ашу және шыншылдық.
Тринингтің әрбір қа-тысушысы өз белгісін ұсыну керек, ол төс белгісі, сөз,
бейне болуы мүмкін.
ІІ Өмірге деген өз көзқарасын бағалауға диагностика жасау.
Қатынасушыларға бланктер таратылып мынадай нұсқаулар беріледі: Менің
сізден өтінерім, өздеріңізге тән қасиеттерді басқалардың айтуынша емес, өз
ойыңызбен бағалаңыз. Міне-құлқыңыз сізді қанағаттандыра ма? Өзі-өзі баға
беру негізінде өз түсінігін зерттеп білу жатыр.
Баға мынадай параметрлермен беріледі:ақыл,денсаулық,бақыт,мінез , ерік,
дербестік,қабілеттілік,сыртқы пішін,жағымдылық,құрылымдылық белсенділігі.
Өзін-өзі бағалау қырынан қарағанда ара іспеттес болып келсе тұлғаның
ұс-тамсыздығы немесе тұлғаның қалыпты дамуы болмаған жағдайда топ ішінде
өзін солай ұстауынан деген пікір жасалады. Бұл адамның өзін-өзі бағалауында
айтарлықтай нашар көрсеткіш те, жаңалығы да болып табылмайды, адамның дәл
көрсетілген уақыттағы өзгеруінің себебін анықтап, табу керек. Бұл тәсіл
тұлғаның мінез-құлықтық ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік береді.
2 тарау. Тұлғаны зерттеудегі проективті әдістер
2.1. Проективті әдістемеге жалпы сипаттама

Психодиагностика сөзі психологияда екі негізгі мағына береді. Оның
біреуі нақты бір сөзден тұрады. Психологиялық білім ғылымның облысына
сәйкес және зерттеуі, ал екіншісі психологиялық білімнің специфика
облысындағы тәжірибиеде қолдануын көрсетеді. Ғылымның сферасы ретінде
психодиагностика психодиагностиканың әртүрлі ғылым әдістерін тексерту мен
процедурасын, принципін қамтиды. Тәжирибие облысы ретінде маман білімі мен
ойына негізделген. Осы және басқа жағдайда да психологиялық процесс, адам
қасиетімен құрылымын бағалау әдісімен байланысты. Теориялық
психодиагностика қалай дұрыс істеу керек деп негізделеді, ал тәжирибиелік
психодиагностика оны қалай дұрыс және сенімді қолдану керек екенін
көрсетеді.
Бүгінгі күнгі психологияда психодиагностиканың бірнеше түрі қолдануда,
бірақ та оның бәрі ғылыми дәлелденген деп айта алмаймыз. Сонымен қатар,
бірақ олардың ішінде зерттеушілік және жеке психождиагностикалық әдістері
бар. Олар негізінен эмпирикалық және эксперименталды ғылыми зерттеулерде,
негізгі бағыты – дұрыс білім алуды көздейді. Екі мысал келтірейік, бұл
психодиагностикалық және зерттеу арасындағы ерекшеліктерді көрсетеді.
1 Мысал, Тұлға психодиагностика әдісі. Бұл Р. Кеттэллдің 16 факторлы
тесті. Ол стандартталған сұрақтардан 187 талдауды қамтитын, 16 топқа
бөлінген бөлікшеден тұрады. әр шкала арқылы тұлға бейнесі бағаланады,
бағалау стандартты бойынша жүзеге асырылады. Тестағы талдаулар құрылымы,
процедурасы қолдану нәтижелер интерпритациясы және шешімдер осының барлығы
тестілеудің барлық жағдайларында қолданылады.
2 Мысал, Тұлғаны зерттеу әдісі. Ерекше жағдайларын ескере отырып
адамның өзін - өзін ұстауын зерттейді.
Зерттеушілік, мысалға, бақылау әдісі немесе психология – педагогикалық
эксперимент, бұлар яғни ерекше эксперименталды жағдайды бақылауды көздейді.
Психодиагностиканың бұл әдістері психологиялық әртүрлі облыстарында
қолданылады және адам қызметінің сферасында қолданылады. Олар ғылыми
психологияда зерттеу экспериментерін жүргізуде, организация процесінде,
тәжирибелік психологияда психологиялық консультированиядан,
психокоррекцияда, сонымен қатар маман психолог қызметі облысында, мысалы,
профессионалды таңдау, маманды дайындауда қолданылады. Дұрыс қолданылған
эксперименте үнемі психологиялық қасиетті даму деңгейін бағалауда қажетті.
Айтылғандар психологиялық консультацияда және психологиялық коррекцияға
қатысты болады. Клиентке психологиялық консультация жүргізген тәжирибиелік
психолог клиенттің ерекше психологиялық дамуын бағалауы тиіс. Оның осы
жұмысы дәрігердің жұмысын еске түсіреді. Яғни ол аурудың жерін анықтамай
тұрып оған диагностика жүргізеді.
Психологтың жұмысы осыған ұқсас егер ол диагностика рөлін орындап
өзінің психологиялық клиенттің жағдайына диагноз қойып, консультатция және
коррекциямен айналысады. Мамандықтар қатары психологиямен адамның әрекетіне
ерекше талаптар қояды.
Психодиагностикалық әдісті қолдану тәжирибиеден мүмкін емес.
Осындай, психодиагностикалық әдістің класификациясын ұсынуға болады,
және ол келесі образдай көрінеді.
Бақылау негізінде психодиагностика әдісі.
Психодиагностика әдістер сұрақтамалары.
Обьективті психодиагностикалық әдіс адамның әрекет реакциясының
әдісімен есебін оның еңбегін есепке алады.
Психодиагностиканың эксперименталды әдісі.
Әдістердің бірінші тобы – бақылау негізіндегі диагностика, нәтиже алу
үшін психодиагностикалық шешімдерде қолданылады. Бұл жағдайдағы
процедуралық бақылауда стандартты сызбалар мен жағдайлар қалай бақылау
керек екенін нақты көрсетеді. Анықталған психодиагностикалық талаптарға сай
жауап беретін бақылау стандартты бақылау деген атпен аталады.
Сұпау процедурасы арқылы психодиагностикалық әдіс негізінде адамның
психологиялық ерекшеліктерін алып жазбаша анализдеп арналған сұрақшаларға,
стандартты сериясына ауызша жауап береді. Бұл әдіс тобының бірнеше жақтары
бар. Анкете деп – зерттеу кезінде тек сұрақтарға жауап беретін ғана емес,
сонымен қатар өзінің әлеуметтік демографиялық әрекеттерін береді. Мысалы,
өз жасы, мамандығы, білім деңгейі, жұмыс істеу орны және т.б. әдісті
айтады. Сұрақшалар деп – жазбаша қойылатын сұрақтар қатары әдісін айтады.
Мұндай сұрақттардың екі типі болады: жабық және ашық.
Жабық сұрақтар днп – стандартты жауапқа әкелетін немесе сынақтан өтуші
өз ойына сәйкес келетін жауап сериясын таңдайды. Стандартты сұрақтарға
иә, жоқ, білмеймін, келіспеймін, келісемін, айту қиын деген
жауаптар сәйкес келеді.
Ашық сұрақтар деп – сынақтан өтуші өзі ерікті түрде жауап беруін
қамтиды. Мұндай сұраққа жауаптар жабықтан ерекшелігі сапалы, мөлшерлі
анализ болып табылады. Психодиагностика сұрақшаларының сұрақтары тура және
жанама болып бөлінеді. Тікелей деп – сынықтан өтуші сұраққа жауап берген
кезде психологиялық сапасын ескере отырып өзі сипаттайды. Жанама түрде
сынақтан өтуші тура жауап бермейді, жанама түрде талдайды. Ашық, жабық,
тікелей және жанама сұрақтарға мысал келтірейік. Тұлғаның алаңдаушылық
диагностикасына арнайы Алаңдаушылыққа ашық сұрақ алаңдатушылық тудырған
қандай да бір жағдайда айтыңыз.
Алаңдаушылықа жабық сұрақ алаңдатушылық жағдай сізде үнемі бола ма?
Алаңдаушылыққа тікелей сұрақ: сізде алаңдаушылықтың тұлғалық қасиеті барма
? Алаңдаушылыққа жанама сұрақ сізде емтихан уақытында алаңдаушылық бола
ма ?.
2.2. Проективті әдістер және оның классификациясы.

Проективті әдіс- бұл тағы 1 субъективті әдістін түрі. Бұл әдістін
мінездік қыры анықталмағандықтан, стимулдық материалдың бірлестігі емес
(мысалы сурет). Проективті әдістердің шығарушылары былай дейді. Тұлға
барлық психикалық процесстерге әсер етеді: ес, эмоция, сезім, қабылдау және
т.б. Проективті әдіс аз стандартталған бар процедуралардың әрекеттерімен
мінезделеді. Специалистердің айтуы бойынша мұнда тұлғалық индивидуалды
ерекшеліктерінің тереңділігі зерттеледі. Проективті әдістермен жұмыс
істеген кезде көп уақыт кетеді, өйткені бұл процедура жоғары профессионалды
квалификацияны талап етеді.
Структуралық әдіс, мысалы Роршархтың тесті.
Конструктивті әдіс, мысалы Әлем тесті және оның модификациясы.
Интерптитация әдісі, мысалы тематикалық апперцептивті тест (ТАТ)
Розенвейг тесті.
Толықтыру әдісі. Мысалы әңгіменің аяқталмауы, сөйлемрің аяқталмауы.
Катартис әдісі, мысалы, проективті ойын психодрамма.
Экспрессия оқытылуының әдісі, мысалы, жазудың анализі, сөйлеу қарым-
қатынасының негізі.
Шығармашылық продуктысын оқытылу әдісі, мысалы адам фигурасын салу, үй
салу тесті, жанұя тесті және т.б.
Объективті әдістің негізгі топтарына субъективті шкалалау және өзіндік
бағалау жатады. Осыдан келесідей әдістерді бөлуге болады:
Димбо- Рубенштейн шкаласы, осымен зерттелінуші өзіне баға береді:
бақытты – бақытты емес, дені сау- ауру, мейрімді- ашуланшақ, ақылды-
ақымақ.
Симантикалық дифференциал әдісі (Осгуд). Мұнда адамның бір
объектіні, өзін, әлемде көрініс алуы бағаланады. Бірнеше қойылған 7 баллды
шкаланы алатын болсақ, мұнда 7 градация сөзбен негізделген. Мысалға,
оқытушының сапасын бағалауға осы шкаланы алуға болады.
Активті - өте – орта – нашар – ешқандай – нашар – орта - өте –
пассивті.
Ызалы - өте – орта – нашар – ешқандай – нашар- орта - өте –ақ көңіл.

Шкалаларды қолдану кезінде субъективті семантикалық профиль
қолданылады.
Нәтижелерді сұрыптау кезінде:
1. профильдерді анализдеу;
2. Семантикалық кеңістікті құру;
3. Конструктор әдісі. (Келли)
Индивидуалды критерий және зертелінушінің қандай да 1 объектіні
бағалаудағы пікірін жорамалдайды. Сондықтанда зертелінуші шкаланың атын өзі
құрастырады, мысалы, оған 3 объектіні теңестіру қажет ол оған деген танымал
адамдарды таңдайды. Мұнда сенуге болатын адам немесе ең танымал адам.
Мұнда ол айрықша біреуін тандап алады немесе айтады. Бұл белгі
зерттелушінің ұсынылған персоналды шкаласы болады. Сонымен айта кететін
болсақ зерттелінуші обьект ортасын өзі бөледі жәнеде адамдарды немесе
жайттарды, оған деген маңызды жұмыстарды т.б. Конструктор тесттің
мәліметтері таблицы- решотки түрлерімен негізделеді.(техника репертуарных
решеток) ретіне келетін болсақ- конструкторлар, ал қатарға келетін болсақ-
объектілердің тенестірілуі, клеткадағы таблица- баға. Симетриялық
кеңістікті құру үшін, арнайы комьютерлік программа керек.
Ронжировка әдістемесі. Зерттелінушіге сөз тізбегін несеме графикалық
стимул беріледі. Оларды белгілердің рет ретімен орналастыру керек.
Зерттелінушінің пікіріне байланысты.
Қосарлана салыстыру әдісі. Әрбір объектіні басқа объектілерден
салыстыру. Бұл әдіс зерттелінушінің жүйе қалауын шығарады. Субъективті
критерилердің сарылыстырылуын айрықшаландырады, бірақ ұзақ уақыт талап
етеді. Егер 10 обьектіні салыстырсақ, онда 45 қосарланған теңестіру қажет.
Ал алынған нәтижелерді комьпютердің көмегі арқылы жүзеге асырылады.
Қосарланған салыстыру әдісінде Коузометрия әдісі қолданылады.
Зертелінушіге өмірдегі ең маңызды болған жайттарды, алынған және келесі
жайттарға каузальды байланыстардың себептері бағаланады. Нәтижесінде
өмірлік графикалық схема, өзінің проективті карьерасы,өмірі туындайды.
Сұрыптау әдісі. Зерттелінушінің пікіріне байланысты барлық
объектілер бір класста болу керек және көптеген класстарды зерттелінуші өзі
сұрыптау жасайды. Объективті әдістерді қарастыра отырып. Біз
психофизиологиялық әдістерді, аппараттар әрекетінің әдістерін қарастырдық.
Психопсихологиялық әдістер Б.М. Теплов пен В.Д. Небылицынның теориялық
зертеушінің типологиялық негізінде психодиагростикадан алынған. Бұл бағыт
біздің мемлекетімізде туындап отыр, бірақ жалпы алғанда психодиагностика
практикасын әлемдік деп айта алмаймыз. Негізгі жасалынған теориялық
әдістерге дифференциалды психофизиологияны жатқызамыз. Психикалық
динамиканың негізі жұмыс қабілетінде, тездікте, темпінде басқа да
әрекеттерде көрініс алады. Дифференцилды психофизиологияда негізгі жүйке
жүйесінің құрамы және оларды көрсетулері зерттелінеді. Психофизиологиялық
әдіс басқа әдістерден айырмашылығы, мұнда адамға деген жақындықты бағалауы
жоғалған Б.М. Тепловтың айтуы бойынша бірінде жүйке жүйесі жақсы, ал
басқаларда жаман деп айтуға болмайды. Әр түрлі индивидуалдылыкпен
айрықшаланған адамдар өмірдің әр түрлі жағдайларына тез бейімделе алады, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.