Фанерден көлемдік бұйымдар жасау

Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Ж. Досмұхамедов атындағы педагогикалық коледжі

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:

«Фанерден көлемдік бұйымдар жасау»

Орындаған: сырттай оқу бөлімінің

5-КШТ топ студенті Зайтуков А. Е.

Тексерген:Мұқашев М. С.

Орал, 2015ж.

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

І. ОРГАНИКАЛЫҚ МАТЕРИАЛДАР МЕН БҰЙЫМДАР

1. 1. Ағаш негізіндегі өңдеу материалдары . . . 5

1. 2. Фанер және одан жасалынған бұйымдар . . . 8

ІІ. Фанерден көлемдік бұйымдар жасау

2. 1. Фанер өндіру технологиясы. Фанердің түрлері . . . 11

2. 2. Құрылыстық - қолданыстық қасиеттері және қолданылу аясы . . . 14

Қорытынды . . . 20

ƏДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 22

Кіріспе

Адамзат барлық барлық уақытта өзінің үйін, үйге керек жарақтарды ойып, қашап жасаған, сондай-ақ оны ою-өрнектермен әшекейлеп, ағашқа күйдіркп өрнек салып, бедер, нақыш қондырып сәндік қолданбалы өнер түрлерімен безендірген. Қазіргі кезде жұқа тақтайларды аса шеберлікпен аралап өрнектеу кеңінен тарағанжәне үйге керек жарақтарды жасап алаламыз жұқа ағаштардан әр түрлі заттар жасау үшін қылара құралымен танысуымыз керек. Қыларамен өрнектеп, әшекейлер аралауға балаларғана емес, ересек адамдарда қызығадыаралап үйренушыдамдылыққа, ұқыптылыққа үйретеді. Жұмыс істегенде тапжылмай отыруға тура келедіқ. Қыларалардың барлығы П тәрізді доға пішінді тұтқалы немесе ара төсеміне арналған қыспақ ерінді болып келмейді, олар әр түрлі құрылымды болады. Қылара құрылысы ара жақтауы, сабы сақинасы, бұранда, тығырық, сомын не (бұрандалық), қосқұлақ, қыспақ, ара төсемі, оймасы не ( бұрандама) болады. Қылараға арналған ара төсемдері. Қайырылған ірі тістіқыларамен фанерді аралауға, ұсақ тістікішкентай қыларамен қатты материалдарды аралауға болады. Мұндай аралармен аралағанда төмен қарай бірбағытта аралайды. Үстелге- білдек ұсақ болшектерді өңдеуге ыңғайлы болу үшін қолданылады. Оны жұмыс үстеліне бұрандамақысқышпен не бұрамашегемен бекітеді. Бұрандама қысқыш желімделген бұйым болшектерін қысып ұстауға, сондай-ақ материадарды өңдеу кезінде оны жұмыс үстеліне бекітуге арналған.

Шеберлердің қолында,

Кәсіп болған бұл ағаш, демекші -

Адам баласы жер бетінде пайда болғаннан бастап алғаш тұтынған материалдың бірі болған. Қазіргі ғылыммен техниканың шарықтап өскен заманда біздің күнделікті өмірімізде ағаштың алатын орыны үлкен және маңызды материал. Кең байтақ еліміздің аумағында жүріп жатқан алып құрылыстарда ағашсыз көп ісіміз іске аспай жатқан болар еді. Қазақ жерімізде орман - тоғайға өте бай яғни Республикамыздың жалпы орман қоры 22 миллион гектарды құрайды. Бұрынғы замандардан -ақ адам баласы ағаштың қасиетін жоғары бағалап, ағашқа табынып келген.

Енді, осы ағашты өңдеп - безендіріп, әшекейлейтін шеберлер туралы тоқтала кетсек . Қазақ қолөнер шеберлерінің күнделікті еңбегінің тым ауырлығының бір себебі - олардың басым көпшілігінде жабдықталған арнайы шеберханалардың болмауы. Әсіресе зергерлер, етікшілер т. б. ұсақ - түйек бұйымдар жасайтын шеберлер, көбінесе қысы-жазы өзінің тұрғын үйінде немесе жасаушының мекен- жайында жатып істеді. Мұндай шеберлердің бұйым жасайтын шикізаты да, құрал- саймандарыда көшіп-қонуға қолайлы шағын сыйымды болған. Сондықтан, олар жазды күні елмен бірге жайлауға көшіп, өзінің шағын киіз үйінде -ақ істей берген.

Халық шеберлері нәзік жасалған бұйымдармен ғимараттың жеке бөліктерін: есік, терезелердің маңдайша жақтауларын, жаппа тақтайларды әшекейлеген. Фанер пайда болғалы үйге қажетті керекжарақтарды, ұсақ-түйектерді жасай бастады. Қыларамен аралау құрал-саймандарды қолдана білуге, көркемдік шығармашылыққа үйретеді

Жұмыс орны жарық жақсы түсетін орын болу керек. Үстел үшін бүлдіріп алмас үшін, үстел үстіне бұрандалы қысқышпен бекітілген үстелше- білдекті орналастырады.

Араның тістері бір бағытқа қиғашталып жасалған. Ара төсемін бекіту кезінде араның тістері араның сабына қарай бағытталу керек.

І. ОРГАНИКАЛЫҚ МАТЕРИАЛДАР МЕН БҰЙЫМДАР

1. 1. Ағаш негізіндегі өңдеу материалдары

Ағаш деп - сабақтары мен тамырлары сүректеніп кеткен, өте жақсы жетілген діңі бар, биіктігі 2м-денкем емес, көпжылдық өсімдіктерді айтады. Ағаш салмағының60-90%-і, 5-20%-і, бұтақ, ал5-20%тамыр болып келеді. Ағаш ондаған, мыңдаған жылдарға дейін тіршілік етеді (емен - 2000, шырша - 1200, карағай - 600, қайың - 120 жыл) . Ормандағы ағаш жылына өз көлемінің1%-імөлшерінде көбейеді. Қазақстан орман шаруашылығында 300 млн м3 ағаш қоры бар.

Қажетті экологияны сақтау үшін халық шаруашылығына керекті ағашты оның өнімінен артық дайындауға болмайды. Дайындалған ағаштың шамамен жартысы іске жарамды, көбінесе діннен кесіліп өндіріледі. Қалған жартысы - қалдықтар: кесінді (шет тақтай бөренеден тілінген тақтайлардың екі шетінен түскен кесінді), білте тақтайша қырланып жонылған жіңішке жарамсыз болса, дағаштан материалдар, бұйымдар өндіретін алдыңғы қатарлы комбинаттарда, . б. өнеркəсіптерде, орманда дайындаған ағаштың90%-недейін пайдаланылады.

Ағаштың беріктігі мен серпімдігі жоғары, тығыздығы жəне жылу өткізгішті төмен, аязға төзімді, суда жəне жасанды полимерлерді еріте алатын органикалық ерітінділерде ерімейді, оңай өңделеді (кесіледі, сүргіленеді, бұрғыланады, қашалады, бұрғыланады) желіммен немесе желімсіз, үңгіме арқылы не шегемен ұштастырылады.

Ағаштың негізгі кемшіліктері - суды көп жұтатындығы, шіруге бейімділігі, отта оңай жануы, əртүрлі бағытта физика- біркелкі еместігі. Ылғалдан, т. б. зиянды орта əсерінен қорғау үшін ағаш кептіріледі, оған лак немесе сыр жағылып не басқа химиялық заттар сіңіріледі. Антипирендер сіңіру - оттан қорғайтын сырмен сылау арқылы ағаштың отқа төзімдігін арттыруға болады.

Ағаш сүрегі - ағаштың діңі мен бұтақтарында, тамырында қатайып кеткен тығыз қабықты клеткалардан құралған тканьдер.

Ағаш микроструктурасы оның діңінің көлденең қимасынан жақсы анықталады, көлденең кесіндісінен (ағаштың түрі мен жасына байланысты диаметрі 1-10мм), сақина тəрізді жылдық қабаттарын, сыртқы қабығын, т. б. байқауға болады. Сыртқы қабық ағашты сыртқы əсерлерден - температурадан, механикалық күштерден, биологиялық əсерлер мен кебуден сақтайды.

Ағаш түрлерінің көбі, көлденең кесіндісінен қарағанда ақшыл келеді. Бірақ, кейбір ағаштар сыртқы қабыққа қарай ақшыл түстес болғанымен, өзегіне қарай бурыл тартады. Осыған орай ағаш ядролы (қарағай, емен, терек, т. б. ) болып бөлінеді. Ядроның түсі қоңырлау, бурыл болады, ал шел қабықтың түсі ақшылдау болғандықтан, оны кейде жас сүрек деп те атайды. Ядро (піскен сүрек) механикалық қасиеті жағынан ағаш бөренесінің ең сапалы, оныменбөлімі салыстырғанда ағаштың өзегі мен жас сүрегінің беріктігі мен шіруге төзімдігі шамалы.

Жылдық қабаттардың (сақиналардың) санына қарай ағаштың жасы анықталынады. Сақиналар ағаштардың жыл сайын өсуі нəтижесінде, оның сабағына ағаш клеткаларының жиналуынан пайда болады. Жылдық сақиналардағы көш(жазда, күзде) құралған сүректердің ағаштың көлденең кесіндісіндегі ендерін өлшеп, оның % мөлшерін есептеу - ағаш беріктігін шамамен табу тəсілі ретінде қолданылады.

Өзек ағаштың осал жəне шірігіш бөлігінен радиал бағытта өзек сəулелері таралады. Бұл сəулелер (тарамдар) арқылы камбийден өзек пен кері бағытта қоректік заттар жүріп тұрады. Өзек сəулелерінің түріне қарай ағаштың түрін ажыратуға болады. Емен, бук ағаштарының өзек сəулелері анық жəне, ал ірі қайың, жөке ағаштарынікі майда, көзге көрінбейді.

Өсіп тұрған ағаштың ішкі қабығы мен жас сүрегі арасында камбий атты бөлінуі арқылы көбейетін тірі клеткалардан тұратын жұқа қабат бар. Камбий клеткаларының бөлінуі - көктемде басталып жазда, күз басында бітеді. Сондықтан ағаштың əр жылдық қабаты ерте құралатын көктемгі жəне кеш құралатын жазғы немесе күзгі сүректен тұрады. Көктемгі сүрек - жұқа қабықты үлкен клеткалардан, ал жазғы немесе күзгі - қалың қабықты кішкентай клеткалардан құралған. Осыған орай жазғы немесе күзгі сүрек ерте құралатын сүрекпен салыстырғанда бурыл, тығыз, берік болады.

Ағаштың микроструктурасы ағаш сүрегін микроскоп арқылы керегінше үлкейтіп зерттегенде, оның əртүрлі клеткалардан тұратынын көрсетеді. Мысалы, жұқа қабықты клеткалар арқылы өсімдік тамырынан жапырағын қарай қорек заттар өтеді. Ағаш жапырақтарында ауадағы көміртегі(IV) оксидімен су, күн сəулесі əсерінен суда жақсы еритін глюкоза(C6Н12O6) түзіледі. Бұл глюкоза - келеді еріген күйінде камбийдің өсіп жатқан клеткаларына. Клеткалардың қабығында глюкоза молекулары өзара қосылып, тізбектер түзеді. Бұл жағдайда поликонденсация реакция əсерінен оттегі байланыстары (-О-) пайда болып, су бөлініп шығады, яғни: C6Н12O6 - C6Н10O5 + Н2O.

Оттегі байланыстары глюкоза тізбектерін біріктіріп бірнеше жүз глюкоза клеткаларынан тұратын целлюлоза макромолекуласын, яғни клетка деп аталатын үлкен молекулалы(C6Н12O6) n полимер түзеді.

Мұндағы полимеризация дəрежесі, яғни полимердің молекулалық массасы (салмағы), 6000-14000аралығында.

Ағаштың техникалық қасиеттері оның ішкі құрылымы діңніңүш кесіндісі арқылы анықталынады(10. 1-сурет) :көлденең, радиал, яғни бойлық (ағаш өзегін бойлайтын) жəне тангенциал (хордасы бойынша) .

1. 2. Фанер және одан жасалынған бұйымдар

Фанер (нем. furnier, аhtyw, fоnznir - беттесіру) - үш не одан да көп шпондарды - ағаштан жұқа парақ түрінде өндірілетін өнімді (10. 7-сурет) бір-біріне беттестіріп желімдеу арқылы алынатын материал. Фанер жасау үшін көбінесе қайың, емен, əртүрлі қарағай, т. б. тұқымды ағаштар пайдаланылады. Фанердің қалыңдығы 1, 5-18мм, ені мен ұзындығы1525-2400мм. Ағаш сүрегінің əр бағыттағықасиеттерін біркелкі ету үшін шпондар талшықтары қиылысатындай, яғниқабат-қабатетіп түзетіліп, шпондар өзара перпендикуляр желімделінеді(10. 7-суреттіңə көрінісі) . Фанердің қажетті қалыңдығын қамтамасыз ететін саны пакеттелінген соң, пакет (полимер) жақсы сіңіріліп жəне тез қатаю үшінпресте120-160°Стемпературада4І-2Мпа қысыммен20-30минут сығады. Нəтижесінде беріктігі жоғары (созуға беріктігі60-80МПа) көп қабатты фанер өндіріледі. Фанердің суға төзімдігін арттыру үшін шпондарға жасанды шайыр, мысалы фенолформальдегид сіңіріледі.

Фанер - ішкі қабырға мен ішкі төбені қаптау, бөлмеаралық қабырғаны жасауға т. б. құрылыс салаларында қолданылады. Мысалы, фенолформаль-дегиджелімімен біріктірілген ФСФ маркалы фанер ылғалға төзімді болғандықтан, сыртқы қабырғаны тыстауға, да пайдаланылады.

Желімдеп ұштастырылған ағаш конструкциялары деп- кіші өлшемді дайындықтарын желімдеп ұштастыру арқылы жасалатын ірі өлшемді конструкцияларды айтады. Мұндай конструкциялардың беріктігі жоғары. Өйткені қолданылатын желімдердің(мысалы, эпоксидті шайырдың) беріктігі, əдетте ағаш сүрегі беріктігінен артық болады. Пайдаланылатын желімдердің көбі (мысалы, фенолформальдегид, т. б. ) ылғалға берік болғандықтан, бұл конструкциялар шірімейді. Желімдеп ұштастыру əдісімен ірі көтергіш конструкциялар: арқалықтар фермалар, арқалар мен рамалар, т. б. өндіріледі.

Қазіргі уақытта революцияға дейінгі қазақ халқының қолөнер табиғатын жан- жақты, этнографиялық тұрғыдан зерттеудің ғылым үшінде, өмірлік тәжірибе үшінде маңызы зор, өйткені қазақтың қолөнері - жалпы халық мәдениетінің ішіндегі негізгі салаларының бірі. Үлкенді- кіші қай халық болсын, дүниежүзілік мәдениет қорына өз үлесін қосады. Олай болса, қазақ халқының да ұлттық мәдениеті, оның ішінде қолөнер шеберлерінің дәстүрлі өнері жан - жақты зерттеуді қажет ететін бағалы, құнды мұра.

Ал ендеше ағаштан жасалатын бұйымдарды көркемдеп өңдеудің ең ежелгі түрі оған өрнек- ою болып табылады. Адам баласы ғасырлар бойы өзінің тұрғын үйін, ат- әбзелдерін, қол өнер бұйымдарын ою- өрнекпен көркемдеп безендіріп отырған.

Мысалы, сақтар кезінде ағашқа бедерлеп мүсідеу өнері кең етек алған. Ағаштан ойып жасалған шағын мүсіншілермен сақтар ре-тұрман әбзелдерін көркемденген, ағаш бұйымдарын безендірген.

Өрнекті оюдың бірнеше тәсілі бар. Соның бірі- геометриялық бейнедегі өрнек. Мұндай өрнек ағаш бетіне геометриялық сурет салу арқылы жасалады. Олар үшбұрышты, төртбұрышты немесе шаршыны бірнеше үшбұрышқа бөлу арқылы өрнектеледі.

Мұндай өрнектер өте шағын әрі кішкентай ойықтар болғандықтан, оларды зімпармен тазалау немесе әрлеу қиын.

Сондықтан өрнекті орындау сапасы пышақпен қашаудың өткірлігіне тікелей байланысты.

Екінші тәсілі- өрнекті жұқалау тіліп салу. Мұндай өрнекті салғанда оның ізін пышақпен тіліп, өрнектің жиектерін көлбеулей жұқалап жонып аламыз. Бұл тәсілдің ерекшелігі, ұнда нобайы бойынша өңделетін бейне шет жақтарынан да өңделеді. Сондықтан да өрнекті жұқалай тіліп, салу әдісі алынады. Мұндай оюды бірнеше әдістермен орындайды.

Өрнек -кез келген бұйымның сыртына түсірілетін біртұтас байланысты әшекей.

Ал ою- бұйымға түсірілген өрнекті пышақпен кесу арқылы өңдеу немесе бұйымды шабу кезіндегі ойып өңдеу жұмыстары.

Көркемдеп оюда сызықтың өрнек ою әдісі де жиі қолданылады.

Мұндай өрнекті ою яғни кесу, екі немесе үш сызықты ойып кесу әдісімен жүргізілді.

Ағаш бұйымдарын көркемдеп өңдеуге мынандай шаралар арқылы жүзеге асырылады.

- бұйымның негізін талаптарға сай тазалау;

- бұйымның барлық бөліктеріне өрнектерді жоспарлау;

- өрнектерді кесу;

- бұйымдарды бояу, оған әр беру;

- боялған бұйымды лактау;

ІІ. Фанерден көлемдік бұйымдар жасау

2. 1. Фанер өндіру технологиясы. Фанердің түрлері.

Ағаш материалдарын оюға қажетті басты құралдар - қашау мен үшкір пышақ. Ең көп қолданылатын қашау түрлері 29 - суретте: үшкір пышақ (1), тік жүзді (2) және ойық жүзді (3) қашау құралдары және олардың ойған пышақ пен қашау іздері көрсетілген. Ағаш оюдың бірнеше тәсілдері бар.

Оюдың негізгі түрлері:

1) көлбей ою - оюдың қабырғалары көлбеулеу келіп отырады;

2) тік қабырғалы ою - оның қабырғасы тік болады ;

3) жұмырлап ою - ойық қашаумен орындалады. Бұл оюлар өрнекті тақтай бетінде бедерлеп немесе тақтайды қаза орындаса да, осылай аталады. Ою түрлерін орындайтын қашау түрлері 30-31 суреттерде көрсетілген.

Ұзақ уақыттылық деп - материалдардың, бұйымның, конструкцияның құрылыс орнында сапасын қажетті мөлшерде сақтап, белгіленген уақытқа дейін күрделі жөндеусіз қызмет ету қабілетінатайды. Нормалар бойынша, мысалы темірбетон конструкцияларыүшін олардың физика-механикалық қасиеттері мен пайдаланылуережесіне (режиміне) байланысты ұзақ уақыттылықтың үш дəрежесібекітілген: 100; 50 жəне 25 жылдардан кем емес. Материалдың ұзақ уақыттылық қасиеті, оны пайдалану жағдайынасай режимде анықтағаны жөн. Бірақта, мұндай күрделі сынаудылабораториялық жағдайда дəлме-дəл жүргізу қиын, əрі көп уақытты қажететеді. Сондықтан материал үлгісі, оны қолдану режиміне жақын жағдайданемесе пайдалану режимінде көп уақыт сыналады. Мысалы, лак-сырлыматериалдардың ұзақ уақыттылық қасиеті - жауын, ультракөк сəуле, жылы, суық температуралар алмасып, бірінен соң бірі əсерін тигізетін ауа райы(везерометр) деп аталатын сынағышта, ал жабындық жəне ұзақ уақыттылығы, олардың үлгілерін ғимараттардыңтөбесіне қойып, төбеде сынау əдісі арқылы анықталынады. Құрылыс материалдары өздерінің қасиеттеріне байланысты əртүрлі бұйымдар, конструкциялар жасау үшін қолданылады. Ол бұйымдар құрылыста қолдану шартына сай алуан түрлі. Мысалы, көпқабатты үй салу үшін мынадай бұйымдар, : фундамент, баған, арқалық, қабатаралық жəне төбелікжабындар, сыртқы жəне бөлмеаралық қабырғалар. Үй құрылысындабұлардан басқа, жылу-дыбыс-ылғал өткізбейтін бұйымдар дақолданылады. Пайдаланылатын орнына, атқаратын міндетінебайланысты құрылыс материалдары екі топқа бөлінеді. Бірінші топқа: үйлерге басқа да ғимараттарға түсетін күшке төтеп бере алатын, конструкциялар деп аталатын материалдар жатады. Олар:

1) табиғи тас материалдар;

2) минералды шикізаттардытермиялық əдіспен өңдеу арқылы алынатын материалдар -керамикалық бұйымдар, шыны ситалдар, байланыстырғыш заттар, металдар;

3) минералды байланыстырғыш заттардың негізінде дайындалатын материалдар - бетондар, темір бетондар, құрылыс ерітінділері, автоклавта өндірілетін бұйымдар;

4) органикалық материалдар - ағаш материалдар, органикалық байланыстырғыш заттар, полимерлер;

5) композициялық материалдар - асбестцемент, бетонполимер, фибробетон, шыныпластик. Екінші топқа:арнаулы міндет атқаратын конструкцияларда (бұйымдарда) пайдаланылатын “арнаулы орындарда қолданылатын” материалдар жатады. Бұлар - бұйымдардың эксплуатациялық қасиеттерін жақсарту, үйдің ішін - жайлы, ал сыртын көркемдеумақсатымен, əрі конструкцияларды зиян келтіретін ортадын қорғауүшін қолданылады. Олар:

1) жылу өткізбейтін жылу изоляциялық материалдар (шыныдан істелінген мақта, ағаш талшықты плиткалар, арболит, т. б. ) ;

2) дыбыс өткізбейтін материалдар (тесіктелген -перфорацияланған ағаш жоңқалы тақталар, акмигран, фибролит) ;

3) тыстағыш (өңдегіш) материалдар (табиғи тастардан істелінген үйдіңішін, сыртын əшекейлейтін, оларға өң беретін мəрмəр, гранит тақталармен жасанды материалдар - керамикалық тақталар, т. б. ) ; Құрылыс материалдары

4) коррозияға төзімді материалдар (сыр, лак, бояулар, металлбұйымдарының бетіне тысталатын - қондырылатын заттар) ;

5) төбеконструкцияларын жабатын су, ауа өткізбейтін гидроизоляция-лықжəне герметикалық (саңылаусыздандырғыш) материалдар (рубероид, толь, мастикалар, герметиктер) ;

6) отқа төзімді кірпіштер (динас, шамот, т. б. ) ;

7) радиоактивтік сəулеге төзімді материалдар (ауыртолтырғыштар - барит, металл жоңқалар, т. б. негізінде дайындалғанөте ауыр бетондар) .

Ағаштан жасалатын бұйымдарды көркемдеп өңдеудің ең ежелгі түрі оған өрнек- ою болып табылады. Адам баласы ғасырлар бойы өзінің тұрғын үйін, ат- әбзелдерін, қол өнер бұйымдарын ою- өрнекпен көркемдеп безендіріп отырған.

2. 2. Құрылыстық - қолданыстық қасиеттері және қолданылу аясы.

№1. Практикалық жұмыс

Тақырыбы: Ағаш материалдары

Мақсаты: Ағаштың құрылымымен танысу, кеңінен таралған ағаш тұкымдарын (породаларын), ағаштың каттылығйн, тығыздығын беріктігін, кеңінен таралған табиғи акауларды аныктау.

Қолданылатын құрал-жабдықтар, материалдар, бейімдеу құралдары: лупа, плакатгар, ағаш тұқымдарының үлгілері, ағаштың механикалық қасиетін анықтайтын құрал, эр түрлі ақаулары бар ағаш үлгілері.

Тірек ұғымдар: ылғалдылық, мықтылық, қаттылық, серпімділік, ағаш, текстура, ағаш ақаулары.

Теориялық мағлұматтар

Ағаш деп негізі бағана, тамыр және бүтақтан тұратын тығыз материалдарды айтады. Ең керекті ағаш материалдарьш ағаштың бағанасьш бірнеше бѳлікке тілу арқылы алады (1-сурет) . Ағаш материалдары халық шаруашылығында кеңінен қолданылады.

Олардан құрылыс конструкцияларын (терезе, есік, еден), жиһаз, қағаз, музыкалық аспаптар және т. б. бұйымдар дайындайды. Ағашты лак, шайыр (смола) және т. б. затгарды жасайтын ѳндірістерде де қолданады.

Біздің елдің ормандарында 100 -ден астам эр түрлі ағаш породалары әсіріледі. Ағаш породаларының барлығы қылқан жапырақты (хвойный) (шырша, қарағай, балқарағай), жапырақты (лиственный) (емен, шамшат, қайың, кок Терек) болып бәлінеді. Ағаш тың текстурасы оның породасына және бағанасын қыртысымен талшықтарының бағытында кесілуі кѳрінісіне байланысты (2-сурет) . Ең ажарлы текстура бағананы ѳсіне кѳлденең ѳзегінен біршама ара қашықтықта кескен кезде болады (тангенциальды) . Кейбір ағаштардың (емен, сәмбі тал, шамшат, қайын) текстурасы бағананың ѳсіне кѳлденең 1-сурет. Ѳсіп тұрған ағаштын бѳліктері ѳзегі бойымен кесілгенде сәнділігі кѳрінеді . Оны ағаш матсриалдарын дайындағанда және онымен жұмыс істегенде ескереді.

2-сурет

3-сурет. Ағашты жинау тәсілдері: а) қарапайым; б) айқастыра дестелеп; в) үш бұрыштап

№2. Практикалық жұмыс

Тақырыбы: Кесілген ағаш материалдар және фанер дайындау туралы түсінік.

Мақсаты: Ағаштан кесіліп алынатын материалдармен және фанер дайындау тәсілдерімен танысу.

Қолданылатын құрал-жабдықтар, материалдар, бейімдеу құралдары: ағаш үлгілері, плакатгар.

Тірек ұғымдар: кеспелтек ағаш, тақтай, кесілген ағашматериалдарының элементтері, беті, жаны, қыры, фанер, шпон.

Теориялық мағлұматтар: Ормандағы ағаш кесетін ұсталар ағаш дайындау кезінде оларды арнаулы механикалық ара кѳмегімен кеседі. Бұтақ кесетін машинаның операторлары ағаштың бұтақтарын кесіп оларды келесі ѳңдеуге жібереді. Ағаштың бағанасын қабығынан тазартып ѳлшемін келесі ѳңдеуғе ыңғайлап бѳренеге айналдырады. Бѳренені бойлық бағытта тілгенде кесілген ағаш материалы екі жағы кесілген және кесілмеген тақтай горбыль кеспелтек ағаш және брус пайда болады (7-сурет) . Бұл жұмыстарды арнаулы ағаш кесетін рама машиналарында орындайды. Бұл машинаның жүмыс істеу схемасы 8-суретте кѳрсетілген. Ағаш ѳңдейтін ѳндірісте кесілген ағаш материалдардан керекті дайьшдама- лар әзірлейді.