Ежелгі Үндістан мемлекеті, қоғамдық және мемлекеттік құрылысы

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

I Кіріспе бөлім
Ежелгі Үндістан мемлекеті, қоғамдық және мемлекеттік құрылысы

II Негізгі бөлім.
1. Ежелгі Үндістан мемлекетінің құқығы
а) Құқықтың негізгі сипаттары
б) Қылмыс пен жаза
в) Қылмыс түрлері
д) Сот пен процесс
2. Ману заңдары

ІІІ Қорытынды

Алғашқы мемлекеттік құрылымдар Үндістанда Үндістан түбегінің солтүстік
бөлігінде, Үнді және Ганг өзендерінің аймағында пайда болып, ауыл
шаруашылығы мен қолөнердің дамуының жоғары деңгейімен ерекшеленген. Б.э.д.
ІІ мың жылдықтың ортасында Үндістанның аумағына арийлер көшпенді тайпалары
жаулап кірді, олар біртіндеп бүкіл аумақты жулап алды да, ежелгіүндістандық
өркениетті құртты. Жаулап кірген арийлерде рулық құрылым сақталған болатын,
оның негізгі буыны болып қандық туыстыққа негізделген рулық одақ – ғана
табылатын, кейін оның орнына ауылдық қауымдастық – вишас келді, бұған
жергілікті халық та енетін болған.
Жер өңдеудің одан әрі дамуы мен қолөнердің оқшаулануы
қауымдастықтардағы еңбек бөлінісіне алып келді, ал бұл, өз кезегінде, жеке
меншіктің пайда болуына және қоғамның таптарға бөлінуіне негіз болды.
Осылай мемлекет пайда болды.
Үндістанның халқы ұлттық жағынан алуан түрлі болатын. ХХ ғасырдағы
ресми есеп бойынша Үндістанда 220 тіл бар екен. Үндістанның негізгі халқы
аласа бойлы, қара түсті дравидтер деген тайпалар. Олар үндістанның орта
және оңтүстік жағында орналасқан болатын. Тарихшылар дравидтерден де бұрын
тұрған тайпалар мунда деп санайды. Бұл тайпалар орталық провинцияларда,
Гималай және Чоно-Нагпур деген жерде тұрған. Олар Үндістанның орта және
оңтүстік жағына орналасқан.

Қоғамдық құрылысы.
Ежелгі Үндістанның әлдеқашаннан келе жатқан әлеуметтік-таптық жүйесі
касталарға, готраларға бөлінеді. Каста португал тілінен шыққан сөз, ол
тайпалық рудың тазалығын көрсетті. Арийлер мен дравидтердің түстері әр
түрлі, сондықтан каста Үндістанда адамдардың түсімен де белгіленген.
Касталар бір аудандағы туысқан адамдар, жалпы мамандығы да, діни әдеттері
мен әлеуметтік деңгейіне де бірдей болған.
Касталарға брахмандар, кшатрийлер, вашьялар, шудралар жатады. Жоғары
үш каста – екі туған, двиджати, движати-ариас. Жоғары касталар
үстемдік жасауға және жеңілдіктерге ие болуға құқылы.
Брахмандар. Пуруши деген алғашқы адамның ауызынан жаратылған. Оқу,
білім, дін ілімін, құрбандық шалу, өзіне және өзгеге арнап садақа үлестіру
және садақа алу ісін құдай брахманға белгілеген. Ману заңдарының 96-бабында
(бірінші тарау) былай делінген: Тірі гәрселердің бәрінің ішіндгі ең
қасиеттісі – жандылар, ал жандылардың ішінде адам, ал адамдардың ішінде
брахмандар болып саналады.
Бағыныштыларын қорғау, садақа үлестіру, құдайы құрбандық шалу, дін
ілімін оқып-тану істерін құдай кшатрийге белгіледі. Кшатрий Пурушидің
қолынан жаратылған. Тек кшатрийлер қарулануға құқығы бар.
Вайшийлер. Мал бағуды үлестірдуі, құдайы құрбандық шалуды, дін
ілімін оқып үйренуді, саудамен жер өңдеуді құдай вайшийге көрсетті.
Сонымен, бүкіл пайдалы жұмысты вайшийлер істейтін болды. Олар Пурушидің
санынан жаратылған, олар қауымның толық құқыға бар қарапайым мүшесі.
Кшатрийлер. Бүкіл халықты қорғау үшін туған. Брахмандар мен кшатрийлер
тату тұрып, бір біріне көмектесетін болса, бақытқа жетеді. Патша негізінен
кшатрийлердің кастасынан шығуы тиіс.
Құлдар. Құлдықтығ басты көздері: соғыс кезінде тұтқынға түсу, қарызын
бере алмай құлдыққа түсу, қылмыс істегені үшін құлдыққа түсу болып
саналады.
Чандалар. Қоғамдық сатынның ең төменгі бөлігінде чандалар жатады.
Чандалардың үйлері бәрінен де бөлек орналасқан, өздері көшпелі өмір сүреді.
Олардың қоғамдық құдықты, басқа да жалпы жерлерді пйдалануға құқықтары
болмайтын, көшеге шыға алмайтын, олардың бар дүниесі ит пен есек,
киетіндері өлген адамдардың киімі. Чандалар бір жерде тұрақты тұрмауы
керек, жұрт ұйықтап жатқанда қалада жүрмеуі керек.
Ежелгі Үндістанның мемлекеті және құқық тарихын кезеңдерге бөлуі.
Ежелгі Үндістанның мемлекет және құқық тарихының негізгі кезеңдері
мыналар саналады:
1. Алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырап, құл иеленушілік құрылыстың,
құл иеленушілік мемлекеттік пайда болу кезеңі;
2. Ганга және Үнді жазығындағы құл иеленушілік мемлекеттер;
3. Маурьялардың орталықтанған мемлекеті;
4. Үнді мемлекетіндегі дағдарыс және феодалдану.
Бұлардың әрқайсысына қысқаша тоқталып өтетін болсақ, бірінші кезеңі
шамамен екінші мыңжылдықтың екінші жартысына жатады. Үндістанға басып
кірген арийлерде бұл уақытта әлі патриархат сатысындағы рулық құрылыс
қалыптасты. Бұл құрылыстың негізгі ұйымдары рулық одақ қана болды (латын
тілінде ру, бұл сөзден славяндар әйел деген сөзі шыққан).
Мемлекеттік құрылысы. Үндістанның саяси тарихы біздің дәуірімізге
дейінгі бірінші мыңжылдыққа таман зерттее бастады.
IV-ғасырда Солтүстік Үндістанда бірнеше мемлекеттер пайда болды:
олардың арасындағы ең ірілері Магадха мен Кошала. Біздің дәуірімізге
дейінгі VI-V ғасырларда Үндістанның патшалықтары Парсының Ахеменидтер
басқарған мемлекетімен араласып, тығыз қарым-қатынас құрды. Парсының Дарий
патшасы Үндістанның сатраптарына салық төлетіп тұратын. V-ғасырда Магадха
паталығы Кошала мемлекетін өзіне бағындырып, Гималай мен гангтың
ортасындағы аудандардың бәрін басып алды. Бұл кезең Магадха патшалығының
гүлденген уақыты еді.
327-жылы А. Македонский жүз мың әскерін бастап шығысқа қарай бет алды.
Мақсаты – Азия мемлекеттерін өзіне бағындару. Оның әскерлері Никея деген
қаладан шығып, Согдиана мен Бактриядан өтіп, Қабылдың жанынан өтіп,
Үндістанның батыс-солтүстігіне шықты. Бұрын Парсы патшаларына бағынған
Гандхара тайпасы Александрға қосылды. Пуру мемлекетінің Пор деген патшасы
Македонскийге ерекше қарсылық көрсеткені мәлім. Александр 12000 адамды
өлтіріп, Гифазис деген өзенге дейін жетті. Содан кейін әскерлері әрі
жүргісі келмей, қарсылық көрсеткеннен кейін, ол кейн қарай бұрылады.
Әскердің бір жартысын ол теңізбен отанына жіберіп, бір бөлігін өзі
басқарып, Гедрозия құмдарымен алып кетеді. Кейбір гарнизондары Үндістанда
қалдырады. А. Македонский жорығының дүниежүзілік тарихтағы маңызы бөлек.
Біздің дәуірімізге дейінгі 563-жылы Үндістанда Будда туды. Будда –
Сидхартха Гаутама Будда атақты бай рудан шыққан. Ол 29 жасқа келгенде
адамдардың өмірі, тіршілігі туралы ойланып түсінгісі келеді. Гаутама қалған
өмірін аштыққа, терең ойда өткізген. өзінің шығарған философиясымен ағарту-
жұмыысын дамытып, адамдарға түсіндіргі келді.
483 жылы Будда қайтыс болғаннан кейін осы буддизм діні Үндістанға және
басқа да шығыс мемлекеттеріне тарады. Ашока буддизм дінін мемлекеттік дін
ретінде қабылдады. Ашокадан кейінгі кезең, буддизмнің алтын ғасыры. Бірақ,
183 жылы Пушьямирита Шунга Маурья тұқымының соңғы императорынын билікті
тартып алғаннан кейін Үндістанға индуизм діні қайтып келді. Бірақ біздің
дәуірдің бірінші ғасырының соңында Кушан империясы қайтадан буддизм дінін
таратты. Буддизм діні бүкіл Азия мемлекеттеріне тарап, сол елдердің
әдеттерімен, жергілікті діндерімен араласып, бірте-бірте күшейе берді.
Қазір буддистердің саны 500 миллионнан көп.
Ашока өлгеннен кейін Үндістан мемлекеті ыдырап кетті де, оның тұқымдар
тек қана Магадха мемлекетінде үстемдігін сақтап қалды. Үндістанның
мемлекеттік құрылысы монархияға жатады. Бірақ бұл монархияның өзіне тән
ерекшеліктері едәуір.
Жергілікті басқару. Маурья империясының жергілікті басқаруы өте
күрделі болатын. Тікелей патшаның өзіне жерлердің бір бөлігі ғана бағынатын
еді. Тұтас патшалық провинцияға бөлінеді, оларды патшаның туысқандары
басқаратын. Провинцияның басшысы салық жинады, тәртіпті қорғады және
құрылыс жұмыстарын жүргізді. Провинциялар округтерге бөлініп, оларды
округтің бастығы басқарды. Ол граммика деп аталды. Қауымдағы салық жинау,
тәртіп қорғау, көмек беру міндеттері соның мойнында болатын. Қауымның жер
суару, діни мерекелерін өткізу, тонаушылардын қорғау мәселелерін олар халық
жиналысында қосымша шешетін еді. Ал жерді сату, жер учаскелерінің шекарасын
өзгертуді ақсақалдардың кеңесі шешіп отырды.
Сот. Үндістанның соты патша және қоғамдағы соттар болып екіге
бөлінетін. Қауымның соттары каста бойынша құрылған. Олар қауымның
арасындағы істердің көпшілігін өздері қарайтын. Он ауылға бір сот жұмыс
істейтін. Ол үш адамнан тұратын еді. Қалалардың әкімдері қылмыскерлерге
қарсы күресті күшейтті. Оларды ұстап, іздеп, түрмеге салу да олардың
міндеттеріне жататын еді. Жоғарғы сотты патшаның өзі басқарды. Ол
брахмандармен және тәжірибелі ақылшылармен біріктіріп сабха деген сот
алқасын құрды. Патшаның жыл сайын кешірім жариялауға құқығы болатын.
Әскер. Маурийлер дәуірінде әскерді алты алқаға бөлген 30 мүшеден
құралған әскери кеңес басқарған. Олар үнділік әскердің төрт түріне
жетекшілік жасаған: жаяу әскерге, атты әскерге, пілдер мен арбылы әскерге,
әскери флот пен көліктік әскерге.

Құқықтың негізгі сипаттары. Ежелгі үндістанның құқығы дінмен, діни
моральмен тығыз байланысты болған. Құқықтың негізгі қайнар көзі ретінде
Ведалар – діни кітаптар мен дхармашастрлар – діни-құқықтың, ережелердің
жиынтығы саналған, олардың ішінде аса маңызды болып Манудың
дхармашастралары табылған. Ману заңдары 12 тарау мен қоссөздер (шлок)
түрінде жазылған. 2685-баптап құралған. Құқытық материал IV, VII, VIII
және X тарауларда мейлінше толық көрініс тапқан.
Ежелгі Үндістанда жеке меншік ерекше дамыған, оның объектілері ретінде
құлдар, мал, астық және үй жабдықтары саналған. Ал жерге деген жеке меншік
аса дамыған. Х – тарауда мүлікті иемденудің жеті заңы тәсілдері аталып
өткен: мұрагерік, сыйға алу немесе тауып алу, жаулап алу, саудагерлік,
жұмыс орындау, қайырымдылықты қабылдау.
Мәндеттемелік құқыққа (Ману заңы бойынша) келесі шарт түрлері тән
болған: сату-сатып алу, заем, сыйға беру, тасымалдаау, сақтау.
Отбасы құқығында касталық қағида негізінде алынған. Аралас некелерге
тыйым салынған немесе олар шектелетін болған, шудра мен брахманның
некесінен туған бала чандал деп танылған, олардан қоғам бет бұрған.
Мұрагерлік құқықта әкенің мүлкін мұрағ алудың екі тәсілі аталған: не
ол ұлдардың арасында теңдей бөлінген, не оны үлкен ұлы толығымен иемденіп,
қалғандары сол ұлдың жанында өмір сүрген. Қыздар мұраға ие болмаған, бірақ
оларға жасау берілетін.
Ману заңдарында қылмыстық-құқықтық нормалар жалпы тыйымдардың ішінен
бөліп қарастырылмаған. Сонымен қатар заңдарда патшаға немесе мемлекеттік
билікке қарсы бағытталған әрекеттерді жазалайтын баптар болмаған. Ал жеке
меншікке, жеке тұлғаға нұқсан келтірушілік пен отбасылық ережелерге қарсы
бағытталған әрекеттер өте қатаң жазаланған. Мұндай жағдайда касталық
ерекшелістерге ерекше мән берілген. Жасалған қылмыстар үшін негізгі
жазалардың қатарынан өлім жазасы, тілді кесу, қолд, аяқты кесу, таңба салу,
құлдыққа салу орын алған.
Ежелгі Үндістанда әйелдердің, отбасылық құқықтарына соншама шектеу
қойылғанымен, қоғамда әйелдер еркектерден биік тұрды. Оларды әйел - ана деп
құрметтеді. Ману заңдары айтады: "Әйелдер құрметтелген жерлерде құдайлар да
ырза болады, ал қайда олар құрметтеу - сыйлау кермесе, ол жерде өткен бүкіл
дәстүрлі салтанатты ғұрыптар нәтижесіз болады" (111, 56-бап). Ежелгі
Үндістан діндеріндегі басты ерекшелік құдайлардың әйел бейнесімен
бейнеленіп, әйел атымен аталуы деуге болады. Реті келгенде бүл елде қазіргі
кезде ететін жаңарған мейрамдар да әйел - құдайларға арналатынын айта кету
жөн. Ежелде бұл "ғажайыптар елінде" "әйелдер құрметтелуге және әкесі,
ағасы, күйеулері, сол сияқты жақсылық тілейтін қайын ағалары тарапынан
сенді әшекейлермен безендірілуге тиіс" деген (111, 55-бап) қағида болған.
Әр отбасындағы бар байлық та қыздың әшекейіне жөне асыл тастары мен қымбат
киімдеріне жөне жасауларына арналып, соған жұмсалатын еді. "Қызы үшін
берілген болымсыз ақылы дүниеқоңыздықпен алып қалса, ондай әке бүкіл үрім-
бұтағының, ұрпағының саудагері деп саналатын болған" (III, 51-бап). Ежелгі
Үндістандағы неке жөне отбасы құқықтарын қорытындылай келе: Ману заңдары 3-
тарауының, 101-бабында "өзара адалдықты өлгенше сақтау керек"- делінген.
Бұл қысқаша айтылғаннан жеке мен отбасы қатынастарының қандай негізге
құрылғандығын аңғаруға болады.
Мұрагерлік құқық. Ежелгі Үндістанның мұрагерлік құқығына өсиет бойынша
қалдыру деген жат. Мүлік марқұмның тек қана ұлдарының бөлінісіне жатады.
Ұлдары арасында тең бөліске түседі, бірде біреуі одан шет қалдырылмайды
(IX, 104-бап). Олар, яғни мұрагерлер бөлінбеуге де болады, ондай жағдайда
олар бөлектенбей, әкесінің ескі шаруашылығында үлкен ағаларының
басшылығымен бірге тұрулары керек (IX, 105-бап). Мүлік бөлінісі жағдайында
да үлкен ұлы жиырмадан бір бөлігіндейі көлемде қосымша үлес алады. Қыздарға
да белгілі көлемде, бірақ жасау ретінде ғана мұра тиесілі. Яғни, олар мүлік
бөлінісінен түгелдей ажыратылған, ағалары ез иеліктерінен міндетті түрде
төрттен бір бөлігін берулері керек. Қарсы болар болса, ондай ұл отбасынан
аластатылады (111, 118-бап).
Егер марқұм тұрмысқа берер кезде қызының ұл табуын тілеген болса, одан
туған ұл да жаңағы адамның мұрагерлігіне тартыла алады. Ондай жағдайда мұра
марқұмның ез балалары мен қызының ұлы арасында тең бөліске түседі. "Баласыз
адамның меншігін атасы - әкесі және аға-інілері ала алады" (111, 185-бап).
Яғни, баласы жоқ жағдайда, 6 атаға дейін ағайындары мұрагерлікке тартыла
алады. Туған-туысқандар арасындағы берік сыйластық, татулық Ману заңдарының
111 тарау, 104-бабында көрініс тапқан. "Ұлдары әкесі мен шешелері өлген
кезде бірігіп, әке мүлкін теңдей бөлісіп алуларына болады, ал олардың тірі
тұрған кезінде құқығы жоқ". Бүл үлкенге деген құрмет пен ата-анаға ізеттің
үлкен көрінісі емес пе.
Әр әйелден туған баланың бөлісудегі орны анасының варнасына байланысты
болған. Ұлының өз еңбегімен тапқаны мұра үлесіне жатпайды. Шашпа, зиянкес
ұл (егер кезінде әкесінің оны солай атап, мұрадан тыс қалдырылуын қалаған
болса) әке мүлкін бөлісуден шет қалдырылуы мүмкін. Ауылдастық қауымның
нығаюынан бөліске тек жылжымалы мүлік қана түсе алатынын байқау қиын емес.
Жер бөліске түспейтін.
Мұрагерлікті заң жолымен шешкен кездерде варналардың ара қатынасынан
тәуелділік байқалады. Үстем тап өкілдері, яғни, осы заңдарды құрастырушылар
ез мүдделерін кездейтін қанаушылық сипаттағы заңдарды да бүл жинаққа
енгізіп жіберген. Мысалы, "қайтыс болған брахманның меншігін ешқашанда
патша алуға тиіс емес",- деген ережеден осыны байқауға болады. "Ал езге
варнадағы адамдардың мұрагерлері жоқ болса, патшаның олардың меншігін өз
қарамағына алуға еркі бар". Бүл, ч әрине, брахмандардың заңға тек қана ез
мүдделерін енгізгендігінің дөлелі. , і . і Қылмыс пен жаза. Ежелгі
Үндістандағы Ману заңдарында қасақана қылмыс пен абайсызда, алғаш рет
қылмыс жасау жөне ауыр қылмыс пен оның жеңіл түрінің айырмашылығы
көрсетілген. Жинақ шыққан ежелгі кезеңде құқықтық мәдениеттің жоғары
дәрежеге жеткендігі байқалады. Құл иеленуші таптың жеңілдіктері бүкіл
анықтамаларымен бірге айқын тәртіпке түсірілген. Қылмыстық құқық
нормаларында алғашқы құрылыстың көптеген қалдықтары сақталған. Мысалы,
қылмыскер табылмаған жағдайда өз аумағында жасалған қылмыс үшін қауымның
жауап беруі; қылмыскерді қуып жіберу. Ману заңдарында қылмыс істемеуге
шақырған, оны діни жауапкершілікпен байланыстырған тармақтар да жоқ емес.
Мысалы, VIII, 85-бапта: "Қара ниетті қылмыскер ойлайды: "Мені ешкім
көрмейді"-деп, бірақ оны құдайлар жөне өз ары көреді" делінген. Бұның
моральдық, өсиеттік түрде уағыз айтып, адамдарды қылмыс істемеуге тікелей
шақыру екені сезсіз.
Қылмысты түрлерге бөліп қарастырған: ,.
-1. Мемлекетке қарсы жасалған қылмыстар;
2. Жеке адамға (оның денсаулығы мен өміріне) қарсы жасалған қылмыстар;
3. Ар-ұжданға қарсы жасалған қылмыстар;
4. Меншікке (негізінен жеке меншікке) қарсы қылмыстар;
5. Отбасына қарсы қылмыстар.
Бұлардың әрқайсысына жөне оларға қолданылатын жазаларға жеке-жеке
тоқталмас бұрын Ману заңдарында жалпы жаза ұғымы туралы не айтылғанын
қарастырайық. "Жаза бүкіл адамды билейді, жаза қорғайды, ол өзгелер ұйықтап
жатқанда сергектік танытып, ояу болады" (VII, 18-бап). Ал оның маңызы
туралы 15-бапта "Соның алдындағы қорқыныштан бүкіл тірі нәрселер қозғалатын
жөне қозғалмайтындар пайдалы қызмет етіп және дхарманы орындаудан
ауытқымайды"- делінген.
Мемлекетке қарсы жасалған қылмыстар. Мемлекетке қарсы жасалған
қылмыстарға патшаға жөне отанына қарсы қылмыстар, ұрыс кезінде майдан
даласынан қашу жолына түсу жатады. Патшаны ең қасиетті, ең жоғары тұрған
ерекше жан деп ұғатындықтан, оған қарсы, яғни, денсаулығына қарсы жасаған
қылмысы, өлтіруге тырысқаны үшін, тіптен патшаның жауымен жақын болғаны
үшін де өлім жазасы белгіленген. Жалпы, мемлекетке қарсы қылмыстың бәріне
де өлім жазасы қолданылады.
Сот пен процесс. Сотта іс қарау кезінде қылмыстық және азаматтық құқық
өзара бөлінбеген еді. Жоғарғы сот билігі патшада. Ол мәселені брахмандармен
ақылдаса отырып қарайтын. Патша соты апелляциялық сотқа жатады. Ол төменгі
соттардың шешіміне айтылған наразылықтарды тексерді. "Іс тексергісі келген
патша сотқа дайындалған күйде брахмандар мен тәжірибелі кеңесшілерін алып
келуі керек" (VIII, 1-бап). "Сотта ол тұрып немесе отырып, қолын көтеріп
тұрып, қарапайым киімде немесе жасаулы әшекейде тұрып, екі жақтың ісін
қарауы керек" (VIII, 2-бап). Сот талқысына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.