Жастар арасындағы девиациялық мінез-құлық

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

I Тарау Жастар арасындағы девиациялық мінез.құлық
1.1 Девиация түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Девианттық іс.әрекеттің негізгі формалары: қылмыскерлік, нашақорлық, маскүнемдік, жезөкшелік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9

II Тарау Девианттық мінез.құлық
2.1 Девияцияның басты себебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.2 Девианттық мінез.құлықтың зерттеудің негізгі бағыттары ... ... ... ... ...21

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28

Кіріспе

Социологиялық зерттеулер барысында заңды тыңдайтын азаматтардың құқықтық мінез-құлығының себептерін мен мақсаттарын, сондай-ақ заңгерлер "құқық бұзушы" деп танитын тұлғалардың құқықтық сана сезімінің деңгейі зерттеледі, социологтар "құқық бұзушыны" девианттты (ауытқыған) не делинквентті (қылмыстық) мінез-құлығы бар тұлға деп таниды.
Девианттты мінез-құлықтың мәнін түсінудің басты шарты ретінде "норма" ұғымы енеді. Әлеуметтік норма – нақты қоғамда тарихи қалыптасқан жеке адамның, әлеуметтік топтың не ұйымдардың рұқсат етілген мінез-құлық шаралары. Әлеуметтік нормалардың негізі құқықтық заңдарда мораль мен этикетте және т.б. жатыр.
Көптеген жағдайларда ауытқыған мінез-құлық әлеуметтік санкцияға жатады. Тәртіп бұзуға адамдар арасындағы қатынасқа (өтірік, дөрекілік және т.б.) байланысты девиацияның әлсіз және кездейсоқ формаларын қоғамдық пікір тіркейді және әрекетке қатысушылардың өзара арасында жағдайға байланысты түзетулер енгізіледі. Девиацияның тұрақты формаларын жазалау әдістері мен құралдары ауытқулардың қауіптілік деңгейіне байланысты анықталады. Мұнда девиация дегеніміз кең мағынадағы әлеуметтік құбылыс екендігі ескеріледі (қоғамдық орын мен отбасындағы дөрекіліктен бастап, адам өлтіруге дейінгі). Сондықтан девиантты мінез-құлықты кең мағынада және шағын мағынада алып қарастырады.
Тар мағынада алғанда, девиантты мінез-құлық қылмыстық жазалауға жатпайтын, яғни құқық бұзушылық деп есептелмейтін ауытқулар ретінде түсініледі.
Кең мағынада алғанда девиантты мінез-құлық құқыққа қарсы барлық формалар ретінде түсініледі. Осылайша, адамның өзін-өзі өлтіру – девиация, ал біреуді өлтіру қылмыс болып есептеледі. Құқыққа қарсы әрекеттердің жиынтығы немесе қылмыстар делинквентті мінез-құлық деген атқа ие болды. Бұл екі мәнде социологияда да, құқық социологиясында да қолданылады[1].

Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Рахметов Қ.Ж, Болатова А.Н, Исмағамбетова З.Н, «Социология» Алматы 2005 «Өлке» 47-58 б.
2. Арымбаева К.М. «Девиантты мінез-құлықты жасөспірімдермен түзетушілік- педагогикалық жұмыс атқару» Шымкент 2003, 10-21 бет.
3. Оданова Р.К «Социология тарихы және теориясы», Шымкент, 2005. 89-97 б.
4. Первова. "О социальной поведения детей и подросков". Санк-Петербург. 1999. [8] 7-12 стр.
5. Н.Р. Айтов, Қ.У. Биекенов «Социология» Алматы, 2000
6. Н.Назарбаев. Из выступления Президента РК на совещании по вопросам борьбы с преступностью и коррупции. 19 апреля 2000г. Алматы. №61-63. 3 стр.
7. М.Тәжин "Әлеуметтану". Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті. 51-62 бет.
8. Ә.И Икенов, А.Д. Жүсіпова «Әлеуметтану негіздері» Алматы, 2004
9.Р.Әбсаттаров., М.Дәкенов. «Әлеуметтану» 13-17 бет..
10. М.Тажин. Б.Аяғанов. "Социология негіздері". Алматы. 1993. 56-67 бет.
11. А.И.Кравченко Социология учебное пособие Екатеринбург 1998
12. Ю.Андреев, Н. М. Коршевсая, Н.Б.Костина Социальные институты: содержание, функции, контроль. Свердловск 1998.
13. Ю.М.Резник Градонское общество как феномен цивилизации. М.1993.
14. Американская социология. Перспектива проблемы, методы. М.1972.
15. Человек и общество // Социально-политические науки 1992 №8.
16. Н.Смелзер. Социология М.1994.
17. С.С Фролов. Учебник "Социология" 1997 г.
18. М.М Аженов, С.И. Утешов «Общая социология» Алматы, 2001
19. «Әлеуметтану» 2-кітап Оқулық / жалпы ред. басқ. М.М.Тажин – Алматы: Қазақ Уииверситеті, 2005
20. И.Шәмшәтұлы, МДәкенов, Д.Дәуіт, Н.Күнкожаев "Әлеуметтану" Алматы, 1999ж

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе---------------------------- ----------------------------------- -----
-----------------------3
I Тарау Жастар арасындағы девиациялық мінез-құлық
1.1 Девиация түсінігі ----------------------------------- -------------------
-------------------4
1.2 Девианттық іс-әрекеттің негізгі формалары: қылмыскерлік, нашақорлық,
маскүнемдік, жезөкшелік------------------------- ----------------------------
----------------9
II Тарау Девианттық мінез-құлық
1. Девияцияның басты себебі----------------------------- --------------------
-----------17
2. Девианттық мінез-құлықтың зерттеудің негізгі бағыттары ------------------
-21
Қорытынды----------------------------------- --------------------------------
-----------------26
Пайдаланған әдебиеттер----------------------------------- -------------------
--------------28

Кіріспе

Социологиялық зерттеулер барысында заңды тыңдайтын азаматтардың құқықтық
мінез-құлығының себептерін мен мақсаттарын, сондай-ақ заңгерлер "құқық
бұзушы" деп танитын тұлғалардың құқықтық сана сезімінің деңгейі зерттеледі,
социологтар "құқық бұзушыны" девианттты (ауытқыған) не делинквентті
(қылмыстық) мінез-құлығы бар тұлға деп таниды.
Девианттты мінез-құлықтың мәнін түсінудің басты шарты ретінде "норма"
ұғымы енеді. Әлеуметтік норма – нақты қоғамда тарихи қалыптасқан жеке
адамның, әлеуметтік топтың не ұйымдардың рұқсат етілген мінез-құлық
шаралары. Әлеуметтік нормалардың негізі құқықтық заңдарда мораль мен
этикетте және т.б. жатыр.
Көптеген жағдайларда ауытқыған мінез-құлық әлеуметтік санкцияға
жатады. Тәртіп бұзуға адамдар арасындағы қатынасқа (өтірік, дөрекілік және
т.б.) байланысты девиацияның әлсіз және кездейсоқ формаларын қоғамдық пікір
тіркейді және әрекетке қатысушылардың өзара арасында жағдайға байланысты
түзетулер енгізіледі. Девиацияның тұрақты формаларын жазалау әдістері мен
құралдары ауытқулардың қауіптілік деңгейіне байланысты анықталады. Мұнда
девиация дегеніміз кең мағынадағы әлеуметтік құбылыс екендігі ескеріледі
(қоғамдық орын мен отбасындағы дөрекіліктен бастап, адам өлтіруге дейінгі).
Сондықтан девиантты мінез-құлықты кең мағынада және шағын мағынада алып
қарастырады.
Тар мағынада алғанда, девиантты мінез-құлық қылмыстық жазалауға
жатпайтын, яғни құқық бұзушылық деп есептелмейтін ауытқулар ретінде
түсініледі.
Кең мағынада алғанда девиантты мінез-құлық құқыққа қарсы барлық
формалар ретінде түсініледі. Осылайша, адамның өзін-өзі өлтіру – девиация,
ал біреуді өлтіру қылмыс болып есептеледі. Құқыққа қарсы әрекеттердің
жиынтығы немесе қылмыстар делинквентті мінез-құлық деген атқа ие болды. Бұл
екі мәнде социологияда да, құқық социологиясында да қолданылады[1].

I Тарау Жастар арасындағы девиациялық мінез-құлық
1.1 Девиация түсінігі және тарихы.
Девиантты мінез маңыздылығы. Қазіргі психологиялық-педагогикалық
әдебиетінде ауытқушылық мінезін сипаттау үшін "девиантты мінез" аталымы
қолданады. Девиантты мінез лат. Deviatio - ауытқушылық ауытқушылық мінез
ретінде белгілеп, үнемі қоғамда немесе әлеуметтік топтарда қалыптасқан
нормаларға, мінез ережелеріне адамдық қылықтар мен әрекеттердің
сәйкестігімен байланысқан.
Девиантты мінез маңыздылығын ұғыну үшін қорытынды етіліп "норма" және
"қылық" ұғымдары алынады. Әлеуметтік норма – бұл нақты қоғамда тарихи
қалыптасқан жеке тұлғаның, әлеуметтік топтың немесе ұйымның қалаулы мінез
шамасы. Әлеуметтік нормалар адам санасында қоғамның қызмет ету обьективті
заңдылықтары қамтылатын нәтиже ретінде туындап, іске әдеп, адамгершілік,
заң нормаларында асады.
Осылайша, әлеуметтік нормалар – бұл қоғамның, әлеуметтік топтың,
тұлғаға, топтарға бір-бірімен, әлеуметтік институттармен, тұтас қоғаммен
өзара байланыстар жасауда талаптарын білдіретін ережелер. Әлеуметтік
нормалар мінез шекараларын, шарттарын, түрлерін, қарым-қатынастар сипатын,
оларға жету мақсаттар мен тәсілдерін орнатады. Нормалар мінездің жалпы
принциптерін, нақты көрсеткіштерін қарастыру салдарынан, олар басқа
құндылықтармен салыстырғанда, тиістінің толыққан үлгілерін беруі мүмкін.
Нормаларды бұзушылық әлеуметтік топ, қоғам, оның институционалды
формалар тарапынан және нормадан ауытқушылықты болдырмауға бағытталған
нақты және анық жағымсыз реакцияға келтіреді. Сол себептен нормалар
девиациямен күресу, қоғамның тәртібін, тұрақтылығын қамсыздандыру құралы
болып табылады.
Әрекет әдепте адамгершілік іс-әрекетінің құрамдас болып қаралады; себеп
және салдар, ниет және іс, мақсат және құралдардың бірлігі көзқарасынан
қарастырылатын әрекет. Әрекет адамды қоршайтын зат және құбылыстарға сыртқы
қатынас бірлігі ретінде ұсынылады: сыртқы және ішкі психологиялық және
әлеуметтік факторлармен себептелген ішкі психикалық ахуалы.
Психологияда әрекет адамның әдептік өзіндіктен анықталу актісі ретінде
бағаланатын саналы әрекет ретінде қарастырылады, мұнда ол басқа адамға, өз-
өзіне, топ немесе қоғамға, тұтас табиғатқа қарым-қатынас білдіретін тұлға
ретінде бекітеді.
Девиантты мінезді кең мағыналы және кем мағыналы өрісте қарастырады.
Кең мағыналы өріс тарапынан девиантты мінез дегеніміз – берілген қоғамда
қалыптасқан норма және әлеуметтік таптаурынға сәйкес келмейтін кез-келген
әрекеттер. Мұнда тәсілде жағымды және жағымсыз ауытқушылықты ажырату қажет.
Жағымды ауытқушылық – бұл көпшіліктен ақылға қонбайтын, ерекше
қабылданатын, дегенмен, негізінде қаламушылыққа келтірмейтін мінез
ауытқушылығы. Бұл ерлік қылықтар, өзін құрбан ету, бірдеңеге немесе біреуге
шектен тыс берілу, шектен тыс ыждағат білдіру, аяныш немесе жаңашырлық
білдірудің асқындаған сезімі т.б. Жағымсыз ауытқушылық, керісінше, адамдар
басымында қаламаушылықтарын бейнелейді, Мұнда, лаңкестік, вандализм,
ұрлықшылық, сатқындық, жануарларға қатыгездік білдіру т.б. орын алады.
Кем мағыналы өрісте девиантты мінез дегеніміз – жалпы қабылданған
нормалардан кез-келген жағымсыз және мақұлданбайтын ауытқушылықтар.
Берілгенқұралда дәл осы ауытқушылықтар қарастырылады. Осылайша, девиантты
мінез – кез-келген қоғамдастықтағы әлеуметтік мінез нормаларына қайшы
келетін жеке қылықтар немесе қылықтар жүйесін жасау болып табылады.
Көп жағдайда, әлеуметтік нормалардан ауытқушылығы бар мінез әлеуметтік
санкциялар рұқсат көмегімен түзетіледі. Адамдар арасындағы өзара әрекет
ету тәртібін бұзумен байланысқан девиациялардың әлсіз және кезеңдік
түрлері, қоғамдық пікірмен белгіленіп, тікелей және жағдайлы өзара әрекет
ететін қатынасушылармен түзеледі. Тұрақты ауытқушылықтармен күресудің әдіс-
тәсілдері ауытқушылықтардың қауіптік деңгейіне байланысты қоғамдық санамен
анықталады.
ХІХ ғасырдың аяғында – ХХ ғасырдың басында ауытқушылықтардың пайда болу
себептерінің биологиялық және психологиялық түсіндірмелері таратылған
болатын. Биологиялық тұжырымдаманың өкілдерінің пікірінше Чезаре Ломброзо,
Уильям Х. Шелдон, адамның биологиялық ерекшеліктері және қылмыстық мінезі
арасында тікелей байланыс орнатылған. Чезаре Ломброзоның да адамдардың
белгілі физикалық белгілері және девиантты мінез арасында байланыс орнатқан
көптеген ізшаралар болатын[2].
ХІХ ғасыр аяғы мен ХХ басында девиация себептерін түсіндіретін
биологиялық және психологиялық еңбектер кең тарады. Итальян дәрігері Чезаре
Ломброзоның есептеуінше, адамның қылмыстық іс-әрекеті мен биологиялық
ерекшелігінде тікелей байланыс бар. Оның ойынша қылмыскер тұлға адамзат
эволюциясының ерте кездегі ауытқуға ұшырауының нәтижесі.
Бұл тип (тұлға) төменгі жағының алға шығыңқы орналасуы, сирек сақал мен
ауруға деген сезімталдығының төмен болуы. Ломброзо теориясы кең тарап,
кейбір ойшылдар оның жалғастырушылары – девианттық іс-әрекеттер мен белгілі
бір адамдар бейнесінің байланыстарын қалыптастырады.
Әйгілі американдық психолог және дәрігер Уильям Х. Шелдон ағзаныңқұрылу
маңыздылығын ерекше көрсететін, себебі дененің белгілі құрылысы сипатты
тұлғалық белгілердің нақтылығына сілтейді. Осылайша эндоморфқа орташа
толық және денесі жұмсақ, пішімі дөңгелектеніп құрылған адам жұғыстық,
адамдармен тіл табу және өз қалауларын іске асыру тән; мезоморф денесі
күштілік және сымбаттылықпен айрықшаланады өте күйгелек, белсінді және
сезімталдығы төмен; эктоморфқа денесі нәзік келеді өзіндіктен сараптама
жасау тән, сезімталдық және жүйкелігінің деңгейі асқындаған. Шелдронның
пікірінше, девиацияға мезоморфтар бейім болады, дегенмен олар үнемі
қылмыскер бола бермейді.
Көрнекті американ психологы және дәрігері Уильям Х. Шелдон адам дене
тұлғасының конституциясы адамның мінез-құлқын анықтайды деп есептейді.
Эндоморф - (орташа толықтық, жұмсақ, кішкене дөңгелек дене) жақсы
қарым-қатынас жасаушы, адамдармен тіл тапқыш, өз тілегін орындауға бейім
адамдар.
Мезоморф – (дене тұлғасы сымбаттылығы мен күшімен ерекшеленетіндер)
шыдамсыз, беймаза ол белсенді аса сезімтал емес.
Эктоморф – нәзік және жіңішке денелі, өзін-өзі талдауға жақын, жоғары
сезімтелдығы мен жүйке жұқалығымен ерекшеленеді.
Екі жүз жасөспірім жігіттердің іс-әрекеттерін зерттей отырып Шелдон
көбісі мезоморф девиациясына жақын болатындығы, алайда олар қылмыскерге
айнала бермейді деген қортындыға келеді.
Мұндай биологиялық теориялар ХХ ғасыр басында атақты болды, кейін
басқа концепциялар оларды ысыра бастады. Психологиялық еңбектерді
жақтаушылар девиацияны психологиялық бейнелермен байланыстырды (психика
тұрақсыздығы, психологиялық тепе-теңдіктің бұзылуы т.с.с.).
Алынған мәліметтердің ішінде кейбір ақыл-ойдың бұзылуы, әсіресе
шизофрения, генетикалық қалыптасуға негізделген болуы мүмкін. Сондай-ақ,
кейбір биологиялық ерекшеліктер және тұлға психикасына әсер етуі мүмкін.
Мәселен, егер баланы аласа бойы үшін мазақтаса, оның кері реакциясы қоғамға
қарсы бағытталып девианттық іс-әрекетке айналуы мүмкін. Мұндай жағдайда
биологиялық факторлар девиацияға әлеуметтік немесе психологиялық себептерге
орай жаранама әсер етуі мүмкін. Сондықтан, девиацияны биологиялық
талданғанға көптеген күрделі факторларды ескерту керек.
Девияцияның социологиялық кең түсіндірмесін алғаш ұсынған Э. Дюркгейм.
Ол аномия теориясын ұсына отырып әлеуметтік және мәдени факторлардың
мағынасын ашады. Э. Дюркгеймнің ойынша, девиацияның негізгі себебі, бұл
аномия, - реттеушіліктің жоқтығы, нормасыздық деп көрсетті. Шын
мәнісінде, аномия – қоғамның дағдарыстық кезеңі, онда егер құндылықтар,
нормалар әлеуметтік байланыстардың болмауы, немесе тұрақсыз және қарама-
қайшы болуы.
Мұның бәрі тұрақтылықты талқандап, бірыңғайлықтың бұзылуы, әлеуметтік
байланыстардың қалыпсыз болуы, ұжымдық сана сезімнің талқандалуы (дағдарыс,
әлеуметтік топтардың араласып кетуі, өзгеруі, миграция т.б.) қоғамдық
тәртіпті талқандап, адамдарды қайта өзгертіп, нәтижесінде девиацияның
әртүрлі көріністері пайда болады.
Э.Дюркгейм девиацияны конформизм секілді табиғи деп есептейді.
Нормадан ауытқу сонымен қатар, кері және жағымды бастама бола алады.
Девиация нормалар рөлін, құндылықтарды анықтап норманың көптүрлігі жайында
толық көзқарас береді. Қоғамның әлеуметтік топтардың девианттық іс-әрекетке
реакциясы, әлеуметтік нормалар шекарасын нақтылап әлеуметтік тұтастылықпен
бірлігін қамтамасыз етеді. Девиация әлеуметтік өзгеріске, әлеуметтік
нормалардың дамуына итермелеуші күш болады.
Аномия теориясы Р. Мертон еңбектерінде өз жалғасын тапты. Девиацияның
басты себебіне ол қоғам мақсаты мен әлеуметтік қабылдамайтын құралдармен
мақсаттарды жүзеге асыру арасындағы байланыстардың үзілуі. Осыған сәйкес,
ол қоғамға бейімделетін типтер мен бірге (конформность, инновация,
ритуализм, ретритизм және көтеріліс) олардың іс-әрекеттері болып алады.
Жеке тұлға аймағына жататын делинквентті мінез-құлықтың
себептеріне, оны қалыптастырып, қылмысқа итермелейтін сыртқы жағдайлар
сияқты аз көңіл бөлініп отырған жоқ. Сондықтан құқық социоллогиясы адамның
жеке тұлғасына байланысты мәселелерге назар аударады. Әрбір социологиялық
зерттеулер толықтрыла және тұтаса түсуі үшін зерттелкетін адамдардың жеке
ерекшеліктері туралы ақпаратқа ие болуы керек. Қылмыскердің жас және
әлеуметтік белгілері, оның психологиялық ерекшеліктері, отбаксылық тәрбие
жағдайлары, микроорта қатысы, адамгершілік қасиеттері мен құндылықтары
зерттелуде.

1.2 Девианттық іс-әрекеттің негізгі формалары: қылмыскерлік,
нашақорлық, маскүнемдік, жезөкшелік
Девианттық іс-әрекеттің негізгі формаларына қазіргі қоғамда
қылмыскерлігі, нашақорлығы, маскүнемдік, жезөкшелік, суицидті жатқызуға
болады.
Девиацияның әрбір формасы өзіндік зерттеуді талап етеді.
Қылмыскерлік.
Социология қылмыскерлікті қоғамды талқандаушы әлеуметтік құбылыс
ретінде қарастырады.
Оны қоғамдық қауіптілік деңгейіне қарай қылмыстық заңдылықпен
анықтайтын девианттық іс-әрекеттің кең тараған формасы ретінде қарастырады.
14 пен 29 жас арасындағы кәмелетке толмағандер мен жастар арасындағы
қылмыскерлік ұғыммен байланыстырады. (жылына 90 балл қылмыстық
жауапкершілікке тартылады екен).
Қылмыскерлікті кәмелетке толғандар мен жастар жиі жасайды.
Біріншіден, жоғарыдағы латенттілік (қылмыстың анықсыздығы) жылдығына
тіркелгеніне қарағанда қылмыс 2-3 есе көп.
Латенттілік келесі факторларға байланысты:
1. Жәбірленуші үлкендер құқық қорғау органдарына шағымдана бермейді;
2. Қылмыскерліктің маңызды бөлігі өз ортасында болғандықтан бұл
оқиғаларды ата-ана, мұғалім, полицияға мәлімдемейді;
3. Құқық қорғау органдарының мұның барлығына күші және құралдары
жетіспейді, сондықтан олар көбінесе ауыр қылмыстармен шұғылданып, жеңіл
қылмыстар (кәмелетке толмағандардың 4-5 арызы) бұзақылық, ұрлық т.б. мүлде
қаралмай, тіркелмей қалады.
Екіншіден, жас ұрпақтар арасында қылмыстың белсенділігі кәмелетке
толмағандарда ерекше жиі кездеседі. Жасөспірімдер қылмысы 1,5 есе
үлкендерден көп.
Үшіншіден, кәмелетке толмағанадар топтасып әрекет жасайды – 5,3 қылмыс
жасайды.
Төртіншіден, жастар мен кәмелетке толмағандар қылмысы үлкендерге
қарағанда күресуге аса сезімтел, оларды отбасы, тәрбие беру мекемелері
әлеуметтік қызметтер тарапынан бақылау қиын, 80% қылмыскерліктен тұратын
мекен-жайына жақын оқу мекемелерімен, жатақханаларда болады.
Жасөспірімдер мен жастар арасындағы қылмыскерлердің кейбір
тенденцияларын бөліп алуға болады[3]:
1. Қылмыскерліктің жасару процесі: ереже бойынша кәмелетке толмағандарды
қылмыс жолына криминалдық тәжірибесі барлар мен байқауда жүргендер тартады;
2. Жастар топтасқан қылмысқа жақын болуы жиі кездесуде. Бұл топтасу
белгілері территориядағыларды бақылауға алу немесе пайда табу мақсатында
қылмысқа барады (рэкет, жезөкшелік, наша сату т.б.);
3. Рецивтің көбеюі. Соңғы жалдары 40% асады (басқа елдерде, мәселен ФРГ-
5%).
4. Жастар қылмыскерлігінің феминизациясы. 1987-1992ж.ж. қыздар
қылмыскерлігі 2 есе өсті, жігіттерге қарағанда 1,8 (бұрын 1,10 еді). Бұл
ұрлық, алдап-арбау, қорқытып-үркіту, адам өлтіру және зорлықтар.
5. Әскери қылмыс санының өсуі. (Әскери прокуратураның мәліметі бойынша
1997ж. әскерде 12 мың қылмыс тіркелген, нәтижесінде 3,5 адам запрдап шегіп,
862 әскерлер қайтыс болды, 350 адам өзін-өзі өлтірді).
6.Ауыр қылмыскерліктің өсуі. (қасақана кісі өлтіру, өлтіруге ұмтылу,
қарақшылық т.б.).
Жалпы алғанда 14 пен 24 жас аралығындағы жастардың жасаған
қылмыстарының барлық тіркелгені 57%. Жастар арасында маскүнемдік,
нашақорлық, токсикомания, дедовщина, қаңғыбастық, жезөкшелік, қайыршылық
т.б. девианттық іс-әрекеттердің өсуі соңғы жылдары көбейді. 1996ж. әрбір
қылмыс жасаушының үшінші мастық, наша қолданғандар. 1997ж. әрбір 8-14
жастағы 10% балалар наша қолданған. Жастар адамгершіліктен аттайтын оңай
ақша табатын жодарына түскен. Әйелдер арасында маскүнемдік өсіп,
жасөспірімдер арасында да, балалар секс-бизнесі көбейді. Әскери
қылмыскерліктер (дедовщина, жерлестік, күш қолдану) діни топтардың
ұйымдасуы көбейді. Кері факторларға сондай-ақ, отбасы байланыстарының
үзілуі, балаға қатыгездік көрсету т.б. сондай-ақ (әр жылы 50 мыңнан астам
жасөспірімдер балалар үйінен кетеді, 20 мыңнан астамы балалар үйі мен
мектеп интернаттан кетеді), жасөспірімдердің әлеуметтік, экономикалық
ортаға бейімделе алмауы, әкесіз өсу, рухани дағдарыс, психикалық
жетіспеушілік жиі кездеседі[4].
Өмір деңгейінің төмендеуі, нашақорлықпен маскүнемдіктің өсуі, уақыт
өте жастар ортасындағы қылмыскерліктің өршуіне алып келетінін болжауға
болады.
Қылмыскерліктің себептері.
1. Девианттық іс-әрекеттің басқа да жалпы себептерінен біз кәмелетке
толмағандар мен жастар арасындағы қылмыскерлік себептерін айтуға болады:
Отбасындағы кері құбылыстар 30-40% қылмыстық оқиғалар кәмелетке
толмағандардың ата-анасы және отбасындағы үлкендерден жәбір көргендер
(маскүнемдік, қатыгездік, дөрекілік, әлеуметтік емес өмір бейнесі). Мұндай
кәмелетке толмағандардың ата-анасы төмен мәдениетті тұтыну қажеттіліктері
нашар адамдар.
2. Жақын ортадағы кері құбылыстар: тұрмыстық, оқу, өндірістік, құрдастар
мен үлкендер тарапынан қысым.
3. Жастар ортасына қоғамдық құндылықтарға сәйкес емес стереотип
үлгілерінің енуі (нашаны үгіттеу, күштеу мәдениеті, жанастық мәдениетсіздік
т.б.).
4.Криминогенді мағынадағы педагогтардың оқушыларға жағымды идеалдарды
үйрете алмау, үйреткісі келмеу, көз қарасты басып-жаншу, демагогтык қысым,
эксремизм.
5.Жасөспірімдер мен жастар арасында еңбекке орналастырумен оларды еңбек
ұжымына тәрбиелеу жүйесінің талқандалуы. Жастардың бір бөлігінің осы іс-
әрекеттердің ұзақ мерзім бойы болмауы.
Қылмыскерліктің негізіне көбінесе жанжалдар жатады: тұрмыстық жеке
тұлғалар арасында, қылмыстық топтар арасында немесе бұзақылар арасында,
индивидті қылмыстық орта арасындағы, ұлтаралық т.б. нәтижесінде қылмыс
болып адамдар өлуі. Соңғы жылдары жанжалдық қатынастарды анықтауда
қылмыстық ортада, қатыгез мінез-құлық, тапсырыспен кісі өлтіру, терроризм,
тұтқынға алу, шантаж, бұзақылық кең тарады.
Нашақорлық. Жастар арасындағы нашақорлық қазіргі қоғамда дабыл
қағатындай кең таралу қаупі туып отыр. Наша қолдану ұлттық, қандық дамуына
(генефондыны) кері әсері мол түсіне отырып еліміздің тұрғындарының 5% наша
қолданатыны үрей туғызады. Социология зерттеулердің соңғы мәліметіне
сүйенсек тіркелген мәліміттерден анағұрлым жоғары екені анықталды. әсіресе
жастардың көп қолдануы қазіргі және болашағымыз талқандайды.
Елімізде (ТМД) жас нашақорлар саны өсуде: 1992 жылы елде 1.5 млн адам
тіркелген, оның жартысынан көбі девиз 25 жас шамасында, нашаны қолданып
көргендер немесе жүйелі түрде қолданушылар. 1994 жылы (Халықаралық
нашақорлыпен, наша бизнесімен күрес ассоциациясының берген мәліміттері
бойынша) нашақорлар саны 6 млн-ға жеткен. (Генпрокурор Устиновтың 2000
жылғы мәліметіне сүйенсек 4 млн адамда наша қолдану тәжірибесі бар, ал 2
млн адам үнемі қолданады). Социологиялық сауалнама нәтижесі бойынша 8%
жастар әр кезде наша қолданады, 1% үнемі қолданатынын мойындаған, 15% наша
секілді заттарды қолданып көрген. 1997 жылы Ресей (МВД) дерегімен есебіне
сүйенсек наша сату бизнесіне қатыста жас өспірімдер қылмысы өткен жылмен
салыстырғанда 12 есе көбейген. Мамандардың айтуынша қазір қоғамымызда
жастрдың героиндік нашақорлығы кең тарады. Алкоголь орнына қазіргі
жастардың демалыс мерекелеріне нашалар әкелінуінде, жастар
субмәдениетінің, жасөспірімдер, жастар ортасының бөлінбес ерекшелігі
болуда[5].
Соңғы жылдары жастар нашақорлығы әлеуметтік-демографиялық құрылымы аса
өзгеріске ұшырады. Наша қолданушылар көбінесе әлеуметтік бейімделген және
ауқатты адамдар болуы жиіленеді. Наша қолдану әсіресе, жастардың элитарлы
бөлігі – студенттер кең қолдануда. Респонденттер ішінде наша қолданудың
жоғарғы тенденциясы, жартысынан көбі жоғарғы оқу орны студенттері екені
анықталды.
Маскүнемдік. Адамзат баласына сонау ерте заманнан бері мас қылатын
ішімдіктер етене таныс. Ішімдіктер бұрынғы заманда тек өсімдіктен жасалып,
тек мерекелерде қолданып діни үрдістердің бір бөлігі ретінде орындалатын.
Күші мықты ішімдіктерге салыстырмалы түрде арзан бағаға қол жеткізу 16
ғасырда жүзеге асырылды. Кәсіпорындарда этил спиртін өндіруден бастап
қоғамда түрлі өзгерістер бастады. Дәл осы жаңалық алкогольді жаппай қолдану
мүмкіндігіне қол жеткізді және 23 ғасырда европалық елдерде Англия,
Германия, Щвеция т.б. маскүнемдік етек алды. Шамамен дәл осы кезде Ресейде
де арақ ішу тез тарады. 19 ғасырда дүниеге келсе, ал 20 ғасырда адамзат
өркениеттілігіне үлкен алкоголизм проблемасы тереңдеп кетті. Фактіге
сүйенсек, алкоголь біздің өмірімізде терең еніп, әлеуметтік үрдістің, ресми
мерекелер мен кездесулер, уақыт өткізу мен жеке проблемаларды шешудің басты
элементі болып табылады. Алайда бұл әлеуметтік – мәдени қоғамға қымбат
түсуде. Статистикалық деректерге сүйенсек, 90% бұзақылық, 90% зорлау, 40%
қылмыскерлік мақсатпен орындалады. Адам өлтіру, ұрлық, қарақшылық, денеге
ауыр жарақат салудың 70% мас кезде жасалса, 50% ажырасуда маскүгемдікке
байланысты болады.5
Алкогольді қолданудың түрлі аспектілерін қарастыра отырып біз оның
нәтижесінің күрделілігін байқаймыз. Алкоголь жағдайы мен оның дамуын біз
қалай талқылай аламыз? Ереже бойынша, алкоголь проблемасының өткірлігі мен
таралу көлемі елімізде социологиялық көрсеткіш бойынша үш тобын қолданады:
1.Алкогольді тұрғындардың жаны мен құрылымына қолдану деңгейі;
2.Спиртік ішімдікті қолдану нәтижесінің жалпы іс - әрекет
мінездемесі;
3.Маскүнемдікпен қоғамға немесе әкономикалық келтірілген зардаптар.
Алкогольді қолдану деңгейі оның пайдалану құрылымы жайында мағына
береді. Қолданудың тағы бірнеше мінездемесі бар, мәселен, қолдану ұзақтығы,
желігі, тамақ қабылдаумен байланысты. Тұрғындар арсында алкоголь қолданудың
жалпы таралу көлемінің ерекшелігі де маңызды: ішетіндер саны мен құрамы,
ішпейтіндер, аз ішетіндер, алкоголь қолданудың ерлер мен әйелдер арасындағы
таралуы, жасы мен басқа да әлеуметтік – демографиялық ерекшелігіне қарай.
Біркелкі деңгейі мас болу іс - әрекетімен осы іс - әрекеттің әлеуметтік –
мәдени және этникалық топтарға таралуы.
Ерте жастағы маскүнемдік бірнеше себептерге орай қауіпті: алкогольдің
жас организмге әсері ауыр медициналық және әлеуметтік сипатқа ие, мастықтың
алкоголизмге ауысуы мерзімінің кенет қысқаруы (2-4 жыл, үлкендерде 5-10
жыл), баланың физикалық және психикалық ауытқушылықпен туылу қаупі өседі,
криминалды іс - әрекет ықтималдығы ұлғаяды. Алкоголизм ауру секілді 30-40
жас және одан жоғары жастағы адамды біртіндеп өзіне бағындырады. Соңғы
жылдары елімізде алкоголь қолдану деңгейі барлық жас ерекшелігінде күрт
өсті, оның ішінде 12 жастан балаларда бар. 1998 жылы 13-14 жастағылардың
5%, 15-16 жастағылар 10% және 18-гн толмаған жастар арасында 26% құрады.
Сұралғандардың 8% алкоголизмнің аса қауіптілігін сезінетіндігін мойындап,
бұл жағдай қауіпті етуде.
Қоғамдағы алкоголизмге қарсы күрес тарихында екі бағытты анықтауға
болады. Бірден спирттік ішімдіктерді шектеп сату мен өндіруді қысқарту
құнын көтеру, шектеулер мен тиымдарды бұзуды қатайту. Екіншіден, алкоголь
қолдануды азайтуға бағытталған күштерді ұйымдастыру әлеуметтік –
экономикалық жағдайын жақсарту, мәдени және рухани алкогольдің зияндығы
туралы тыныш салмақты мәлімет беру алкогольді стереотипті тұрғындар іс -
әрекетін қарастыру.
Жезөкшелік. Жезөкшелікті жыныстық қатынасты ақша табу мақсатында
ұсыну деп түсінуге болады. Бұл ұғымның нақты анықтамасы жоқ, бұл өз
ашынасына жыныстық қызметі үшін төленетін ақша мен бір адамға емес бірнеше
сатып алушыға жыныстық қызмет көрсететін жезөкше айырмашылығы ауытқымалы.
Жезөкше сөзі 18 ғасырдың аяғында қолданыла бастады. Ерте кезде жыныстық
қатынас қызметін көрсетушілер куртизанкалар, конкубиндер (ақшалай көмек
көрсететін ашыналар) мен немесе күңдер б.т. дәстүрлі қоғамда куртизанка
немесе конкубиндер үнемі жоғарғы әлеуметтік мәртебеге ие болған.
Қазіргі заманғы жезөкшеліктің шешуші белгісі бұл әйелдер мен оның
клиенттері бірін – бірі танымайтындар. Мейлі, ерлер сол мекемеге келуші
болса да алғашқы қатынас жеке таныстықтан қалыптасады. Жезөкшелік тікелей
капитализмнің дамуымен төрт үлкен қалаларда пайда болумен және қоғамдық
қатынастардың коммерсализациясымен байланысты.
Қазіргі еліміздегі жезөкшелер қатары сол бұрынғы кездегдей негізінен
кедейлік есебінен толықтыруда, оларға сондай – ақ қөалталы қабаттардың
мүшелері де қатысты. Ажырасу санының өсуі қажеттілік – талаптарына ұшыраған
қыздарды жезөкшелікке алып келіп соғуда. Сондай – ақ кейбір қыздар өзіне
білім алған соң жұмыс таппай массажист, шақырумен келетін қыздар болып
жұмысқа тұрады. Сондай – ақ басқа жұмыс іздейді.
Жезөкшелік категориясына қарай кәсіби сендіру мен жұмыс жағдайына
бөлуге болады. Сендіру, бұл әйелдің жезөкшелікпен айналысуын айтады.
Көптеген әйелдер бұл іс - әрекетке уақытша келген, кейін бас тартады немесе
мәңгі қалады.
Кездейсоқ жезөкшелер – жиі айналысып қызмет үшін үнемі ақша
алмайды. Басқалары бұл іспен үнемі шұғылданып, жезөкшелікті пайда табудың
негізгі көзіне айналдырған. Бұл жұмыс жағдайы ол әйелдің шұғылданатын өзара
іс - әрекетіне арналған процестік орта анықталады.
Көшедегі жезөкшелер – көшеде жұмыс істейді. Телефон арқылы шақыратын
қыздар өз клиенттерімен телефон арқылы келіседі, өз үйіне шақырады немесе
өзі барады.
Үй жезөкшесі – бұл клуб немесе бардельде жұмыс істейді. Массажистер
денсаулық сақтау мекемелерінде өз қызметін ұсынушылар.
Көптеген әйелдео жезөкшелікпен бартер негізінде айналысатындары да
бар. Шақырумен келетін қыздардың көбісі жыныстық қызметін бартермен
алмастырады, сексті олар телевизиялық аппараттарды, машина жөндеу,
стомотологиялық т.б. көмекпен алмасады.
Балалар жезөкшелігі. Жезөкшелікке балалар жиі тартылады.
Социологтар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.