Экономикалық қатынастардың қазіргі жағдайдағы дамуы

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Еуразия Академиясы
Еуразия институты

Экономика және құқық деканаты

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Экономикалық қатынастардың қазіргі жағдайдағы дамуы

Орындаған: 213 топ студенті Жангалиева
Б.Н.
Тексерген: аға оқытушы Ислямов Р.С.

Орал, 2014ж.
Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1. Қоғамдағы экономикалық қатынастар ... ... ... ... ... ... . ... .5
1.1. Меншік және кәсіпкерлік түрлерін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қоғамдағы тауар - ақша
қатынастары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Ақшаның қалыптасуы, мәні және атқаратын
қызметі ... ... ... ... ... ... .10
1.4 Құн заңы — тауар өндіріс
заңы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14

2. ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ТҮСІНІГІ ... ... ... ... .17
2.1 Әлемдік экономикалық қатынастардың пайда болуы, даму
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Әлемдік экономикалық қатынастардың мазмұны,
құрылымы ... ... ... ... ...19
2.3 Әлемдік экономикалық қатынастарды реттеудегі халықаралық
экономикалық ұйымдардың
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
21

3.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ КЕҢІСТІККЕ ЕНУІ ЖӘНЕ ДАМУ
БАҒЫТТАРЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
3.1 Қазақстан Республикасының әлемдік экономикалық қатынастардағы
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
3.2 Қазақстанның халықаралық экономикалық ұйымдарға кіруі, орны ... ... 26
3.3 Қазақстан Республикасы мен ТМД елдері арасындағы экономикалық
кеңістіктің
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 28
3.4. Қазақстан Республикасының әлемдік экономикалық қатынастардағы орнын
жетілдірудегі мемлекеттің
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .33
ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...35
Кіріспе
Экономикалық қатынастар сан алуан құбылыстар мен үрдістерді
қамтиды,шектелген материалдық ресурстарды,өмір қажеттіліктерін қамтамасыз
ету жолында адамдардың,олардың топтарының өндіруду, бөліністе,айырбаста
және тұтынуда атқаратын қызметін зерттейтін ғылыми-экономикалық теория.
Кітапта, экономикалық қатынастар мен заңдар,қоғамның экономикалық
жүйесінің сипаттамасы,тауар-ақша айырбасы,сауда-саттық және олардың
қоғамның өзгерістеріне сай қалыптасу бағыттары кеңінен қарастырылған.
Әрине, нақтылы қоғамдық өмірдегі өзгерістерге байланысты әлеуметтік
мәселелер,меншік түрлері, жұмыссыздық мәселелері жеке-жеке зерттеледі.
Сонымен, оқу құралының әдістемелік және теориялық тұрғыда жинақталған
материалдары оқырмандардың экономика саласына деген көзқарасын,білімін
тереңдетеді.
Кең көлемде сан алуан халықтар еңбек етіп, қоғамдық өндіріс, өзара
байланыс, айырбас жүргізіп, түрліше табиғи жағдайда өмір сүріп келеді. Адам
өміріндегі ең қажетті шарт — аш-жалаңаш, баспанасыз болмауы үшін еңбек ету,
еңбек нәтижесін тұтыну, өзара айырбас қатынастарының болуы. Адам жападан-
жалғыз күн көре алмақ емес.
Алғашқы қауымда адамдардың табиғи ортада хайуанаттардан бөлініп
шығуының өзі бірлескен еңбекке байланысты. Тарихтағы тұңғыш экономикалық ой-
пікір алғашқы адамдардың бірлесіп тағы аңдарды аулауы деуге болады.
Экономикалық қатынас өмір қажеттілігінен туады. Ежелгі дүниедегі
экономикалық кейбір құбылыстар мен процестер Египет, Қытай, Үндістан,
Греция, (Ксенофонт, Платон, Аристотель, т. б.) ойшылдарының еңбектерінде
қарастырылды. Мәселен, Аристотель тауар құны деген ұғымға тоқталып, оның
айырбас қатынасынан шығатынын байқаған. Бірақ ерте дүниеде, орта ғасырларда
экономикалық ой-пікір ғылым болып қалыптаспады. Оның себебі ол заманда
тауар-ақша, рынок, сауда дамымады, шаруашылық негізінен тұйық натуралды —
заттай жүргізілді.
Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасы әлемдік экономикалық
қоғамдастыққа кіру жағдайында, оның сыртқы экономикалық байланыстары дамып,
жаңа сапалық өзгерістерге көшіп келеді. Сол себептен де әлемдік
экономикалық қатынастар мәселелері зор маңызға ие болып, әлемдік
қатынастардың даму жағдайы мен қызметін үйренудің қажеттілігі артады.
Соңғы 50 жылдықтағы әлемдік шаруашылылықтың үдерісі әлемдік
экономикалық қатынастардың серпінді дамуымен тығыз байланысты. Әлемдік
шаруашылыққа әсер етіп оны түбегейлі өзгертетін басты үдерістер, әлемдік
шаруашылық пен капиталдың, қоғам мен адамдардың тіршіліктерінің негізгі
түрлерінің интернационалдануы және ғаламдануы.
Әлемдік дамудың түбегейлі заңдылығы дүниежүзілік экономиканың
өздігінен дамушы жүйе ретінде біртұтастығында және оның өзара байланысының
тұрақты артуында. Сонымен қатар бұл жүйенің кейбір бөліктері көлемдік және
құрылымдық сипаты бойынша әлемдік шаруашылықтың қатынастарға әр түрлі
енгені. Қандай да болмасын елдің, оның жеке аймағының әлемдік маңызы оның
экономикалық әлуетімен, әлемдік тауар өндіру, технология, қаржы жүйесіндегі
орнымен, жалпы экономикалық серпінділігімен анықталады. Әлемдік
экономикалық қатынастар – жалпы экономикалық жүйенің басты компоненті.
Әлемдік экономикалық қатынастардың біріншіден, әлемдік экономикалық
қатынастардың өзі, яғни әр түрлі елдердің шаруашылық жүргізуші субъектілері
арасындағы экономикалық байланыстар, екіншіден, бұл байланыстарды іске
асыратын тетіктер жатады. Әлемдік экономикалық қатынастар жүйесіне жеке
елдер, интеграциялық бірлестіктер, сонымен қатар жеке кәсіпорындар
арасындағы материалдық игіліктер мен қызметтерді өндіру, бөлу, айырбас
жасау және тұтыну бойынша өтелетін қатынастар тетігі кіреді.
Қазіргі, әлемдік экономикалық қатынастардың дамуының алғы шарты –
әлемдегі жұмыс күшінің табиғи ресурстардың, техникалық құралдардың негізгі
және айналым капиталының ғылыми – техникалық әлуеттің орналасуындағы
географиялық және тарихи қалыптасқан теңсіздік болып саналады. Әлемдік
сыртқы экономикалық қызмет барлық елдерде бірнеше функциялар атқарады:
ұлттық және әлемдік экономикалық дамудың деңгейін теңестіруге әсер етеді;
ұлттық және әлемдік өндіріс шығындарын салыстыруға мүмкіндік береді;
әлемдік еңбек бөлінісінің артықшылықтарын іске асырады, және соның
негізінде, ұлттық экономиканың тиімділігінің артуына әсер етеді. Бұл
функциялар Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық қызметіне де тән.
Сонымен бірге олардың Қазақстанда өзіндік ерекшеліктері бар. Олар, бір
жағынан ұлттық экономиканың осы заманғы даму кезеңімен, оның
реформалануымен, нарықтық қатынастардың дамуымен, екінші жағынан
Қазақстанның әлемдік экономикаға интеграциялану үдерісінің тереңдеуіменде
анықталады. Оған тек қана шикізаттарды экспорттау және дайын өндірістік
тауарларды импорттау негізінде сыртқы сауда айналымын кеңейту ғана емес,
сонымен қатар әлемдік өндірістік, ғылыми – техникалық, инвестициялық
ынтымақтастықка кіруі, әр түрлі меншіктегі кәсіпорындардың сыртқы
экономикалык қызметке кең түрде қатысуы тән.
Жоғарыда айтылғандардың негізінде, курстық жұмыстың тақырыбының
мазмұнын ашуда төмендегідей міндеттер мен мақсаттар алға қойылып отыр:
– экономикалық қатынастардың қалыптасу негізін зерттей отырып, әлемдік
экономикалық қатынастардың құрылымы, қызметтерін көрсету;
– экономикалық қатынастардағы халықаралық экономикалық ұйымдардың роліне
сипаттама беру;
– Қазақстанның әлемдік – экономикалық қатынастарға ену жолдарын
қарастыру.
1. Қоғамдағы экономикалық қатынастар
1.1. Меншік және кәсіпкерлік түрлерін ұйымдастыру

Өндіріс пен барлық шаруашылықтың өмір бойы дами қалыптасуында адамдар
арасындағы әртүрлі экономикалық қатынастар байқалды. Олардың ең
негізгілеріне: ақша-тауар және нарықтық қатынастары, жеке меншік
қатынастары, қоғамдағы өндірісті ұйымдастыру, оны мамандандыру және
интеграциялау кіреді.Осыларды қарастыра отырып тақырыпты бастайық.
Адамдардың өмірінде меншік қатынастарының мағынасын бағалау қиын.
Олар қоғамда нақты билікті анықтайды : кім өндірісті басқарады және
өндірілген өнім қалай реттелетінің қарастырады. Көбінде, адамдардың заттық
әл-ауқаттылығы оларға тәуелді болады. Меншік – бір немесе бірнеше адамдарға
тиесілі мүлікті иемдену құқығын көрсететін экономикалық категория.
Меншіктің экономикалық мазмұнын сол қоғамның бүкіл жиынтық өндірістік
қатынастарын талдау арқылы ашып түсіндіру керек. Бұл қатынастар
өндіріс,айырбас, бөлу және тұтыну қатынастарын қамтиды. Меншіктің
экономикалық тұрғыдан өсіп-өрбуін түсіндіруде тікелей өндірушілердің
өндіріс құрал-жабдықтарымен қосылу әдісі де аса маңызды. Меншікті
экономикалық категория ретінде түсіну, оның мәнін ашу адамдар арасындағы
өндірістік қатынастар жүйесі арқылы мүмкін болады. Бизнес үшін бастапқы
мәнді меншіктің, өндіріс құрал жабдықтарына деген қатынасы игереді. Бұлар
қатынастар күрделі және көп қырлы, бірақ оларды үш ерекшелеуге болады
(сурет 1).

Сурет .1 - Меншік қатынасының құрылымы

Өндіріс құралдарын иелену қатынасы арқылы, өндіріс құралдарының иесі
болу үшін әртүрлі субъектілердің (жеке адамдардың, ұйымдардың, мемлекеттің)
құқығы заңмен бекітіледі, яғни:
а) оны иемденуі;
б) пайдалануы және
б) бұйрық беруі.
Өндіріс құралдарын шаруашылықта қолдану қатынасы дегеніміз, өндіріс
құралдарын меншік иесі өзі қолданбайды, ал оларды, мысалға, жалға
береді,уақытша иелік етуге және пайдалануға.
Меншікті экономикалық тұрғыдан өткізу қатынасы, яғни өндіріс құралдары
өз иесіне табыс-пайда әкелген жағдайда немесе салық, жалдық төлемдерді
төлеуде көрініс табады.
Шаруашылық тәжірбиесінде меншіктің әр түрлі формаларымен кездесуге
болады. Бірақ олардың барлығы, меншіктің екі негізгі түрінің мәніне келіп
тіреледі: жеке және қоғамдық: 1) Жеке меншік екі негізгі форманы қамтиды :
азаматтардың өз меншігі және олармен жасалған заңгерлік меншігі
(кәсіпорындардың, ұйымдар, мекемелердің). Қоғамдық меншік а) мемлекеттік
меншік;

Сурет 2 - Меншіктің негізгі түрлері және формалары

б) муниципалды меншік – қалалық және ауылдық меншік болып бөлінеді.
Меншік құрылымдық тұрғыдан әрдайым жеке меншік болып табылады. Ол
менікі, сенікі емес, біздікі, біздікі емес деген ұғымды береді. Шын
мәнінде мемлекеттің де меншігі қоғамның бір бөлігінің меншігі. Мемлекеттік
меншікке байланысты түсініктемені дұрыс беру керек. Өйткені мемлекеттік
меншік қоғамдық меншіктің баламасы емес, сол сияқты мемлекет те бүкіл қоғам
деген ұғымды бермейді, оның тек бір бөлігі болып табылады.
Бизнесте жеке меншік ең тиімді болып келеді. Ол нағыз иелерлерінің
қолдарында бола отырып, адамдардың еңбектегі қуатты қызығушылығын және
табысқа ынталылығын тудырады. Кәсіпорындардың негізгі түрлері
Меншіктің түрлері мен формаларына қатысты бизнесті ұйымдастырудың
формалары анықталады. Осыдан кәсіпорындардың төрт негізгі түрін көруге
болады: жеке кәсіпорындар, жолдастықтың (немесе серіктестік), акционерлік
қоғам және унитарлы кәсіпорындар.

Кесте 1 Кәсіпорындардың негізгі түрлері және олардың қысқаша сипаттамасы
Кәсіпорындардың Кәсіпорын мүлігі Экономикалық жауаптылығы
түрлері
Жеке кәсіпорын Кәсіпкердің жеке Шектелмеген
меншігінде  болады
Жолдастық Қатысушылардың Шектелмеген және шек
(серіктестік) үлестеріне бөлінген қойылған
Акционерлік қоғам Акционерлердің алғанШек қойылған
акцияларына қатысты
бөлінген
Унитарлыкәсіпорын Бөлінбейді: Шек қойылған
мемлекетке немесе
муниципалитетке
бағынады;

Бағалы қағаздар нарығы және акциялар курсы
Акциялардың, облигациялардың және басқа құнды қағаздарды шығаруы және
сатылуы құнды қағаздардың жүйелі нарығын тудырады. Бұл нарыққа негізгі
қатысушылар: 1) инвесторлар - акцияларды және облигацияларды сатып алушы
ұйымдар немесе азаматтар; 2) эмитенттер – бұл құнды қағаздарды шығарушы
мекеме немесе акционерлік қоғамдар; 3) инвестициялық институттар –
бағалыы қағаздар нарығын ұйымдастыратын және кызмет көрсететін әртүрлі
мекемелер.
Бағалы қағаздар нарығының қатысушылары – инвестициялық институттар:
қор биржасы, инвестициялық кеңесшілер, инвестициялық компаниялар,
инвестициялық қорлар

Сурет 4 - Бағалы қағаздар нарығының негізгі қатысушылары

Бағалы қағаз нарығын ұйымдастырушылар және қызмет етушілер (4
суретте) көрсетілген. Солардың арасында негізгісі қор биржасы болып келеді,
құнды қағаздардың сатып алуын кәсіптілік деңгейде ұйымдастырады. Қалған
инвестициялық институттар өз " телімдерін " иеленеді. Кеңесшілер құнды
қағаздардың айналымы және эмиссияларға қатысты сұрақтар бойынша мәліметтер
береді. Компаниялар эмитенттердің сұранысы бойынша бұл құнды қағаздардың
шығарумен және сатылу тапсырыстарын ұйымдастырады. Инвестициялық қорлар
инвесторларға еркін айналымдағы қаржысын ыңғайлы және тиімді жұмсауына
көмектеседі (әсіресе кіші салымшыларға) ,ал түсімді басқа компаниялардың
бағалы қағаздарына жұмсайды.
Болашақ акциялардың сату – сатып алу бостандығы сұраныспен және
нақтылы ұсынысымен анықталады және көптеген факторларға, яғни Акция курсына
тәуелді болады. Акция курсы – бұл олардың нарықтық бағасы: ол белгіленген
акциялардың сұранысы мен ұсынысынан анықталады және көптеген факторларға
байланысты болады: АҚ-ның шаруашылық табыстарынан, дивиленд мөлшерлерінен,
салымдардың банкілік пайыздарынан (акция сатып алуш акциялардың
банкілердегі үлестері мен табыстардың деңгейлерін әрқашан салыстырады)
т.с.с. Ірі фирмалардың акцияларының бағыттарының өзгеруі, сол мемлекеттің
экономикалық конъюктурасына әсер етеді. Бір сөзбен айтқанда, акция курсы
сатылатын және сатып алынатын баға.оның курсы табыс шамасына тікелей
байланысты болады.атап айтқанда, акциялардың курсы дивидендтің көбеюіне
қарай артады және дививдендтің төмендеуіне қарай құлыдрайды.

1.2 Қоғамдағы тауар - ақша қатынастары
Тауар дегеніміз айырбастау және сату, тұтыну үшін шығарылатын еңбек
өнімі. Ал ол тауардың айырбасталу, немесе сату үшін өзіндік бір қасиеті
болуы шарт. Мысалы, нан, май, сүт адамдардың жеке тұтыну қажетін
қанағаттандыратын болса, құрал жабдықтар өндірістік талғамды
қанағаттандырады. Олай болса, заттың екі қасиеті болады екен, заттың қаңдай
да болсын адамның бір қажетін өтейтін қасиеті оны тұтыну құны етеді,
тауардың белгілі бір қажетті өтеу қасиетінің пайдалы да зиянды да болуы
әбден мүмкін. Тағы бір ескертетін жәйт, адамның бір қажетін өтейтін заттың
бәрін біз тауар деп атай аламыз. Мысалы, ауаны алайық. Адам баласының ең
басты тіршілігін қамтамасыз ететін ауа екені белгілі. Алайда ол тауар емес,
айткені ол адам еңбегінің жемісі емес, табиғаттың сыйы. Ол тауар болу үшін
басқа бір қоғам мүшесінің қажетін қанағаттандыратындай айырбасқа түсуі
шарт. Сонымен, тауардын екі жақсы қасиеті бар:
- ол адамның қандай да болса бір тұтыну қажетін
қанағаттандыратын зат, ТҰТЫНУ ҚҰНЫ;
- ол басқа бір затқа айырбасталатын зат, ҚҰН.
Заттың пайдалылығы оны ТҰТЫНУ ҚҰНЫ етеді. Тұтыну құны — тауардың
пайдалылығы, адамның белгілі бір қажетін қанағаттандыру қасиеті. Ол
тұтыну бұйымдары, не өндіріс құрал-жабдықтары ретінде адамдар қажетін
өтейді. Тұтыну құнының ерекшеліктері:
1) тұтыну құны негізінен сол заттардың табиғи қасиетімен
байланысты. Мысалы, нан, май, ет, сүт, жеміс-жидектердің құрамында адам
организміне қажетті витаминдер, қышқылдар, белоктар болады;
2) тұтыну құны сол затты шығаруға жұмсалған еңбек мөлшерінен
байланыссыз;
3) тұтыну құны әр қоғамда да болып келеді. Бірақ өндіргіш күштердің
дамуымен, өндірістік қатынастардың жетілуіне сай олардың атқаратын рөлі де
өзгеріп отырады. Мысалы, адамның көлігі есебінде ертеде негізінен ат пен
арба пайдаланылса, қазір машина, поезд, ұшақтар атқарып отыр. Заттардың
пайдалылығы да қоғам дамуымен кеңейе береді. Мысалы, ағаш ертеден құрылыс
материалы, отын есебінде пайдаланылса, бүгіңде одан алынатын заттардың түрі
де артып отыр.
Жоғарыда атап өтілгендей, тұтыну құны бар затты әлі тауар дей
алмаймыз. Ол үшін екінші бір қасиеті АЙЫРБАС ҚҰНЫ немесе ҚҰН болуы керек.
АЙЫРБАС ҚҰНЫ — ең алдымен сан арақатынасы түрінде көрінеді. Мұнда біртектес
тұтыну кұндары екінші біртектес тұтыну құралдарына айырбасталады. Бұл
арақатынас уақыты мен орнына қарай ылғи өзгеріп отырады. Алайда осы
кездейсоқ жайдың өзінде бір заңдылық бар. Оның негізі тұтыну құнында емес
(екеуінде екі түрлі), осы тауарларды өңдіруге жұмсалған қоғамдық еңбекте.
Тауар өндірушінің тауарға сіңірген қоғамдық еңбегі тауардың кұнын жасайды.
Құн — тауарға сіңіріліп, оңда затқа айналған қоғамдық еңбек. Тауардың құны
қоғамдық категория, ол көрінбейді, бірақ ол тауарды тауарға айырбастағанда,
бір тауарды екінші бір тауарға теңестіргенде айқындалып отырады.
Тауардың екі жақтылық қасиетінің болуы еңбекке байланысты. Тауар
өндірушінің тауарға сіңірген еңбегінің екі жақты сипаты бар. Бірінші
жағынан, ол нақты (тұтыну құнын жасаушы) түрінде көрінсе, екінші жағынан,
абстракты еңбек (кұн жасаушы) түрінде көрінеді. Нақты еңбек адамның
жұмыс күшін ерекше бір тиімді жұмсау. Ол тұтыну құнын жасайды. Нақты
еңбектің әрбір түрі өз мақсатымен, белгілі бір өндіріс құралдарын, шикізат,
қосалқы материалдарды пайдаланумен, қызметкерлердің белгілі бір дәрежедегі
ептілігімен, тапқырлығымен, шеберлігімен, адамның өнімді өндіру процесінде
атқаратын айрықша істерімен және әдістерімен, өзінің өндірістік қызметінің
түпкі нәтижесімен сипатталады. Нақты еңбек тұтыну құнының бірлен бір кезі
бола отырып, құнның негізі бола алмайды. Тауарлардың құнын жасайтын
абстракты еңбек. Абстракты еңбек — физиологиялық мағынадан адам күшін
жұмсау. Біз ілгері атап еткендей, құн дегеніміз тауарға сіңген абстракты
еңбек. Олай болса құн мөлшері тауар өңдірушінің жұмсаған жұмыс уақытының
санымен анықталады.

1.3 Ақшаның қалыптасуы, мәні және атқаратын қызметі.
Ақша дегеніміз тауарлардың тауары, оның өз бойында жасырын түрде
барлық басқа тауарлар болады, егер керек болса, қызығарлық және тілеген
заттың кандайына болса да айнала алатын сиқырлы құрал. Құнның ақшалай
нысанының бекуімен байланысты баға пайда болады. Баға құнның ақшалай
керінісі. Оның құннан жоғары да, төмен де, тең де болуы мүмкін. Бұл өз
алдына талдауды талап етеді. Табиғат өздігінен ақшаны да, банкирді де
туғызған емес. Экономикалық қатынастардың дамуымен байланысты алтынға
осындай қасиетті қоғам берген. Адамдардың алтынды ақша ретінде пайдалануы
оның осы қасиетімен түсіндіріледі. Сонымен, ақша ерекше тауар, ол тауарлар
дүниесінен жеке дара бөлініп шығып жалпы эквивалент рөлін атқарады.
Ақшаның жалпыға бірдей эквивалент ретінде мынадай ерекшеліктері бар:
- ол нақты бір заттың қоғамдық тұтыну құнының
болатындығын;
- онда абстракты еңбек бейнелейтін құнның да болатындығын;
- тауар өндірушінін жеке еңбегі қоғамдық еңбектің бір бөлшегі болып
табылатындығын көрсетеді.
Тауар мен ақша арасындағы бірлік те, қарама-қарсылық
қайшылық та тұтыну құны арқылы көрінеді. Мысалы, өндіруші қоғамға бір
қажетсіз тауарды шығарса, ол сатылмайды, оны ақшаға айналдыра алмайды.
Өйткені ол тұтыну құны тұрғысынан қоғамдық қажетті де, оның мүшелерінің
қажетін де қанағаттандыра алмағаны. Егер тауар жеке кажеттілікті
қанағаттандырса, ол тез арада өтіп кетеді, ақшаға айналады. Міне, тауар мен
ақша арасындағы әрі бірлік, әрі қарама-қарсылық осылай
түсіндіріледі. Қазіргі рынок қатынасында бұл заңдылықты қатаң ескерген жөн.
Ақша тауарлы шаруашылықта адамдардьің, қоғамдық қатынасын бейнелейді. Яғни
ақша зат емес, адамдардың арасындағы өндірістік қатынас.
Ақшаның атқаратын қызметтері:
- құн өлшемі;
- айналыс құралы;
- төлем құралы;
- қазына жинау;
- дүниежүзілік ақшалар.
Ақшаның ең бірінші және басты қызметі — ҚҰН ӨЛШЕМІ. Мұнда ол жалпы
эквивалент рөлін атқарды. Оның мәні барлық тауарлардың құны ақша арқылы
анықталады.. Мұндай қызметті өзіндік құны бар тауар ғана атқара алады.
Бұдан шығатын қорытынды, барлық жағдайда кұн өлшеуіші қызметін алтын ғана
атқарады..Ақшаның пайда болуымен байланысты бір тауардың екінші бір тауарға
тікелей айырбасталуы (Т — Т) біржола тауар айналымына (Т — А — Т), яғни
ақша арқылы тауар айырбасына орын береді. Ақша тауар айырбасындағы аралық,
яғни АЙЫРБАС ҚҰРАЛЫ қызметін атқарады. Мұндай қызметті атқару үшін нақты
ақша немесе ақша белгісі қажет, өйткені тауар тек нақты ақшаға, ал ақша
тауарға тікелей айырбасқа түседі. Экономикалық қатынастар шенберінің
үлғаюымен ақша ТӨЛЕМ ҚҰРАЛЫ ретінде маңызды рөл атқарады. Атап айтсақ,
қажеттіліктерді сатып алуда, салық төлеуде және т.б. Қазына жинау тауар
өндірісінің объективті қажеттілігінен туындайды, әрбір тауар өндіруші өзіне
өз тауарларының ету өтпеуіне қарамастан қандай жағдайда болсын басқа бір
тауарды сатып аларлықтай, әр түрлі кездейсоқ рынок стихиясынан сақтарлықтай
кепілдік жасауы керек.
Сатпай тұрып, сатып аларлықтай, кез келген затқа әрдайым айырбастай
аларлықтай белгілі бір мөлшерде ақша қоры болуы шарт. Тауар-ақша қатынасы,
осымен байланысты ақшаның үстемдік етуі белгілі бір дәрежеге жеткенде
кейбір адамдар үшін ақша қорын молайту олардың өмір сүруінің мақсат-
мүддесіне айналады.Бұл жағдайда ақша ҚОР ЖИНАУ қызметін атқарады. Қазіргі
кәсіпкерліктің дамуымен байланысты бұл зор маңызға ие болып отыр. Тауар-
ақша қатынасының ұлттық шеңберден шығып, дүниежүзілік рынокты қамтамасыз
етуі оның дүниежүзілік қызметін көрсетеді. Ақшаның әлемдік аренаға шығуымен
байланысты ол өзінің "ұлттық мундирін" алып тастап, алғашқы бағалы металдар
қорытпасы түрінде қызмет атқарады. Дүниежүзілік айналыста ақша ең алдымен
төлем ретінде қызмет атқарады. Ал оның түрлерін ілгеріде атап еттік.
Сонымен ДҮНИЕЖҮЗІЛІК АҚШАЛАР үш түрлі қызмет атқарады:
1) халықаралық төлем құралы;
2) халықаралық сатып алу, сату құралы;
3) қоғамның байлығын сипаттаушы құрал;
Қағаз ақшалар өте ертеде, ең алғаш Қытайда даму алған. Олардың металл
ақшалар айналысынан, айналыс құралы ретінде атқаратын қызметінен шыққан.
Өйткені металл ақшалар айналыс қызметін атқара отырып, тұтынуда тозады,
салмағы кемиді, құны азаяды. Монеталардың номиналдық және нақты мазмұны
арасында айырмашылық пайда болады. Сөйтіп келе-келе олардың орнын қағаз
ақшалар басқан. Егер қағаз ақшалар тауар айналысына қажетті мөлшерде
шығарылатын болса, онда бұл ақшалардың нақтылы сатып алу қабілеттілігі
олардың номиналдық алтын мазмұнына сәйкес келетін болады. Ал егер ақша
массасы тауар массасынан кеп шығарылса, онда ол құнсызданады, инфляцияға
ұласады. Инфляция белгілі бір елдін айналыстағы қағаз ақшасының шамадан тыс
көбейіп кетуі салдарынан оның құнсыздануы. Инфляция қағаз акшалардың
алтынымен салыстырғанда құнының темендеп кетуінен туады да,
тауарлар бағасының көтерілуіне әкеп соғады. Осымен байланысты қағаз
ақшаның ресми құнын өзінің тұрақты қалпына келтіру. Ол үшін бағасы төмендеп
кеткен ақшаларды айналыстан шығарып, оның орнына толық құнды кредит
билеттерін шығару (ашық девальвация), яғни айналыстағы қағаз ақшаның ресми
құнын темендету (бүркемелі девальвация) мақсатымен ақша реформасын жүргізу.
Ұлттық ақша өлшемінің алтындық мазмұнын кеміту және оның шетел
валюталарымен қатынас курсын төмендету.
Ревальвация - ақша курсын көтеру. Алтын немесе шетел валютасымен
салыстырғанда мемлекеттік қағаз ақша курсының өсуі. Ревальвация ақшаны
тұрақтандыру мен бағаның инфляциялық өсуіне қарсы ықпал етудің белгілі бір
әдісі. Сонымен, ақша тауар өндірісінің қажетті элементі. Оның тауарлар
дүниесіндегі ерекшелігі: ақша жалпы эквивалент рөлін атқарады, бүкіл
тауарлардың құн өлшеуіші.
Макроэкономикалық тұрақсыздықтың қоғамда кездесетін бiр көрiнiсі –
ИНФЛЯЦИЯ. Мұның астарында жалпы бағаның тұрақты көтерiлу деңгейi деген
түсiнiк бар. Бұл барлық баға мiндеттi түрде өсуi керек деген мағына
бермейдi. Бұлардың кейбiреуi тез көтерiлуi мүмкін, кейбіреулері тұрақты
түрде қалулары да, үшiншiсi – тiптi төмендеуi де мүмкiн. Бiрақ бағаның
орташа деңгейi көтерiледi. Инфляция - екi жақты құбылыс, баға
өседі, ал ақша құнсызданады.
Инфляция деңгейі баға индексінің көмегімен өлшенеді. Инфляцияның
түрлері 3.5 суретте көрсетілген.
Инфляция қарқынының жай, орташа жүруі кезінде бағаның өсуі 10 пайыздан
аспайды. Кейнсшілер мұндай инфляцияны экономикалық даму үшін оңды жағдай
деп, ал мемлекетті тиімді экономикалық саясат жүргізуші субъект деп
есептейді.
Жоғары қарқынды инфляция кезінде бағаның өсуі 20-дан 200 пайызға дейін
жетеді.Ал бұл экономика үшін үлкен салмақ.Бірақ көптеген келісімдер бағаның
мұндай өсу қарқынын есепке алады.
Аса зор, шексіз инфляция айналымдағы ақша мөлшері мен тауар бағасы
деңгейінің тым шарықтап, шектен тыс өсуін білдіреді.Бұл инфляцияны басынан
өткізген бірқатар елдерде бағалардың өсу қарқыны айналымдағы ақша
мөлшерінің өсу қарқынынан әлдеқайда жоғары болады.
Болжамды, күткен инфляцияны кенеттен өршитін инфляциядан ажырата білу
керек. Күткен инфляцияның мерзімін анықтауға болады, үкімет оны
"жоспарлайды", мысал ретінде Ресей федерациясының, Қазақстанның 1991 жылы
бағаны ырықтандыру алдында жасаған бағаны жоғарлату қарқынының
бағдарламасын келтіруге болады.
Кенеттен болатын инфляция бағаның күтпеген кезде өсуімен сипатталады,
ол ақша айналымына, салық салу жүйесіне теріс әсер етеді. Егер экономикалық
инфляция күтілген болса, халық өз табысының құнсыздануынан қауіптеніп артық
тауарлар сатып алуға ұмтылады, қызмет көрсету шығындарын шамадан тыс
көбейтеді, сөйтіп экономикаға қиындық келтіреді. Қоғамдағы шын қажеттілік
бүркемеленеді, шаруашылықтың қалыпты жайы бұзылады. Бағаның тұтқиылдан
шарықтауы инфляцияны күтуді одан әрі арандатып, бағаның өсуін өршітеді.
Егер бағаның тұтқиылдан өсуі "инфляцияны күту" басталмаған экономикада орын
алса, онда халықтың бағаның өсуіне көзқарасы өзгеше болады. Бағаның күрт
өсуі қыска мерзімді құбылыс, ол төмендейді деген үмітпен, тұтыну-шылар
рынокқа сатып алу қабілеті бар сүраныс ретінде ғана ақша жүмсайды, кебірек
сақтап, жинауға тырысады. Сұраныстың көлемі азайған шақта бағаның өзіне оны
төмендету мақсатында қысым жасалады. Экономика тағы да өзінің тепе-теңдік
жағдайына келеді. Біз рыноктық шаруашылық қызметінің әсерін, оңды нәтижесін
көрсеттік. Мұны Пигу эффектісі деп атайды.
Батыс экономистері жасаған теорияларда инфляцияның альтернативті
қайнар көздері ретінде сұраныс инфляциясы мен шығындар инфляциясын
көрсетеді. Бұл концепциялар инфляция болуының әр түрлі себептерін
атайды.Бұл түрлерінен басқа инфляцияның типтеріде бар.
Сұраныс инфляциясы. Сұраныс пен ұсыныстың арақатысының бұзылуы
сұраныстан көрінеді. Мұндағы негізгі себептер: мемлекеттік тапсырыстардың
ұлғаюы (әскери, әлеуметтік шығындар), толық жұмыспен қамтылған кездегі
өндіріс құрал-жабдықтарына сұраныстың өсуі, өндірістік қуаттардың толық
жұмыс істеуі, кәсіподақтар әрекетінің нәтижесінде еңбекшілердің сатып алу
қабілетінің жоғарылауы (жалақының өсуі) т. б. Осының салдарынан айналымға
тауар көлемінен артық ақша түсіп, бағалар өседі. Мұндай жағдайда өндірісте
жұмыспен қамту толық болғанымен өндірушілер ұлғайған сұранысқа тауар
ұсынысымен жауап бере алмай қалады. Басқаша айтқанда айналымдағы төлем
қаржыларының кебеюі шектелген тауар ұсынысына тап болады, сөйтіп бағаның
жалпы деңгейі өседі.
Шығындар инфляциясы. Бағалардын өсуін, өндіріс шығындарының ұлғаюымен
түсіндіреді. Шығындардын, көбеюі баға белгілеудің олигополиялық
тәжірибесінен, мемлекеттің экономикалық және финанстық саясатынан, шикізат
бағасының өсуінен, кәсіподақтың жалақыны көтеру талабынан және т. б.
болады. Тәжірибеде инфляцияның бір түрін екіншісінен айыру оңай емес, олар
бір-бірімен тығыз байланыста, сондықтан жалақының өсуі, мысалы, сұраныс
инфляциясы немесе шығындар инфляциясы ретінде де көрінуі мүмкін. XIX
ғасырдың екінші жартысында экономикасы дамыған елдердің бәрінде дерлік ұзақ
уақыт бойы толық жұмыспен қамту, еркін рынок немесе бағаның тұрақтылығы
болмағанын атап ету керек. Экономиканың тоқырауы мен құлдырауы кезеңдерінде
де өндіріс өз қуаттарын толық пайдаланбаған уақытта да бағалар үнемі өсіп
отырады. Барлық бағалардың бір мезгілде өсуі XIX— XX ғасырдың бірінші
жартысындағы циклдық өзгерістердің алапат құбылысы кезінде орын алды.
Мұндай құбылыс стагфляция деп аталады, ол экономикалық дағдарыс пен
стагнация (өндірістің тоқырауы) жағдайындағы бағаның, инфляцияның өсуі.

1.4 Құн заңы — тауар өндіріс заңы
Қоғамдық өндірістің тауарлы нысанының ерекшелігі құн заңының іс-
әрекетінен нақты көрінеді. Құн заңы тауар өндірісі мен тауар айналысының
негізгі заңы. Құн заңының іс-әрекетінің мәні мынада: тауарларды өңдіру мен
айырбастау оларды жасап шығаруға жұмсалған қоғамдық кажетті еңбек шығындары
негізінде жүзеге асырылуға тиіс. Сонымен құн заңы тауарлы өндірістің ең
мәнді сипатын керсетеді немесе әр қилы тауар өндірушілердің шаруашылық
нәтижесінің қорытындысында өнім айырбастауда эквиваленттілікті талап етеді.
Ал тауар ақша айналасында құн заңы баға заңы болып табылады. Баға — құн
заңының, көрінісі. Құн — баға заңы немесе бағаның жинақталған көріну
нысаны.
Еңбек өнімдерінің жүйелі айырбастау процесінің дамуы кезеңінен бастап,
құн заңы тауар өндірісінің бүкіл тарихында әрекет етеді. Қоғамда үстемдік
ететін өндірістік қатынастардың типімен байланысты оның әрекет
ерекшелігі  де өзгеріп отырады. Құн заңының  тауар өндірушілерге әрекеті
тек рыноктық бәсеке арқылы көрінеді. Осы рыноктық механизм қатынасы сұраныс
пен ұсыныс арақатынасы, бағаның ауытқуы мен пайда нормасы, салалық және
ішкі салалық бәсеке арқылы кұн заңы қоғамдық өндіріске ықпал етеді. Ал оның
негізі құн заңының өзіне емес, оның әрекет етуінің қоғамдық жағдайында,
қоғамның экономикалық құрылысының сипатында.
Айналыс саласында құн заңы бағаны халықтың төлем қабілеттігінің көлемі
мен құрылымын, сұраныс пен ұсыныстың арақатынасын анықтауда маңызды рөл
атқарады. Құн заңын дұрыс басшылыққа алудың қоғамдық еңбек өнімділігін,
өндірістің тиімділігін арттыруда, аз шығынымен көп нәтижеге жетуді, нақты
рыноктық қатынасқа көшуді қамтамасыз етуде, шаруашылық реформасын іске
асыру маңызы зор.
Тауар өндірісінің тарихи пайда болуына негізгі үш алғы шарт қажет.
Тарихта үш түрлі күрделі қоғамдық еңбек бөлінісі болды. Алғашқы  күрделі
еңбек бөлінісі мал шаруашылығы мен егіншілердің бөлінуі нәтижесінде  осы
тайпалар арасыңдағы айырбастың  дамуын тездетті. Екінші  күрделі еңбек
бөлінісі ауыл шаруашылығынан қол өнердің бөлініп шығуы, үшінші күрделі
еңбек бөлінісі жоғарыда аталған тайпалар арасынан саудамен ғана
шұғылданатын әлеуметтік топтың шығуы. Осы көрсетілген күрделі қоғамдық
еңбек белінісі қазіргі заманғы ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп, тасымал,
құрылыс және сауда салаларының негізі екені айқын. Бірақ өндіргіш күштердің
алғашқы қауыммен салыстырғанда орасан зор дамығанын еске алсак, қоғамдық
еңбек бөлінісі, мамандандыру саласынын мыңдаған тармаққа бөлініп, кең етек
жайғанын байқаймыз. Демек, тауар өндірісінің экономикалық негізі қоғамдық
еңбек бөлінісі. Ол болмаса тауар өндірісі де, рынок те болмас еді.
Тауар ендірісінің екінші алғы шарты тауар өндірушінің жеке меншігі
болуы. Басқа сөзбен айтқанда, тауар өніруші өз мүлкін еркін сатуға, басқа
жерге апарып өткізуіне ерікті болуы қажет. Меншік қатынасы негізінен
бірнеше тарихи сатылардан етті. Алғашқы адамзат қоғамына белгілі қауымдық,
тайпалық меншік болды. Бүл меншіктің пайда болуы алғашқы қауымдағы
адамдардың табиғаттың дүлей күштеріне тәуелді болуынан, кұн көрудің
ауыртпалығынан туған қажеттілік. Қоғамдық қауымның меншігі өндіргіш
күштердің нашар дамуының салдары. Алғашқы адамдар аң аулау үшін,
жыртқыштардан сақтану үшін, тағы басқа жеке адамның қолынан келмейтін
(мысалы, ауыр заттарды, үлкен тасты орнынан ауыстыру тәрізді) жұмыстарды
атқару үшін өзара бірігіп еңбек еткен де, оның нәтижесін ортаға салып, ол
өнімдерді тайпа басшылары беліп отырған. Алғашқы кауымдық меншікке
негізделген қоғамдық құрылысты "алғашқы қауымдық коммунизм" деп те атайды.
Алғашқы қауымдық формацияда тауар-ақша рыноктық қатынас болмаған. Бұл
қатынастар осы формацияның ыдырау саты-сында пайда болды. Өндіргіш
күштердің дамуы, бірігіп енбек атқару,  құрал-саймандарды жетілдіру
(мысалы, тас, ағаш құралдарының орнына темір, қалайы, мыс тәрізді
металлдарды пайдалану, ағаш соқа орнына темір соқа, тырма т. с. құралдарды
игеру), сол сияқты отпен пайдаланатын тағам пісіру, қорған, үй салу сияқты
еңбекке бейімделу арқылы алғашқы қауымда өмір сүрген адамдардың күнделікті
тұтынуынан артық қосымша өнімі пайда болды. Ал қосымша өнімнің болуын тауар
айырбасының, рынок қатынасының дамуына кажет үшінші алғы шарт деу
керек. Айырбас, рынок қатынасындағы негізгі түлға — тауар. Экономикалық
қатынастың өзі тауардан басталады. Тауар — еңбектің өнімі, ол екінші бір
затқа, тауарға айырбастау үшін шығарылады. Ілгеріде атап көрсетілгендей,
тауардың екі түрлі сипаты бар: 1) адамның белгілі бір қажетсінуін етеу
қабілеті; 2) екінші бір тауарға айырбастау қасиеті. Тауар қоғамға пайдалы
зат болуы қажет. Экономикалық теория тауардың қоғамдық қажетсінуді
қанағаттандыру қабілетін тұтыну құны деп атайды. Тұтыну құны — тұтылған
жағдайда ғана жүзеге асатын тауардың сипаты. Тауар өндірушінің өзі үшін
өндірілген өнімнің пайдалы қасиеті — оның басқа қажетті материалдық
игіліктерге айырбасталу сипаты. Экономикалық теорияда тауардың басқа
тауарларға белгілі пропорцияда айырбасталу сипаты "айырбас құны" деп
аталады. Айырбас құн — тауар басқа заттармен салыстыру арқылы қаралатын зат
екенін білдіреді, сонымен бірге заттар арасындағы қатынас орнаған жерде
оларды өндірген адамдар арасындағы қатынас та бүркемеленіп көрінетінін
байқауға болады. Айырбас құны алдымен түрлі тұтыну құндарын айырбастаудағы
сан қатынастарын (пропорцияны) байқатады. Мысалы, бір пар етікті бір қап
бидайға айырбастаса, бір пар етіктің айырбас құны бір қап бидайдың құнына
тең деген сөз. Етік пен бидай түрліше заттар. Сол себептен тауар айырбасы
мынадай екі түрлі сұрақ тудырады: 1) Түрлі тауарларды, заттарды
теңестіретін не? 2) Айырбасқа түскен тауарлардың сан қатынастары немен
белгіленеді?
Тауарларды теңестіретін, өзара салыстырып өлшейтін негіз — олардың
еңбек өнімі, белгілі еңбек шығындарының нәтижесі. Тауар еңбектің ғана
шығыны ретінде қаралса кұн болып саналады. Екінші сөзбен айтқанда, кұн
дегеніміз — тауарға сіңген еңбек. Осыған орай құн теориясына ерекше
тоқтаған жөн. Бұл теорияның негізін салған А. Смит, оны К. Маркс ілгері
дамытты. К. Маркс құн теориясына сүйене отырып, қосымша құн теориясын —
маркстік экономикалық ілімнің ірге тасын қалады. Алдымен А. Смит зерттеген
еңбек құн теориясын алып қарасақ, тек қана еңбек өнімді жасаушы күш. Бұл
теория бойынша, еңбектен басқа өндіріс факторлары жаңа құн жасай алмайды,
тек қана өз құнын жаңа өнімге ауыстырады. Оны ауыстыратын да адам еңбегі,
бұл еңбек тек қол еңбегі деген тұжырымды алға тартты. Сонымен, құн заңы
дегеніміз баға заңы. Рыноктық бағаның ауытқуы бұл заңның мына секілді
маңызды қызметтерін анықтайды:
1) өндірістің негізгі факторларын бөлу. Баға өскен байқалған
салаларда  өңдірістің  жандануы  ор ын алады, мұнда өндірістің маңызды
факторлары тоғысады. Осының нәтижесінде тауарлар ұсынысы оларға деген
сұраныстан асатын болса, кері процесс басталады. Рыноктық бағалар төмендей
бастайды және бұл саладан ресурстардың басқа салаға ауысуы орын алады;
2.) өндіргіш күштердің дамуын ынталандыру. Рынокта тауар еңбек
шығындарына емес, қоғамдық қажетті еңбек шығындарына сәйкес бағалармен
сатылады.

2. ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ТҮСІНІГІ
2.1 Әлемдік экономикалық қатынастардың пайда болуы, даму бағыттары
Осы заманғы әлемдік шаруашылық бұл нарық экономикасының объективті
зандылықтарына бағынатын, өзара тығыз байланысты және әрекеттестіктегі
ұлттық экономикалардың жиынтығы, ғалами экономикалық организм.
Әлемдік шаруашылық өзінің қалыптасуы мен дамуында ұзақ және қиын
жолдардан өтті. Кейбір зерттеушілер оның пайда болуын Рим империясы
кезеңіне жатқызады.
Басқа ғалымдар әлемдік шаруашылықтың пайда болуының есебін ХҮ-ХҮІ
ғасырлардағы ұлы географиялық жаңалықтардың ашылуынан бастап жүргізеді.
Негізінде осы жаңалықтар асыл бұйымдармен, құнды металдармен,
құралдармен әлемдік сауданың дамуына алып келді.
Бірақ ол кезеңдегі әлемдік шаруашылық, саудагерлік капиталды салу
саласы ретінде шектеулі болды.
Осы заманғы әлемдік шаруашылылық өндірістік төңкерістен кейін
капитализм өзінің монополистік кезеңіне көшуімен байланысты пайда болды.
XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басындағы әлемдік шаруашылықтың XX
ғасырдың 60 – 90 – жылдарындағы әлемдік шаруашылықтан көп айырмашылығы
бар. [1; 7б.]
XX ғасырдың бірінші жартысындағы әлемдік шаруашылық капитал күшімен
емес, көп жағдайда ашық күшке, экономикалық емес зорлауға негізделген
болатын. Бұл кезеңде әлемдік шаруашылықта оны тұрақсыз қылатын қарама –
қайшылықтар болды. Бұлар империалистік мемлекеттер арасындагы және
өнеркәсібі дамыған елдер мен дамушы елдер арасындағы қарама – қайшылықтар.
XX ғасырдың орта кезеңінде әлемдік шаруашылық екі бөлікке бөлінді:
әлемдік капиталистік және социалистік шаруашылық. Әлемдік экономикалық
байланыстарда әлемдік капиталистік шаруашылық басты орын алды: 90-
жылдардың басында әлемдік сауданың 910 әлемдік капиталистік шаруашылықтың
шеңберіндегі тауар айналымы құрады, әлемдік экономикалық айырбастың
арналары арқылы 80-жылдардың аяғында капиталистік дүниенің жиынтық жалпы
өнімінің 15 өткізілді. [1; 9б.]
Бұрынғы социалистік елдерде әлемдік ұлттық табыстың 13, оның ішінде
Өзара Экономикалық Көмек Кеңесіне мүше елдерде 14 бөлігі өндірілді.
60–жылдардан бастап әлемдік шаруашылық жүйесіне дамушы елдер кірді.
Олардың ішінен 70–жылдардың ортасында Оңтүстік Шығыс Азия және Латын
Америкасында жаңа индустриялық елдер (ЖИЕ) – ерекшеленіп шыға бастады.
Оларға төрт кіші айдаһар деп аталатын Оңтүстік Корея, Тайвань, Гонконг,
Сингапур және Бразилия, Мексика, Аргентина жатады.
Кеңестер Одағы тарап, Шығыс Еуропа елдерінде революциялық өзгерістер
болғаннан кейін әлмдік шаруашылық біртұтас кұрылым сипатын ала бастады.
Қалыптасып келе жаткан әлемдік шаруашылық, біркелкі емес, және оның
құрамына, өндірісі дамыған, дамушы және өтпелі экономикалық жүйедегі елдер
кіреді.
XXI ғасыр қарсаңындағы әлемдік шаруашылық XX ғасырдың ортасындағыға
қарағанда, өзінің көптеген қарама – қайшьшықтарын және әр түрлі даму
үрдістерін сақтай отырып біртұтас интеграцияланған, серпінді болып
табылады.
XXI ғасырдың карсаңындағы әлемдік шаруашылық – өзінің көлемі жөнінен
ғалами, нарық экономикасы принциптеріне, әлемдік енбек бөлінісінін
объективті зандылықтарына, өндірістің интернационалдануына негізделген.
Әлемдік шаруашылықтың екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі
онжылдықтардағы басты даму бағыттарының бірі болып, көптеген елдердің тұйық
ұлттық шаруашылықтан, сыртқы нарыққа бейімделген ашық үлгідегі экономикаға
кірігуі табылады.
Осы заманғы қарқынды еларалық экономикалық байланыстар денгейін
төмендегілер көрсетеді: әлемдік шаруашылықта әлемдік еңбек бөлінісі
дәрежесінің терендігі; әлемдік шаруашылықтық байланыстардың серпінділігінің
күшеюі және көлемінің өсуі. Оған 90-жылдардағы әр жылғы әлемдік сауда
көлемінің тұрақты өсуі (6%-дейін), 10 трлн. долларға жақындаған абсолюттік
көлемі куә. Бұндай қорытынды жасауға шетел инвестициясы және әлемдік
капитал қозғалысы көлемінің өсуі, әлемдік өндіріс көлемінің және технология
мен ғылыми – техникалық және экономикалық ақпаратпен айырбас ауқымының
артуы мүмкіңдік береді; дәстүрлі әлемдік дайын бұйымдармен сауданың
көлемінің артуы, сипатының сапалық өзгеріске ұшырауы. Ол таза коммерциялық
сипаттан ұлттық өндірістік үдеріске қызмет көрсету құралына айналды.
XX ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.