ҚҰС ШАРУАШЫЛЫҒЫ. Қолда өсірілетін үй құстары

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
І. ҚҰС ШАРУАШЫЛЫҒЫ
1.1. Қолда өсірілетін үй құстары
1.2. Үй құстарының тұқымдары
1.3 Үй құстарының биологиялық және шаруашылық ерекшеліктері
ІІ. Үй құстарының өнімдері
2.1. Жұмыртқа мен ңүс етін өнеркәсіптік негізде өндіру технологиясы
2.2. Өсіруге ңажетті құсты тандау
2.3. Күркетауық, үйрек, қаздарды күтіп-бағу мен азықтандырудың
ерекшеліктері
2.4. Құс қорасы және күтімі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Құс шаруашылығы - мал шаруашылығы құрамындағы ең тез жетілгіш, әрі
қысқа мерзім ішінде көптеген жұмыртқа мен құс етін аз шығын жұмсау арқылы
өндіруге болатын сала. Алдыңғы қатарлы шаруашылықтардың нәтижелері бойынша
әрбір тауықтан бір жылда 240-260 дана жұмыртқа немесе 140-160кг құс еті,
әрбір үйректен 200кг, күркетауықтан 400кг, ал қаздан 120-160кг ет алуға
болады.
Қазіргі кезде үй құстарын өсіру кәсіптік негіз алып отыр. Осы заманғы
құс фабрикасы деп - орталықтан жылу берілетін, электр жарығы мен жұзеге
асырылатын жақсы жабдықталған үй-жай. Мұнда құстар арнаулы үйшіктерде
күтіледі. Үйшіктердің қабырғасымен едені торланған және бірнеше қабатты
болып келеді. Құстарды жемдеу күту кезеңдері толық механикаландырылған.
Балапандар белгілі температурамен ылғалдылық сақталатын - инкубаторлардан
шығады.
Ауылшаруашылығы құстарына тауықтар, курке тауықтар, үйректер, қаздар,
мысыр тауықтар жатады. Еліміздің құсшаруашылық өнеркәсібі үшін мәні зор
құстар: тауық, үйрек, күрке тауық және қаз болып саналады.
Ауылшаруашылығының басқадай жануарлары секілді құстар өзінің күрделі
құрылымы мен биологиялық ерекшеліктерімен, сыртқы пішіні мен өнімділігі
арқылы ерекше көзге түседі. Құстардың сырттай көрінісі біріне-бірі өте
ұқсас, ұшуға бейімделгендіктен, олардаң тұлғасы жинақы да, жұмыр болып
келеді. Қоректену тәсілі және қимыл түрлеріне байланысты олардың дене
мөлшері тұмсық пішіні мен басы, мойнының ұзын - қысқалылығы, қанаттары мен
құйрығының пішіні, аяқтарының ұзындығы, саусақтарының пішіні түрліше
нұсқаларда кездеседі.
Тауықтың жұмыртқасы мен еті өте құнды тағам ретінде есептеледі. Олар
ақуызға өте бай, құрамында жеңіл сіңірілетін май, көмірсу, витаминдермен
бірге минералды заттар болады. Мысалы, бройлер балапанының етінің құрамында
22,5% ақуыз болады, күркетауың етінде 21%, үйректің етінде 17%, қаздың
етінде 15% , ал қой етінде ақуыздың мөлшері 14,5% болады.
Құс шаруашылығы елеулі езгерістерге ұшырады, өйткені шаруашылықтың бұл
саласы өнім өндірудің маусымдылығын жойып, өндірістің өнеркәсіптік әдісіне
басқа салалардан бұрын көшті.
Құстар мынадай шаруашылық-биологиялық өзгешеліктерімен ерекшеленеді:
1. Жоғары өсімталдығымен, бір мекиеннен жылына екі жүзге дейін
балапан алуға болады.
2. Жыныстық тез жетілуімен, тез жүмыртқалайтын мекиен тұқымдары төрт-
бес айлығында жұмыртқа сала бастайды.
І. ҚҰС ШАРУАШЫЛЫҒЫ
1.1. Қолда өсірілетін үй құстары
Қолда өсірілетін үй құстарының түрі көп. Оларға тауық, үйрек, қаз,
күркетауықтармен қатар мысыр тауығы, бөдене, кекілік және тағы басқалары
жатады. Фермерлік шаруашылық жағдайында құс өсіру өте ыңғайлы да тиімді.
Өйткені құс басқа мал сияқты жайылымды, аумақты азықтарды қажетсінбейді.
Оларды аула ішінде, арнайы қоралардан шығармай өсіруге болады. Соған
байланысты бүгінгі күні ңүс еті мен жүмырт-ңасының елеулі бөлігі жеке
шаруашылыңта өндіріліп отыр. Бүл еліміздің азық-түлік қорын толықтыруға
елеулі септігін тигізуде. Өйткені, медициналың норма-лар бойынша адамның
жылдық ңоректену рационын-дағы ет пен ет өнімдерінің белгілі бөлігі қүс
етімен және де белогында тіршілікке қажетті барлық амин қышқылдары толың
жиналған қүс жүмыртңасымен толықтыры-луы қажет.
Құстың көбейіп өсіп-жетілу қабілеттілігі де малдыкінен анағүрлым
жоғары, ал өндірілген өнім бірлігіне жүмсайтын азың мөлшері әлдеңайда
төмен. Мысалы,әр1кгсалмақңосымынаіріңарама л-10-12 а.е., үсақ ңара мал - 8-
10 а.ө., шошңа -6-8 а.ө. жүмсайтын бол-са, қүс 1 кг-ның жалпы қоректілігі 1
а.ө.-мен пара-пар келетін - 3-4 кг, ал тез жетілгіш етті бағыттағы бройлер-
балапандары - 1,7-2 кг ңүрама жем жүмсайды.
Шаруашылыңта ңүс өсірудің шығынын азайтып, тиімділігін арттыру үшін
оларды азықтандыруда түрлі дән, асхана, бақша және ңорың қалдыңтарын
толығымен пайдалануғаболады. Ауыл маңындағы басқамалды жаюға келмейтін
көлшіктердің, бүлақтардың жағалауын пай-даланып, қүс өнімін неғүрлым
арзандатуға болады.
1.2. Үй құстарының тұқымдары
Кеудесі шығыңқы, дөңгелектеніп келген. Жотасы ұзын, қайқы, сирақтары
жүнсіз, тік келеді. Мекиендері 4,5-5 айлығында жұмыртқалай бастап, жылына
200-дей аппақ жүмыртңа табады. Жүмыртңадан балапан шы-ғымы жоғары (80-90%).
Мекиенінің тірідей салмағы -1,2-1,8 кг, қоразынікі - 2,0-2,5 кг.
Жұмыртқасының салмағы 50-60 г.
Орыстың ақ тауығы. Жергілікті тауықтарды леггрон түқымымен шағылыстыру
арңылы шығарылған. Лег-горндарға карағанда ауыр салмақты, етті келеді.
Мекиендері 5-5,5 айлығында жүмыртңалай бастап, ақ түсті жүмыртңалар табады.
Күріктенуге бейім. Сыртқы түр-түсі леггорндарға үңсаған, тек бастары
олардікінен үлкенірек болады.
Етті-жцмыртцалагыш тауыц тццымдарына мекиендерінің тірідей салмағы - 2-
2,6 кг, ңораз-дарынікі - 3,0-3,6 кг, жылына әрқайсысы 56-60 г тар-татын -
160-180 жүмыртңа табатын түңымдар жатады. Оларға роз-айленд, нъю-гемпшир,
плимутрок, сусекс және оларды жергілікті тауыңтармен шағылыстыру жолымен
шығарылған мәскеу, бірінші май, ливен, юрлов түңымдары жатады.
Плимутрок түқымы 6 айлығынан бастап жүмыртқа-лап, ашык; қоңыр түсті
жүмыртңа табады. Балапан шы-ғымы - 75-80%. Тауың түстері ақ және ала болып
келеді. Салмақты, күріктенуге бейім.
Мәскеу тауыңтары үзын түлғалы, кеудесі шығыңңы келеді.
Етті тауыц тццымдарына корниш түңымы жата-ды. Оның денесі ірі, төртбаң
келеді. Жуас, сираңтары қысңа, ңауырсындары сирек. Кеуде бүлшың еттері өте
жетілген. Мекиендерінің тірідей салмағы - 3-3,5 кг, қораздарынікі - 4-4,5
кг. Жүмыртңасының өрқайсысы 38-60 г тартады. Жылына 130-150 ңоңыр түсті
жүмыртқа табады. Балапан шығымы - 70%.
Сайыстық тұқымдарға Өзбекстанда өсірілетін ццлангы түңымы жатады. Түсі
бурыл, қара, қызғылт келеді.
Мекиендерінің орташа салмағы - 3,2 кг, қораздарынікі -4,3 кг.
Жылынаәрңайсысы 60-61 г тартатын 90-100 жүмыртқа табады.
Күркемдік тауықтарды әуесқой ңүс өсірушілер әсем қауырсыны немесе
түрлі дене қүрылысы үшін өсіреді. Мысалы, өте үсақ, яғни жүдырықтай,
ергежейлі тауық-тар, үзын немесе, керісінше, құйрыңсыз, ңауырсынсыз бүйра
немесе жібектей жылтыр тауыңтар болады. Ұсақ, ергежейлі тауықтардан әдетте
әуесңой қүс өсірушілер бентамок түқымын өсіреді. Олардың мекиендерінің
тірідей салмағы - 0,8-1,1 кг, жылына әрңайсысы 42-45 г тартатын 50-70
жүмыртқа табады.
Қаз тұқымдары. Қазіргі кезде шаруашылықтарда ңаз өсіру тиімді. Қаз
өсіруге ыңғайлы, үйреншікті тәртіпті ңатаң сақтайтын ңүс. Сондыңтан да
оларды күнделікті бір тәртіпке үйретіп қойса, өздері соған дағдыланып,
қайта-қайта қайыруға уақыт бөлмей өсіруге жайлы. Ерекше бағып-күтімді қажет
етпейді. Ауа райына төзімді, басқа үй қүстарымен салыстырғанда жайылымда
өте жаңсы жай-ылатын қүс. Сондықтан да жемді барынша үнемдеуге болады. Қыс
айларында пішен жапырағын, картоп, та-мыр жемістілер, асхана қалдықтарын
жей береді.
Басқа үй қүстарымен салыстырғанда шаруашылық-та өсіру мерзімі де үзақ.
Екінші және үшінші жылдары жүмыртқалағыштығы 15-20% үлғаяды. Бірақ жалпы
салған жүмыртқа саны аз. Таза етті бағыттағы қүс. Кейбір түқымдарынан
арнайы бордақылаудан кейін дие-талың жеңсік тағам - майлы цаз бауыры
өндіріледі. Басңа қүспен салыстырғанда үзақ жетіледі. Алғашқы жүмырт-ңасын
8-10 айында табады. Күрік болғыш. Осы қасиеті мен қауырсынының жылына екі
мезгіл - жазда жөне күзде - алмасуы жүмыртқалағыштығына кедергі келтіреді.
ТМД елдерінде ең көп тараған ңаз түқымдарына - ірі боз цаз (40%) бен
цытай цазы (30%) жатады. Олармен Күркетауың балапанын азықтандыру деңгейі
мен са-пасына ңатты талап қойылады. Оларға протеин мен ви-таминдерге бай,
сіңімді, жеңіл корытылатын түрлі азың-тар дайындап береді. Жасұнық мөлшері
аз болуға тиіс. Өйткені олардың ішегінің салыстырмалы ұзындығы (денесіне
қарағанда) басңа ңүс балапандарына караған-да ұзыныраң келеді де, азық
үзағыраң өтеді. Ас ңорыту жолдарында үзаң жатып ңалса, сапасыз азың өтпей,
шіріп, балапандарды уландыру ңаупі туады. Сондай-ақ, жасүнығы көп азьщтар
ас ңорыту жолдарын бітеп тас-тауы мүмкін.
Алғашңы үш тәулікте күркетауың балапандарын тауың балапандары секілді
азыңтандырады. Витаминге мүқтаждығын ескеріп жоңышңа, қалақай, сәбіз сөлін
сығып ішкізеді. 20 күннен бастап күрке тауық балапан-дарына дөн жармасын,
ал 40 күннен бастап бүтін дөндер береді. Тауық нормасының үштен бір бөлігін
ертеңгісін, ңалған екі бөлігін кешке ңарай салады. Олар жуа көгін жаңсы
жейтін болғандыңтан, үнемі турап береді. Сондай-аң, қалақай көгін де
береді. Жайылымда 45-60-күндік ба-лапандарды төулігіне бір рет - кешке
ңарай - ңосымша азықтандырып түрады. Төрт айлығына дейін күркетау-ыңтың өр
балапанына - 15 кг дөнді азық, 0,9 кг жануар тектес азьщ, 0,3 кг шөп үны,
2,4 кг тамыр-түйнек жемістілер, 1 кг көк сүт, 0,1 кг ашытңы, 1 кг минералды
қосындылар жүмсалады.
Үйректі азықтандыру. Үйректі азыңтандыруды олар-дың көлшік, өзен
секілді табиғи су ңоймаларында түрлі балдыр, үсақ су жөндіктерін үстап
жейтінін ескере оты-рып үтымды үйымдастыру ңажет. Ертелі-кеш дөнді
азықтармен ңосымша азьщтандырып отырады. Қыста тәулігіне 4 рет
азыңтандырады. Тірідей салмағы 3 кг ме-киенге айына 12-15 жүмыртқа салса
төулігіне -160-175 г дэнді азыц цнтагын, 10-12 г кцнжара, 6-8 г ет, балық
қалдыгын, 40 г шөп цнын, 40 г пісірілген картоп, 110 г сәбіз, көк азыц,
1,41,5 г суйек цнын, 8-9 г цлу цабыршыгын, бор, 1,4-1,5 г ас тцзын береді.
Тірідей салмағы 100 грамға өзгерсе (көбейсе не азайса) дөнді азьщтарды 6
грамға молайтып не, тиісінше, азайтып отырады. Жылына үйрек басына - 62 кг
дөнді азың, 5 г жануар тектес азық, 5 кг шөп үны, 9 кг көк азың, 32 г тамыр-
түйнек жемістілер, 0,5 кг ашытңы, 8 кг көк сүт, 4 кг минералды ңосынды-лар
дайындайды. Үйрек ңүрғақ азыңқа ңаңалып, жөнді жейалмайтындыңтан, азықты
ылғалдандырып, ңажетті көлемде сумен шайып жүтуын үйымдастырады.
Үйрек балапандарын ылғалдандырылған қосынды-лар, туралған көк азың, су
өсімдіктері, тамыр жемісті-лерді араластырып азыңтандырады. Алғашңы күндері
тауық балапандары секілді азыңтандырып, көкке шы-ғып жайылмайтын жағдайда
үсталса 11 күннен кейін витаминдермен қамтамасыз ету үшін әрңайсысының
аузына 1 г балың майын тамызып түрады. 15 күндігінен бастап суға жіберіп
бір айльщтарына дейін тәулігіне - 3 рет, ал бір айдан кейін - 2 рет дөнді
азыңпен қосымша азық-тандырып түрады. Ертеңгісін жемді аз берсе, балапан-
дар көлшік өсімдіктерін жақсы жейді. Кешкісін ңораға тойындырып кіргізеді.
56 күн өсіргенде өр үйрек бала-панына - 7,5 кг дөнді азық, 0,8 кг жануар
тектес азық, 0,3 кг шөп үны, 3,5 кг көк азық, 2,6 кг шырынды азық-тар, 2 кг
көк үны, 0,3 кг минералдың қосындылар жүмсалады. Ыстық күнде балапандардың
азыңқа зауңы соңпайды. Сондықтан да көл жағалауында ыстыңтан сая-лайтын
бастырма түрғызады.
Қазды азықтандыру. Жүмыртңалаған кезде өр қазға төулігіне - 90 г дэнді
азыц, дән цнтақтарын, 50 г бидай кебегін, 100 г жоңышқа не беде пішенін,
200 г тамыр жемістілер, 1,5 г цлу қабыршыгы, бор, 2 г ас тцзын бер-се,
айлың жүмыртңалағыштығы 6-12 жүмыртңаға жет-кен уақытта берілетін пішенді
60 г-ға дейін азайтып, ор-нына дөнді азың пен дән үнтақтарын қосымша 110-
170 г көбейтіп, 5-10 г ет, балың ңалдығын, 6-12 г күнжара енгізеді.
Минералды ңосындыларға сүйек үнын ңосып төулігіне бір ңазға 1,5-3 г
жегізеді. Шамамен алғанда жылына өр қазға - 48 кг дөнді азың, 1 кг жануар
тектес азық, 10 кг шөп үны, 100 кг көк азық, 80 кг шырынды пайдаланады.
1.3 Үй құстарының биологиялық және шаруашылық ерекшеліктері
Құс денесінің анатомиялық-морфблогиялық құрылысы мен онда өтетін
физиологиялың қызметінде зат алма-суын басңа малдыкінен ерекшелёндіретін
айырмашылықгар бар. Оны ас ңорыту жүйесі жүмысының барысы-нан көруге де
болады. Ңүстың ерні мен тістері жоң. Қатты мүйіз түмсьщтары дәнді азықтарды
шоңьш, бірден көмекейге тастауға ықшамдалған. Сондықтан ауыз ңуысын-да аз
ғана уақыт кідіретін азың аз ғана сілекейленіп, сілекей ферменттерімен
өңделеді де, тез арада жүтыла-ды.
Жұтыньш көмейден өткен жем жүтңыншақтың ісеуде ңуысьша кірер алдындағы
кеңейтілген түсы - бөтегеге жи-налады. Тауың пен күркетауың бөтегелері
жаңсы дамы-ған, кең болып келеді де, ал қаз бен үйрек секілді суда жүзгіш
қүстар бөтегелері нашар жетілген. Олар жекелён-ген "зоб" деп аталатын
бөтегеден гері өңештің (пищевод) кеңейтілген бөлігіне үңсайды. Мүнда
жиналған азың біршама уаңыт арнайы шығарылатын сөлдермен ылғал-дандырылып,
жүмсартылып, араластырылады да, сілекейдің және де желінген азыңтардың
өзіндегі ферменттерінің ыңпалынан ыдырап, қорытыла бастайды.
Бөтегеде ылғалданып, бөктіріліп, жүмсартылған азық екі бөліктен
түратын ңүс ңарынының алдыңғы бөлігі - қапшық төріздес сөлді
қарынга(железисты& желудок) өтеді. Онда бөлінген қарын сөлінің
ферменттерімен өңделеді де, ңарынның ёкінші бөлігі -бцлшың етті ңарынеа
(мышечныйаеёлудок) өтеді. Бөте-ге секілді бүл бүлшық етті ңар"ын бөлігі
құрғаң дөн қоқиқұстарда (тауық, күркетауык;, т.б.) діалғынжәне балдыр
жейтің су ңүстарынікінен (ңаз, үйреқ, т.б.) ана-ғүрлым жаңсы дамыған.
Айталық, 30-50, г тартатын тауық пен 60-130 г тартатын күркетауыңтың бүлшың
етті қарыидарьіның салыстырмалы (деңе салмағымен) салмағы, 70-100 г
тартатын үйрең йен 60-120 г тартатьгң ңаздың бүліпың етті ңарындарының
салыстырылмалы салмағынан анағүрлым көп.
Бүлшың етті ңарынның ңабатында қарама-қарсы орналасқан бұлшың ет ері
жиырылып, онда енген азықты мыжьга, үсақтайды. Қарын сөлімен өңделіп,
үсаңталған азың жыны аш ііпекке етеді. Оның қоректік заттары аш ішекке
бөлінетін өт йен ішек сөлінің ферменттерімен түбегейлі өңделіп, қорытылудың
соңғы қосындылары-на дейін, яғни аңуызы - жекелеген монопептидер бо-лый
табылатын аминцышцылдарынадешн., майы - май цышцылдарына дейін, көмірсулары
- глюкоза, фрукто-за,т.б. моноцанттарга дейін ыдырап, ішек түгі арасы-мен
ңанға сіңіріледі, яғни қорытылады.
Қорытылу мерзімі желінген азың ірілігіне, яғни қорытуды ңиындататын
целлюлозаға ңаныңңандығына тікелей тәуелді болатындықтан, жасүнығы жоғары
ңүрғаң азың шоқитын қүстардың ішегі үзын болады. Мысалы, тауың пен
күркетауың ішегі олардың денесінен 5-7 есе үзын, тиісінше, 160-180 см және
250-270 см жетеді, ал үйрек пен ңаз ішегі бүдан ңысңа келеді. Ішек
үзындығына қарай желінген азың ңүстың ас ңорыту жолдарын 2-4 сағатта
ңорытылып өтеді.
Осыншама ңысңа мерзімде өтетін ңорыту барысы ңүс ағзасындағы зат
алмасуды да барынша жеделдетеді. Же-дел өткен алмасу ағзаның жылдам өсіп-
өну ңабілетін ңалыптастырады. Соған байланысты етті бағыттағы брой-лер
балапандар 56-60 тәулікте 1,5-1,8 кг салмақ ңосып, өздерінің л^үмыртқадан
шьщңан кезіндегі, яғни бірінші тәуліктегі, 50 г шамасындағы тірідей
салмағын 30-36 ес ұлғайтады. 5-6 айлығында жұмыртңалай бастайтын етт
бағыттағы саңа тауықтардың тірідей салмағы - 3-3,5 кг-ғ, жетіп, жылына -
150-185 жүмыртқа тапса, тірідей сал мағы -1,3-1,5 кг тартатын жүмыртңалағыш
түқымдар дың тауыңтары жылына - 230-280 жүмыртңа табады.
Үйректер мен күркетауыңтар - 7-8-айлықтарында қаздар - 8-10-айлығында
алғаш жүмыртқалай бастайды да, саңа үйректердің тірідей салмағы - 3-4 кг
тартып, жылына -100-160 жүмыртңа, күркетауьщтардың тірідек салмағы - 4-6
кг тартып, жылына - 80-120 жүмыртңа, қаздардың тірідей салмағы - 5-6 кг
тартып, жылына - 40-60 жүмыртқа салады. Балапан шығаруға (шайңауға)
инкубаторға салынған жүмыртқалағыш тауың жүмыртқаларының - 80-90%, етті
бағыттағы тауың жүмыртқаларының - 75-85%, үйрек жүмыртқаларының - 70-75%,
күркетауық пен ңаз жүмыртңаларының - 60-65% балапан болып шығарылады.
Шайңалып шығарылған балапандар тез жетіліп, тауың балапандары 9 аптада -
1,3-1,4 кг, күркетауың балапандары 8-10 аптада - 1,8-2,2 кг, ал 16-20
аптада - 4-5 кг, үйрек балапандары 8 аптада - 2-2,4 кг, қаз балапандары 9
аптада - 4 кг тартып союға әбден жарайды.
Осы келтірілген сандармен есептесек, шаруашылың-тағы бір тауыңтан
жылынақүрамында 13-14% аңуыз бо-латын 250 жүмыртңа алса, адам қорегіне аса
ңажетті -қорытылымы 97% -ға жететін, тіршілікке ңажетті бар-лың
аминңышңылдары, 30-дан астам минералды элементтері, темір микроэлементі мен
Д витамині сиыр сүтіндегіден де жоғары - биологиялың түрғыдан өте қүнды
тағам өндіреді. Қүс жүмыртңасы - сыртқы ңабығы түріндегі табиғи қабы
(упаковкасы) бар бірден-бір тағам. Таза тығыз ңабығы жүмыртңаның үзақ
мерзім бүзылмай саңталуын ңамтамасыз етеді.
Балапан шығымы орташа 80% етті түқым тауығынан жылына -170 жүмыртңа
алынса, шығарылған 136 бала-паннан басына 1,5 кг-нан есептегенде - 200 кг-
ға тарта
жоғары сапалы ет өңдеуге болады. Осы есеппен жылына бір үйректен -180-
200 кг, бір күркетауыңтан - 220-240 кг, бір қаздан - 120-130 кг адам
тағамына жүғымды диета-лың, аңуызы 16-20% биологияльщ ңүндылығы жоғары ет
өндіруді жоспарлауға болады. Ал етімен ңоса ңаз майы дәрілік мақсатта
қолданылып, бауыры диеталың тағам болып табылады.
Жүмыртңасы және етімен ңатар қүстан тірідей сал-мағының 6-8% ңүрайтын
бағалы қауырсын өндіріледі. Одан жастық, мамың, бас киім және жылы киім
дайын-далады. Арнайы өңдеуден өткізілген қүс қауырсыны-нан азыңтың үн
дайындап, мал азығына протеиндік қосынды ретінде қолданады. Қүс қорасындағы
төсеніш пен саңғырық азотңа жөне фосфорға бай тыңайтқыш ретінде
пайдаланылады.
Тауық түқымдары
Тауық түңымдары жүмыртқалағыш, етті-жүмыртңа-лағыш және етті бағытқа
бөлінеді.
Жцмыртцалагыш тауыц тццымдары шапшаң, жеңіл сүйекті, тығыз кауырсынды
келеді. Әдетте 4-5 айлықта-рында мекиендері сақа тауыңтардың тірідей
салмағының 75 пайызына жетіп, жүмыртқалай бастайды. Елімізде ең көп тараған
түңымдары леггорнжәне орыстың ац тауыгы.
Леггорн тауығы. Тауыңтарының түлғасы үшбүрыш-танып келеді. Түсі негізінен
аң. Басы орташа, мойны гөрі майлыраң, нәзігірек, тілге үйірімді келеді.
Шалт қимылды, үркек, үшып-қонып түратын қүс. Тірідей сал-мағы - 1,5-2,2 кг.
7-8 айлығынан бастап мекиендері 5-6 ай ішінде 80-100 жүмыртқа салады.
Жүмыртңасының сал-мағы 42-56 г. Қабығы өте мыңты болғандыңтан үзаң уақыт
бүзылмай саңталады.
Бөденелерден қолда өсіруге бейімделгендері жапон бөденесі. Жапон
бөденелері тауың түңымдастары ішіндегі ең үсақ қүс. Өте дәмді, тілге
үйірімді еті мен әсіресе емдік қасиеттері жоғары жүмыртңасы үшін тіпті
қалалық үйлер-де де өсіріледі. Жүмыртңалауын өтеерте - 35-40 күндігінде,
тірідей салмағы 90-100 г кезінде бастап, жылына салмағы 10-18 г
аралығындағы 250-300, ярни өз тірідей салмағы-нан 20 есе көп жүмыртңа
массасын салады. Бүл тауьщтар жүмыртңалағыштығымен салыстырғанда 8 есе
жоғары.
Бөдене жүмыртңасын сәскеде және ымырт жабыла салады. Салу аралығы 3
сағат, шайқауға салынған жүмыртңалардан балапан шығымы - 78-80%. Шайқау
мерзімі - 17 тәулік. 3 апталығында қауырсын түсіне қарап мекиен, әтештерін
ажыратуға болады. Әтеш-терінің мойын ңауырсыны үзындау болып, қоңыр түске
боялса, мекиендерінікі ашығырақ өңді болады. Әтештерінің түсі қара ңоңыр
түсті де, мекиендерінің түсі қара нүктелі боз түсті болып келеді.
Әтештерінің түқым-дық бастарынан артығын бөліп алып, бордақылап етке сойса,
мекиендерін жүмыртқа өндіруге алып қалады. Бөдене жүмыртқаларын ас қорыту
жолдарының, басқа жүйелердің ауруларын емдеуде халық медицинасында кеңінен
қолданып жүр.
Қүс етін өндіру мақсатында көгершіннің етті түқым-дарын өсірсе де
болады. Оларға кинг және штрассир түқымдары жатады. Бүлар қауырсыны ақ
түсті, түлға-сы ірі кептерлер. Сақа мекиендерінің тірідей салмағы -600-700
г, әтештерінікі - 700-1100 г. Олардың жыныс-тың араңатынасы 1:1 болуы
қажет. Өйткені олар екі-екіден жүптасып ңана 6-8 айлықтарында жүмыртңа сала
бастайды. Үзақтығы 2 айдан жылына үш мәрте жүмыртқа салып, тез көбейетін
қүс.
ІІ. Үй құстарының өнімдері
2.1. Жұмыртқа мен ңүс етін өнеркәсіптік негізде
өндіру технологиясы
Жыл бойына бірқалыпты өнім өндіретін ңазіргі за-манғы ңүс фабрикасын
мал шаруашылығы кешеніне жатқызуға болады.
Жүмыртқа өндіретін қүс фабрикалары мынадай тех-нологиялың процестер
бойынша жүмыс істейді:
1) инкубациялық жүмыртқа өндіру;
2) инкубация;
3) балапан өсіру;
4) тағамдық жүмыртңаларды сүрыптау мен буып-түю.
Құс өнімдеріне жоғарыда айтқандай жүмыртқасы, еті, қауырсыныжатады.
Қүс жүмыртқасы биологиялық барлың заттармен қамтамасыз етілген өте қоректі
тағам-дық өнім. Саны және дәмі жағынан бірінші орынды тауық жүмыртқалары
алады. Сол тағамдың маңсатпен өндірілген тауың жүмыртқасын сақтау түрғысына
тоқталайық.
Тағамдық жүмыртқаны сақтау. Жаңа салынған жүмыртқалар таза, еш
микробсыз өнім. Үяға салынған-нан бастап оларға сыртңы ортаның
микроағзалары әсер ете бастайды. Міне осы әсерден жүмыртңаны неғүрлым
саңтай білсек, соғүрлым оның сақталу мерзімі де үзара-ды. Сақтау мерзімін
үзартудың негізгі жолы - жүмырт-қаны түрлі микроағзалар әсерінен саңтандыру
болып та-былады. Міне, сондыңтан да ңүс мекиендері жүмыртңа-лайтын қораны,
ондағы үялар мен төсенішін, ауасын таза үстаудың гигиеналық маңызы зор.
Жаңа салынған жүмыртңаның температурасы ңүс денесінің жылуындай
деңгейден сыртңы орта темпера-турасына сәйкес тоңазып, салңындағанда,
сыртқы қатты қабығы өз аумағын сақтайды да, ішіндегі ағы мен сары-сы
төменгі температурада жиырылады. Қабығының жал-пақ түмсығы жағынан сырттан
енген ауадан ауа камера-сы (воздушная камера) пайда болады. Сол ауамен
жүмыртңа ңабығының ішіне сыртңа ортадан микроағза-лар аз енгені жөн. Ал ол
үшін мекиен жүмыртңалайтын қора ауасын, жүмыртңа салынатын үяны, оның
ішіндегі төсенішті таза үстаумен ңатар, салынған жүмыртқаны үяда үзаң
жатқызбай тез арада жинап, тоңазытңышңа салып, салқындатып саңтау керек.
Тек сонда ғана бөлме температурасында үш аптаға дейін саңталатын жүмырт-
ңалардың сақтау мерзімін 3-4 айға дейін созуға болады. Жүмыртңа саңталатын
тоңазытңыш камерасының температурасы - ° Цельсия градусына дейін
төмендетіліп, салыстырмалы ылғалдылығы - 78-80% болуға тиіс. Жүмыртңа
саңтау мерзімін үзарту қажет болса, тоңазыт-ңыштың ішкі температурасын -
1,5-2°С-ға дейін төмендетіп, салыстырмалы ылғалдылығын - 90 пайызға дейін
көтереді. Тоңазытңышқа салынған жүмыртңа қабығы салңындатңаннан шытынап,
жарылмас үшін, камера температурасын біртіндеп төмендетеді.
Жүмыртқаларды тоңазытып сақтауға мүмкіндік бол-маған жағдайда оларды
түрлі ерітінділерге батырып саң-тауға болады. Мысалы, түзды суда немесе әк
суында олар 3-4 ай бойы сақталады. Ерітінділер жүмыртңа сыртын-дағы
микробтарды өлтіріп, ңабығының тесіктерін бітеп, жүмыртқаны кебуден
сақтайды. Әк суын дайындау үшін 10 л суға 0,5 кг сөндірілмейтін өк пен 50 г
ас түзын салып ерітеді. Ас түзын алдымен жеке ыдыста ерітіп алып ңүяды.
Ерітіндіні шыны, қыш ыдыстарға қүйып, өр 10 литріне 100 жүмыртңа батырып
сақтайды. Ерітінді қүйылған ыдыстытемпературасы5-10°С бөлмегеқояды. Бірақ
әкке салынған жүмыртқаның ңабығы жүмсарып, біраз дәмінің және ағының
қасиеттерінің өзгеретінін ескереді.
Үзаң мерзім, яғни 6-8 ай сақталатын жүмыртқа қабы-ғын алдын ала
күнбағыс не жануар майымен, вазелин-мен майлап саңтайды. Жүмыртңаны
туылғаннан кейінгі тәулік бойында, яғни 24 сағатта майлау ңажет. Ол үшін
+120°С дейін ңыздырьшған күнбағыс майына жүмыртқа-ларды 5 секунд малып
алады. Жүмыртңа ңабығының сыр-тына жабысып қалатын жүңа май қабаты оны
кебуден, микробтар өсерінен, оттегінің енуінен сақтандырып, ал тесіктері
бітелген қабық ішінде жиналатын кө-мірқышқылды газы ағы пен сарысының
сақталуына себептесіп, олардың сапасына кері әсер етпейді.
Жүмыртқа саңтаудың мүндай мүмкіншіліктері бол-маған жағдайда оларды
қүрғақ таза топанға, үсақталған сабанға, сүлыға, тарыға, ағаш күліне тығып
саңтайды. Жөшіктің түбіне аталған материалдарды төсеп, жүмырт-қаларды
үзынынан салады, не үшкір басын жоғары қара-тады да, өр ңатарды төсеніш
материалмен жауып отыра-ды. Жүмыртңа салынған жәшіктерді ңүрғаң салқын
бөлмеде сақтайды.
Қүс еті. Қүс еті адамға жүғымды, жеңіл қорытыла-тын, жеңсік, яғни
диеталың, тағам. Етке соярда ңүсты 8-10 сағат бойы азықтандырмай тек су
ғанаберіп, үстай-ды. Сойылатын қүс ңамалған бөлмеге түнде жарық түсіріп
қояды. Бүл уақытта ңүстың ас қорыту жолы азьщ ңалдықтарынан тазарады.
Қүсты сырттан не іштен бауыздап сояды. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.