Жұмыстың практикалық маңыздылығы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Тәрбиенің жалпы жүйесінде мектеп жасына дейінгі баланы дене жағынан тәрбиелеу ерекше орын алады. Мықты денсаулықтың, дененің дұрыс жетілуінің, жоғары жұмыс қабілетінің негізі нақ осы мектеп жасына дейінгі балалық шақта қаланады, қозғалыс қызметінің қалыптасуы, сондай - ақ дене қасиеттерінің бастапқы тәрбиесі де осы жылдарда өтеді.
Баланың дене жағынан қалыптасуы оның интеллектуалдық және моральдық - еріктік жетілуімен, барлық психикалық функцияларының дамуымен тығыз байланысты.
Өмірді қорғау мен денсаулықты нығайту, бала организмінің функцияларын жетілдіру, оның денені дұрыс жетілдірудегі ықпалы, жұмыс қабілетін арттыру мектеп жасына дейінгі балалық жылдарда дене жағынан тәрбиелеудегі ең басты міндеттер болып табылады.
Мектеп жасына дейінгі балаларды дене жағынан тәрбиелеудегі жұмыстың мәнді жағы - тұлғаны дұрыс қалыптастыру.
Анықталған деректер мектеп жасына дейінгі балаларды сауықтыру проблемасына жүйелі түрде қарау қажеттілігіне баса назар аударумен бірге, мектепке дейінгі оқу - тәрбие жұмыстарында салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселелеріне де көңіл бөлу қажеттілігі белгілі болып отыр.
Осылайша, бір жағынан дене тәрбиесі пәні арқылы мектеп жасына дейінгі мекемелерде балалардың денсаулығын нығайту қажеттілігі туындаса, екінші жағынан спорт түрлерін дамыту арқылы қалыптастырудың ғылыми түрде негізделген әдістемесінің жоқтығы проблемалық жағдай туғызып отыр.
Көрініп тұрған қайшылық проблеманың көкейкестілігін де көрсетіп отыр. Сондықтан да Дене тәрбиесі пәні, мақсаты мен міндеттері атты зерттеу тақырыбы таңдалып алынды.
Зерттеу обьектісі: мектепке дейінгі саладағы дене тәрбие процесі.
Зерттеу пәні: мектепке дейінгі мекемелерде дене шынықтыру түрлерінің тәсілдері арқылы балалардың денсаулығын нығайту әдістемесі.
Зерттеу мақсаты: күш қуаты мықты, жан - тәні сау, елімізді қорғауға әзір, шығармашылық жұмысқа құштар, жан - жақты дене шынықтыру дайындығынан өткен азаматтар тәрбиелеу.
Зерттеудің болжамы - балалардың спорт түрлерінің тәсілдері арқылы денсаулығын қалыптастыру оған әсер ететін бүкіл компоненттер жиынтығын салауатты өмір салтын қалыптастыруға әсер ететін тәрбие процесіне жүйелі түрде енгізу жолдары арқылы іске асуы мүмкін, оған қоса ұлттық спорт түрлерін дамыту тұжырымдамасын жасау, жарыс ережелерін жетілдіру және осы процеске республикамыздың тәрбиеші - оқытушылар мен жаттықтырушыларын, мектепке дейінгі мекемелерін, жалпы білім беретін мектептер мен спорт мектептерінің ұстаздарын жұмылдыру.
Зерттеу міндеттері:
1) балалардың қозғалыстарын жетілдіру;
2) қимылдық және дененің икемділік, шапшаңдық, күштілік, төзімділік сияқты қасиеттерін қалыптастыру;
3) сауықтыру, білім беру, тәрбиелік міндеттілік бағытты сақтай отырып, жас ерекшеліктерін ескере нақтылау;
4) балалардың өмір қорғау және денсаулық нығайту, организмін шынықтыру әдістемесін дене шынықтыру тәсілдері арқылы тәжірибелік тұрғыдан негіздеу.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы зерттеу нәтижелерін мектепке дейінгі мекемелердегі оқу - тәрбие процесінде практикалық тұрғыдан пайдалана білуде болып отыр.
Зерттеу көздері:
Курстық жұмысының құрлымы:
Зерттеу базасы:

І Мектеп жасына дейінгі балалар дене тәрбиесінің теориясы
1.1. Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесі теориясының пәні
Мектеп жасына дейінгі балалар дене тәрбиесінің теориясы - қоғамның болашақ азаматтары - баланың дене тәрбиесінің жалпы заңдылықтары жайындағы ғылым. Балалар дене тәрбиесінің теориясы дене тәрбиесі жүйесінің жалпы идеологиялық және методологиялық негіздерінен шығады және оның бір бөлігі болып табылады.
Дене тәрбиесі үшін жеке адамды (баланы) қалыптастырудағы өмірдің әлеуметтік жағдайлары мен тәрбиенің шешуші ролі туралы қағидалардың зор мәні бар.
Балалар дене тәрбиесінің теориясы дене тәрбиесінің жалпы теориясымен мазмұндас және оқып үйрену пәні бір болуымен қатар баланың барлық жас кезеңдеріндегі (туғаннан 7 жасқа дейін) дене тәрбиесінің заңдылықтарын арнайы зерттейді.
Мектеп жасына дейінгі балалар дене тәрбиесінің теориясы осыған сәйкес тәрбиелеу және оқыту процесінде баланың дамуын басқарудың жалпы заңдылықтарын танып - біледі.
Балалар дене тәрбиесінің теориясы әр жас шамалық кезеңнің ерекшеліктерін зерттей, ғылыми мәліметтер мен практикалық тәжірибені қорытып талдай отырып, дене тәрбиесі міндеттерін анықтайды, олардың мәнін, неғұрлым тиімді құралдары мен әдістерін, дене тәрбиесінің бүкіл процесін ұйымдастырудың мақсатқа сай формаларын ашып көрсетеді.
Өз қимыл - қозғалысын жақсы меңгеретін дене жаттығуларды сүйетін, оны айнала қоршаған ортада өз бетімен бағдар таба білетін, мектепте оқуға және одан кейінгі жылдардағы белсенді шығармашылық қызметке қабілетті, дені сау, шымыр, шыныққан, шат - шадыман, ынталы баланы қалыптастыру - жан - жақты даму негізі ретіндегі дене тәрбиелеудің айрықша мәнін айқындайтын маңызды міндет болып табылады.
Балалар дене тәрбиесінің теориясы ғылыми зерттеулердің негізінде сәби жастағы және мектеп жасына дейінгі балалардың психикалық - физиологиялық ерекшеліктерін: организмнің жұмысқа қабілеттілік мүмкіндіктерін, жүре пайда болатын ынта мен қажеттіліктерін, көрнекілік - әрекеттік, көрнекілік - бейнелік және логикалық ойлау формаларын, іс - әрекеттің басым түрінің өзіндік ерекшелігін ескеріп отырады. Осыған сәйкес балалар дене тәрбиесінің теориясы дене тәрбиесін ұйымдастырудың барлық формаларының мазмұнын құруға және оны іске асырудың тиімді педагогикалық жағдайларын жасауға бағыт береді.
Балалар дене тәрбиесі теориясы баланың әр жас кезеңінің ықтимад мүмкіндіктерінің заңдылықтарын танып - біле және ескере отырып дене тәрбиесінің бүкіл тәрбиелік - білім беру комплексі (қимыл - қозғалыс жасай білу және дағдылар, дене қасиеттері, кейбір элементарлық білім) ғылыми негізделген бағдарламасының талаптары перспективалы қарастырады. Мұны игеру балалардың дене әзірлігін мектепке баруға қажетті деңгейде қамтамасыз етеді.
Дене тәрбиесі жан - жақты тәрбие берудің маңызды компоненті болуымен бірге өз процесінде ақыл - ойлық адамгершілік, эстетикалық және еңбек тәрбиесінің міндеттерін комплексті түрде жүзеге асырады.
Балалардың дене тәрбиесін ұйымдастырудың барлық формаларында (сабақ, қозғалысойындары, балалардың өзіндік әрекеттері және т.б.) тәрбиешінің назары ақылға сала ойлайтын, эмоциялы, өз жас шамасының мүмкіндігіне қарай саналы әреке ететін, қозғалыс дағдыларын меңгеріп отыратын, айналаны бағдарлай білетін, өзіне берілген тапсырмалардың мәнін түсінетін, кездескен қиыншылықтарды жеңуді үйреніп отыратын, тәрбиешінің ыждағатты, тілектесті басшылығымен өз іс - әрекетінде шығармашылық ізденіске деген талпыныс көрсетіп отыратын бала тәрбиелеп шығуға бағытталады.
Балалар дене тәрбиесінің теориясы бала денесін тәрбиелеудің сан алуан жақтарын, әсіресе оның қозғалыс дағдыларын қалыптастыруды қамтитын зерттеулер арқылы алынған жаңа білімдермен дамылсыз дамып, байып отырады.
Балалар мекемелерінің жаппай практикасында тексеруден өткен зерттеу мәліметтері бүкіл тәрбиелік - білім беру процесінің алға басуына үлес қоса отырып, сыннан өтеді, бағдарламаларғы, оқу құралдарын, оқулықтарға және балалармен жүргізетін практикалық жұмысқа ендіріледі.
Сөйтіп мектеп жасына дейінгі балалар дене тәрбиесінің теориясы баланың даму заңдылықтарын танып - біле, ең елеулі және прогресті нәрселердің бәрін бөліп көрсете және негіздей отырып, дене тәрбиесінің бүкіл жүйесін жетілдіруге көмегін тигізеді, кедергісін тигізетін, жаттанды болған, қазіргі кездегі тәрбиелеу - білім беру міндеттеріне сәйкес емес нәрселердің бәрін бұлжытпай ауыстырып отырады және жоққа шығарады.

1.2. Дене тәрбиесі теориясының басқа ғылымдармен байланысы
Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесі теориясы мамандандырылған ғылыми пәндердің тұтас комплексімен байланысты. Олардың біреулері гуманитарлық сипатта болады (дене тәрбиесінің жалпы теориясы, жалпы педагогика, мектепке дейінгі педагогика, дене тәрбиесі мен спорт психологиясы, спорттың жеке түрлерінің теориясы мен методикасы, физкультура тарихы және ұйымдастыру, физкультура социологиясы), физкультураның дамуы мен ұйымдастырылуының әлеуметтік заңдылықтарын, дене жаттығуларының адам (бала) психикасына әсерін, сондай - ақ педагогикалық әсер ету құралдарын, формалар мен әдістерін қолдану заңдарын зерттейді. Басқа ғылымдар - биологиялық және шектес жаратылыс ғылымы пәндері (дене жаттығуларының физиологиясы мен биохимиясы, динамикалық анатомия, биохимия, медицина, педиатрия, дене жаттығулары гигиенасы, дәрігерлік - физкультуралық бақылау, емдеу физкультурасы) адамның (баланың) биологиялық даму процесін, оның жас өзгерісінің заңдылықтарын, дене жаттығуларының, сондай - ақ сыртқы ортаның түрлі әсерлерінен болып жататын өзгерістерін зерттейді, бұған қоса адамның (баланың) қозғалыстарында көрініс беретін физикалық және биологиялық заңдарды зерттейді.
Жоғарыда аталып өткен, дене дамуының белгілі бір жағын терең зерттейтін ғылыми пәндердің әрқайсысы тәрбиеде жақсы жетістікке жету үшін педагогикалық әсер ету жүйесіне негіз бола алмайды. Бұл міндетті мамандандырылған педагогика ғылымы - балалардың дене тәрбиесіне қатысы бар басқа ғылымдардың барлық жетістіктерін синтездейді.
Бұл ғылым дене тәрбиесінің педагогикалық заңдылықтарын танып - білу және теориялық жағынан негіздеу мақсатында социологиялық және биологиялық құбылыстарды пайдаланды, мұның өзінде өзіндік ерекшелігін және өз пәнін сақтап қалады.
Мектеп жасына дейінгі балалар дене тәрбиесі теориясының табиғи - ғылымдық негізін ғылыми пәндер комплексі құрайды, олардың міндеттері баланың биологиялық даму процестерін зарттеу болып табылады.
Ғылыми білімдердің бұл комплексі орыстың ұлы физиологтары И. М. Сеченовтың, И. П. Павловтың, В. М. Бехтеревтің және олардың ізбасарларының ілімі негізінде құрылды.
Организм мен ортаның бірлігі туралы. Адам дүниеге келген сәттен оның сыртқы ортамен өзара әрекеттесуі басталады. И. П. Павлов осы тепе - теңдікті өмірдің негізгі заңы ретінде қарастырады.
Жеке бейімделу түрлері өте көп. Олар табиғи өмір жағдайында пайда болады және оларды адам арнайы, әдейі жасауы мүмкін.
Жеке бейімделу негізінде тірі организмдердің (сондай - ақ адамның) өте маңызды қасиеті - сыртқы орта жағдайы өзгергенде физиологиялық процестердің жиілігін және сипатының өзі белгілі бір шекте өзгертуі жатыр. Мәселен, ыстық күндері, сыртқы орта температурасы көтерілгенде адамның тер бездерінің әрекеті күшейеді, терінің тамырлары кеңиді. Терінің одан әрі булануы дененің сырты мен терінің кеңіген тамырлары арқылы ағатын қанның салқындауымен жалғасады. Сонымен жылу берілісі артады. Сыртқы ортаның (су, ауа) температурасы төмендеген кезде, керісінше, тері тамырларының тарылуы байқалады, бұл жылуды көп жоғалтудан сақтайды. Бұл кезде тотығу процестерінің (негізінен бауыр мен бұлшық еттерде) қарқыны артады. Соның нәтижесінде екі жағдайда да дененің температурасы өмірге керекті деңгейде сақталады.
Адам организмінің қызмет ету мүмкіндігінің артуы немесе кеңеюі дене тәрбиесі процесінде ерекше маңызды болып табылады.
Баланың дене тәрбиесі белгілі бір ғылыми негізделген режиммен, организмді шынықтырумен, қозғалыс дағдыларын қалыптастырумен байланысты екені белгілі. Шынықтыратын процедуралармен (салқын сумен ысқылану, шайыну, т.б.) үйлестірілген ертеңгі гимнастикамен жүйелі айналысу, физкультура сабақтары, ойындар, ауаның, судың температурасы төмен жағдайдағы спорттық жаттығулар - осының бәрі организмнің сыртқы орта өзгерістеріне төзімділігін арттырады, нерв жүйесі, жүрек және өкпе жұмысын, бұлшық еттерінің жұмыс қабілетін жақсартады, жағымды эмоциялар тудырады.
Шынығу және дене жаттықтыру адам (бала) организмінің қызмет ету мүмкіндіктерінің кеңеюіне көмек ететіні түсінікті бола түседі. осының барысында шыныққандық және белгілі мөлшнрде жаттықандық әркімнің өзгеріп отыратын сыртқы ортаға индивидуалды бейімделуін көрсететін болады.
Адам организмінің қоршаған ортаға бейімделуіне адам миының, жоғары нерв жүйесінің қызметінің дамуы үшін жетекші мәні бар және оған себепші болатын әлеуметтік ортаны ерекше бөліп көрсеткен жөн.
Адамның қоғамдық - еңбек іс - әрекеті процесінде, ал баланың отбасылық және қоғамдық тәрбие процесінде жеке бейімделуі шартты рефлекторлық уақытша байланыстар принципі бойынша біріншімен өзара әрекеттегі екінші сигналдық жүйе арқылы жүзеге асырылады. Оның үстіне екінші сигналдық қоздырғыштардың адамның барлық тканьдарында және ішкі органдарында болатын физиологиялық процестерге, сондай - ақ оның тұтас мінез - құлқына да айқындалуы ықпал жасайды.
Баланың айнала қоршаған әлеуметтік ортаға индивидуалды бейімделуіне әр түрлі дағдылар, пайда бола бастаған әдеттер, қалыптасқан тіршілік режимі және айнала қоршаған өмір талаптарына саналы қарым - қатынасқа негізделген барлық мінез - құлық тәртібі жатқызылуы мүмкін.
Сондай - ақ қозғалыс қызметтердің қалпына келуі (аяқ - қол зақымдалғанда), жұқпалы аурудан кейінгі иммунитет, оқуға және қоғамдық өмірге мылқаулардың, соқырлардың, соқыр - мылқаулардың бейімделуі де индивидуалды бейімделудің көрініс беруі болып табылады.
И. П. Павлов еңбектерінде: ... жоғары сатыдағы, сол сияқты төменгі сатыдағы организмдердің аса зор күрделілігі осы күрделілікті құрайтын нәрсенің бәрі нәзік және дәлме - дәл байланыста, өзара және айналадағы жағдайлармен тең жағдайда болып тұратын кезге дейін ғана тұтас күйде өмір сүреді¹ деп атап көрсетті.
Шартты рефлекторлы уақытша байланыстар және динамикалық стереотиптердің құрылуы туралы. И. П. Павловтың және оның ізбасарларының жоғары нерв қызметін зерттеулері дене тәрбиесі практикасында пайдаланылатын шаралар жүйесін және оның организмде пайда болатын күрделі процестерге әсері мен қызметінің қайта түзілуін дұрыс талдауға мүмкіндік береді.
Адамның (баланың) барлық іс - әрекеті дене тәрбиесі процесінде (гимнастика, ойындар т.б.) жоғары нерв қызметіне тәуелді болады. Элементарлық қозғалыс және түптеп келгенде күрделі спорттық дағдыларды меңгеру үлкен ми сыңарлары қыртысының қызметінің жаңа жүйесі құрылуымен анықталады.
И. П. Павловтың жүйелілік, динамикалық стереотип туралы ілімі қозғалыс дағдыларының пайда болу және жетілдіру процесін түсіндіреді, оның заңдылықтарын айқындауға және осыған сәйкес балаларды оқыту процесін дұрыс құру мен басшылық етудің неғұрлым мақсатты және тиімді әдістерін пайдалануға көмектеседі.
Баланың нерв жүйесінің индивидуалды ерекшеліктері туралы. Сәби жастағы және мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесін толық жүзеге асыру үшін баланың орталық нерв жүйесі дамуының педагогикалық ықпалды іріктеуді және бүкіл оқу - тәрбие процесін ұйымдастыруды анықтайтын жас шамалық заңдылықтарын зерттеу мен есепке алып отырудың ерекше мәні бар.
Балалардың дамуы мен тәрбиеленуі заңдылықтарын зерттеп дүрген ғалымдар баланың дүниеге нерв жүйесінің туа біткен нышандарымен және ерекшеліктерімен келетінін анықтады. Дегенмен, олар баланың психикалық дамуының органикалық алғы шарттары ғана болғандықтан бұл дамудың сипаты мен деңгейін алдын ала анықтамайды. Сондай - ақ әр баланың оның нервтік - психикалық дамуының сенімді негізін құрайтын зор потенциалды психофизиологиялық мүмкіндіктері болады (А. В. Запорожец). Сөйтіп, бір жағынан органикалық алғашқы шарттарды, екінші жағынан потенциалды мүмкіндіктерді ескере отырып, мейлінше жақсы педагогикалық жағдайлар туғызу қажет, бұл жағдайлар, ең алдымен, мақсатты бағыттағы тәрбие және оқу жағдайында баланың организмі мен психикасына тікелей әсер етуге мүмкіндік беретін дұрыс ұйымдастырылған дене тәрбиесі процесін көздейді. Баланың нерв жүйесінің туа пайда болған ерекшеліктерін және сыртқы әсерлердің оның қалыптасуындағы жетекші ролін ескере отырып, режимді дұрыс ұйымдастыруды және оны бұлжытпай орындауды қамтамасыз етудің (ұйқының қанық болуы, сабақтардың мөлшері, белсенді қозғалыс іс - әрекеттері, таза ауада жүруге бекітілген уақыт) маңызы зор. Эмоциялық жағымды жағдайдың - балалардың және ересектердің балалармен өзара қарым - қатынастарының бір қалыпты, ұстамды, достық ықыласты болуының айрықша мәні бар.
Туа біткен алғы шарттардың белгілі бір маңызын, сонымен қатар олардың өзгеру мүмкіндіктерін ескере отырып, мектепке дейінгі педагогика тәрбие процесін бір жағынан жағымсыз қылықтарды бәсеңдетуге, екінші жағынан жақсы нышандарды дамытуға бағыттап отырады. Осыған байланысты балалардың нерв жүйесінің индивидуалдық - типологиялық ерекшеліктеріне үнемі назар аударып отыру қажет.
Дене тәрбиесі процесінде индивидуалды тұрғыдан қарауды жүзеге асыру, режимнің мейлінше тиімділік жағдайын, шынықтыруды, белсенді қозғалыс іс - әрекетін, баланың эмоциялық - жағымды күйде болуын қамтамасыз ету мақсатында балалардың типологиялық ерекшеліктері ескеріледі.
Шынықтыру шаралары нерв жүйесін нығайтады және оның қызметін жақсартады; дене жаттығулары, оның ішінде қозғалысты ойындар, белсенді қозғалысты іс - әрекеттер үшін жағдай жасайды және эмоциялық өрлеу, қуат тудырады, қан айналымын күшейтеді, жүрек жұмысын және мидың қанмен қамтамасыз етілуін жақсартады, организмді жалпы сауықтыруға жәрдемдеседі.
Дене тәрбиесінде баланың жеке адам ретінде жан - жақты дамуына әсерін тигізетін айтарлықтай тиімді құралдар мен әдістер бар. Сабақтарда, қозғалыс ойындарында және басқа қозғалыс іс - әрекеттерінде балаларда қозғала білушілік пен дағдылар ғана жинақталмайды, сондай - ақ ақыл - ой қабілеті де дамиды, адамгершілік қасиеттер, эстетикалық талғам және еңбек дағдылары бойға сіңеді.
Белсенді қимыл - қозғалыс әрекеті процесінде бала моральдық - еріктік қасиеттер көрсетуге - ойында батыл болуға, қолға түсу қаупіне қарамастан, жолдасын құтқаруға ұмтылуға, басқалармен бірге ортақ міндетті орындауға (мысалы, уақтылы жүгіріп келіп, бүкіл звено болып сапқа тұруға) және т.б. жаттығады.
Мұндай әрекеттерді талай рет қайталау бірте - бірте бала санасында қажеттілік ретінде орын тебеді. Тәрбиеші мен құрдастардың құптай бағалауы моральдық қанағат сезімін, эмоциялық өрлеу, алдағы уақытта да осылай ету ықыласын тудырады.
Сөйтіп, мектеп жасына дейінгі балалар дене тәрбиесінің негізгі міндеттері - дені сау, көңілі шат, бастама көтергіш, айналасын бағдарлай білетін, өзінің құрдастарымен ынтымақтаса білетін мектепте оқуға және онан әрі шығармашылық қызметке белсенді кірісуге қабілетті бала тәрбиелеуге бағытталған.
Аталып өткен міндеттерді жүзеге асыру әр баланың жеке ерекшеліктерін арнайы зерттеу мен есепке алып отыруды, оған деген ақ көңілді, ыждағатты қарым - қатынасты және осыған байланысты орынды жалпы педагогикалық және жеке ықпалды талап етеді.

1.3. Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесі теориясының дамуы
Балалар дене тәрбиесінің теориясы қазіргі кездегі ғылыми зерттеулер мен озат практика негізінде дамиды.
Дене тәрбиесі туралы отандық ғылым, тамыры орыстың көп ғасырлық халықтық педагогикасына тереңдей сіңген өткен дәуір бай мұрасының әсерімен қалыптасады.
XVII ғасырдың екінші жартысында - ақ сол кездің аса білімді адамдарының бірі - Епифаний Славинецкийдің балалардың дене тәрбиесі жөнінде озық ойлар айтқанын тарихи материалдар дәлелдейді. Ол Бала әдеттерінің азаматтылығы деп аталатын тамаша документ жасап шыққан. Бұл кітапта балалар ойынына ерекше тарау арналады және оның тәрбиелік - білім берудегі үлкен мәні көрсетіледі.
Бұдан кейінгі кезде прогресшіл қоғам қайраткерлері И. И: Бецкой, Н. И. Новиков, А. Н. Радищев дене дамуын ақыл - ой және еңбек тәрбиесімен тығыз байланыста қарастырған.
Тамаша педагог К. Д. Ушинский ойынға, гимнастикаға, балалардың таза ауада жүруіне үлкен мән берді. Ол балалармен өткізілетін сабақ үстінде ықыласты қалпына келтіруге көмектесетін қысқа мерзімді қимыл - қозғалыстар орындау үшін шағын үзілістер жасауды ұсынды.
Прогресшіл қоғам қайраткерлерінің айтқандары, ғалымдардың, дәрігерлердің еңбектері дене тәрбиесінің отандық теориясын жасауға алғы шарт болды.
Ресейде дене тәрбиесінің өзіндік теориясын жасаушы П. Ф. Лесгафт болып табылады.
П. Ф. Лесгафт қимыл - қозғалыс ойындары теориясы мен методикасын жасады. Ол қимыл - қозғалыс ойынын бала соның көмегімен өмірге әзірленетін жаттығу ретінде анықтайды. Осы ойындар үстінде ол дағдыларға, әдеттерге ие болады, онда мінез қалыптаса бастайды. П. Ф. Лесгафт теориясы балалардың дене тәрбиесі туралы ғылымды одан әрі дамыту үшін берік іргетас болып табылады.
П. Ф. Лесгафттың шәкірті дәрігер - педиатр және гигиенист, профессор В. В. Гориневский өзінің дәрігерлік - педагогикалық қызметінде және баспа еңбектерінде П. Ф: Лесгафттың дене тәрбиесі туралы ілімін тереңдете түсті.
В. В. Гориневский дене жаттығулары мен спортпен айналысуды жүзеге асыруға дәрігерлік және педагогикалық бақылау жасаудың негізін салушы болып табылады. Оның Белгілі бір жас шамасына сәйкес дене жаттығулары атты кестесі кеңінен тарады. Дене тәрбиесі, гигиена және балаларды шынықтыру мәселелері жөніндегі көптеген ғылыми еңбектердің арасынан Мектеп жасына дейінгілер физкультурасы атты кітап көпшілікке айрықша әйгілі болды.
Егер П. Ф. Лесгафт Ресейдегі дене шынықтыру білімі негізін салушы ретінде жас ұрпақ дене тәрбиесінің ғылыми негізін қаласа, оның ісін жалғастырушы - В. В. Гориневский қоғамның жаңа міндеттері мен талаптарын ескере отырып, дене тәрбиесінің жас шамалық өзгешелігін осы негізде дамытты.
Осы ғалымдардың идеяларын профессор, Педагогика ғылымдары академиясының толық мүшесі, педагогика ғылымдарының докторы, дәрігер - гигиенист Е. А. Аркин жалғастырды.
Кеңес өкіметінің алғашқы күндерінен бастап Е. А. Аркин Халық ағарту комиссариатының мектепке дейінгі бөлімінің Мәскеу халық ағарту бөлімінің тұрақты консультанты болды, балабақшалар дәрігерлерін біріктірді, тәрбиешілермен үнемі байланыста болды, оларды өзінің зерттеулеріне қатыстырды.
Мектепке дейінгі жас педиатриясы педагогикасына профессор, медицина докторы Л. И. Чулицкая үлкен үлес қосты. Л. И. Чулицкая гигиена, шынықтыру мәселелері жөнінде мектеп жасына дейінгі балалардың ерекшеліктері туралы 50 - ден астам ғылыми еңбек жазды. Оның Мектеп жасына дейінгі балалар гигиенасы атты кітабы көпшілікке кеңінен таныс.
Мектепке дейінгі балалар тәрбиесі саласында дәрігер және педагог Е. Г. Леви - Гориневскаяның үлкен ролі бар. Өз жолбасшыларының бағытын ұстана отырып, ол дене тәрбиесі теориясы мен практикасын дамытуға елеулі үлес қосты.
Оның жариялаған еңбектерінен А. И. Быковамен бірлесіп жазған Бала организмін шынықтыру атты кітабы, сондай - ақ оның Мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі қимыл - қозғалыстарын дамыту атты соңғы еңбегі көпшілікке мейлінше кең тараған.
Мектеп жасына дейінгі балалар дене тәрбиесінің теориясы мен практикасын дамытуға Н. А. Метловтың, М. М. Конторовичтің, Л. И. Михайлованың, А. И. Быкованың ғылыми - методикалық еңбектері айтарлықтай әсерін тигізеді. Басқа авторлармен бірлесе отырып, олар балалардың дене тәрбиесі жөніндегі бағдарламаларды, педагогикалық колледждер үшін оқу құралдарын және мектепке дейінгі мекемелер үшін қозғалыс ойындарының жинақтарын жасап шықты.
Балалар дене тәрбиесінің жекелеген мәселелерін дамытуға практикалық қызметкерлердің таңдаулы тәжірибелері елеулі үлес қосады.
Соңғы жылдарда балалар дене тәрбиесі саласында едәуір мөлшерде күн режимін ғылыми негіздеуге, сәби жастағы және мектеп жасына дейінгі балалардың қимыл - қозғалыс дағдыларын қалыптастыруға, қозғалыс ойындарының және олардың ережелерінің тәрбиелік мәніне, кеңістік бағдарлауды, шығармашылық белсенділікті, балалардың қозғалыс іс - әрекеттеріндегі дене қасиеттерін, жарыстың тәрбиелік ролін, негізгі қимыл - қозғалыстар мен спорттық жаттығуларды (жүзу, шаңғы тебу) т.б. үйретуге арналған ғылыми зерттеулер жүргізіліп, диссертациялар қорғалды.
Мектеп жасына дейінгі балалар дене тәрбиесі теориясының қазіргі кездегі проблемаларын одан әрі дамыту қоғамдық өмір талаптарымен байланысты.
Өмірдің шапшаң қарқыны, ғылыми - техникалық прогресс, еңбектің алуан саласындағы сан түрлі шығармашылық іс - әрекет қабылдау, есте сақтау, ойлау процестерінің активтілігін, дәл және тез бағдарлауға және түсіп жатқан ақпарат тудыратын реакцияға деген қабілетті талап етеді.
Осыған байланысты сәби жастан бастап балалардың дене тәрбиесін дұрыс ұйымдастыру, денсаулығын нығайту және жан - жақты дамыту, мектепке және алдағы қоғамдық өмірге дер кезінде даярлауды жүзеге асыру маңызды болып табылады. Сондықтан балалардың дене тәрбиесі теориясы саласындағы проблемалар сан алуан және келелі. Олар баланың психо - физиологиялық дамуына және оның туған күнінен басталатын қимыл - қозғалыстарына қатысты заңдылықтардың аса маңызды мәселелерін: балалардың потенциалдық мүмкіндіктерін және олардың дамуын қамтамасыз ететін жағдай жасауды зерттеуді; барлық жас кезеңінде бүкіл тәрбиелеу - білім беру процесінің мазмұны мен әдістерін ғылыми негізделген қозғалыс режимін, нерв жүйесінің, шынығудың гигиенасын қорытып жасап шығуға комплексті қарауды; қажетті бағдар таба білуге тәрбиелеуді, адамгершілікті сана мен мінез - құлыққа, өзінше ойлануға, сабақтың алуан түрлерінде және ойындық іс - әрекетте шығармашылық белсенділікке, саортқа, еңбекке т.б. деген сүйіспеншілікке тәрбиелеуді қамтиды.
1.4. Мектеп жасына дейінгі балалар дене тәрбиесінің міндеттері
Сауықтыру міндеттері. Дене тәрбиесі жүйесінің барлық буындарында бір мақсат - өмірге, еңбекке, Отан қорғауға даярлау жүзеге асырылады. Мектепке дейінгі балалаық шақ дене тәрбиесінің міндеттері жалпы мақсаттылық бағытты сақтай отырып, жас ерекшеліктерін ескере нақтыланады.Мектепке дейінгі жаста дене тәрбиесінің сауықтыру, білім беру және тәрбиелік міндеттері жүзеге асырылады.
Мектепке дейінгілер дене тәрбиесінің басты міндеті - өмір қорғау және денсаулық нығайту, балалардың организмін шынықтыру болып табылады.
Жақсы денсаулық барлық органдар мен организм жүйелерінің нормаға сай жұмыс істеуімен анықталады, денсаулық нығайту міндеттері бала организмінің даму ерекшеліктерінен туа отырып, әр жүйе бойынша әлдеқайда нақты түрде анықталады: дұрыс және уақтылы сүйектенуге, омыртқа иілістерінің қалыптасуына, табан үзеңгілерінің дамуына, байланыс - буындық аппараттың нығаюына көмектесу, дене бөліктерінің дұрыс арақатынасы (пропорция) дамуына, сүйектердің өсуі мен салмағын реттеуге себепші болу; бұлшық еттердің барлық топтарын (кеуде, арқа, қарын, аяқ, қол, алақан, саусақ, табан, мойын, ішкі органдар, оның ішінде жүрек, қан тамырлары бұлшық еттерін дамыту, нашар дамыған иіп - жазғыш бұлшық ет топтарына айрықша көңіл бөлу; қанның жүрекке қарай ағуының күшеюіне, оның жиырылу жиілігінің және тұтқиылдан өзгерген жүкке бейімделу қабілетін жақсарта жәрдемдесу; тыныс жолдары еттерін нығайту, кеуде клеткасының қозғалғыштығын дамыту, тыныс алудың тереңдеуіне, ауаны үнемі жұмсауға, тыныс ырғағының тұрақталуына, өкпенің ауа сиымдылығын арттыруға себепші болу, мұрын арқылы дем алуды үйрету; ішкі органдардың (ас қорыту, тер, зәр шығару және т.б.) дұрыс қызмет етуіне көмектесу, теріні зақымданудан сақтау және оның дұрыс қызмет етуіне (жылуды реттеу және қорғаныс) жәрдемдесу; қозу мен тежелу процестерінің тең қалыптылығына, олардың қозғалмалығына, активті тежелістің дамуына, сондай - ақ қимыл - қозғалыстық анализатордың, сезім мүшелерінің (көру, есту т.б.) жетілуіне себепші болу.
Білім беру міндеттері. Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесі процесінде білім беру міндеттерін шешудің де маңызы аз емес: қимыл - қозғалыс дағдыларын қалыптастыру, денені түзу ұстау, гигиена дағдыларын бойға сіңіру, дене тәрбиесі туралы білімді игеру.
Нерв жүйесінің икемділігі арқасында балаларда қимыл - қозғалыс дағдылары басқалармен салыстырғанда оңай қалыптасады. Олардың көпшілігін (еңбектеу, жүру, жүгіру, шаңғы тебу, велосипед теуіп ойнау т.б.) балалар күнделікті өмірде пайдаланады.
Қимыл - қозғалыс дағдылары қоршаған ортамен байланыс жасауды жеңілдетеді және оны танып - білуге көмектеседі: мәселен, еңбектеуді үйренген бала оны қызықтыратын заттарға өзі жақындайды да олармен танысады, шаңғы, велосипед тебе білетін балалар қардың, желдің қасиеттерін оңай танып - біледі, жүзу кезінде балалар судың қасиеттерімен танысады.Дене жаттығуларын дұрыс орындау бұлшық еттердің, буындардың, бунақтардың, сүйек жүйесінің жетілуіне тиімді әсерін тигізеді. Мысалы қолды артқа сілтей құлаштап лақтыру әдісін дұрыс үйренген бала құлаш сілтеу мен лақтыруды кеуде, аяқ, қол қозғалысының үлкен амплитудасымен орындайды, бұл бұлшық еттер, буындар, бунақтардың тиісті топтарының жақсы жетілуіне жағдай жасайды.
Қалыптасқан қимыл - қозғалыс дағдылары баланың күш үнемдеуіне мүмкіндік береді. Егер бала жаттығуды оңай, қиналмай орындаса, онда ол жүйке қуатын аз жұмсайды. Осының арқасында жаттығуды көп рет қайталауға және жүрек қан тамырлары, тыныс жүйелеріне әлдеқайда тиімді әсер жасауға, сондай - ақ дене қасиеттерін дамытуға мүмкіндік туады.
Нық қалыптасқан қимыл - қозғалыс дағдыларын пайдалану қимыл - қозғалыс және ойын іс - әрекетінің күтпеген жерден туатын міндеттерін ойластыруға мүмкіндік береді. Мәселен, жүгірген бетте ұзындықтан дұрыс секіруді үйренген бала, мысалы, Жар астында қасқыр бар ойынын ойнап жүргенде қалай секіру керек екендігі жайын ойламай, қасқырдан қалай құтылу жағдайын ойластырады.
Жеті жасқа дейінгі қалыптасқан қимыл - қозғалыс дағдылары мектепте оларды одан әрі жетілдірудің іргетасын қалайды және алдағы уақытта спортта жақсы нәтижелерге жетуге мүмкіндік береді. Көптеген атақты спортшылар (И. Тер - Ованесян, В. Брумель т.б.) дене жаттықтырумен үзбей айналысуды балалық шақтан бастаған.
Мектеп жасына дейінгі балаларда негізгі гимнастика жаттығуларын (сапта тұрып жаттығу, жалпы жетілу жаттығулары, негізгі қозғалыстар - жүру, жүгіру, теңдік сақтау, өрмелеу, жер бауырлап қозғалу, асып түсу, лақтыру, секіру), спорт жаттығуларын (шаңғы тебу, коньки, велосипед тебу, жүзу) орындауды қалыптастыру қажет. Мұнымен бірге балаларды спорттық элементтері бар ойындарды ойнай білуге үйрету керек (теннис, бадминтон, городки, волейбол, баскетбол, хоккей, футбол т.б.). Жас мөлшеріне қарай бөлінген топтар бойынша қалыптастырылатын қимыл - қозғалыс дағдыларын қалыптастырумен қатар алғашқы күндерден бастап дене қасиеттерін (ептілік, шапшаңдық, күш, төзімділік, тепе - теңдік сақтау т.б.) дамыту қажет. Мұндай қасиеттерді дамытуға мүмкіндік бар екенін сандық көрсеткіштер дәлелдейді. Мысалы, күштің, шапшаңдық пен ептіліктің дамуымен бірге секіру биіктігі, ұзындыққа лақтыру алыстығы артады. Төзімділікті дамыту балаларға дене жаттығуларын шаршамай жасауға, ұзақ жол жүруге мүмкіндік туғызады. Лақтырғанда көздеген жерге тигізу, секіргенде діттеген жерге дәл түсу, жүргенде, жүгіргенде бағдар сақтау - балалардың көзбен шамалау қабілетінің жақсы екендігін дәлелдейді.
Дене қасиеттерін дамытпайынша бала аса қарапайым жаттығуларды да орындай, қимыл - қозғалысты тікелей іс - әрекеттің алуан түрлерін жетілдіре алмас еді.
Мектеп жасына дейінгі балаларды тұлғаны дұрыс ұстау дағдысына, яғни бала отырғанда, тік тұрғанда, жүргенде денені дұрыс қалыпта сақтай білуге тәрбиелеудің маңызы зор. Тұлға дұрыстығының барлық органдар мен организм жүйелерінің нормаға сай қызмет етуі үшін үлкен мәні бар. Бірақ тұлғаның дұрыстығы - дер кезінде қалыптастырылуы тиіс дағды.
Бұл жаста жеке және қоғамдық гигиенаның бастапқы дағдыларын бойға сіңірудің (дене жаттықтырудың алдында қол жуу, мұрын тазалау, дәрет сындыру, костюмді, аяқ киімді күту, ойыншықтарды, физкультуралық құралдарды, бөлмені таза ұстау т.б.) үлкен маңызы бар. Балалардың денсаулығы көбіне осы дағдыларға, әдеттерге байланысты.
Мектеп жасына дейінгі балаларға дене тәрбиесіне байланысты қарапайым білімді хабарлаудың маңызы бар. Алған білім балаларға неғұрлым саналы түрде айналысуға және балабақша мен отбасында дене тәрбиесі құралдарын неғұрлым толық өз бетімен пайдалануға (гигиеналық жағдайды, табиғаттың жаратылыстық факторын, қол еңбегін), тұлғаның дұрыстығын, қозғалыс техникасы, қимыл - қозғалыстық ойындардың ережелері туралы мағлұматты, сондай - ақ жеке және қоғамдық гигиена туралы қарапайым білімі болуға мүмкіндік береді.
Балалар дене мүшелерінің аттарын, қозғалыс бағыттарын (жоғары, төмен, алға, артқа, оңға, солға, артқа бұрылу т.б.), физкультура жабдықтарының аттары мен атқаратын қызметін, оларды сақтау мен күту ережелерін, киімді, аяқ киімді күту ережелерін білулері тиіс. Дене тәрбиесіне қатысты білімдер балалар өскен сайын кеңейе түседі.
Тәрбиелік міндеттері. Дене тәрбиесі процесінде кең ауқымды тәрбиелік міндеттерді шешудің маңызы үлкен. Балаларда күн сайын дене жаттықтырумен айналысуға деген қажеттілікті әдетті қалыптастыру, балалар мекемелерінде және үйде осы жаттығулармен өз бетінше айналыса білуді дамыту, неғұрлым қарапайым жаттығуларды өз құрастарымен және біршама кіші жастағы баламен бірге өткізу қажет.
Балаларда спортқа деген сүйіспеншілікті, оның нәтижелеріне, спортшылардың жетістіктеріне деген қызығушылықты тәрбиелеу керек.
Дене тәрбиесі процесінде адамгершілік, ақыл - ой, эстетика және еңбек тәрбиесін жүзеге асыруға үлкен мүмкіндіктер болады.
Дене жаттығуларын орындаған кезде мінездің жақсы жақтарын және адамгершілік қасиеттерді (әділеттілік, адалдық жолдастық сезім, өзара көмек, ұжыммен жұмыс істей білу, физкультура жабдықтарын күтіп ұстау т.б.) тәрбиелеу үшін, сондай - ақ ерік - жігер қасиеттерінің (батылдық, тәуекелшілдік, табандылық, ұстамдылық т.б.) көрініс беруі үшін жақсы жағдайлар жасалады.
Ақыл - ой және дене тәрбиесі өзара тығыз байланысты. Дұрыс дене тәрбиесі нерв жүйесінің және барлық органдар мен жүйелердің қалыпты қызметі үшін мейлінше қолайлы жағдай туғызады, мұның өзі жақсы қабылдауға және есте сақтауға көмектеседі. Сонымен бірге балаларда тек дене тәрбиесіне қатысты ғана емес, іс - әрекеттің басқа түрлерінен (мысалы, жануарлардың, құстардың, жәндіктердің мінез - құлықтары, табиғат және қоғам өмірі құбылыстары жайлы алған білім де бекемдене түседі. балалардың барлық психикалық процестері (қабылдау, көңіл аудару, елестету, ойлану, сөйлеу, ес, қиялдау т.б.), сондай - ақ ойлау процестері (бақылау, салыстыру, талдау, синтездеу, жинақтау т.б.) дамиды.
Балаларда алған білімдері мен дағдыларын белсенділік, дербестік, зейінділік, ептілік, тапқырлық көрсете отырып, қимыл - қозғалыс іс - әрекеттерінде шығармашылықпен пайдалана білуді тәрбиелеу қажет.
Мектеп жасына дейінгі балаларда сергек, жайдары көңілді қамтамасыз ете отырып, жағымды эмоцияларды тәрбиелеу, сондай - ақ жағымсыз психикалық көңіл күйді тез жеңе білуді дамыту өте маңызды. Бұл жағымды эмоциялардың барлық органдар мен организм жүйелері жұмысына жақсы әсер ететіндігімен, қимыл - қозғалыс дағдылары қалыптасуының шапшаңдығы мен беріктігін қамтамасыз ететіндігінен де қажет.
Дене тәрбиесі эстетикалық тәрбиені жүзеге асыруға жақсы жағдай жасайды. Дене жаттығуларын орындау процесінде қимыл - қозғалыстың, дене тұлғасының сұлулығын, әсемдігін, мәнерлілігін, костюмдердің, физкультура жабдықтарының, айнала қоршаған бүкіл ортаның әдемілігін қабылдау, сезіну, түсіну және дұрыс бағалау қабілетін дамытуды қолдап отыру, эстетикалық жағынан лайықты мінез - құлыққа ұмтылысты, әрекеттердегі, сөздердегі, қылықтардағы дөрекілікке төзбеушілікті тәрбиелеу орынды.
Дене тәрбиесі процесінде еңбек тәрбиесі жүзеге асырылды. Еңбекке даярлаудың мәні мынада, балаларда қимыл - қозғалыс дағдыларын шапшаң меңгеру қабілеті дамиды және еңбекке қажетті дене қасиеттері тәрбиеленеді. Сонымен бірге балалар бөлмені, учаскені жабдықтаумен (секіруге арналған құм төгілген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.