Тұлғааралық қарым-қатынас психологиясы

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Батыс Қазақстан инженерлік-гуманитарлық университеті
Батыс Қазақстан гуманитарлық академиясы

Тарих және ӘГП кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Тұлғааралық қарым-қатынас психологиясы

Орындаған:
Тексерген:

Орал, 2013ж.

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

І. Теориялық бөлім
1.1. Тұлғааралық қарым қатынас психологиясының теориялық негіздері ... ...6
1.2. Әлеуметтік психологиядағы тұлғааралық қатынаc
ұғымы және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .10

II. Практикалық бөлім
2.1. Тұлға аралық қарым–қатынасты жақсартуға арналған
тренинг
жаттығулар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 18
2.2. Құрбыларыңызбен достық қарым-қатынас орната
аласыз ба?
тренингі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .21
2.3. Топтағы қарым - қатынасты дамытуға арналған
тернингі ... ... ... ... ... ... .23

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..28
Кіріспе
Қазақстанның білім беру саласын модернизациялаумен байланысты басты
мақсаттардың бірі көпдеңгейлі үздіксіз білім беру жүйесінде мемлекеттің,
қоғамның және жеке тұлға мүдделерінің теңдестігін қамтамасыз ету болып
табылады. Теориялық және практикалық зерттеулер педагогикалық іс-әрекеттегі
қиыншылықтардың басым көпшілігі оқытушылардың ғылыми немесе әдіснамалық
дайындығының жеткіліксіздігінен емес, педагогикалық қарым-қатынас
саласындағы деформациямен байланысты екендігін көрсетеді. Қосымша білім
беру жүйесіндегі ересектер арасындағы педагогикалық қарым-қатынасты
жетілдіру осы мәселені шешу жолдарының бірі болып табылады. Көптеген
ғалымдардың (Г.А. Ковалев, Л.А. Петровская, Б.Ф. Ломов, В.Н. Мясищев)
еңбектерінде педагогикалық қарым-қатынас шығармашылық іс-әрекеттің түрі
ретінде қарастырылады. Тұтас педагогикалық үдерістің (З.Ж. Жанабаев, М.С.
Молдабекова), өзара қатынас мәселесінің (Р.Г. Баранцев, Е.Н.Князева, М.А.
Весна, т.б.) синергетикалық тұрғыдан қарастырылуы ересектер арасындағы
педагогикалық қарым-қатынастың дамытушылық функциясымен тығыз байланысты
шығармашылық әлеуетінің зор екендігін айқындауға мүмкіндік береді. Қарым-
қатынас деп аталатын процесс - аса кең және сиымды түсінік. Бұл саналы
және саналанбаған вербалды байланыс, ақпарат алу мен беру, оның өзі барлық
жерде және үнемі байқалып отырылады. Әлемнің кең алқабында коммуникация
алып аспан денелерін бір-бірімен байланыстырады деген жорамал бар және
Лермонтовтың жұлдыз жұлдызбен тілдеседі деген метафорасы осылайша жаңа
күтпеген мағынаға ие болады. Қарым-қатынас сан алуан сипатта; оның
көптеген формалары, түрлері бар. Педагогикалық қарым-қатынас адамдар карым-
қатынасының жекеше түрі. Оған осы өзара әрекет формаларының жалпы
қасиеттері де, білім беру процесіне тән қасиеттері де лайық. Сондықтан,
педагогикалық қарым-қатынасты анықтамас бұрын, алдымен қарым-қатынасты
жалпы феномен ретінде сипаттаушыларды қарап шығайық.
Білім беру саласында жеке тұлғаның коммуникативтік мәдениетін,
тұлғааралық қарым-қатынасын қалыптастыру маңызды мәселелердің бірі болып
табылады. Қазіргі қоғамның қарқынды дамуы әлеуметтік, экономикалық
құндылықтарды, оның ішінде қарым-қатынас және адам мәдениетінің деңгейін
түбегейлі жетілдіруді керек етіп отыр. Әсіресе, әлемдік деңгейде қарым-
қатынас мәселелерінің шиеленісіп отырған шағында тұлғааралық қарым-
қатынасты ізгілендіру, оны жоғары мәдениеттіліктің деңгейіне көтеру
қажеттігі айқындала түсуде.
Қазақстан Республикасы Президентінің Бәсекеге қабілетті Қазақстан
үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін, бәсекеге қабілетті ұлт үшін деген
Жолдауында ұлттық бәсекелестің қабілеті бірінші кезеңде білімділік
деңгейімен айқындалады деп атауы білім беру саласында жаңаша көзқарас,
кәсіби қарым-қатынас қалыптастыруды міндеттейді.
Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңында білім беру жүйесінің
басты міндеті – ұлттық және жалпы азаматтық құндылықтар, ғылым мен
практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және
кәсіптік шыңдауға бағытталған сапалы білім алу үшін қажетті жағдайлар
жасау екендігі атап көрсетіліп, онда білім беру жүйесін одан әрі дамыту
міндеттері көзделеді. Осындай міндеттерді жүзеге асыру үшін Елбасы
Н.Назарбаев Интеллектуалды ұлт – 2020 ұлттық жобасын ұсынды.
Интеллектуалды ұлт болу үшін тұлғаның ғылыми, кәсіби, мәдени ақпаратына,
білімі және біліктілігіне, психологиялық, моралдық ерекшеліктері мен
әлеуметтік ұжымда өзін-өзі ұйымдастыра, басқара алуына баса назар аудару
қажеттігі туындап отыр.
Тақырыптың өзектілігі: Тұлғааралық қарым-қатынас – білім мен тәрбиенің
нәтижесі болып қана қоймай, бүгінгі күннің өте маңызды әрі күрделі де ұзақ
мерзімді қажет ететін көкейкесті мәселелерінің бірі. Қарым-қатынасқа түспей
тұрып жеке адамды толық түсіну, оның адами қасиеттері мен дамып-жетілуін
талдау мүмкін емес.
Қазақстанның қазіргі даму кезеңі қоғам өмірінің барлық саласындағы
терең өзгерістермен сипатталады. Осыған орай қазіргі заман адамға: өз іс-
әрекетіне жауапты болу, әлеуметтік өзгерістер жағдайына тез бейімделе
отырып, байыпты шешім қабылдай білу және т.с.с. жаңа талаптар қоюымен
ерекшеленеді.
Зерттеудің мақсаты: тұлғағалық қарым – қатынастың психологиялық
аспектілерін теориялық тұрғыда негіздеп, іс-тәжірибеде анықтау және қарым-
қатынасты анықтауда психологиялық тренингтерді қолдану.
Зерттеу міндеттері:
1.Адамдардың психологиялық дамуындағы тұлғааралық қарым-қатынасының
рөлін айқындау;
2. Қарым-қатынасты анықтауда психологиялық тренингтердің рөлі;
3. Тұлғаралық қарым-қатынасын дамытуда тренигтерді қолдану.
Зерттеу объектісі: тұлғааралық қарым-қатынас
Зерттеу пәні: Тұлға аралық қарым қатынас психологиясы
Ғылыми болжам: егер, қарым – қатынасты дамытуда психологиялық
тренингтерді қолданып дамытатынг болса, онда мінез – құлықтарын басқара
алулары және де қарым – қатынастарын жүзеге асыру жоғары деңгейде көрініс
берер еді.
Зерттеу жұмысының әдістері және процедуралары:
1. Қарым-қатынас деңгейін бағалау тесті (В.Ф.Ряховской).
2. Қарым-қатынасты дамытуға арналған психологиялық тренингтер мен
жаттығулар.
3. Достық қарым-қатынас деңгейін анықтау тесті
Курстық жұмыс құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, теориялық және
практикалық бөлімнен, қорытынды мен әдебиеттер тізімінен тұрады.

І. Теориялық бөлім
1.1. Тұлғааралық қарым қатынас психологиясының
теориялық негіздері
Адам қоғамда өзiн қоршаған адамдар тобында өмiр сүредi және дамиды,
оның талаптарына сәйкес өз ойлары мен мiнез-құлқын өзгертедi, топтың басқа
мүшелерiмен өзара әрекеттесу арқылы әртүрлi байланысты сезiнедi.
Егер қарым-қатынас болмаса, бiздiң рухани, материалды даму
деңгейiмiздiң қандай дәрежеге көтерiлгенiн бiлмес едiк. Бiздiң әрқайсымыз
өзiмiздiң негiзгi қырларымызды жеке қарым-қатынас тәжiрбиелерiмiз арқылы
жанұядағы, мектептегi, жұмыстағы, көшедегi тiкелей қатынастар арқылы
игеремiз. Бұл микроорта. Микроортадағы қарым-қатынас арқылы әрқайсымыз
әлеуметтiк әлемдi кеңiнен танимыз және қарым-қатынасқа түсемiз, яғни
макроорта әсерiн сезiнемiз.
Макроорта – бұл өз ғылымы, мәдениетi, идеалогиясы, заңы, қоғамдық
өлшемдерi бар қоғам.
Микро және макроортаның кездесетiн жерi, олардың өзара әрекеттесетiн
шек – бұл кiшi топ, онда бiздiң әрқайсымыздың өмiрiмiз өтедi.
Қарым-қатынас психологиясы мынандай құбылыстарды зерттейдi;
адамдардың бiр-бiрiн қабылдауы және түсiнуi, елiктеу, сендiру және нандыру,
ұйымшылдық немесе жанжалдық, бiрiккен iс-әрекет және тұлғааралық
қатынастар. Осы психологиялық құбылыстың әр түрлiлiгiнде, олардың пайда
болуының негiзгi қайнар көзi болып адамдар арасындағы қарым-қатынас аймағы
болып табылады.
Қарым-қатынас тарихи алғашқы форма болып табылады оның негiзiнде
өркениет дамуының кейiнгi кезеңдерiнде қарым-қатынастың басқа түрлерi пайда
болды. Мысалы; жазбаша қарм-қатынас жазбашалықтың құралуынан кейiн ғана
пайда бола бастады. Бiздiң әрқайсымыз адамдар арасында өмiр сүрiп және
жұмыс iстегендiктен кез-келген жағдайда өз тiлектерiмiзге тәуелсiз түрде
адамдармен қарым-қатынасқа түсемiз.
Адамдар түрлі әлеуметтiк топтардың құрамына кіреді. Адам бір уақытта
белгілі жұмыспен айналыса алады, спорт клубының мүшесі бола алады, қоғамдық
қызметтер атқара алады, саяси өмірге араласа алады және сонымен қатар
отбасындағы әке мен шеше міндеттерін де атқара алады. Адам өзі кіретін
топтың әрқайсысында белгілі орын ала отырып сол топтың iшiнде әлеуметтiк
әрекеттестiктi қалыптастырады.
Әлеуметтiк әрекеттестiк – бұл бiр-бiрiне уақыт аралата әсер етiп, әр
серiктестiктiң әлеуметтiк әрекетi жүзеге асып отыруын және
серiктестiктердiң бiр-бiрiнiң әрекеттерiне бейiмделуiне қол жеткiзу. Мұндай
әрекетте екi адамның немесе бiрiккен әлеуметтiк топтың қарым-қатынасын
айтамыз.
Қарым-қатынас туралы ұғым:
1-ден Бiрiгiп әрекет ету қажеттiлiгiнен туындайтын, құрамына ақпарат
алмасумен өзара әрекеттесудiң бiртұтас стратегиясын жасау, өзге адамдарды
қабылдау және түсiну адамдар арасындағы байланыстың орнауы мен дамуының
күрделi көп мақсатты процесi.
2-ден Субъектiлердiң белгiлi құралдарымен жүзеге асыратын бiрiгiп
әрекет ету қажеттiлiгiнен туындаған және серiктесiнiң жай-күйiн, мiнез-
құлқымен тұлғалық маңыздылық құрылымын едәуiр өзгертуге бағытталған өзара
әрекеттесу.
Кезінде бірінші болып қарым-қатынастың көпдеңгейлі, иерархиялық,
көпөлшемді ұйымдасуын көрсеткен белгілі кеңес психологы Б.Г.Ананьев қарым-
қатынастың макро-, мезо-, микродеңгейлерін бөледі: қарым-қатынасқа түсуші
адамдар өмір сүретін қоғам, өздері мүшесі болып табылатын әр типті ұжымдар,
өздері жиі байланысқа түсетін жақын қоршаған ортасы, сонымен қатар осы іс-
әрекет субъектісі ретіндегі өзараәрекеттесуші адамдардың қарым-қатынаста
қалыптасатын және жүзеге асатын индивидуалды сипаттамалары [5]
Қарым-қатынасқа байланысты келесi ұғымдар бар:
Тұлға диспозициясы – бұл әрекеттiң белгiлi бiр жағыдайлары және осы
жағыдайлардағы белгiлi бiр мiнез-құлықты қабылдауға деген бейiмдiлiктiң
жүйесi немесе кешенi.
Өмiр салты – бұл адамдардың тарихи нақты әлеуметтiк қатынастары
типтiк болып табылатын өмiр сүру формасы.
Әлеуметтiк институт – бұл адамдардың бiрiгiп әрекет етун
ұйымдастырудың тарихи қалыптасқан тұрақты формалары.
Фактiлiк қатынас. Коммуникативтiк құралдарды тек қатынас процесiн
қолдау мақсатында ғана падаланылатын мазмұнсыз құбылыс.
Әлеуметтiк психологиялық бiлiктiлiк. Индевидтiң өзiн қоршаған адам
мен тұлғаарлық қатынастар жүйесiнде тиiмдi әрекеттесе алу қабiлетi.
Өркениет Еңбек бөлiнiсiмен қоғамдық өмiрмен әлеуметтiк топта
жiктелiнудiң пайда болумен өнеркәсiптi тұтынумен таратуды рационализациялау
материалдық өндiрiске ғылымның өмiрiмiздiң барлық салаларына құқықтық
нормалардың енумен адамдардың мiнез-құлқын және олардың өзара қатынастарын
нормативтiк құндылықты реттеумен байланысты, әлеуметтiк және мәдени дамудың
деңгейi.
Бiздiң әрқайсымыз адамдар арасында өмiр сүрiп жұмыс iстеймiз, қонаққа
барамыз, бiр ортақ iстi орындаймыз. Кез-келген жағдайда бiз адамен қалсақ
та қалмасақ та қарым-қатынасқа түсемiз яғни ата-аналарымызбен,
құрдастарымызбен және т.б. Осылайша бiз бiреулердiң жақсы екенiне бейтарап
қараймыз , ал бiреулерiн жек көрiп қараймыз. Егер өзiмiздi бақылап көрсек
бiздер мынан байқауымызға болады. Өзге адамдармен қатынаса отырып бiз
оларды қабылдаймыз және бағалаймыз, бiздiң әрқайсымыз өзiнiң ерекшелiгiн
жеке қарым-қатынас тәжiрибесi арқылы қоршаған ортадағы, мектептегi,
көшедегi тiкелей контакт арқылы қалыптасады. Ол:
Микроорта – микроортадағы қарым-қатынастың арқасында бiздiң
әрқайсымыз анағұрлым кең әлемдi танып нымен қарым-қатынас жасайды басқаша
айтқанда макроортаның әсерiн сезiнедi.
Макроорта - өз ғылымы, мәдениетi, идеалогиясы, заңдары, қоғамдық
нормалары және басқа да осындай жетiстiктерi бар қоғам.
Бiздiң әрқайсымыздың өмiрiмiз өтiп жатқан шағын топ.
Микро және макроорта тоғысатын орын, олар әрекеттесетiн шет болып
табылады.
Макроортаның өзiне тән көрiнiстерi.
Алдыңғы және қазiргi ұрпақ бiлiмi мен тәжiрибелерiн адам, дәл осы
шағын топтарда отбасында, көшеде т.б. өзiнiң микроортасында меңгередi.
Тұлға қоғаммен тiкелей емес өзiнiң арласатын ортасы ғана әрекеттседi.
-микроорта: отбасы, мектеп, көше, өндiрiс және т.б.
-шағын топ: тiкелей қарым-қатынас.
-макроорта: өз ғылымы, мәдениетi, идеалогиясы.
Қарым-қатынас функциялары.
Өзiнiң мiндетi бойынша қарым-қатынас көп функциялы. Қарым-қатынастың
5 негiзгi функциясын бөлiп көрсетуге болады.
1. Прогматикалық функция – адамдардың бiрiккен iс-әрекетi процесiнде
өзара әрекеттесуде жүзеге асады.
2. Қарым-қатынастың қалыптастырушы функциясы - бұл адамдық тұлға
ретiнде дамуы және қалыптасу процесiнде танылады. Шындығында үлкен мен
қарым-қатынас жасамай болмайды.
3. Растау функциясы – бiз өзге адамдармен қарым-қатынас жасағанда
ғана өзiмiздiң қандай екенiмiздi танып түсiнiп растай аламыз. Өз
құндылығыңды мойындалатынына көз жеткiзу үшiн адам өзге адамдардың қолдауын
iздегенде осы функция көрiнедi. Ульям Джеймс өзi адам үшiн қоғамда өзiмен
өзi қалдырылып мүлде ескерусiз қалғанан артық жаза жоқ дейдi. Мұны
психология тұрғысынан растамау деп атаймыз. Қарапайым сенiкi дұрыс емес
немесе сен жамансың деген сөздермен бiлiнетiн және растаудың белгiлi бiр
бөлiгi бар жоққа шығарумен салыстыруда яғни растамау деп аталады.
4. Тұлғааралық қатынастарды ұйымдастыру және қолдау функциялары. Кез-
келген адамдардың қарым-қатынасы өзге адамдарды бағалаумен және белгiлi бiр
жақсы немесе жаман эмоцияналды қатынастарды орнатумен, байланысты тiптi
адамдардың өзiмен әртүрлi жағыдайда қатынс жасауға болады.
5. Тұлғаның iшiндегi қарым-қатынас формасы. – бұл маңыздылардың бiрi.
Өз-өзiмен жүргiзiлген диалогтың негiзiнде бiз белгiлi бiр шешiмдер қабылдап
маңызды әрекеттерге барамыз. Мұндай iшкi қарым-қатынасты адам ойлауының
әртүрлi тәсiлi ретiнде қарастыруға болады.

1.2. Әлеуметтік психологиядағы тұлғааралық қатынаc
ұғымы және түрлері
Тұлғаның қалыптасуындағы маңызды факторлардың бірі – қарым-қатынас
мәселесі болып табылады. Қарым-қатынас түсінігі мен тұлғаның
қалыптасуындағы қарым-қатынастың алатын рөлі туралы идея кеңестік
психологтар А.Н.Леонтьев, А.Б.Добрович, И.А.Зимняя, Г.В.Казнова,
М.И.Лисина, А.В.Мудрик, Л.А.Поварницынаның және т.б. ғалымдардың
еңбектерінде қарастырылған. Тұлғааралық қарым-қатынастың бірлігі мен
қызметтік пайымы біркелкі түсінікті бермей, қарым-қатынастың қызмет түрі
ретінде де қарастырылады. Себебі қарым-қатынас, біріншіден, бұл - қызметтің
ерекше бір түрі (коммуникативтік қызмет), екіншіден, кез келген қызметті
жүзеге асырудың шарты, үшіншіден, арнайы қойылған қызметтің нәтижесі болып
табылады. Өзінің еңбектерінде М.Н.Ночевник Адамның дамуын, жеке адамның
тұлға болып қалыптасуын, оның қоғаммен байланысын басқа адамдармен қарым-
қатынасынан тыс елестету мүмкін емес деп атап көрсетсе, М.Жұмабаев
Педагогика атты еңбегінде бұл мәселе жөнінде Жеке адамның шын мәніндегі
рухани байлығы оның іс жүзіндегі қарым-қатынастарының байлығына байланысты
деп жазған.
Тұлғааралық қарым-қатынас адамдар болмысының қажетті шарты болып
табылады. Қарым-қатынассыз адамның жекелеген психикалық қызметтерінің,
үдерістер мен ерекшеліктерінің, жеке тұлғаның және тұтас қоғамның
толыққанды қалыптасуы мүмкін емес. Кейде қарым-қатынас, әлеуметтік қарым-
қатынас, тұлғааралық қарым-қатынас, іскерлік қарым-қатынас және
мәдени қарым-қатынас түсініктері өзара байланысты болғанымен, бір-біріне
тең келмейді, себебі олардың өзіндік өзгешеліктері болады.
Адамдар арасындағы қатынастардың қаншалықты айқын байқалуына
байланысты қарым-қатынастар бірнеше түрге бөліп қарастыруға болады:
Қоғамдық қатынастар анағұрлым айқын көрінетін әлеуметтік бағдарлы
қарым-қатынастар (дәріс оқу, баяндама және т.б.);
Бірлескен іс-әрекеттерге байланысты қарым-қатынастар айқын байқалатын
пәндік бағдарлы топтық қарым-қатынастар (бұған еңбек ету, оқу барысында
қалыптасатын қарым-қатынастар жатады);
Тұлғааралық қарым-қатынастар, яғни бір адамның екінші адаммен қарым-
қатынасы. Тұлғааралық қарым-қатынасқа адамзат аралық ақпарат алмасу жатады,
бұл қарым-қатынастың бірінші коммуникативтік жағы ретінде сипатталады.
Тұлғааралық қарым-қатынастың екінші жағы – қарым-қатынас жасаушылардың
өзара әрекеттестігі – тек сөйлесу үдерісі арқылы ғана емес, істері мен
әрекеттері арқылы да қарым-қатынас жасау. Қарым-қатынастың үшінші жағы
қатынас жасаушылардың бірін-бірі қабылдауы болып табылады. Ал оқыту
үдерісіндегі тұлғааралық қарым-қатынас дегеніміз – оқытушының ықпалымен
студенттердің топтық іс-әрекетін реттеуші, вербалды, бейвербалды қарым-
қатынасқа түсу ерекшелігі, оқыту үдерісіндегі шиеленістерді шешудің, мінез-
құлықтың топтық нормаларын қалыптастырудың құралы және болашақ маман
тұлғасының қалыптасуының бір факторы болып табылады.
Оқыту үдерісінде тұлғааралық қарым-қатынас мәдениетінің болмауы немесе
төмен деңгейде болуы көп жағдайда келіспеушілік пен келеңсіз оқиғаларға
себеп болуы мүмкін. Мұндай келеңсіз жағдайды табысты әрі шебер түрде реттей
білу қарым-қатынас мәдениетіне тікелей байланысты.
Оқытушы мен студент арасындағы тұлғааралық қарым-қатынастың негізгі
моральдық нормалары бар, олар – өзінің тыңдаушыларының әрқайсысының қадір-
қасиетін құрметтеу, ішкі дүниесіне ықыласпен және сеніммен қарым-қатынас
жасау, қайырымдылық пен мейірбандық таныту.
Кәсіби маманның коммуникативтік құзіреттілігі сөйлеу қызметі арқылы
қалыптасады. Коммуникативтік құзіреттілік - іс-әрекет барысында түрлі
коммуникативтік міндеттерді шешу жағдайында сөйлеу әрекетін тиімді жүзеге
асыруға даярлығы мен қабілетін көрсететін тұлғаның сипаттамасы. Оның
негізін қарым-қатынас құралдары мен тәсілдері, іс-әрекет нормалары мен
ережелері, әдептің ерекшеліктері, тұлғааралық байланыстарды орнату заңдары
және коммуникативтік іскерліктер құрайды. Мұндай комуникативтік
құзіреттілікке педагогтарды ғана емес, студенттерді де дайындау қажет.
Студент оқытушыны қызығушылық танытқан сұхбаттас және әріптес ретінде
қабылдауы қажет, бұл оқытушының сөйлеу әдебін қаншалықты жетік меңгергеніне
тікелей байланысты болады. Оқытушының коммуникативтік іс-әрекетін
сипаттауда оның сөйлеу сазы, студенттермен қарым-қатынас жасауы, жауап беру
мәнері, бағалаушы пікір айтуды орынды қолдануы, сөйлеуде қолданылатын
ілеспелі мимикалар мен ым-ишараттардың сипаты аса маңызды болып табылады.
Тұлғааралық қатынаc - практик психологтың психодиагностикалық
жұмысының пәні ретінде. Практикалық психологтың тұлғааралық қатынас
және қарым-қатынас мәселесін психодиагностикалау жұмысы - кәсіби іс-
әрекеттің күрделі саласы. Біріншіден, тұлғааралық қарым-қатынас
саласының өзі кең ауқымды, яғни адамның жекеден әлеуметтікке
дейінгі аспектілерін қамтиды. Адам жалғыздықта қалғанда да
өзгелерге, маңызды бағалауларға сүйенетініне келіспеуге болмайды.
Ғылыми зерттеулерде ерекше бөліп қарастырылатын адамның өзге өмір
жағдайы мен өзге ортаға түсуінің салдарынан туындайтын кері құбылыстар адам
өмірінің өң бойында психологиялық көмек жүйесін құрастыру қажет екенін
көрсетеді.
Адами ресурстарды басқаруға көшу бір жағынан теориялық және қолданбалы
әлеуметтану, екінші жағынан теориялық және қолданбалы психология, сонымен
қоса әлеуметтік психология, еңбек психологиясы мен психодиагностикасы тағы
басқа өзара байланысатын адам жағдайындағы ғылымдар жүйесіне негізделетін
бөліп айтқан жөн.
Адами ресурстармен басқаруда үш негізгі аспектіге ықпал
етіледі:1)Индивидтер мен әлеуметтік топтардың өмір сүру жағдайы; 2)
Әрекеттің әр саласындағы түлға аралық қатынасы; 3) Субъекттің өзін қоғам
мүшесі, профессионал және толыққанды тұлға қалыптастырудағы даму
үдерістері. Аталмыш аспектілер алуан түрлі ортада көрініс табады - білім
алуда, еңбекте және т.б.
Қазіргі кезде жоғарыда аталған практикалық талаптардың шешуге
негізделген түрақты ғылыми базаны құру шарт. Олар өз алдына психологиялық
теорияның даму бағыттарын анықтайды, зерттеу әдістерін бағалау және т.б.
Тәжірибеде пайда болатын мәселеледі жүзеге асырудағы ғылыми базаны
құру бүрынғы классикалық қатынастармен қатар, құрылымды өзгертуді талап ете
отырып, олар төменгі әрекеттерден түрады:
1.Субъект өмір үрдісінің анализі, ол адам дамуының үрдісі,
қажеттіліктердің пайда болуы мен оларды қанағаттандыру; қарым -
қатынастарды қалыптастыру және дамыту;
2. Әлеуметтік үрдістегі және ірі топтардағы жеке субъектілердің өмір
жолдарының интеграцияларын зерттеу - жеке және қоғамдық сананың
қатынасы, үйымдардағы адамдар әрекеті;
3.Сауда үрдісі деп аталатын ортадағы психологиялық жайттарды зерттеу:
жеке меншіктердің өзгеруі және үйым конверсиясы және т.б.
Мамандар жүйелеудің көрсеткіштерін психодиагностикалық міндетіне
әдістемелердің адекваттылылығын бағалайтын аспектісі ретінде
көрсетеді.
Әр психодиагностың алдында әрдайым әдістермен жұмыста таңдау
мәселесі тұрады. Бұл пәннің мәнін нақты түсінуді, зерттейтін,
психологиялық ақиқаттың механизмдеріне түсінуді талап етеді. А.А.
Бодалев және В.В. Столин әдістерді таңдауда бастапқы есептеу
нүктесін зерттеуді ұйымдастырудың негізі деп санайды, себебі
зерттейтін психологиялық деңгей жұмысын құрылымдайды (мысалы,
зерттелетін өзара әрекет - интеракция қатысушыларының жеке
мінездемелері - әлеуметтік жағдаяттың субъективті бейнеленуі сызба
бойынша). Осыдан келе міндеттерді шешудегі диагностикалау әдістерін
таңдауда көрінеді, ол практикалық психологтың алдында тұрады.
Төменде көрсеткіштер негізінде анықталған психодиагностика процесіне
және мақсаттық тұрғылардың шартталған топтары көрсетілген.
Тұлғааралық қатынасты субъективті қалаулар негізінде
диагностикалау. Мұнда мысал ретінде бәріне танымал социометриялық
тестті (Moreno J, 1934) және оның модификациясын айтуға болады.
Мұнда топтың тікелей бағалау әдісінде кіргізуге болады. (Дорцов А.
И., 1984) Бұл әдістемелер тобының кемшіліктеріне әлеуметтік
бекітілім әсерінен болатын саналы бағалау, зерттеу процесіне деген
қатынас немесе психологиялық қорғаныштың әсерінің салдары түбегейлі
өзгеруі жатады (бастысы рационализация және реактивті құрылулар).
Мұнда адам санасындағы эмоционалды қатынастың бейнелену мәселесі де
жатады.
Ал тұлғааралық қатынасты жанама бағалау әдістемесіне тоқталатын
болсақ, мұнда әлеуметтік психологиядағы эмоционалды қатынас
заңдылықтарының әсеріне негізделген соның ішінде, вербальды емес
мінез-құлық, поралингвистикалық параметрлердің әдістемелік тәсілдері
жатады. Бұл әдістемелердің қатарына адам мінез-құлқының прокимикалық
заңдылықтарына негізделген ең танымал әдістер кіреді. Мұндағы
негізгісі адамның кеңістіктегі орны өзгелермен тұлғааралық қатынасына
байланысты болады, арақашықтықта болатын жағдайда таңдалады. Осы
топтағы барлық әдістемелерді үш категорияға бөлуге болады:
- нақты жағдаятты бақылау ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.