Деректі фильмнің беташары

Пән: Журналистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Деректі фильмнің беташары

Деректі фильмдер жасаудың әлемдік деңгейдегі атақты шеберлерінің бірі,
американдық киногер Алан Розенталь деректі фильмдердің өмірге қалай
келетіні туралы: – “Олар адамзат баласының - замандас қатарластары мен
келешек ұрпаққа өмірлік мәні зор, өзі үшін есте қалған ерекше оқиға, өзгеге
де қызығушылық туғызып, ойландырар мәселелер қақында айтқысы келетін
ықыласынан туады”, - деп байлам жасайды.
Расында да, деректі фильмдер өз табиғатында белгілі бір мұрат-
мақсаттарды ұстанады. Мұндай фильмдердің қатарына Сергей Азимовтың “Аралмен
қоштасу” немесе Владимир Рерихтың “Полигон”, Қайнар Олжайдың “Бірінші”
секілді еңбектерін жатқызуға болады.
Еліміздегі есімі танымал режиссер Бақыт Қайырбековтың “Қазақтың
ұлттық дәстүрлері”, деп аталатын нақтылы бір тақырып аясын жан-жақты
қамтыған, тамаша да танымдық деректі сериалы аса құнды, мән-маңызы жоғары
еңбек ретінде бағаланады. Әдетте, жақсы деректі фильмнің негізіне –
қызғылықты да, барынша ұғыныңқы мәнерде баяндалатын өзекті оқиға мен тарихи
жайлар арқау болады. Ал, бірден еліктіріп әкететін сюжеттер фильмді
“қызықты” фильмнен – есте қалатын фильмдер қатарына шығара алады. Сюжеттің
күштілігі бір ғана тұлғаның шеңберінен шығып, оқиғаны кең аяда баяндауға
жол ашады.
Артур Әліпов, Асқар Бәпішев, Нұрлан Дәуітовтер елімізде ең үздік
деректі фильмдер және бейнеклиптер жасап жүрген режисерлер. Олар кей-кезде
ешқандай сценарийсіз де деректі фильм немесе бейнеклип түсіруге білек
сыбанып кірісіп кететіндері бар. Осы аталған режиссерлердің талантты
еңбектеріне қарай отырып, сценарийсіз де деректі фильм түсіруге болады
деген ой айтуға болар. Бірақ, фильмнің тұжырымдамасынсыз оны түсіру мүмкін
емес.
Сөйтіп, сценарий не үшін керек деген сауал туады. Ақиқатын айтсақ,
сценарий - фильм жасаудың ең қисынды да қажетті жолы. Тіптен беташары десек
те артық емес. Фильмді бұл жерде белгілі бір ғимараттың сәулет жобасымен
теңеуге болар. Ғимаратты негізгі дизайнсыз, жұмыс сызбаларынсыз салуға, ал
фильмді сценарийсіз жасауға болар. Бірақ осы екі салыстырудан
байқайтынымыз, шығармашылық шабыт тууы үшін, түптің түбінде қолымызға тиер
дүниенің елес көрінісін, алғашқы идеясын жазып-сызып алу керек. Онсыз іске
бел буып, бекем кірісу көп жағдайда туындыға тұсау бола береді. Сондықтан
да, сценарий қажет және ол сол дүниенің мәні мен мазмұнын, айтар ойын аша
алатын туынды болса, тіптен жақсы.
Сценарий жаза білу - дербес мектеп. Оқиғаны қызықты баяндау,
кейіпкердің мінез-құлқын дөп басу, композицияны құра білу, ә дегенде қиын
еместей көрінеді. Бірақ, күнделікті өмірдегі тәжірибе көрсетіп жүргендей,
талай-талай “сен тұр, мен атайын” дейтін қаламгерлеріміз сценарий жазуға
келгенде кібіртіктеп қалады. Ақыры сценарийдің формасы, құрылымы қандай
болу қажет деген әңгіме туындағанда, режиссер мен сценарийшінің арасында
түсінбестік, келіспеушілік туары анық.
Менің түсінуімше, деректі фильм көрерменін қызықтыра алуы үшін
аталмыш туындының басы мен аяғы жұмыр келуі тиіс. Диалог көркем
фильмдегідей жанды болса – ұтқаның. Сондай-ақ, фильмнің өне бойында
сюжеттерді әрлендіріп, әспеттейтін, асқақтатып көтеретін пікірлер тағысы
мол болғаны дұрыс. Олар бірде бірін-бірі толықтырса, енді бірде
келіспеушілік пікірталасына соқтырып, көзқарас қайшылықтарын тудыруы тиіс.
Әлбетте, көрермен үшін ертеректен етене таныс тақырыпқа тосын жаңалық
енгізе алсаңыз, бұл фильмнің шынайылығын шыңдай түспек.
Мысалы: “Президент Всея Руси” атты Борис Ельциннің ғұмырбаяндық
фильмінің авторы Евгений Кисилев КСРО-ның соңғы Бас хатшысы Михаил Горбачев
пен Ресей Федерациясының тұңғыш президенті Борис Ельцин арасындағы қырғи-
қабақ саяси кереғарлықтың басталуына себепкер жәйттің, жұрт имандай сенген
оқиғаның ойдан шығарылған қауесет екенін ашып береді. 1980-ші жылдардың
екінші жартысында егер де есімізде болса, Бас хатшының жұбайы Раиса
Максимовна Горбачева халық алдына жиі-жиі шығып, жаппай жақпаса,
жұртшылыққа да ақыл-кеңес беріп жалықтырғаны бар. Ол Бас хатшы М.
Горбачевтің қызметіне де араласады, кадрларды тағайындауда шешуші сөз
“қатынында” деген сөз ду ете түскен. Тіптен Мәскеу мэрі Б. Ельцинге маза
бермей, ақыры отставкаға кетуіне мәжбүр етті дескенбіз. Ал, ақиқат тіптен
басқа болып шықты. Б. Ельциннің ақылшысы, ақпарат министрі болған В.
Полтаранин сол фильмде деректі шындықты жайып салады. Раиса Максимовна
ешқашан да билікке араласпаған. Тек Б. Ельциннің жақтастары тобырға жағатын
қауесетті өздері ойлап тапқан және де ол оқ ондыққа дөп тиген. Тегінде, шет
елде ауыр сырқаттан қайтыс болған Раиса Горбачеваның мәйітін Мәскеуге
алдыруға арнайы ұшақ бөлуге рұқсат бергенде де сол кездегі Ресей Президенті
Б. Ельцин сол бір жылдардағы жұрт өзін жақтап, Горбачевті жек көріп кеткен
қауесетті жуып-шайғаны – кешірім сұраған қадамы болса керек. Міне, осындай
фактілер деректі фильмнің салмағын арттырып, биліктегілер саяси саудада
бірін-бірі іреп-соятынын біліп, қолдан жасайтын ақиқаттың жәй-жапсарына
қанығады.
Әрине, сценарий жазылар алдында туынды неден тұратындығы туралы
синопсис әзірленеді. Ол фильмде сөйлейтін кейіпкерлерге қойылар сұрақтар
тізімі, түсірілуі мүмкін мекен-жайлар, фильм авторлары айтқысы келетін ой-
пікірлердің қысқаша нұсқасы.
Синопсис – фильмді зертеуден соң жазылатын қарапайым жоспар жобасы.
Бұл – нағыз сценарий болмағанымен, тапсырыстан гөрі толығырақ, фильмнің
мақсаты айқын жазылған шығарма. Синопсис – күрделі де көлемді саяси немесе
тарихи картиналарды түсіру қарсаңында идеяларды іріктеп бөлу мен баяндау
десек те болады. Көбіне фильм түсіру үшін шарт жасалғаннан кейін, тапсырыс
беруші синопсисті талап етіп жатады.
Әдетте, синопсис төмендегі ақпараттардан тұруы мүмкін.
1. фильмнің идеясы;
2. сюжеттің дамуы;
3. негізгі көріністер;
4. негізгі кейіпкерлер;
5. басты кейіпкерлер тап болар жағдайлар туралы;
6. олардың іс-әрекеттері мен оқиғалар сарыны;
7. оқиғалар дамуы мен шарықтау шегі;
8. негізгі сюжеттік өзгерістер, қарама-қайшылықтар, шиеленіскен жайлардың
шешілу тәсілдері;
9. фильмнің драмалық құрылымы және ырғағы.
Фильм түсірер алдындағы ең басты жәйт – жақсы сценарий жазу екені
анық. Режиссерлер пікірінше “үш” деген бағаға жазылған сценарийден “төрт”
деген бағаға тұратын фильм түсіруге болады. Мұны Кеңес Одағынан қалған
көнерген ұғым дегенімізбен, дәл қазір бізде осы жағдайдың қалыптасып
отырғанын мойындауымыз керек. Режиссерлер әдебиеттегі классиктеріміз
Бейімбет Майлин мен Ғабит Мүсіреповтің прозасындағыдай сценарийдегі әрбір
сөйлем тірі суреттен тұрса деп армандайды. Амал қанша, ондай тасқын –
таланты таудай тұлғаларға ғана тән. Сондықтан да біздің режиссерлер көп
ретте жазылып, тіптен демеуші, не қаржы төлейтін мекеменің басшылары
бекітіп қойған сценарийлерге өз тарапынан өзгертулер енгізіп жатады.
Мұндайда сценарийдегі ойға тиісті бейнекөрініс таба алмаған режиссердің
әлсіздігі деп біржақты баға беру жөн болмас. Өйткені, әрбір режиссер өз
фильміне жас нәрестедей мәпелеп қарайтындығына талай рет куә болдым. Ал,
сценарий авторлары дәл режиссерлердей дауға бара бермейді. Көп жағдайда
режиссердің айтқанына көнеді. Сондықтан да деректі фильмді түсірер алдында
осынау идеялық салмақты лайықты көтере алар-ау деген режиссерді іздеп дәл
табу – фильмнің көп көңілінен шығуына апарар төте жол.
Бұл айтылған мәселелер енді-енді қалыптасып келе жатқан деректі фильм
жасаудың қазақстандық мектебінде жиі кездесетін жәйттер. Дүниежүзілік
деректі фильм жасау жүйесінде ғылыми-тәжірибелік тұжырымдамалар
қалыптасқан. Теориялық тұрғыда оны жетік білу артықтық етпесі ләзім. Осыны
ескере отырып, әлемдік мектеп сұрыптауынан өткен ұсыныстармен де танысып
өтейік.
Қазір елімізде түсіріліп жатқан фильмдер тікелей тапсырыс берушілердің
дайын идеясы арқылы жүзеге асып жатқаны шындық. Сценарист, режиссерлер сол
ұсыныс-идеяны сабақтастыра жалғастырып, толымды дүние әзірлейді. Тегінде
экономикамыз қарышты дамыған сайын өнер мен мәдениетке бөлінетін қаржы
көбейіп, сұраныста күшеймек. Міне, сол тұста ерекше идея сәтті сценариймен
толығып, талантты режиссер қолына тисе, өркениетті елдердегідей бізде де
ондай туындыларға қаражаты мол, меценат демеушілер табылары кәміл.
Деректі фильм үшін сценарийдің қажеттілігі неде?
1. Сценарий – фильмді жасауға қатысушылардың барлығына жетекші құрал
қызметін атқарады.
2. Сценарий – фильмнің идеясын қарапайым да бейнелі түрде, қысқа да нұсқа,
не жайында екендігін білуге көмектеседі. Алдын-ала өткізілген пікір
алысулардың негізінде фильмге қойылған талап, оны орындаудың мүмкіндігін
бағамдауға, түпкі идеяның қалыптасуына жол ашады.
3. Сценарий – режиссер үшін де, камерагер үшін де керек. Онда камерагер
үшін бейнесәттерді түсірудің қыр-сырына аса қажет сұрақтарға жауаптар
жеткілікті. Ал, режиссер үшін ол сюжеттің дамуына, ішкі қисынына,
оқиғалардың жалғасу әдістерін анықтауға көмектеседі.
4. Сценарий –
- фильм бюджетінің көлемін:
- түсіру алаңдары мен күндерінің санын;
- қажетті жарық беру құралдарының мөлшерін;
- арнайы эффектілер түрлерін;
- мұрағат материалдарын қолдану аясын;
- қосымша аппаратуралар мен оптикалардың нақты қажеттігін
анықтауға көмектеседі.
5. Сценарий – монтаж режиссеріне фильмнің бағыт-бағдарына қажетті жүйесін
және бейнекөріністердің ретін анықтап бере алады. Бірақ, тәжірибеде
монтаждаушы сценарийді оқығанымен, монтаж парақшаларына сүйеніп жұмыс
істейді. Кейбір себептерге байланысты монтаж парақшалары бастапқы
сценарийден айтарлықтай өзгеше болуы да ықтимал.
Сондықтан сценарий әдеби шығарма емес, жұмыс құжаты болып есептеледі.
Сценарий – фильмге қатысты бүкіл жоспарлар мен іс-әрекеттердің негізі.
Сценарий фильмнің мазмұнын баяндап, оны іске асырудың оңтайлы жолдарын
ұсынуы керек.
Сценарий – фильмді жасаудың алғашқы тактикалық жоспары, фильмді
әзірлеудің ең оңтайлы әдісі.
Жоғарыда атап өткеніміздей бейне түсірілімдер сценарийдегі алдын-ала
жазылған мәселелердің бірқатарына өзгерту, қажетті жағдайда толықтыру
енгізуге себеп болмақ. Мысалы: жоспарланған бейне эпизодтар діттеген
сюжеттің дамуына сай келмеуі мүмкін. Сұхбаттасу сәтінде сергек те, жарқын
көрінген кейіпкер таспада еңсесі төмен, ұсқынсыз шығатыны кездесіп тұрады.
Бұл ойлаған идеяның бәрін кадрда көрсете алмайтын жағдайға әкеледі. Және де
түсіру барысында қызықты персонаждар, оқиғаның ойламаған тұстан басқаша
бағыт алуы сюжетті күрт өзгертеді. Сондықтан, ең нақтылы, тіптен
ойластырылған жоспардың өзін мұндай жағдайларда алдын-ала көзге елестету
қиын.
Әдетте, деректі фильмді жасау кезінде теория нақты іспен қабыса, үйлесіп
шендесе бермейді. Қағаз бетінде тамаша бағаға ие болған, кереметтей
көрінген сценарий түсірілген материалдардың бастапқы монтаждау кезінде-ақ
түкке жарамай қалуы әбден мүмкін. Сөйтіп, фильм мәресіне тақаған сайын
жинақталған материалдағы көріністерді аямай кесіп, сценарийді қысқартуға
мәжбүр болатын жағдайлар болып жатады.

Деректі фильмнің тақырыбын зерттеу жолдары

Сонымен деректі фильм түсіру туралы белгілі мекеменің тапсырысымен
танысып, онымен келістіңіз немесе Сіздің фильм жасау жөніндегі ұсынысыңыз
қабылданды делік. Енді фильмнің мақсатын, міндетін және оны түсіріп
болғаннан кейін көрсетілер аудиторияны да көз алдыңызға елестете аласыз.
Шартқа қол қойылды, уақыт белгіленді, енді іске кірісу қажет.

Келесі жұмыс тақырыпты мұқият зерттеуге арналады. Зерттеуші ретінде Сіз
жақсы сценаристтің жағдай талғап жатпайтын қасиетін, ғылымға ден қойған
ғалымның әрбір детальға зер салатын әдетін бойға сіңіріп, бақылаушы,
сарапшы, ғалым, стенографист те бола алуыңыз міндет. Бірнеше тәуліктің,
болмаса, бір айдың ішінде Сіз осыған дейін өзіңіз түпкілікті білмеген тың
тақырыптың сарапшысы болып үлгергеніңіз жөн. Бұның өзі газет-журналға жаза
салатын мақала секілді көрінгенімен, сөз бен бейнені қаз-қатар жымдастырып
реттеу, сенімді бейнелеу, сюжетке қажетті құжаттарда табу, бұл ерекше
еңбекті талап ететін шығармашылық еңбек екеніне куә боласыз.

Әдетте, зерттеу бағытын фильмнің идеясы, тақырыптары айқындайды.

Фильмнің тақырыбын игеру

Тақырыпты игеру үшін не істеу керек? Фильмді қалай жасамақсыз?
Демеушілермен алғашқы кездесуде-ақ, бұл сауал кесе-көлденең тұрады.
Фильмді түсірем деген ниетіңіз табанды болса, әуел бастан-ақ, оның
тақырыбынан болашақ жұмысыңызға керекті тетікті табуға тырысыңыз.
Олардың жиі кездесетін түрлеріне тоқталайық:
1. Жағдаяттың немесе жеке шиеленістер;
2. Күшті немесе харизматикалық тұлғалар;
3. Ерекше назарға алынуы мүмкін нысандар;
4. Жағдайдың, не кейіпкер мінез-құлығының фильмді түсіру қарсаңында күрт
өзгеруі;
...Бұлардан басқа да фильмнің басталу алдында ойламаған жерден туындайтын
жайлар көп. Дегенмен, жоғарыдағы төрт мәселе – туындыны сәтті ұйымдастыру
арқауы. Үлкен жобалармен жұмыс үстінде тақырыптың шешіміне қатысты бір
байламға келмес бұрын, алдын-ала оны зерделеп,ыждағатпен зерттеу артықтық
етпейді.
Бұл кімге де болсын, бесенеден белгілі жағдай көрінуі мүмкін.
Дегенмен, тақырыпты ашу үшін фильмнің негізгі желісін табу – уақытты
үнемдеп, керексіз ақпараттардан арылуға септігін тигізеді. Ол сонымен
бірге, фильмге пайдасы жоқ, керексіз зарттеулерге уақытты зая етпеуге жол
ашады.
Тақырыпты зерттеуді үш кезеңге бөлуге болады:
1. Баспасөзде жарияланған туындыларды тақырыпқа қатысты тарауға бөліп
зерттеу.
2. Мұрағаттардағы бейне және фотоматериалдар мен ақпараттық жаңалықтарда
көрсетілген сюжеттерді мұқият қарау, қажеттісін сатып алу.
3. Тақырыпты жіті білетін мамандармен пікір алмасу.
Осы орайда айтпағым, фильмге автор, режиссер болудан гөрі, көбінесе
продюсерлік бағытта қызмет атқаруға тура келетіндіктен өзім тікелей
қатысқан екі фильмнің жасалу жолын қысқаша баяндамақпын. Сонымен бірге,
өмірде жиі кездесіп жүрген жәйт – сценарий жазу мәселесі. Сценарий қалай
жазылады, үлгісі болса деген сауалдар алдымыздан жиі шығатынын жоғарыда
атап өттім.
Төмендегі мысалдар өнеге, үлгі емес, тек жол сілтеу түрі ретінде
қабылданса деймін. Өйткені сценарий қиналмай жазуға, дайын көрінетіндей
дүниелерді оқып отырғанда онда баяндалатын жәйттерге қандай бейнеқатарлар
пайдалануға болады?, - деген мәселе бірінші кезекте алдыңыздан шығады.
Газет-журналға арналған мақала оқырман оны оқуы үшін жазылады. Ал, фильмге
диктор мәтінін әзірлеу, оны құлақпен есітумен қатар, соның сұлбасын көзбен
көру үшін де жазылады. Екеуінің айырмашылығы жер мен көктей екені бесенеден
белгілі. Диктор мәтініндегі ой-түсінік тұрпаты қарапайым да, бірден
қабылданатындай болғаны дұрыс. Ал, көркем фильмдегі диалог негізінен өткір
сөз, фразеологиялық тіркестерден тұрса, оны көрермен жаттап алып, өмірде
жиі пайдаланатындығына куәміз. Ал, деректі фильмде керемет мақал-мәтелге
сай көріністі бере алмайсыз. Айтпағымыз, деректі фильмдегі мәтін -
бейнесәттерге көмекші рөлін атқарады. Ой мен көріністі дамытып, ажарын
ашады. Мұндайда, сөйлем қысқа да нұсқа болса - оңды. Сонда дикторлық
мәтіннің әсері күшті. Деректі фильм теориясын жіті зерттеген сыншылар:
- Фильмде көрсетілген бейнеқатарларды сөзбен қайталамай, керісінше,
кадрдан тыс қалған деректерді түсіндіріп, дәйектерді аша түсіңіздер, -
дейді.
Демек, фильм сценарийін жазу үшін тақырыпты түпкілікті білу – заңдылық.
Сонда ғана экранда көрсетілмек жайларға қосымша дәлелдер қосып, тосын айғақ
айтып, соны сараптамалық өлшемдер арқылы баяндап, фильмнің эмоциялық ахуал-
ауанын аша түсесіз. Тақырыптың сыр сандығын жүрегіңізбен сезіп, қыл
қобызын дөп баса алсаңыз, мәтін әсерлі. Ең керегін мірдің оғындай етіп
айта алсаңыз, фильм тынысын көрермен өзіңіздей қабылдамақ. Ескере кетер
мәселе, баспасөзде оқылатын мақалалар әрқилы мамандық түріне бөлініп,
салалық басылымдарда шығып жатады. Ал экран болса, жұртшылыққа жаппай
ортақ. Бұл тұста кәсіби сөз тіркесін пайдаланбаған жөн. Фильмде бір-екі сөз
түсініксіз болса, мағына шеңбері тарылады, көрермен ықыласы басқаға ауады.
Сондықтан, сөз сараптау баршаға ортақ ұғымға сай өрілуі тиіс. Тегінде
кәсіби тіркестерді мәтінге тіркей салғаннан гөрі, бейнеқатарлардың
мүмкіндігін молынан пайдаланған ұтымдырақ болмақ.
Тағы бір ескере кететін жағдай, реті келгенше дикторлық мәтінде
цифрлар мен статистикадан бойды аулақ ұстаған жөн демекпін. Олай болмаған
күнде де екі минут аралығында бір ғана цифрды түсінікті, жеңіл етіп айтқан
абзал. Ал бір сөйлемде екі-үш цифрды қатар жіберсеңіз, көрермен бірін де
есте сақтай алмасы белгілі. Кейінгі кезде цифрлар мен статистиканы
компьютерлік графика арқылы ұсыну қолданысқа енді. Әдемі бейнеқатар, мәтін,
диктор дауысындағы, өлшемдік тыныста көрермен ынтасын статистикаға назар
аударуға мұрсат береді. Егер де бір мәліметті тиянақты жеткізуді мақсат
етсеңіз, ол цифрды кадрда ұзағырақ ұстап, дикторлық мәтіндегі цифрды фильм
кейіпкерінің монологында қайталасаңыз, діттеген міндетіңіздің үддесінен
шығасыз.
Осы қағидаларды қадағалау артықтық етпейді. Бұл ереже қатып қалған
қалып та емес. Ендеше екі тақырыпқа жазылған екі сценарийге шолу жасайық.
Қайталап айтсақ, бұл сценарийлер мақтаныш үшін емес, деректі фильм жасауға
алғаш бет бұрған әріптестер үшін жобалық нұсқа түрі.
Мысалға, 2003 жылдың қыркүйек айында Астанада өткен Әлемдік және
дәстүрлі діндер жетекшілерінің съезінің оқиғаларын арқау ете отырып,
тіршілік негізі, әрі бейбітшілік үмітінің мәңгілік ізгілігі туралы 26
минуттан тұратын Ақиқат бәйтерегі атты екі бөлімді деректі фильм
түсірдік. Фильм оқиғадан кейін бір ай уақыт өткеннен соң эфирге ұсынылды.
Біз фильмге әзірлікті 3 ай бұрын бастадық. Еліміздегі дін конфессияларына
қатысты барлық материалдарды жинастырдық. Бейнеқордағы, ертеректе осы
бағытта дайындалған телетуындыларды шолып өттік. Кейінірек ол фильм
желісінен айтарлықтай орын алмаса да, әлем жұртшылығының назары ауған
Астанадағы дінаралық үндесу жиыны туралы қандай мағынадағы материал
әзірлейміз деген идеяны қорытындылап, тақырыпты айқындай түсуге көмектесті.

Негізгі оқиға: Президент Резиденциясы, Салтанат Сарайы, Бәйтерек
монументі және Интерконтиненталь қонақ үйі мен Когресс-Холлда өткені
белгілі. Камерагерлер ертеңді-кеш аталған нысандарда жұмыс жүргізді.
Режиссерлер, редакторлар жоғары дәрежелі меймандардың барлығымен дерлік
сұхбат өткізді. Айтпақшы, үш ай әзірлік кезінде Телерадиокешен тарапынан 5
минуттық “Бәйтерек”: Дала мен Таулар аңызы атты мультфильм, CNN
телеарнасынан бірнеше рет көрсетілген әлеуметтік мағынадағы бейнеролик
жасадық. Олар фильмде пайдаланылды және фильм көркемдігін арттырды. Ал
ақиқатына тоқталсақ, өзімнің дайындаған сценарийімнің жобасын төрт мәрте
түзеттім. Бірнеше сағаттан тұратын бейнематериалдан 52 минут қана таңдап
алынды. Фильм авторының оқиға желісін жалғастыратын түсініктемелерінің
үштен бірі ғана қорытынды туындыға енді. Ал, жазылған сұхбаттардың оннан
бірі ғана фильмнен орын алды. Бұған себеп – мәртебелі дінбасылардың Елбасы
Н. Назарбаев жүргізген дөңгелек үстел басындағы әңгімелерінің
маңыздылығынан еді. Екіншіден, фильм стилі оқиға желісімен өрбіді.
Дінбасылардың жеке-дара бір өздері камера алдындағы сөзінен гөрі, барлық
дін өкілдері алдындағы баяндамалары, дүниежүзінде бірінші рет өткізілген
дінаралық үнқатысу съезінің деректілігін дәйекті түрде көрерменге жеткізуге
мүмкіндік беретіндігін ескердік.
Сонымен “Ақиқат бәйтерегі” фильмі сценарийінің соңғы нұсқасы мынадай
болды.
Студияның логотипі

(Фильм, Тіршілік тірегі – Бәйтерек монументін оқиға символы ретінде
көрсетумен басталады).

Съездің әнұраны ретінде қабылданған композитор Төлеген Мұхамеджановтың
композициясы.

Көріністе ақшаңқан бұлттар көші. Кадр Бәйтерек монументіне баяу
ауысады.
Камера Бәйтерек ішіндегі лифтімен төмен қарай түсірілім жүргізеді. 1-ші
планда Бәйтерек конструкциясы, 2-ші планда Транспорт Тауэр және тағы сол
сияқты салынып жатқан ғимараттар кескіні.
Микшерлік ауысым.

Титр: Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені

ұсынады

деректі фильм

Ақиқат Бәйтерегі

Титр: бірінші фильм

Қазақстан Республикасы Президентінің Мәдениет орталығы. Сыртқы және ішкі
көріністері.

Президенттің Мәдениет орталығындағы тарихи ескерткіштер фонында фильм
авторының монологы беріледі.

Стенд – ап: (автор жүріп сөйлейді)

Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Тарих толқынында атты
кітабында адамзат тағдыры туралы былайша ой қозғайды. Тұрмыс тапшылығы
қыспағына тап болған миллиондаған адамдардың рухани сенімін сонда қалай
оятып, олардың метафизикалық мәні зор ой қатпарын қалай қозғаймыз? Адам
өзінің болмашы бір бұранда ғана емес, рухани дербес тұлға екенін сезінуі
керек қой. Олардың да өткенге деген өз көзқарасы, ең бастысы – ұлттың
рухани келешегін жасауға деген жауапкершілігі болуы шарт. Бұл мәселелердің
жауабы біраз деңгейде діни салада жатқан сұрақ - деп жазған болатын...
Кадрда Алтын адам ескерткіші жалпы планда.

Алтын адамның бас киімі ірі планға алынады.

Жүргізуші ескерткіш алдында монологын жалғастырады.

...Президенті осылайша адамзаттық мақсат-мүдде тұрғысында ой қозғаған Ел,
Мемлекет шын мәнінде әлемдік және дәстүрлі – ұлттық діндер үндестігінің
Орталығы болуға әбден лайықты. Бұл үлкен жолдағы алғашқы қадам ірі
конфессиялар жетекшілерінің Алматыда өткен құрылтай Форумында жасалған
болатын.

Экрандағы көрініс қара фон арқылы баяу Қазақстан Туына, одан Алатау
понорамасына ауысады. Музыка.

Кадрде Алматыдағы “Анкара” қонақ үйінің залы. (Мұрағаттық материал).

Форум қонақтарының бір-бірімен амандасып, сөйлесіп, пікірлесіп тұрған
сәтінен бірнеше көрініс.

Титр: Алматы
2003ж.
Диктор мәтіні:
( І-ші диктор дауысы)

Отаны бар халықтың – тұғыры биік, рухы жоғары. Ондай ел өзіне-өзі
серттескен сеніммен, тәкаппар талаппен қарайды. Өйткені, ақыл-ойға бай
елдің тегінде сенім мен сезімге де жүрегі жарқын.
Кадрда ірі көрініспен Президент Н. Назарбаевтың сөз сөйлеп тұрған сәті
көрсетіледі.
...Ал, ақпан айында Алматыда өткен бірқатар мемлекет және көрнекті дін
басшыларының Форумында бейбітшілік пен келісім Декларациясы қабылданса,
міне енді жаһандық өзара түсіністікке бастайтын Меккенің қайнап шыққан
қазаны – Астана атанды.
Кадр ауысады. Съезд Төрағасының бірқатар ел басшыларымен сұхбаттасып,
ескерткіш суретіне түсуі сәтінен көрініс.

Кадрда жалпы, ірі орта планда тікұшақ арқылы Астананың құс
ұшар төбесінен түсірілген айшықты көріністер жалғасады.

Музыка.

Съезге арналған бейнеклип:

Әлемдегі діндердің үнқатысуы
Музыкамен көмкерілген режиссердің бейнеқатар қойылымы
клипінің сценарийі
Ұлы Жаратушыға табынған адамның қолдары. Әркім Тәңірге өзінше
жалбарынады: ашылған алақандар – мұсылманша, иек астына түйіскен қолдар мен
күбірлеген ерін – католикше, “Тороны” ұстап, теңселген қолдар – иудейше,
алақандарын қайықша қусырған қолдар – буддистерге, крест жасап шоқыну –
православия діні өкілдерінше.
Диктор: Құдай біреу.
Аспан астымен жөңкілген бұлттардың бауырын тіліп, жер бетінде нұрын
төккен күн сәулесі.
Диктор: Аспан да бір.
Буда-буда бұлттар тұмшалаған жер шары.
Диктор: Жер де ортақ.
Сәбиін аялаған ана. Анасы бесікке бөлеген сәбидің тәтті жымиысы.
Диктор: Адамгершілік пен бейбітшілік тілі – баршаға түсінікті.
Неліктен бәріміз осы тілде сөйлемейміз?
Президент жұмыс столы басында жазып отыр. Автоқалам ұстаған қол ірі
кескінде көрсетіледі. “Welcome” – жазуы шығады.
Ақ парақ – ақ көгершінге – Пикассоның бейбітшілік кептеріне айналады.
Ақ көгершін аспан аясына шарықтай ұшады.
Ақ көгершін Мешіт мұнарасы фонында тұрған молданың қолына қонады.
Католик діндәрі көгершінді басынан сипайды.
Иудей раввині ақ құсты аспанға ұшырады.
Православ шіркеуі фонында көкке ұшып шыққан көгершінге пірәдар қоштасып,
қолын бұлғайды.
Ақ құс енді бір сәтте буддалық храмның мінәжат альтарына қонады,
буддистік пірәдар оған мейіріммен, жымия қарайды.
Тағы да аспан аясында бейбіт қанат қаққан кептерлер шоғыры. Олар айнала
ұшып жүр.
Ақ көгершіндер шеңбер жасай ұшып, енді бір сәтте жер шарын орап алады.
Жер шары – “Бәйтерек” басындағы шарға айналады.
Таң арайымен астасып, жөңкілген бұлттар аспан аясымен қос экспозицияда
кескінделген Бәйтерек мұнарасы.
Титр: Әлем діндерінің үнқатысуы

Құттықтаулар:
Кадрда іріктеліп алынған жеделхаттар түпнұсқасы көшіріліп жылжымалы
жағдайда көрсетіледі.
Ал құттықтау авторларының фото-суреттері оң жақта,
Диктор мәтінді оқи бастауымен сабақтасып, әр тілде жазылған жеделхаттар
сұлбасы баяу қозғалады. Көрермен мәтінді тыңдай отырып, түпнұсқаға көз
жүгіртіп оқуына да мүмкіндігі бар.
“Бәйтерек” монументінің жартылай көрінісі экранның сол жағында. Осындай
бейнекөрініс фонында жедел хаттар авторларының суреттері мәтінге сәйкес
алма-кезек алмастырылып, көрсетіліп отырады.
Музыкамен әрлендірілген.
( ІІ-ші диктор)
титр: Коффи Аннан
Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы
1. Сіздер дінаралық үнқатысу мен ықпалдықтың өнегесі, қараңғылықтың,
үрей мен түсінбеушіліктің шыңырауында көпір бола аласыздар. Мен
сіздерге осындай әлеуетті пайдалануда, сөйтіп Біріккен Ұлттар
Ұйымына, оның төзімділік, даму және бейбітшілік тұрғысындағы
жаһандық миссиясына үлес қосуларыңызға қолдау білдіремін.
Коффи Аннан, Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы

Титр: Сауд Арабиясының Королі –

Фахд ибн Абдель Азиз әл- Сауд

2. “Алланың атымен бастаймын, мейірімді Аллаға мадақ, Алланың нұры
жаусын.

Жоғары мәртебелі Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан
Назарбаев, тыныштыққа, Алланың мейірімі мен игілігінде болыңыз. Жоғары
мәртебелі Сізді және әлемдік дәстүрлі діндер съезіне қатысушыларды
құдіретті күшті Алла табыс пен прогресске бөлеуін сұраймын”.

Сауд Арабиясының Королі, Фахд ибн Абдель Азиз әл- Сауд.

Титр: Джордж Буш
АҚШ Президенті
3. Мен Сізді және Қазақстан халқын осы маңызды шараны
ұйымдастыруларыңызбен құттықтаймын. Өзі де көпұлтты және көпконфессиялы
болып табылатын Құрама Штаттар үшін мұндай кездесулер демократияның негізін
қалайтын төзімділік пен құрмет секілді құндылықтарды дамыту жолында Орталық
Азиядағы біздің достарымызбен ынтымақтастықтың маңызды екендігін атап
көрсетеді”.
Джордж Буш, Америка Құрама Штаттары Президенті.

Титр: Хосни Мубарак
Египет Араб Республикасының Президенті
4. “Мен осынау съезді ұйымдастыруға бастаған шынайы күш-жігер мен ізгі
ниеттерді құттықтаймын және жұмсалған күш-жігер табысқа жеткізді, ал осынау
үлкен діни форум барша адамзатқа, біздің ортақ дүниедегі бейбітшілік пен
тұрақтылық игілігі үшін барлық діндердің жақындасуы мен ынтымақтастығына
жәрдемдеседі деп сенемін”.
Хосни Мубарак, Египет Араб Республикасының Президенті.

Титр: Тони Блэр
Ұлыбритания Премьер-Министрі
5. “Съездің мақсаттары мен міндеттері болып әлемдік діндер арасындағы
ашық үнқатысу мен өзара түсіністіктің тұрақты маңыздылығы танылады. Мен
Съезд жұмысына табыс тілеймін және ол бұрынғыдан да тығыз топтаса түсуге
жағдай жасап, болашақ ынтымақтастыққа ойластырылған бағдар береді деп
үміттенемін”.
Тони Блэр, Ұлыбритания Премьер-Министрі.

Кадрда Салтанат Сарайының сыртқы көрінісі.
Осы көрініс Салтанат Сарайының ішіндегі залға ауысады.
Съезд жұмысының басталуы.
Салтанатты сәттен бірнеше кадрлардың монтажға сәйкес ауысымы.
Ірі кескінде Елбасы көрсетіледі.
Нұрсұлтан Назарбаевтың съездегі сөзі
Бүгін міне, ежелгі қазақ жері зор мәртебеге ие болды. Ол - әлемдік
және дәстүрлі-ұлттық діндердің жетекшілері менен жоғарғы өкілдерін, жер
шарының түпкір-түпкірін өркениеттер мен діндер арасындағы үндесуге шақырып
отырған күн.
Дін өкілдерінің делегациялары жалпы, орта, ірі планда көрсетіледі.
...Сіздерді Қазақстан жерінде құттықтап, қарсы ала отырып, мен Сіздерді
бүгін бас қосып жиналуға біздің шақыруымызға ден қойғандарыңыз үшін шынайы
алғысымды білдіргім келеді.
Көріністе Йона Мецгер – Израильдің бас раввині баяндамашының сөзін
мұқият тыңдап, жазып отыр.
...Мен сондай-ақ, әлемдік және дәстүрлі-ұлттық діндер съезін өткізу
идеясына бей-жай қалмаған, әрі бізге өз кеңестерімен нәрлендірген, ізгі
ниетті барлық адамдарға алғыс сөздерімді арнағым келеді.
Дін өкілдерінің Президент сөзін тыңдап, жүздерінен мақұлдап отырған
көрінісі.
Цжан Цзиюй – бүкілқытайлық даоистер ассоциациясының бірінші орынбасары
ірі планда беріледі.
Кадрде Әбсаттар қажы Дербісәлі – Қазақстан мұсылмандары діни
басқармасының төрағасы ірі планда.
Сіздерге қолдауларыңыз үшін жер бетінде бейбітшілік пен өзара
түсіністікті сақтау үшін қолдан келгенді қосқан үшін, біздің баршамызды
біріктіретін және бүгін бәріміз осы Астанада жиналып отырған ортақ ізгі
мұрат үшін рахметімді айтамын.
Съезд өтіп жатқан зал. Қол шапалақтау. Залдың толық панорамасы.
Қара фон арқылы көрініс Президенттің Мәдениет орталығына ауысады.
Лифтіден автор шығады.
Президенттің Мәдениет орталығындағы Түркістанға арналған секциясынан
автордың монологы (стенд-ап) жалғасады.
Стенд-ап:
Түріктердің қаһарлы күш-қуаты да олардың бір ғана дінмен
шектелмегендігінен еді. Әлемдік діндер көне Түркістанда қанаттасып өмір
сүріп қана қоймай, бір-бірімен ықпалдасып, сабақтасқан да кездері белгілі.
Манихей шіркеуі Иса мен Будданың кейіптерін алған болатын. Атап айтсақ,
бағзы заманғы Түркістанның өзінде және Түркістан айналасында буддизм,
иудаизм, христиандық секілді бүкіл әлемдік діндер өмір сүрген.
Көне Түркістан қаласындағы Ахмед Яссауи кесені және ат үстінде отырған
адамның суреті.
Ірі көріністе Ахмед Яссауи портреті.
...Дәл осы жерде ешбір жекелеген дін белгілі бір ұлт пен нәсіл үшін
міндетті болуы шарт еместігі дәлелденді.
Музейге қойылған көне мұрағаттар көрінісіне шолу.
Қыш ыдыстар, суретшілердің көне дәуір жылнамалары туралы жазбалары.
Бейнеқатарлар рет-ретімен монтаждалған.
...Аталған аймақта ғана сенімдер мен рухани танымдардың өзара өріліп,
тамырласып кеткендіктері сонша, ақырында олардың генетикалық туыстығы
хақында ойлар туа бастады. Буддизмнің алғашқы жазбаша іздері Шығыс
Түркістанда, қайың қабағына қшарошти әліпбиімен жазылған әйгілі
Джармапада қолжазбасы түрінде табылды. Ал, Бугут жазбаларында түріктер
арасында Буддалық сангхи дәстүрі болғандығы туралы айтылып жатыр. Кіндік
Азия халықтарының діни таным-сенімдеріне бейімділігі туралы мұндай мысалдар
жетерлік.
Камера “Бәйтеректің” ұшар басынан төмен қарай түсірілім жүргізеді.
“Бәйтерек” монументі алдында съездге келген дін өкілдері сөйлесіп
тұр. Пікір алысу көріністерінен понорама.
Жарқын жүздер.
...Астана болса, осынау конфессияаралық ынтымақ ырысын жалғастырды.
Қара фон арқылы көрініс Салтанат Сарайының ішіне ауысады.
Камера ортадағы гүл арқылы залдың жалпы планын көрсетеді.
Съездің жұмыс сәті.
Көріністе Шейх Мұхаммад Саид Тантауи
.
( ІІІ-ші диктор) (араб тілінен ілеспе қазақша аударым)

Мейірімді, рахымды Алланың атымен бастаймын!
Титр: Шейх Мұхаммад Саид Тантауи.
Әл-Азхар университетінің Жоғарғы Имамы
...Аллаға, Жаратушы Күллі әлемге мадақ! Біздің пайғамбарларымызға
Алланың нұры мен шапағаты жаусын! Президент Нұрсұлтан Назарбаев, жаратушы
осы дүниеде бәрімізді бақытқа бөлеуін тілеймін.
Көрініс дін өкілдерін бейнетаспаға түсіріп тұрған камерагерлер мен
фотографтарға ауысады. Съезд жұмысына дүниежүзі БАҚ ерекше мыңыз бөлді.
Кадрда сөз сөйлеп отырған Әл-Азхар университетінің Жоғарғы Имамы Шейх
Мұхаммад Саид Тантауи ірі планда көрінеді.
... Құдіретті Алланың даналығына сай барлық адамдар бір Ата мен бір
Анадан жаралған. Құранның осы ақиқатты құптайтын аятарының бірінде, О
адамдар, бір жаннан жаратқан Жаратушының өзінің қаһында ізгі ниетті
болыңдар, - делінген.
Кадр ауысып, съездге келген дін өкілдері алма-кезек көрсетіледі.
...Бұл – сындарлы үнқатысу. Парасатты және ізгі ниетті адамдардың
арасындағы үнқатысу. Бұл үнқатысу ақиқатқа негізделіп, жалғандықтан аулақ
тұруға тиіс.
Ірі планда бүкіл дүниежүзілік Ислам лигасының Бас хатшысы Абдалла Бен
Абдель Мухсин Әл-Түрки беріледі.
Ірі планда сөз сөйлеуші.
Парасатты адамдардың әділеттіктің, адалдықтың, бейбітшіліктің,
тыныштық пен қауіпсіздіктің игілік екені, ал қанаушылықтың, сатқындықтың,
кісі өлтірудің, дұшпандық пен лаңкестіктің зұлымдық екені жайындағы пікірі
ортақ. Ақиқатқа бастаған үнқатысуды Алланың өзі құптайды және ол игілікті
адамдардың арасында таратуға қол жеткізеді.
Көрініс келесі сөз алушыға ауысады.
Съезд мақсаты – діндердің үйлесімді қатар өмір сүруін дамыту, зорлық
пен жауыздықты ауыздықтау.
Титр: Цзямуян Лосанцзюмэй Туданьцюэцзинима
Бүкілқытайлық буддистер қоғамы төрағасының орынбасары
... Бүгінде зорлық пен жауыздық көп ретте дін жамылғысымен жасалады.
Сондықтан да бұл әлемнің діни жетекшілеріне алаңдаушылық туғызады.
Буддизмде айтылатындай, дүниеде болып жатқан барлық нәрселердің өз
себебі бар.
Ірі планда дін өкілдері кезекпен көрсетіледі.
...Соғыс өрті әлі де адамдарды қайғы мен қасіретке түсіруде. Ол миллиондаған
қытай буддистерінің алаңдаушылығын туындатуда, олар барлық діндердің
“өлтірме” деген негізгі өсиетіне сенеді. Жер бетінде бейбітшілікті сақтау –
барлық діндердің негізгі миссиясы.
Сөз сөйлеуші ірі планға алынады.
...Бұл миссия адам мен қоғамның бақытын қамтамасыз ету секілді шынайы
құндылықты бейнелейді.
Көрініс келесі сөз алушыға ауысады.
Титр: Шантилал Карамши Сомайя
Үндінің үкіметтік емес “Somaiya Trust” ұйымының жетекшісі
Дұшпандық пен озбырлықтың сүйіспеншілік дауысын басып тастайтыны
соншалық, пайғамбарлардың, әулиелер мен ойшылдардың үндері қантөгістермен
тұншықтырылып отырған. Ғылым қирату құралына айналды, одан діннің көмегі
арқылы ғана арылуға болады. Біз өзара қарым-қатынастарымызды съездегі пікір
сайыстар негізінде құруға тиіспіз. Сонда ғана түрлі діндер жетекшілері
арасындағы өзара байланыстардың тұрақты механизмі жұмыс істейтін болады.
Съездің жалпы планы арқылы көрініс келесі сөз алушыға ірі планмен
ауысады.
Титр: Тумээхуу Булган
Бейбітшілік үшін Моңғол, Азиялық Буддистер конференциясының бас
хатшысы
Адамзат қауымдастығы тарихында шешуші шепке жетті. Бұрын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.