Альпі және Карпат тауларына салыстырмалы физикалық-географиялық сипаттама

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті

География кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:
Альпі және Карпат тауларына салыстырмалы физикалық-географиялық сипаттама

Орындаған: Г-31 топ студенті
Ыскахова А.О.
Тексерген: Айманова Е.Е.

Орал - 2017 ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1.Еуропадағы тау жүйелері
1.1 Тау жасалу кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Еуропадағы тау жүйелерінің жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2.Альпі және Карпат тауларына салыстырмалы физикалық-географиялық сипаттама
2.1 Альпі тау жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.2 Карпат тауларына физико-географиялық сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... .18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

Кіріспе
Адамзат биік таулардың қалай пайда болғанын бақыламауы мүмкін. Ал ғалымдар жердің тас шежіресін оқи біледі. Олар тау түзетін жыныстардың көпшілігі теңіз шөгінділерінен тұратынына назар аударды. Бұл жыныстардан бақалшақтар мен әртүрлі теңіз ағазаларының тасқа айналған қаңқалары табылды, яғни, көптеген таулар теңіздер мен мұхиттардың орнында пайда болған. Жанартау конустары да таулы жер бедерін түзеді. Бірақ жер шарында жанартау әрекетінен пайда болған таулар онша көп емес. көптеген тау жоталары теңіз түбінде пайда болған (оның себебі неде деп ойлайсыңдар?)
Бұдан бірнеше миллиондаған жыл бойы теңіз ағзалары жойыла келе, теңіз түбіне шөгіп, жиналады. Құрлықтан су ағынымен келген құм мен саз қабаттары да шөгеді. Осы шөгінді қабаттар жинала береді де, олардың салмағынан теңіздің түбі майысады, жер сілкінген кезде құрлықтың бетін, мұхиттың түбін дірілдеуге әкеліп соқтыратын күштердің әрекетінен шөгінді жыныстар қабаттары майысып, зор қатпарлар жасаған. Осындай қатпарлардың төбесі биікке көтеріліп, мыңдаған метрге жеткен мұндай тауларды қатпарлы таулар деп атайды. Қатпарлы тауларға Гималай, Кавказ, Кордильера, Альпі жатады. Аймақтың қазіргі рельефінің қалыптасуына Орал-Тянь-Шань геосинклиналының оңтүстік бөлігінің көтеріліп, құрлыққа айналу тарихымен байланысты. Қазақстан территориясы геологиялық дәуірдің белгілі кезеңдерінде не көтерілу, не шөгу процестеріне кенеліп отырған. Бұл фактор аймақ территориясының орографиясына біршама ықпалын тигізді.
Аймақтың территориясының көп бөлігі ойпаттардан, жазықтардан, үстірттерден және биіктігі 500 метрге жететін қалдық аласа таулардан тұрады. Пайыздық үлесі бойынша Қазақстан территориясының тек 10% ғана биік таулы облыстарға, ал қалған 90% жоғарыда көрсетілген геоморфология бірліктерінің үлесіне тиеді. Республикадағы негізгі тау жүйелері Орта Азияның басты тау жүйелерінің бір бөлігі: Алтай, Сауыр-Тарбағатай, Жоңғар Алатауы және Солтүстік Тянь-Шань таулары. Және бұл таулар Орта Азия тауларының бір бөлігі бола отырып, осы таулардың шеткі нүктелерінің тізбектерін құрайды.
Еуропа мен Азия - Еуразия деп аталатын бір құрлықта орналасқан әлемнің екі бөлігі. Олардың арасындағы шартты шекара болып аласа Орал таулары мен көкпен таласқан Кавказ шыңдарынан солтүстікке қарай жатқан Кумо-Маныч ойпаты жатыр . Сондықтан, Еуропаның биік таулары болып Еуропаның нақ жүрегінде орналасқан Альпі таулары саналады. Бұл таудың атауының да кельттің "альпі "- "биік тау" сөзінен шыққаны да бекер емес.
Жұмыстың негізгі мақсаттары мен міндеттері:
oo Қазақстанның басты биік таулы облыстарының физикалық қасиетін, оның табиғат ерекшеліктеріне, зоналық ерекшеліктеріне және аймақтық орографиялық қасиеттеріне толық сипаттама беру;
oo рельеф құраушы факторларды анықтап, олардың геологиялық тарихымен байланысын көрсету;
oo жұмыс арқылы экологиялық мәселелерді көрсете білу,
oo тау етектерінде орналасқан қорықтарға жалпы сипаттама беру.
Жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1.Еуропадағы тау жүйелері
1.1 Тау жасалу кезеңдері
Геологиялық уақыт аралығында жер қыртысы жиі өзгерістерге ұшырап, ұдайы дамып отырады. Оған, ең алдымен, Жердің ішкі энергиясы мен қысым әсерінен жүретін түрліше козғалыстар әсер етеді. Жер қыртысындағы құрылымдарды қалыптастыратын бұл ішкі күштерді тектоникалық қозғалыстар деп те атайды. Тектоника -- жер қыртысының дамуын және оның ішкі күштер мен әртүрлі дәрежедегі иіліп-майысулар өсерінен өзгеруін зерттейтін геологияның бір саласы.
Тектоникалық қозғалыстардың ең маңыздыларының бірі -- материктердегі тау құрылу процестері. Олар қарқынды жанартау атқылаулары, күшті жерсілкінулері, тау жыныстарының құрамы мен құрылымының күрделі езгерістерімен қатар жүреді. Жер қыртысының геологиялық даму тарихында бірнеше рет күшті тау құрылу кезеңдері болған, оларды тау қатпарлықтары деп те атайды.
Жер қыртысының архей мен протерозой эраларында қалыптасқан неғұрлым тұрақты құрылымдарын платформа деп атайды.
Тектоникалық деректер бойынша, жер қыртысы дамуындағы ең ежелгі тау қатпарлығы ретінде байкал қатпарлыгын атайды. Бұл қатпарлық протерозойда басталып, палеозойдың басында аяқталды.
Байкал қатпарлығының құрылымдары мен олардың ерекшеліктері алғаш рет Байкал көлінің маңындағы тауларда анықталған, қатпарлық аты осымен байланысты қойылған. Сонымен қатар байкал қатпарлығының іздерін Шығыс Саян, Таймыр, Кореяжәне Арабия түбектерінен кездестіруге болады. Бұл кұрылымдар кейінгі тау жасалу қозғалыстары әсерінен өзгерістерге ұшыраған.
Палеозойдың силур, девон дәуірлерінде каледон қатпарлығы жүрді. Бұл таулар кейінгі герцин қатпарлығында көтерілген таулармен жымдасып, біртұтас тау жүйелерін түзді. Палеозойлық құрылымдардың басым көпшілігі кейінгі тектоникалық қозғалыстарәсерінен майысуларға ұшырап, ұзақ уақыт теңіз табанына айналды.
Теңіздік шөгінділерің қарқынды жиналуы жүрген бұл құрылымдар қазіргі кезде мұнай мен газға бай аудандар қатарына жатады. Палеозойлық іргетас мезозой және кайнозой жыныстарымен жабылған, салыстырмалы түрде тұрақты, жер бедері тегіс, жазық болып келетін мұндай құрылымдар жас платформалар немесе эпигерциндік (герциннен кейінгі) плиталар деп аталады. Олардың ең ірілеріне: Еуразияда Батыс Сібір, Тұран, Батыс Еуропа; Солтүстік Америкада Мексика шығанағы жағалауы жатады. Палеозойлық құрылымдар құрлықтың оқшау жатқан ежелгі бөліктерін біріктірген. Олар қазіргі материктердің негізін құрайды. Құрлыктың континенттік шөгінділер қалың жиналған бөліктерінде қазіргі ірі көмір алаптары қалыптаса бастады.
Мезозой эрасында бірнеше тау түзілу кезеңдерін біріктірген, жалпы атпен мезозой қатпарлығымеп аталған тау жасалу процесі қарқынды жүрді. Солтүстік жарты шар материктерінде бұл қатпарлық өте үлкен аумақты қамтып, ірі тауm жүйелерінің түзілуіне себепші болды. Мұндай құрылымдарға Кордильера, Солтүстік-Шығыс Сібір мен Сихотэ-Алинь таулары, Тибет жатады. Осы кезенде оңтүстік жарты шар материктерінде салыстырмалы түрде тыныштық жағдай орнады.
Палеогеннің соңы мен неогенде жүрген қарқынды тау жасалу қозғалыстары альпі қатпарлығы деп аталады. Бұл қатпарлықта Еуразиядағы аса ірі Альпі-Гималай геосинклинальдық белдеуінде орналасқан тау жүйелері көтерілді. Алыпі қатпарлығында тектоникалық әрекеттердің аса қаркынды жүруі бұл белдеуге көршілес орналасқан ежелгі тау құрылымдарының қайта жаңғыруына, көтерілуіне себепші болды.
Бұл күштер неотектоникалық қозғалыстар деп аталады, себебі бұл қозғалыстар әсерінен терең тектоникалық жарықтар пайда болып, салыстырмалы түрде ежелгі құрылымдар қозғалмалы (сейсмикалық) аудандарға айналды. Неотектоникалық қозғалыстар Тянь-Шань, Алтай, Саян, Байкал тау жүйелерін қамтыды, олардың әсерінен бұл аймақтарда тауаралық ірі қазаншұңқырлар қалыптасты.
Кейбір аудандарда терең жарьщтар жердің терең кыртысы аркылы мантияға дейін жетіп ,рифтілер қалыптасты. Мүндай рифтілер катарына Байкал көлі мен Өлі теңіз табанындағы жөне Шығыс Африкадағы Үлы жарьщтар жатады. Терең тектоникалық жарьщтар бойында көл казаншүңкырлары орналасады. Дүниежүзілік мұхит табанында рифтілердің ең ірі жүйесі таралған, олар суасты орта жоталарына сәйкес келеді.
Материктердің Тынық мұхитпен жалғас бөліктері қазіргі кездегі тау жасалудың ең қарқынды жүріп жатқан аудандары болып табылады, бұл аймақ Тынық мұхиттық жанартаулық белдеу деп аталады. Бұл белдеуде қарқынды жанартау атқылаулары, күшті жерсілкінулер тоқтаусыз жүріп жатыр. Жанартаулық белдеу бойымен материктік литосфералық тақталардың аумағы біртіндеп ұлғаюда.
Қазіргі кезде құрлық пен мұхит табандарында 800-ден астам сөнбеген жанартау орналасқан. Олардан жылына 6 млрд тоннадан астам эффузивті жыныстар лава түрінде жайылып, жер қыртысын қалындатады.

1.2 Еуропадағы тау жүйелерінің жіктелуі
Жер қыртысыныңгеологиялық тарихының қалыптасуы күрделілігімен ерекшеленеді. Еуропаның жер бедерінің негізі соңғы 25 млн. жыл бұрын қалыптасты. Ежелгі платформалар жер қыртысының жас бөліктерімен қатар біртұтас аймақты құрайды. Соған сәйкес әртүрлі биіктіктегі тау жүйелері мен қыраттар, ойпаттармен кезектесе орналасқан. Еуропаның ең биік тау құрылымы аймақтың оңтүстігіне қарай орналасқан, онда Альпі-Гималай геосинклинальды аймақтың таулы белдеуі жатыр. Мұнда ойпаттар аз ғана аумақты алып жатыр. Балтық қалқанының кристалдық жазығы орналасқан.
Аймақтың орталық өңірінің жер бедері негізінен қыраттардан, жазықтар және ойпаттардан тұрады. Теңіз деңгейінен орташа биіктігі 300 м. Ең ірі жазығы шығысындағы Шығыс Еуропа (Орыс) қыратты жазығы. Балтық және Солтүстік теңіздер мен Бискай шығанағының жағалаулары тегіс жазықтан, Нидерланд жерінің (13) бөлігі теңізден жаулап алған ойпатты жер. Ең төмен жері - Каспий маңы ойпаты (− 28 м).
Ең биік жері − Альпі тауы (Монблан шыңы, 4807 м). Биіктігі жағынан кейінгі тау − Пиреней таулары (орташа биіктігі 2500 − 3000 м). Шығысында Карпат таулары (1000 - 2000 м), оңтүстігінде Апеннин (2000 м-ге дейін) және Балқан таулары (2000 м-ге дейін), солтүстігінде орташа биіктіктегі Скандинавия таулары орналасқан.
Еуропа − табиғат ресурстары мен пайдалы қазбаларға бай аймақ. Жанатын қазбалардан алғашқы пайдалана бастағаны - көмір болатын. Жоғары сапалы таскөмірдің басты кен орындарына: Рур алабы (Германия) және Жоғарғы Силезия (Польшаның оңтүстігі) алаптары жатады. Одан басқа Ұлыбританияның Пеннин қыратында, Францияның солтүстігі мен Бельгияда кездеседі. Еуропа аумағында Саар (Германия), Уэльс, Йоркшир (Ұлыбритания), Донбасс (Украина), Төменгі Силезия (Польша) шағын таскөмір алаптары да кездеседі. Карпат тауішілік қазаншұңқырындағы Румыния, Венгрия және Польша мен Германия жерлері аралығында қоңыр көмір алаптары шоғырланған. Мұнай мен газдың мол қорлары Солтүстік және Каспий теңіздерінің қайраңында, тауалды ойыстар мен Карпаттың тауаралық қазаншұңқырларында таралған.
Скандинавия түбегінің солтүстігінде каледон қатпарлығындағы магнетиттер (Солтүстік Швеция мен Солтүстік Норвегия) және Юра кезеңінде пайда болған Лотарингияда (Франция) темірдің мол кен орны бар. Францияның солтүстік-батысы мен Батыс Англияда, Шығыс Еуропада КМА (Курск магнит аномалиясы, Ресейде), Кривой Рог (Украина) кен орындарында темір кендері шоғырланған.
Бокситтер - алюминий кендері негізінен альпі қатпарлығы зонасында таралған. Ең ірі кен орындары Венгрияның батысында, Францияның оңтүстік-шығысында, Босния мен Герцоговинада (Динар тауында) шоғырланған.
Қысы жұмсақ, жазы салқын, жаңбыр ұдайы жауып тұрады. Ауа райы құбылмалы, тұманды, желді келеді, ашық күндер аз болады. Шығысқа қарай климат біртіндеп өтпелі, одан әрі қоңыржай континентті климатқа ауысады. Биіктігі орташа таулардың өзінде қыс қыс салқындау болады, жауын - шашын таулардың батыс беткейінде молырақ түседі. Қыста тауларда бірнеше ай қар жатады.
Таулардан мол сулы өзендер ағып шығады, олардың бойында осы аймақтағы ірі қалалар мен елді мекендер орналасқан. Батыс Еуропа елдерінің басым бөлігінде орманның қоңыр топырағы таралған, мұнда емен, шамшат, шегіршін ағаштарынан тұратын жалпақ жапырақты ормандар өседі. Таулы аудандарда шырша мен самырсын құрайтын қылқанды ормандар таралған. Жазықтардағы ормандардың көбі әлде қашан кесілген, жануарлар дүниесі адам әсерінен кедейленген. Олар тек қорықтарда ғана сақталып қалған.
Батыс Еуропа - дүние жүзіндегі ең жоғары дамыған елдердің шоғырланған аймағы. Аймақта халық тығыз қоныстанған, олардың басым көпшілігі қалаларда тұрады. Халықтың ұлттық құрамы да күрделі. Батыс Еуропада адамзат тарихындағы алғашқы ірі өнеркәсіп орталықтары пайда болған, сондықтан аймақта орналасқан елдерде өнеркәсіп күшті дамыған. Қазіргі кезде бұл елдерде шығарылатын реактивті ұшақтар, автомобильдер ( Мерседес, Рено, Ауди, Пижо), күрделі электрондық техника (компьютерлер, есептегіш құралдар) дүние жүзіне әйгілі. Швейцарияда жасалатын сағаттар өте дәлдігімен, сапалылығымен аса жоғары бағаланады. Батыс Еуропа банктерінде әлемнің көптеген елдерінің ақша қаржысы мен алтындары сақтаулы. Аймақтың табиғат жағдайлары ауыл шаруашылығын дамытуға қолайлы. Ауыл шаруашылығының өнімділігін арттыруда ғылым мен техниканың ең соңғы жаңалықтары қолданылады. Сондықтан бұл саланың да даму дәрежесін өте жоғары деңгейде.
Таулар биіктігіне қарай аласа, орташа биік және биік болып бөлінеді. Аласа таулар деп биіктігі 400 м-ден 1000 м-ге дейінгі тауларды айтады. Қазақстанның орталық бөлігіндегі Сарыарқаның таулары - аласа таулар. О р т а ша биік тауларға биіктігі 1000 м-ден 2000 м-ге дейін баратын таулар жатады. Оның мысалы - Қырым, Карпат таулары.
Биіктігі 2000 м-ден асатын тауларды биік таулар деп айтады. Мұндай тауларға Кавказ, Алтай, Тянъ-Шанъ, Жоңғар Алатауы жатады.
Таулар физикалық картада қоңыр бояумен бейнеленеді. Тау биіктеген сайын, оның бояуы да қара қоңырлана береді. Карта бойынша таулардың биіктігін биіктік шкаласының кемегімен анықтауға болады. Мысалы, жарты шарлар картасының биіктік шкаласын пайдаланып, Гималай таулары мен Кордилъер тауларының биіктігі 5000 м-ден астам екенін, ал Қазақстандағы Мұғалжар тауларының абсолюттік биіктігі 500-600 м екендігін білуге болады. Таулардың жеке шыңдарының биіктігі картада цифрлармен өте дәл белгіленеді. Мысалы, Тянь-Шаньдағы Хантәңірі шыңы - 6995 м немесе Сауыр тауларының ең биік жері -Мұзтау 3816 м.
Ең алдымен тауды картадан тауып алады. Градус торын пайдалана отырып, шамамен оның географиялық координаталарын анықтайды. Содан кейін олардың созылу бағытын және ұзындығын белгілейді. Сонымен бірге таудың басқа обьектілерге қатысты, мысалы, көлге, өзенге, қалаларға байланысты қалай орналасқанын айқындайды..
Швейцариядағы Альпы тау сілеміндегі ең ежелгі мұздықтың (Rhone Glacier) үстіне жапқыш жауылып, мұздардың еруіның алды алу үшін бар мүмкіндікті пайдалануда.
Энциклопедиялық деректерге жүгінсек, Альпы тау жүйесі - Батыс Еуропадағы ең биік таулар сілемі болып есептеледі. Альпы сөзі ежелгі түркі тілінде - алып, заңғар, биік дегенді білдіреді екен. Жерорта теңізінің солтүстігінде Легури теңізі жағалауынан Орта Дунай жазығына дейін оңтүстік-шығысқа қарай доғаша иіліп, кеңінен көсіліп жатыр. доғасының сыртымен есептегенде ұзындығы 1200 км-ге жуық, іш жағы 750 км, ені 50-60 километрден 240-260 килоиетрге дейін жетеді.
Ең биік нүктесі - Монблан шыңы болып, биіктігі 4810 метрге жетеді. ірі жоталар мен тау сілемдерінен құралған бұл ғажайып таудың өз құпиялары да жоқ емес.
Альпы тауы - Батыс Еруопаның аса үлкен су торабы болып саналады. Үлкенді-кішілі өзендер өте көп болып, олар қар, мұз, жаңбыр суымен толығып отырады. Аса ірі өзендері: Рона, Рейн, По деп аталса, көлдері: Боден, Цюрих, Комо, т.б. Топырақ жамылғысында негізінен орманның қоңыр түсті топырағы, күлгін және таудың сұр топырағы басым.

Өз заманында Ғұндардың бір бұтағын батысқа ауып, мәдениеті, өмірі тым жабайы жағдайда жатқан күллі батыс өңірді ат тұяғымен таптап, өз мәдениетін сіңірген көшпенді бабаларымыздың бір мұрагері - венгрлер де қазақ елін өзіне туыс, бауыр санайды. Альпы тауларында ат ойнатқан Аттила (Еділ) қағанның жебесінің суылы оятқан Рим империясы да бет-бетіне ыдыраған еді.

2.Альпі және Карпат тауларына салыстырмалы физикалық-географиялық сипаттама
2.1 Альпі тау жүйесі
Альпі тау жүйесі - Еуропадағы ең биік таулар. Ол - Жерорта теңізінің солтүстігінде Легури теңізі жағалауынан Орта Дунай жазығына дейін оңтүстік-шығысқа қарай доғаша иіліп жатыр; доғасының сыртымен есептегенде ұзындығы 1200 км-ге жуық, іш жағы 750 км, ені 50 - 60 км-ден 240 - 260 км-ге жетеді. Ең биік нүктесі - Монблан шыңы (4807 м). Альпі (кельтше - alp биік тау, ежелгі түркі тілінде - алып-заңғар, биік дегенді білдіреді) ірі жоталар мен тау сілемдерінен тұрады. Сілемдер аралығын Рона, Рейн, Бодо - Комо тау аңғарлары бөліп жатыр. Тас және темір жолдар өтетін Сен-Готард, Симплон, Миоан-Ромодоссола, Бриг - Лозанна, Үлкен Сен-Бернар (2400 м) туннельдері аймақтағы бірнеше мемлекетті байланыстырады. Тау жүйесі орографиялық жағынан Батыс Альпі және Шығыс Альпі болып бөлінеді. Олардың арасындағы шартты шекара солтүстігінде Боден көлінен, оңтүстігінде Комо көліне дейінгі тектоникалық аңғармен өтеді. Батыс Альпінің сырт жақ беткейі кең әрі біршама жайдақ, ал ішкі жақ беткейі жарқабақты болып келеді. Тау жүйесінің ең биік шыңдары (Монблан, Монте-Роза, Пельву) осы бөлігінде орналасқан. Тау жүйесінің орталық торабына альпілік жер бедері тән. Ландшафтысында биіктік белдеулер айқын байқалады.
Альпі ылғалды батыс ауа ағысының жолында бой көтере отырып, ылғалдың ірі конденсаторы болып табылады. Әсіресе, жотаның солтүстік және батыс шеттеріне жауын-шашын көп түсіп, жылдық жауын-шашын мөлшері 1500-3000 мм жетеді және тұманды бұлтты ауа райы басым болып келеді. Ішкі жоталар мен тұйықталған аңғарлар және қазаншұңққырларға ылғал едәуір аз түседі (900-1000км).
Альпі аймағы үшін жергілікті жерлер, олардың ішінде әсіресе, солтүстік және оңтүстік беткейлердегі қысымның әртүрлілігіне байланысты өтпелі маусымдар кезінде пайда болатын фендердің үлкен мәні бар. Солтүстік беткейлерде фендер жылы және ашық ауа райында келетін, қардың еруі мен көктемнің шығуын жеделдететін, ал күзде егіннің пісіп жетілуіне себебін тигізетін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.